CAPVT LXVIIII.
DE CIVIT A TE DEI LIBRI VIGINTI DVO.
Interea Roma Gotthorum inruptione agentium sub rege Allaricho atque impetu magnae cladis euersa est. cuius euer-. [*]( 4 Rom. 4, 5 9 De nat. et gr. 64, 77 Hieron. ep. 133, 3. (ad Ctesiph.) in Hierem. c. 22. in Ezech. c. 18 ) [*](1 num. om. BFNPQ, XLII v 2 naturae (om. et) V gracia C1D1 3 ueQinit 0 nunc Ml meas] nostras E liber om. E pelagi C1D1, pelagii cet. v pelagii liber m 4 homines C1D1 gratia C1D1 quam Ql 5 qua] quia GMIPl potui EtOP argumentatione 0 defendi E1OP 6 quod El 7 quam] quem BFGNS alt. naturam H legitur H 8 gracia 01 nuncupauit 01, noncupaui pI, nuncupatur Q quae om. B uelud C1D1HP1, uel a xisti H, ∗xisti (e ras.) E, ex xysti Nl, sixti BOa, ex sixti F, syxti R 9 epi* 0 et om. B martiris D 10 tanquem El rera El xisti H, syxti .OR, Bixti BFa 11 sextii H, sixti BC2M2a, syxti R, sexqui Q1 filosophi 8, < filosofi H, phylosophi GR ∗∗xysti (sy ras.) H, xisti E, smi BCD1F, syxti OR, om. a 13 LXVIII 01, om. BFPQ, XLIII v 14 ciuitate (ci in ras. m. 2) 0 libri (ri m. 2 in ras.) C 15 intereaJ i. cum BFGNSa romo H gotthorum 01, gothorum cet. v agencium 01 16 allaricho C1D1, halarico ERY, alarico cet. v impetum 0 magnae (m m. 2 s. l.) C cladis] elatis El, cladea H cuius (c m. 2 in ras.) C, at eius a in mg. eiuersionem H )
181
sionem deorum falsorum multorumque cultores, quos usitato nomine paganos uocamus, in Christianam religionem referre conantes solito acerbius et amarius deum uerum blasphemare coeperunt. unde ego exardescens zelo domus dei aduersus eorum blasphemias uel errores libros de ciuitate dei scribere institui. quod opus per aliquot annos me tenuit eo, quod alia multa intercurrebant, quae differri non oporteret et me prius ad soluendum occupabant. {hoc autem de ciuitate dei grande opus tandem uiginti duobus libris determinatum. quorum quinque primi eos refellunt, qui res humanas ita prosperari uolunt, ut ad hoc multorum deorum cultum, quos pagani colere consuerunt, necessarium esse arbitrentur et, quia prohibentur, mala ista exoriri atque abundare contendunt. sequentes autem quinque aduersus eos loquuntur, qui fatentur haec mala nec defuisse umquam nec defutura mortalibus et ea, nunc magna nunc parua, locis, temporibus personisque uariari, sed deorum multorum cultum, quo eis sacrificatur, propter uitam post mortem futuram esse utilem disputant.
[*]( 4 Ps. 68, 10. Io. 2, 17 ) [*]( 1 eorum H multorumquae D, multolum (om. que) Y, at mutorumque a in mg. usitatu Dt, sustato El 2 paganus C1D1 uocamus] nos u. E relegionem C1D1 refferre B, referre. Q 8 solitu H, silito C1, om. 0 aceruius C1D1S1V uerum deum B 4 cepernnt 01 ego B2 s. l., ergo EQl exarlescens ot, exardiscens Y, exadescens Dl aduersum V 5 eorum] deum ipsorum E blasphemas El, blasphemare F de ex di 02 ciuitate (te s. l. m. 2) C 6 aliquod E, quot Ht eo] ee E 7 intercorrebant Dl differri CDt, differre cet. v oporterit OIDt, t poteram Q2 s. l. 8 prius] ak plus a in mg. occulpabant E 9 XX duobus C, duobus G2 in ras. libros Rl determinatum CD (cf. Oonfess. YI, 3, 4), determinatur E1R, est terminatum cet. v 10 quinquae D 11 cultuum (or ras.) D cos C1D1 12 consueuerunt RSV * necessarium (ñ ras.) B arbitraentur H 13 prohibe.tur (n ras.) C, prohibetur Vm isti E1 ri ri post exori ( add. in ras.) rasura maior V habundare B1C1DEH MOS1 14 quinquae D aduersum V locuntur BFGNOPRSV 16 temporis H 17 daeorum D multorum] meorum Ql cal∗tum 0 quod CD sacrificetllr El, sanctificatur P1. ) 182
his ergo decem libris duae istae uanae opiniones Christianae, religioni aduersariae refelluntur.