Retractationum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio I, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 36). Knöll, Pius, editor. Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

Deinde, ut supra commemoraui, sex libros de musica scripsi. quorum ipse sextus maxime innotuit, quoniam res in eo cognitione digna uersatur, quomodo a corporalibus et spiritalibus, sed mutabilibus numeris perueniatur ad inmutabiles numeros, qui iam in ipsa sunt inmutabili ueritate, ac sic inuisibilia dei per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciantur. quod qui non possunt et tamen ex fide Christi uiuunt, ad illa certius atque felicius conspicienda post hanc uitam ueniunt; qui autem possunt, si desit eis fides Christi, qui unus mediator est dei et hominum, cum tota sapientia sua pereunt.

In hoc libro illud, quod dixi: corpora enim tanto meliora, [*]( (2)) quanto numerosiora talibus numeris; anima uero istis, quae per corpus accipit, carendo fit melior, cum sese auertit a carnalibus sensibus et diuinis sapientiae numeris reformatur, non sic accipiendum est, quasi non sint futuri numeri corporales in [*](3 Retract. I, 5, 6 7 Rom. 1, 20 9 Rom. 1, 17. 3, 26. Gal. 3, 11 Hebr. 10, 38 11 I Tim. 2, 5 18 De mua. VI, 4, 7 ) [*](tua 1 XI v 2 liberi H1 liber VI D2 3 deinde] hic incip add. D2 8. l. commemo G lib CDl 4 quorum-sextus add. C2 quorum] qm D1EN, quo R ipse om. Q in eo res a ea BM2 digna cognitione m 6 sed] et MlB nomeris ClB perueniat Sl inmutabilis ClDx, immotabiles H1 numerus ClDl 7 sunt in ipsa m inmutabile R, ut inmutabili N ac sic] et sic HOPVv, ac si N 8 dei om. R quae per ea F conspiciant S, conspiciuntur D* s. l. Q1 9 quod (uo m. 2) G et] ei Dl at E1 10 tertius El, cercius D facilius M conspitienda D, conspienda Cl hanc om. H uita Dl 11 quid a possunt S in mg. ei desit] id erit Y ei QI qui] qua OVa, quia BFGS ∗∗∗mediator (med ras.) Ml, mediatur DlG est mediator dei F, m. dei est M2, mediator dei (om. est) M\' 13 tantum Htam Hl meliora] m. sunt a 14 quantum H numeris (u in ras.) C istis om. Q1 15 accipit B2 in mg., accepit CDOPV sit Fl se B1, esse Dl 16 refurmatur C1, reformator E, seformatur D1 17 qua El non om. E )

corporibus incorruptibilibus et spiritalibus, cum speciosiora et decentiora futura sint, aut anima eos sensura non sit, quando erit optima, quemadmodum hic eis carendo fit melior. hic enim opus habet auertere se a carnalibus sensibus ad intellegibilia capienda, quia infirma est et minus idonea utrisque simul adhibere intentionem suam, et in his corporalibus nunc inlecebra cauenda est, quamdiu anima inlici ad delectationem turpem potest. tunc autem firma erit atque perfecta, ut numeris corporalibus non auertatur a contemplatione sapientiae et ita sentiat eos, ut non inliciatur ab eis nec eis carendo fiat melior, sed ita sit bona et recta, ut nec latere possint eam nec occupare.

[*]( (3) ) Item quod dixi: haec autem sanitas tunc firmissima erit atque certissima, cum pristinae stabilitati certo suo tempore atque ordine hoc corpus fuerit restitutum, non ita dictum putetur, quasi non sint futura post resurrectionem corpora meliora, quam primorum hominum in paradiso fuerunt, cum illa iam non sint alenda corporalibus alimentis, quibus alebantur ista; sed pristina stabilitas hactenus accipienda est, quatenus aegritudinem ita nullam [*]( 12 De mns. VI, 5, 18 ) [*]( 1 cum CDl, cum multa Bt, cum multo cet. v apeciosiora (t ras.) C, e speciosa V dicentiora C1D1 2 aut] ut R animę os (e m. 2) Jl, animg Qs H 3 quemammodum MV, semper hic carendo eis B, * eis hic c. a enim om. Dl 4 auertere Cl, auerteret E* acccrnalibuB El 5 sapienda BD*EFGNQ ideo E 6 illecebra BF, inlicebra Dl 7 inlici* (i ras.) M, inlici∗∗∗ S, illic R ad M, a E1 e delictationem C1, dilectatione D1 turpi E potest turpem B 8 potest] p. trahi B firma CDt, tam firma eet. v est R atque perfecta erit B aut Hl 9 ista Dx 10 ut] et Bl non om. F alliciatur 0 11 ista D1 et] atque B possit Ql eam possint N 12 tunc] tam 0 erat E 13 pristi∗∗nae H 14 hoc B2 8. t., oc Ql corpus] opus CDl, tempus Ol flerit OlD quasi] quia V 15 resurrectione D1 quam C1 in mg. D1 s, I., CQ ClDl priorum H 18 paradyso FGNP, iparadiso (om. in) 0 17 alibantur Gl pristina (a m; 2) C, pristinae H1 stabilitatis Hs 18 actenus C1DERS1V1 accipienda-quatenns om. H accipianda El quatinus C2D20, quatentis D1 egritudinem CMY nulla C1D1OPR\' )

corpora illa patientur, sicut nec ista pati possent ante peccatum.

Alio loco: laboriosior est, inquam, huius mundi amor. quod [*]( (4)) enim W illo anima quaerit, constantiam scilicet aeternitatemque, non inuenit, quoniam rerum transitu conpletur infima pulchritudo et, quod in illo imitatur constantiam, a summo deo per animam traicitur, quoniam prior est species tantummodo tempore commutabilis quam ea, quae et tempore et locis. haec uerba si eo modo accipi possint, ut non intellegatur infima pulchritudo nisi in corporibus hominum omniumque animalium, cum quibus sensu corporis uiuimus, ratio manifesta defendit. hoc quippe in ea pulchritudine imitatur constantiam, quod in conpage sua manent eadem corpora, in quantum manent, id autem a summo deo in ea per animam traicitur. anima quippe ipsam conpagem tenet, ne dissoluatur et diffluat, quod uidemus in corporibus animalium anima discedente contingere. si autem [*](8 De mus. VI, 14, 44 14 Aug. Confess. X. 34, 53 ) [*]( 1 patiantur BM2Q2, patien#*tur D wpossent M in ras. 3 modi ENQ1 amur D1 4 in om. ENQ anima in illo Oa aeternitatemq;** M, aeternitatem Bt, et aeternitatem que DlB 6 quoniam] quo N, quorum Bl transitu C, transitum D infime C1, infirma DFGM1PS2V pulcritudo DQ 6 illa GHOPQ2SV immitatur C1, ∗∗imitatur D a om. ClV 7 trahicitur GIMS tempore (e in ras.) S, tempora G commotabilis D 8 quamJ q. ex E, q. est m pr. et om. E, ei CDl locis et tempore F locis] 1. P incommutabilis R 9 accepi ClDO possunt DyOPRlVv, possit Ql non in ras. M, om. F infema S, infirma C1DGM1S2V 10 hominibus B cum quibus BlCDEFNQRS2 (mg.), quae cum (uae in ras.) H, quae con P1, quae cum cet. v 11 senso ClDl ****niuimus C, uiuimus B1DEFNQR, uiuunt cet. v ∗∗∗defendit G, ostendit Bl hanc R 12 ea] illa D2 8. I. imitamur B alt. in ex im corr. M conpagem D 13 manet D1 xid (h ras.) C a om. N 14 »in M eam CDlOPa, eo FGS trahicitur GV anima] sed a. Ql 15 defluat CyDa uidimus ClDl 16 corporalibus Fl . disce»dente (n ras.) CHM, descedente D1 )

ipsa pulchritudo in omnibus corporibus intellegatur, cogit ista sententia etiam ipsum mundum animal credere, ut etiam in ipsum, quod in illo imitatur constantiam, a summo deo per animam traiciatur. sed animal esse istum mundum, sicut Plato sensit aliique philosophi plurimi, nec ratione certa indagare potui nec diuinarum scripturarum auctoritate persuaderi posse cognoui. unde, tale aliquid a me dictum quod accipi possit etiam in libro de inmortalitate animae, temere dictum notaui, non quia hoc falsum esse confirmo, sed quia nec uerum esse conprehendo, quod sit animal mundus. hoc sane inconcusse retinendum esse non dubito, deum nobis non esse istum mundum, siue anima eius ulla siue nulla sit, quia si ulla est, ille, qui eam fecit, est deus noster; si autem nulla est, nullorum deus potest esse iste, quanto minus noster. esse tamen spiritalem uitalemque uirtutem, etiamsi non sit animal mundus, quae uirtus in angelis sanctis ad decorandum atque administrandum mundum deo seruit, et a quibus non intellegitur rectissime [*](2 Varro ap. Aug. de ciu. dei VII, 23 4 Plato Tim. p. 30 B. Diels Doiogr. p. 609, 14. Cic. de nat. d. I, 23 aq. 30. 52. II, 22. 30. 32 8 De ium. an. 15, 24. Retract. I, 5, 4 13 Ps. 45, 1 ) [*]( 1 ipsa BCDlENBS2 mg., infirma G1M1, infirma ista Q, infima cet. v corporibus omnibus Q 2 ..ipsum (in ras.) E mundum B2 8. l. animalem H etiam (t m. 2 8. l.) C in ras. B, id M 3 in om. V per animam om. a, per anim D1 4 traicitur NQl 5 plurime Hl, quam plurimi m indagari H2, indare Sl potuit H 6 scripturarum] scurfl C1, scartl D, scaru E, scaram scripturarum B persuadere Bl, pereuari 0 7 a me tale aliquid P quod CD, quod id BFlR, quo id cet. v quod-dictiim F2 in mg. accepi B1C1B1 posset C2H 8 libro (o add. m. 2) D, librum 0 anima et emere El timere ClDl, tenere Q 9 falsum hoc Q 10 compraehendo MP inconcussae Dx incusse Bl 11 alt. esse non F 12 pr. siue] sed CD1R eius om. B ille] itt D 13 fecerit Bl alt. est expunxit D1 14 esse iste M in ras. iste R2 in mg. noster] inter E tamen] tale H 15 uitalem quae D si (ttiam om.) DIB 16 decorandem Dl amministrandum M, ministrandum EN 17 mundum om. M1O, omnium Pa et] ut E1 a] e E2 8. l. rectissimae D, recte B )

creditur. angelorum autem sanctorum nomine omnem sanctam creaturam spiritalem in dei secreto atque occulto ministerio constitutam nunc appellauerim. sed spiritus angelicos sancta scriptura nomine animarum significare non solet. proinde in eo, quod circa finem libri huius dixi: rationales et intellectuales numeri beatarum animarum atque sanctarum legem ipsam dei, sine qua folium de arbore non cadit et cui nostri capilli numerati sunt, nulla interposita natura excipientes usque ad terrena et inferna iura transmittunt, non uideo, quemadmodum uocabulum animarum secundum scripturas sanctas forsitan possit ostendi, quandoquidem hic non nisi angelos sanctos intellegi uolui, quos habere animas numquam me legisse in diuinis eloquiis canonicis recolo.

Hic liber sic incipit: Satis diu paene.

CAPVT XI.

DE MAGISTRO LIBER VNVS.

Per idem tempus scripsi librum, cuius est titulus de magistro. in quo disputatur et quaeritur et inuenitur magistrum non esse, qui docet hominem scientiam, nisi deum secundum [*]( 5 De mus. VI, 17, 58 7 Ps. 1, 3. Es. 34, 4. 64, 6 Luc. 12, 7. Matth. 10, 30 11 Retract. I, 15, 2 17 Aug. Confess. VIIII, 6, 14 ) [*]( 1 sacrorum H2, sacrum Hl aanctam] at. factam a mg. 2 in om. M deo P occultoque (om. atque) B 3 nunc G* in ras. appellauerunt 01 4 scriptura om. CDl significare om. CDlB solet] s. appellare B proinde∗∗∗∗ C, p. uero a 5 huius libri BOVa rationabiles F1 intellectuale Dx 6 numeros B beatorum &D1 legem ipsam] af. ea ipsa lege a mg. 7 nurati Hx 8 interpossita Ql usque] atque B1C2D2EFNRS2 mg., adque C1D1 ad-uideo quem D2 in ras. 9 iure H transmittant Ha uocabulo CD1 10 sanctas scripturas N forsitan om. OPVa, del. D1, positum Qtm 11 hic P2 8. Z., om. a uoluit G 12 numquam ClD, nusquam. cet. v canonicis (oni in ras.) M 14 pene CD 15 XII v, om. Q 17 id R est om. H 18 quo] illo Bl mg. quaeretur ClD* alt. et om. H inuenitur (nne m. 2 in ras.) C, t in ras. D2 magistra (tl m. 2) H 19 docit V conscientiam Bl )

illud etiam, quod in euangelio scriptum est: unus est magister uester Christus.

i\' Hic liber sic incipit: Quid tibi uidemur efficere uelle, cum \'loquimur?

CAPVT XII. DE VERA RELIGIONE LIBER VNVS.

Tunc etiam de uera religione librum scripsi, in quo multipliciter et copiosissime disputatur unum uerum deum, id est trinitatem, patrem et filium et spiritum sanctum, religione uera colendum, et quanta misericordia eius per temporalem dispensationem concessa sit hominibus Christiana religio, quae uera religio est, et ad eundem cultum dei quemadmodum sit homo quadam suauitate coaptandus. maxime tamen contra duas naturas Manicheorum liber hic loquitur.

[*]( (2) ) In hoc libro quodam loco: sit, inquam, tibi manifestum atque perceptum nullum errorem in religione esse potuisse, si anima pro deo suo non coleret animam aut corpus aut fantasmata sua. hic animam pro uniuersa creatura incorporali posui non loquens more scripturarum, quae animam, quando non translato uerbo utuntur, nescio utrum uelint intellegi nisi [*]( 1 Matth. 23, 10 15 De uer. rel. 10, 18 ) [*]( 1 pr. est] sit 0 alt. est om. O, est enim F uester magister HMRV magister (agis in rad.) M 3 quod R uideamur D uelle] uel ClDl 5 XIII v, om. Q 6 relegione ClDM, fere semper 7 nunc a de uera om. H scribsi D 8 cupiosissime V, copiose B 11 concessa sit] concessit C1D1 quae-religio om. H 12 uere F est religio B quemammodum M, quemammodo C1D1 13 suauitate] sua uita BE1GHNOPQ1RS, uita sua D2Fv quoaptandus C1D1, coaptandis 81 14 manich.aeorum (i ras.) M hic] sic BlGSlV hic liber F 15 hoc B* 8. I. libro om. BF manifestatum (ta dtl. m. f) M 16 praeceptum R 17 colerit Dl V anima V fantasmata BCDFGHOQ, phantasmata cet. 18 hinc P1 anima E 19 loqueis El, loquem 0 more. C 20 non** C ne«scio (c ras.) Dl uellint D1 . )

eam, qua uiuunt animalia mortalia, in quibus et homines sunt, quamdiu mortales sunt. paulo post autem eundem sensum melius sum breuiterque conplexus, ubi dixi: non ergo creaturae potius quam creatori seruiamus nec euanescamus in cogitationibus nostris, et perfecta religio est. creaturam quippe uno nomine utramque, id est spiritalem corporalemque, significaui. restat, quod ibi dixi: aut fantasmata sua, propter quod hic dixi: nec euanescamus in cogitationibus nostris.

Item quod dixi: ea est nostris temporibus Christiana religio, [*]((3)) quam cognoscere ac sequi securissima et certissima salus est, secundum hoc nomen dictum est, non secundum ipsam rem, cuius hoc nomen est. nam res ipsa, quae nunc Christiana religio nuncupatur, erat et apud antiquos nec defuit ab initio generis humani, quousque Christus ueniret in carne, unde uera religio, quae iam erat, coepit appellari Christiana. cum enim eum post resurrectionem ascensionemque in caelum coepissent apostoli praedicare et plurimi crederent, primum apud Antiochiam, sicut scriptum est, appellati sunt discipuli [*](2 De aer. rel. 10, 19 3 Rom. 1, 25 4 Rom. 1, 21 9 De uer. rel. 10, 19 fin. 14 I Io. 4, 2. II Io. 7 17 Act. 11, 26 ) [*]( 1 eam om. JRl et om. BaF sunt om. 0 2 autem B2 s. l. 3 sub E breuiterque C1E2NOPQ1RS2 mg., rebiterque El, breuiusque cet. v 4 euanescamus] uanesc m. 2 C, euaniscamus Mt, uane sciamus D1 5 nostris et G2 in ras. est religio N 6 utramquae Cl, utrumque D1 spiritali Hx corporalem H in mg. significari R 7 diiit Pl 8 euaniscamus Cl, eua»nescamus (s ras.) M, ena nescamus D 9 christiana (ana in mg.) H 10 cognuscere 01 hac P1 et certissima om. N est salus F 11 rem ipsam N 12 hoc om. B est hoc nomen H ipsa res BFGS religio xpiana 0 13 noncnpatnr Cl et om. Hm antiquus D1, antiquos. quos N inicio C 14 humani generis B, generis humanis C\'D, g. humana Bx christus C1D1, ipse christus cet. v uenerit 01 ueniret\' christus B carne] cruce Bl 15 uera] et u. Bx iam] etiam H errat H cepit C\' 16 eum om. Bl in] ad M 17 plurimum E, multi B apud 62 in ras., ad B1 18 anthiochiam C2DEHMNPR, athiociam Cl scribtum D scriptum-discipuli M2 in ras. discipoli V )

Christiani. propterea dixi: haec est nostris temporibus Christiana religio, non quia prioribus temporibus non fuit, sed quia posterioribus hoc nomen accepit.

[*]( (4) ) Alio loco: intende igitur, inquam, in haec, quae secuntur, diligenter et pie, quantum potes; tales enim adiuuat deus. quod non ita intellegendum est, quasi tantummodo tales adiuuet, cum etiam adiuuet non tales, ut sint tales, id est ut diligenter et pie quaerant; tales autem adiuuat, ut inueniant.