De Perfectione Iustitiae Hominis
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VIII, Pars II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 42). Urba, Karl; Zycha, Joseph; editors. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.
Deinde iste adhibet testimonia, quibus ostendat non esse grauia diuina praecepta. quis autem nesciat, cum praeceptum generale sit caritas — quia finis praecepti est caritas et plenitudo legis est caritas — graue non esse quod diligendo fit, non timendo? laborant autem in dei praeceptis, qui ea timendo conantur implere; sed perfecta caritas foras mittit timorem et facit praecepti sarcinam leuem, non solum non prementem onere ponderum, uerum etiam subleuantem uice pinnarum. quae tamen caritas ut habeatur etiam tanta quanta in corpore mortis huius haberi potest, parum est nostrae uoluntatis arbitrium, nisi adiuuet gratia dei per legum Christum dominum nostrum; diffunditur quippe in cordibus nostris, quod saepe dicendum est, non per nos ipsos, sed per spiritum sanctum qui datus est nobis. nec aliam ob causam scriptura commemorat non esse grauia praecepta diuina, nisi ut anima quae illa grauia sentit intellegat nondum se accepisse uires, quibus talia sint praecepta domini qualia commendantur, leuia scilicet atque suauia, et oret gemitu uoluntatis, ut impetret donum facilitatis. qui enim dicit: fiat cor meum inmaculatum, et: itinera mea dirige secundum uerbum tuum, et ne dominetur mihi omnis iniquitas, et: fiat uoluntas tua sicut in caelo ita et in terra, et: ne nos inferas in temptationem et cetera huius modi, quae commemorare longum est, hoc utique [*]( 3 I Tim. 1, 5 4 Rom. 13, 10 6 1 Ioh. 4, 18 12 Rom. 7, 25 13 Rom. 5, 5 20 Ps. 118, 80 21 Ps. 118, 133 23 Matth. 6, 10 24 Matth. 6, 13 ) [*](2 grauia esse K 3 sit generale bd 4 non esse graue bd 5 la- boran m. 1 D 6 qui* R quia B ea om. BN, m. 1 V 8 leuem om. d onere ex honore N 9 pennarum BBOCK et m. 2 LPDVN 12 adiuuetur N 13 nostrum om. m. 1 R 16 diuina praecepta bd 17 ut s. I. m. 2 s. exp. tua B se nondum bd 18 sint ex sunt V 19 atqu*e R 20 impetr»\'nt B impetret et N felicitatis RO 23 inquitas V ita om. Bbd 24 temtationem P 25 huiumodi B cmnmeuiorari R )
Audiamus ergo et in his testimoniis, quae deinde posuit, deum sua praecepta non grauia commendantem. \'quod dei mandata\', inquit, non modo inpossibilia non sint, uerum ne grauia quidem. in Deuteronomio: et conuertetur dominus deus tuus epulari in te super bonis, sicut epulatus est super patres tuos, si audieritis uocem domini dei uestri custodire et facere omnia mandata eius et iustitias et iudicia quae scripta sunt in libro legis huius: si conuersus fueris ad dominum deum tuum ex toto corde tuo et ex tota anima tua. quia mandatum hoc, quod ego mando tibi hodie, non est grane neque longe a te est. non est in caelo, ut dicas: quis ascendet in caelum et accipiet illud nobis et audientes faciemus? non est trans mare, ut dicas: quis transfretabit mare et accipiet illud nobis et audientes faciemus? iuxta te est enim uerbum in ore tuo, in corde et in manibus tuis facere illud. item dominus [*]( 6 II Cor. 9, 7 8 cf. Luc. 11, 9 12 Deut. 30, 9-14 ) [*]( 1 faciat] fiat N, m. 1 C iuberentur N 3 ant B,3 4 quod L, m. 1 D 5 ea] a N 6 sint quo grauia non sint N; sint—grauia m. 2 add. in mg. inf. D 7 grauia om. N disperando B ad om. B 8 paetendum V pac..endulO (in mg. add. s) L cogitatur B 9 in om. B inde B 12 conuertitur N 13 aepulnri POC$aepulare B in om. m. 1 V bonisj nobis N aepulatus POBKfj 14 audieris m. 1 D dei om. m. 1 R 20 a te longe DRCKbd 21 ascendit N illum m. 1 C 22 faciamus b non-faciemus om. B qui m. 1 R 23 transfretauit N, m. 1 V 21 faciamus b te om. CN tun et BN 25 corde tuo B illft N )
Post haec proposuit testimonia, quae contra eos dici solent, nec ea soluit, sed commemorando quasi contraria [*]( 1 Matth. 11, 28-30 6 I Ioh 5, 3 10 Rom. 10, 3 13 Rom. 10, 10 14 Matth. 9, 12 17 I Ioh. 5, 3 20 Rom. 5, 5 ) [*]( 1 euangeliu N honerati BN, m. 1 R honorati m. 1 D 5 honus N 6 epistola codd. praet. L 8 audi#tia R in euangelicis N 10 ignorantes enim B iustitiam iustitiam B 12 illud intellegunt N illud om. bd ex] in b 14 autem ROBCK, m. 2 Dbd fiat confessio b 16 ista N sentiam 0 posuit ultimum b 18 non s. l. V om. B 21 per arbitrium RK, m. 2 Dd uoluntati* P uoluntati B 23 efl m. 2 ex qua B omnis om. m. 1 V 25 commemorandQ N )
Hoc et illo testimonio confirmatur, quod iste consequenter adiunxit ab eodem Iob dictum: ecce ego proximus sum iudicio meo, et scio quia iustus inueniar. hoc enim est iudicium, de quo alibi dicitur: et educet uelut lumen iustitiam tuam et iudicium tuum uelut meridiem. denique non dixit: ibi sum, sed: proximus sum. quodsi iudicium suum illud intellegi uoluit, non quo ipse iudicabit, sed quo in fine iudicandus est, iusti in illo iudicio inuenientur omnes qui non fallaciter dicunt: dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. per hanc enim dimissionem iusti inuenientur et quod ea quae hic habebant peccata elemosynis deleuerunt. [*]( 5 Iob 14, 4 8 Iob 12, 4 , 11 Hab. 2, 4 14 Iob 13, 18 16 Ps. 86, 6 21 Matth. 6, 12 ) [*]( 1 questiones m. 2 ex qua et iohannes B script. test. N 3 iinperitiae B exestimant m. 1 D exaestimant (3 se om. L 4 distruere N 6 unus m. 1 DK 7 respondit N 8 iustum m. 1 L sinong m. 1 C quereUa L querella P quaerela C, m. 1 0 querela DHBKN 9 derisum RCNbd, m. 2 D 10 perfectioni. V 11 ac L 14 adiuncxit J N ego] ipse VCb 16 est enim BN uelut] quasi RCKbd, m. 2 D 17 uelutJ tamquam B 18 ubi b 19 suum om. m. 1 R quod m. 1 LjD 20 iudicauit N est iudicandus bd 21 inueniuntur N demitte m. 1 R 23 etj eo VONbd 24 diluerunt RK, m. 2 DB )
Inde est quod dicit: nihil iniquum erat in manibus meis, sed oratio mea munda. hinc enim erat munda oratio, quia ueniam non iniuste petebat, qui ueraciter dabat.
Et quod dicit de domino: multas enim contritiones meas fecit sine causa, non ait: nullas fecit cum causa, sed multas sine causa. non enim propter multa peccata eius factae sunt ei multae contritiones, sed propter probationem patientiae. nam propter peccata, sine quibus, ut alibi confitetur, non fuit, pauciora se pati debuisse iudicat. [*]( 1 Luc. 11. 41 3 Mattli. 25, 35 11 Matth. 6, 12 15 Iob 16, 17 18 Iob 9, 17 22 cf. Iob 6, 2. 3 ) [*]( 1 elymosinas. (a add. m. 1 s. i) L elemosina N 2 miindata C 3 ituris om. B esuriui DRVQBCKNbd 4 eiusmodi PDRKN eius*#«modi (dem er.) 0 sed m. 2 ex si D est om. m. 1 L.N ex ee m. 2 D 5 sola p unigenitum N 6 querela m. 2 PDC, RVOBKNb iustis om. N 7 quo non e D est post uitae pos. in (s quidarn] qua N 8 huma m. 1 B iuxta m. 1 D, f3 querella* R querela LVOBNb 9 qu*eritur DK 10 consulet B ne m. 1 C cuiusque Eug. 11 libidinem] litem N et sicut C 12 quo N 13 sicut. DC sicuti PBN$ 16 meis] eius Eug. munda oratio mea bd hic Bp, m. 1LPVC enim om. N 17 qui] quia B 18 quod (in mg. I eo quod) R 19 nulla 0 20 peccata eius multa j3 )
Item quod dicit: uias enim eius custodiui et non declinaui a mandatis eius neque discedam, custodit uias dei, qui non sic exorbitat, ut eas relinquat, sed in eis currendo proficit, etsi aliquando ut infirmus offendit aut titubat; proficit autem minuendo peccata, donec perueniat ubi sine peccato sit. non enim aliter potest eo modo proficere nisi custodiendo uias eius. declinat autem a mandatis domini atque discedit apostata, non ille, qui, etiamsi habet peccatum, confligendi tamen cum eo perseuerantiam non relinquit, donec eo perueniat, ubi nulla cum morte contentio remanebit. in isto ergo conflictu induimur ea iustitia, qua hic ex fide uiuitur, et ea quodam modo loricamur. assumimus quoque iudicium, quod etiam contra nos pro nobis facimus, quando peccata nostra accusando damnamus. unde scriptum est: iustus ipse sui accusator est in primordio sermonis. hinc item dicit: iustitia uestitus eram, et circumdedi mihi iudicium sicut chlamydem. nam et ista uestis belli magis solet esse quam pacis, ubi adhuc expugnatur concupiscentia., non ubi erit plena sine aliquo prorsus hoste iustitia nouissima inimica morte destructa.
Quod autem iterum ait idem sanctus lob: non enim reprehendit me cor meum in omni uita mea, tunc nos in ista uita, in qua ex fide uiuimus, non reprehendit cor nostrum, si eadem fides in qua corde creditur ad [*](1 Iob 23, 11. 12 10 cf. I Cor. 15. 55 12 cf. Es. 59, 17; Eph. 6. 14 15 Prou. 18, 17 16 Iob 29, 14 21 Iob 27, 6 24 Rom. 10, 10 ) [*]( 1 quod item N quod uias N eiusj cus m. 1 PD, om. L VK 2 descendam m. 1 K custodiuit Nbd 4 proficiat N, m. 1 C infirmos N offendet N 5 proficiat m. 1 V, N peccando m. 1 B 6 potest eo modo potest N 7 ęiųş Rom. (J declina N domini] eius B 8 disce»dit LD etiam N etiamsibi β habeat bd 10 cum om. B 11 conflicto m. 1 L 12 ea N lorigamur m. 1 LD,5 luricamur m. 1 B asumimus B assummimus 1IV, m. 1 K 13 faciemus V 16 iustitia N circumdedit B 17 clamidem libri 19 erat m. 1 U, p prupsus m. 1 P 21 idem] itg N 23 ita m. 1 C uita om. m. 1 V 24 ad eadem V fidei L in om. d )
\'Iterum proponere solent\', inquit, (omnis homo mendax\'. neque hoc contra se ipsos a se ipso propositum soluit; sed commemorando alia uelut contraria testimonia apud eos qui non intellegunt sanctam scripturam diuina eloquia in lite dimisit. ait enim: \'quibus respondendum est, quod in [*]( 14 Iob 14, 16. 17 20 Iob 14, 4 22 Ps. 115, 2 ) [*]( 1 non om. m. 1 V 2 et om. N R et bis om. N 5 sibi dimitti M 6 ne] ut non bd 7 liberatur m. 1 K 8 pvQficere C non adiacet om. m. 1 D adiecit N adiciet C 9 illa concupiscentia Cbcl 10 reprehendit eum N cor-reprehendit om. p 11 quod m. 1 C 12 eius om. b 13 conuincetur B conficitur m. 1 C 14 et om. F, m. 1 C 16 scfo m. 1 B in uitiis b tragressus P 17 sancti? B, m. 1 N uiri om. DRCKbd 20 mundus est d mundus est autem b est pr. om. N 23 ipsos] ipsos in mg. V ipsum BBbd ipso N ipsum BN 24 commemorandQ N commemoranda B contrari B 26 respondum m. 1 D. B )
\'Item\', inquit, \'apud ipsum Iob: et miraculum tenuit ueracis hominis; item apud Salomonem de sapientia: uiri mendaces non erunt illius memores; uiri autem ueraces inuenientur in illa; item in Apocalypsi: et in ore ipsorum non est inuentum mendacium; sine macula sunt\\ ad haec et nos respondemus ammonentes, quomodo sit dicendus homo uerax per dei gratiam atque ueritatem, qui per se ipsum sine dubio mendax est. unde dictum est: omnis homo mendax. hoc et testimonio sonat de sapientia, quod ipse posuit: uiri autem ueraces inuenientur in illa, qui procul dubio [*]( 1 Num. 24, 3. 15 2 Iob 1, 1 7 cf. II 4 p. 5, 16 15 Iob 17, 8 (?) 16 Eccli. 15, 8 18 Apoc. 14, 5 22 Ps. 115. 2 23 Eccli. 15, 8 ) [*]( 1 numero m. 1 C numerorum bd de om. m. 1 C sancto om. m. 1 V 2 loquitur C aut siti de L$, m. 1 DC hausitidi N Ausitidae d 3 abstinense N 4 se om. BN 7 malum om. d 8 qui m. 1 C abstinens C au (add. m. 2) C 9 quia N est om. m. 1 L 11 luctator a (a s. I.) fortiore«si P 12 quod BN superior RVOCKNbd, m. 2 D; Engelbrecht proponit: non ideo perdit. quo superius inuenitur, legitur sane sqq. 13 at VBbd: et cett. 16 ueraces homines β solomonem m. 1 C 18 illa N in] ęy in V, om. N et om. N 20 dicendus sit Dbd 23 et om. Bb testimonium m. 2 PVOd sonat] sane N, )
Sic aliam quae sequitur quaestionem proposuit nec soluit; immo uero auxit et difficiliorem reddidit proponendo aduersum se probatum testimonium: non est qui faciat bonum, non est usque ad unum, et quasi contraria testimonia referendo, quibus ostenderet esse homines qui faciunt [*]( 2 Eph. 5, 8 5 I Cor. 1, 31 7 Apoc. 14, 5 9 IIoh. 1, 8 13 Apoc. 14, 5 24 Ps. 13, 1. 3 ) [*]( 1 in se om. m. 1 VC inueniuntur N 2 lux] lex b 3 addit m. 1 VC 4 addit m. 1 VC lux in se ipsis N 5 possunt B 6 talis N sunt dicti DRKfi 7 quod] ut V sit ex sunt C in ore eorum inuentum B 9 esse*t L essent b 10 non om. m. 1 C ore eorum in ras. 0, DBKbd 12 ipsum om. m. 1 D,P 13 eorum] ipsorum bd 19 potuit b correpto 0 20 adiutoriQ N 22 pposuit B 23 proponendum B 24 probatum LPDRVOCKab: prolatum BNd 26 faciant B )
\'Item dicunt\', inquit, \'illud quod saluator ait: quid me dicis bonum? nemo bonus nisi solus deus\'. hanc item propositionem omnino non soluit, sed opposuit uelut ex aduerso alia testimonia, quibus probaret esse et hominem bonum. dixit enim esse respondendum quod idem dominus alibi ait: bonus homo de bono thesauro cordis sui profert bona, et iterum: qui solem suum oriri facit super bonos et malos. <et alibi scriptum est\', inquit, <bona bonis creata sunt ab initio, et iterum: qui sunt boni, erunt habitatores terrae\'. cui sic respondendum est, ut et illud inteliegatur quomodo dictum sit: nemo bonus nisi unus deus. siue quia omnia quae creata sunt, quamuis ea deus fecerit bona ualde, creatori tamen comparata nec bona sunt, cui comparata nec sunt — altissime quippe et proprio modo quodam [*]( 4 Ps. 13, 2 9 cf. Fulgentii ad Mon. 15 11 Luc. 18, 19; Marc. 10, 18 16 Matth. 12, 35 17 Matth. 5, 45 18 Eccli. 39, 25 19 Prou. 2, 21 21 Marc. 10, 18; Luc. 18, 19 23 Gen. I, 31 ) [*]( 3 gratia. R faciat] hac fiat N bonum m. 1 B 4 hic s. l. D om. β 5 prospexit (m mg. respexit) V uideret N 6 aut in ras. 0 et N om. jDCfi, m. 1 PRK 9 super-sententiam in mg. C super s. 1. m. 2 abhinc; in mg. add. hucusque h habetur in altero) R os m. 1 L dei euan. in L deus BN presentia B, m. 1 R 10 sententia P 12 dici**s L dicitjs P dicitis VOCfb, m. 1 D 13 posuit N 14 et om. RN er. β 15 itê N 22 quae om. OC, m. 1 LPDV 23 sunt om. N 24 nec om. N proprio] p N quodain modo B )
\'Item dicunt\', inquit, (quis gloriabitur castum se habere co r?\' et ad hoc respondit multis testimoniis uolens ostendere posse esse in homine castum cor nec tamen dicit quomodo accipiendum sit, quod proposuit contra se dici: quis gloriabitur castum se habere cor? ne scriptura diuina [*]( 1 Ex. 3, 14 3 Ioli. 1, 8; cf. Ioh. 5, 35 4 Matth. 5, 14. 15 6 Ioh. 1, 9 12 Matth. 7, 11 22. 25 Prou. 20, 9 ) [*]( 1 se om. m. 1 V sic.* ZD sicut PVOBCNfi 3 esse dicat Bd esse om. b 4 discipulis quibusdam N 5 accendet β ponet LN$ 6 lumine N uerum lumen bd 8 ipse N 9 comparati§ jţ,i sibi C 10 alt. sunt] sint β 12 deus est N 14 est in caelis N 15 uester] urT V 16 esse iam b iam om. m. 1 D non esse b 17 sint ex sunt C et] ut DRKN ut ex et corr. C 18 sit om. N 19 interrogabat N 21 non] et non Vbd et non C 23 ad om. β 24 in om. N boming castil N cor om. N 26 nec N3 ) [*]( XXXXII Aug. Sect. VIII pars II. ) [*]( 3 )
Tamen etiam illa uera sunt, quae respondendo subiecit, quod saluator ait in euangelio: beati mundicordes. quoniam ipsi deum uidebunt, et quod Dauid dicit: quis ascendet in montem domini? aut quis stabit in loco sancto eius? innocens manibus et mundus corde; et alibi: benefac, domine, bonis et rectis corde; item apud Salomonem: bona est substantia, cui non est peccatum in conscientia; item illic: auerte te a delicto et dirige manus et ab omni delicto munda cor tuum; item in epistula lohannis: si cor nostrum nos non reprehendat. fiduciam habemus ad deum et quaecumque petierimus [*]( 4 Prou. 20, 8 9 Ps. 18, 13; Prou. 20, 9 15 Matth. 5. 8 16 Ps. 23, 3. 4 19 Ps. 124, 4 20 Eccli. 13, 24 21 Eccli. 38. 10 23 I Ioh. 3, 21. 22 ) [*](1 ipsi 0 aduersari* R 2 uidebatur N hic m. IV 3 sequutum PN qui P 5 sit om. N praedi»tus LD 6 ne] nec R 7 cognitionem VNd, m. 2 L 9 ergo om. m. 1 R 10 gloriatur N 11 a om. m. 1 R peccato. (o ra u) R 12 in om. p iustitia sua RK sua om. PON, m. 1 LDVC in om. VBNC, m. 1 D 14 jn illa R respondendum N respendendo D 15 mundocorde OBN mundocorde* P mundicorde* K mundocordes (0 pr. corr. in i) R 16 ait iVr 17 qui VC 18 sancto om. N mundo VOBNbd 21 in om. b aduerte L$, m. 1 D auerte* V et om. 0 23 nos om. Nbd reprehenderit b 24 habebimus N )
Tunc ergo per eius misericordiam iusti plene perfecteque mundati fulgebunt in regno patris sui sicut sol, tunc plene atque perfecte erit ecclesia non habens maculam aut rugam aut aliquid huius modi. quia tunc etiam erit uere gloriosa. cum enim non tantum ait, ut exhiberet sibi ecclesiam non habentem maculam aut rugam, sed addidit gloriosam, satis significauit, quando erit sine macula et ruga aut aliquid eius modi: tunc utique, quando gloriosa. non enim modo in tantis malis, in tantis scandalis, in tanta permixtione hominum pessimorum, in tantis obprobriis [*]( 4. 5 Matth. 6, 12. 13 7 Prou. 20, 8 10 Iac. 2, 13 13 Prou. 20, 8. 9 16 Matth. 13, 43 18. 20 Eph. 5, 27 ) [*]( 2 elemosinas DN *elemosinis m. 1 R helymosinas V aelemosinas CK 3 et-precando om. N 4 praedicando Vb nobis debita N 7 iustus iudex DBKa rex iustus d 8 *occultum R mandatum m. 1 L, B 9 remittantur P 10 misericordia est b 11 fecit bd Eug. superexsultat L Eug: superexaltat PDR VOBCh\'NNbd 12 iudiciQ BN 13 cum s. l. OC 17 fulgebunt post sui b 18 plena Nb plane B perfecta Nb 19 eiusmodi BN 20 gloriosa eccia N gloriosam V 22 addit m. 1 VC significat N 23 et] aut in ras. V, Ob aliquid huiusmodi (hui in ras.) V, flb aliquo huiusmodi d ) [*]( 3* )
Puto autem interesse inter rectum corde et mundum corde. nam et rectus corde in ea quae ante sunt extenditur. ea quae retro sunt obliuiscens, ut recto cursu, id est [*]( 3 \'Col. 3, 4 6 cf. Phil. 2, 6 8 Ioh. 7, 39 11 Eph. 5. 20 14 Rom. 8, 30 17 Luc. 13, 32 23 Phil. 3, 14 1 gloriosa N 2 temtatio P tentatio BKNd 3 it6 N 4 apparebitis cum ipso Obd cum ipso om. m. 1 D, N 5 gloriam Eug. 7 post resurrectionis gloriam Eug. 8 autemj enim (in mg. autem) V, C om. bd 9 quomodo] quando N 10 ecclesiam P, m. 1 DO ecclesia* R gloriosam PB, m. 1 DO 11 ex (in ras. m. 1; in mg. m. 2 i et) R 13 sanitatis m. 1 D gloriam BN 14 praedistinauit m. 1 V 16 mysterium m. 1 -L,P 17 demonis β sanitas m. 1 V 18 tertia die PRCKNbd, m. 2 D tertia di? V- consumor BNb 19 corpori C dies BNd: dei, <dies> Eug. dei cett. 21 resurrectione. L 22 et-corde in mg. V mundo B 23 et rax. 1. om. B 24 sunt om. N rectu m. 1 R)
Item sibi opposuit testimonium scripturarum, quod [*]( 3 Ps. 23, 3. 4 7 Eccli. 13, 24 10. 12 cf. Eccli. 38, 10 11 cf. II Cor. 4, 16 16 I Ioh. 3, 21. 22 20 Matth. 6, 12 1 perueniet m. 1 K ubi ubi B 2 illaş in regula (s. l, m. 2 sin- gula) B 3 ascendit PN tabit V 4 eius otn. m. 1 V mundo OCN, m. 1 V 6 fide m. 1 PD, b 9 id est cura RKbd, m. 2 D consumata m. 1 L consumipata V consdta m. 1 D consumpta PBOd 11 discedat b renouet R renouetur Cb, V (in mg. renouatur) 12 opera Nbd, m. 2 B 13 mundat 0 suum da p opera miserationis meretur BN 14 sine] si non C 15 in eo om. m. 1 C 17 ab eo accipiemus b 18 ab eo] habeo N 20 ne] cum m. 1 VC cum om. m. 1 VC 21 conpungamur m. 1 K 22 faciamus LD 23 ammittamus L ammittamus C 24 apposuit m. 1 B )
\'Item dicunt\', inquit, \'quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens\', et huic testimonio quasi respondit ad nihil aliud, nisi ut scripturae sanctae se litigare uideantur, quarum concordiam nos debemus ostendere. ait enim: \'quibus respondendum est, quod de sancto Zacharia euangelista testatur dicens: erant autem Zacharias et Elisabeth uxor eius iusti ambo in conspectu domini et incedentes in omnibus mandatis et iustificationibus domini sine querella\'. qui iusti ambo utique legerant inter ipsa mandata, quemadmodum sua peccata mundarent. nam Zacharias, quod de omni sacerdote ex hominibus accepto in epistula ad Hebraeos dicitur, etiam pro suis peccatis utique hostias offerebat. quomodo autem intellegendum sit quod dicitur sine querella, iam supra satis, quantum opinor, ostendimus. \'et beatus\', inquit, \'apostolus ait: ut simus sancti [*]( 1. 9 Eccle. 7, 21 3 Iob 1, 8 6 cf. p. 29 11 Ps. 142, 2 16 Lnc. 1, 6 21 cf. Hebr. 5, 1. 3 24 cf. XI, 23 sqq. p. 24 sqq. 25 Eph. 1, 4 ) [*]( 1 ei N 2 respondet 110 4 ei om. N similis illi N 6 opere malo b supera B 7 desseruimus V ipse BCbd, m. 2 R 10 in terra om. N 15 cui β zacharia et elisabeth OBNbd 16 dicens om. N erat PFOP, m. 1 D autemJ enim C enim (in mg. autem) V zacharia N 18 incedentes post mandatis b 19 legerent p 21 ominibus m. 1 R hominibus ex omnibus PN acceptum 0 22 epistola DRVOBCN 23 offerebant N autem] ergo C, (in mg. autem) V 24 opinjor R 25 ait om. 0 )
\'Item dicunt\', inquit, \'si dixerimus quiapeccatum non habemus, ipsi nos seducimus. et ueritas in nobis non est\\ et huic euidentissimo testimonio quasi contrariis [*]( 8 Tit. 1, 6 10 Ps. 142, 2 15 Iac. 2, 13 16 Ps. 142, 2 22 I Ioh. 1, 8 ) [*]( 1 igitur 0 2 omnino sunt sine crimine in hac uita b sine *H sunt (ex sunt fact. m. 2 possunt et s. 1. add. peccato ee) L 3 inmaculati intellegendi sunt BKN qui ŞŲl)ţ R om. m. 1 VC 5 quia (in mg. qum) V macula B 6 elegeret LDB, m. 1 V elegerit N 7 inueniri 0 9 ipse <7, (in mg. iste) V 11 aperte m. 1 B 12 superiori D uersu ęşt C non Bbd 13 iudicio PRK, m. 1 0 quia B, (in mg. qum) V ioperexaltat DROBCKNabd, m. 2 PV 16 iudicia N in om. C cio RC,m. 1 V, m. 2 D 17 te om. m. 1 N 18 quia (in mg. qum) V, in conspectu tuo non iustificabitur V 19 difficile m. 1 V itPD, nt. 2 K 24 non om. m. 1 V testimonia N qujasi C)
\'Item dicunt\', inquit, \'non uolentis neque currentis, sed miserentis est dei\'. quibus respondendum esse dicit, quod idem apostolus alibi de quodam ait: quod uult faciat. \'item\', inquit, \'ad Philemonem de Onesimo: quem ego uolueram apud me detinere, ut pro te mihi ministraret; sed sine consilio tuo nihil uolui facere, ut non quasi ex necessitate bonum tuum esset, sed uoluntarium. item in Deuteronomio: uitam et mortem dedit ante faciem tuam, bonum et malum. elige uitam, ut uiuas. item apud Salomonem: deus ab initio constituit hominem et reliquit eum in manu consilii sui. adiecit ei mandata et praecepta: si uoles praecepta, seruabunt te et in posterum fidem placitam facere. apposuit tibi aquam et ignem; ad quod uis porrige manum tuam. ante hominem bonum et malum, uita et mors. paupertas et honestas a domino deo sunt. item apud Esaiam: et si uolueritis et audieritis me, quae bona sunt terrae manducabitis; si autem nolueritis nec obaudieritis me, gladius uos comedet; os enim domini locutum est haec\'. hic uero, quantumlibet isti obtegant, aperiuntur. declarant enim se contra dei gratiam uel misericordiam disputare, quam uolumus impetrare cum dicimus: fiat uoluntas tua sicut in caelo ita et in terra. uel: ne nos inferas in temptationem, sed libera nos a malo. [*]( 1 Rom. 9, 16 3 I Cor. 7, 36 4 Philem. 13. 14 8 Deut, 30. 15. 19 10 Eccli. 15, 14-17 17 Es. 1, 19. 20 23. 24 Matth. 6, 10. 13 2 miserantis BN 3 est FOCp dicit] et dicendum p, eras. in OC ite N quid m. 1 V 4 filemonem LDPBOCKfi filimonem VN de] p C honesimo N 5 detineri L, m. 1 D ministrasset m. 1 D 6 ut om. N 9 dedi PB3, m. 1 D tuam om. m. 1 K et malum om. β elegi m. 1 R eligi m. 1 B 10 aput P salamonem 0 11 abiecit β 12 ei m. 2 ex eum R praecepta et mandata b et praecepta om. N seruabit BN 13 in placitum B 14 quos £ 16 onestas m. lB, 17 isaiam Obd, m. IV 19 hos p domini om. m. 1 D 20 loquutum P, m. 1 D hic] hi L uere K se isti BN isti se BKbd,m.2DV 21 declarat m.1 D 22uolu*musD 23 ita om.VBCNbd uelJ et in rus. V, b 24 ne om. N teptatione N omlmalo m. 1 N)