De Genesi Ad Litteram

Proinde cum de isto fonte quaerimus, quomodo id, quod dictum est: ascendebat de terra et inrigabat omnem faciem terrae, non inpossibile uideatur, si ea, quae diximus, inpossibilia cuiquam uidentur, quaerat ipse aliud, quo tamen uerax ista scriptura monstretur, quae procul dubio uerax est, etiamsi non monstretur. nam si argumentari uoluerit, quo eam falsam esse conuincat, aut ipse nulla uera de creaturarum conditione atque administratione dicturus est aut, si uera dixerit, istam non intellegendo falsam putabit; uelut si contendat ideo non potuisse uno quantolibet fonte omnem [*](1 paradysum S collocaret PRSbd 3 cap. XV E quia enim (8. 1. m. 2 aJ hic enI quia) E quemammodum EPR 4 cucurrerent S seque] sed quae El 5 secuta ES sequuta PR administrationis E18 amministrationis PR que R factae] factaeet E factaest P 6 illo die Rbd 7 inera.t R 9 coniectatam PR 11 adiubamur E1 ne (e 8. I. ni. 1) R 14 commemorat PRSbd 16 querimus SR quomodo om. b 17 inrigabat El 18 uidetur. Si autem ea sqq. (sic) b 19 uideantur PRSd quae§rat 81 ipse S 20 ucrax El scribtura E 21 cap. XVI E nam R1 22 quod P quo. (d er.) R nulla om. 81 23 amministratione PR 24 ueram E putauit EPR1 )

terrae faciem rigari, quia, si montes non rigabat, non omnem terrae faciem rigabat; si autem etiam montes rigabat, non erat iam inpertitio saginae, sed diluuii inundatio: quod si terra tunc sic erat, totum mare erat, et nondum discreta erat arida.

Cui respondetur, quia hoc uicibus temporum posset, sicut certo tempore per plana Aegypti Nilus restagnat et alio tempore ad ripas suas redit. aut si iste nescio cuius ignotae ac longinquae partis mundi aquis et pruinis hiemalibus anniuersaria creditur incrementa conligere, quid de oceani alternis aestibus, quid de quibusdam litoribus, quae late nudantur fluctibus uicissimque operiuntur, dici potest? ut omittam, quod de quorundam fontium mira uicissitudine perhibetur, certo annorum interuallo sic eos inundare, ut totam illam regionem rigent, cui alio tempore ex altis puteis ad potandum sufficientem praebent aquam. cur sit ergo incredibile, si ex uno abyssi capite alterna inundatione fluente atque refluente tunc uniuersa terra rigata est? quodsi ipsius abyssi magnitudinem ea parte excepta, quod mare dicitur et euidenti amplitudine atque amaris fluctibus terras ambit, in ea sola parte, quam reconditis sinibus terra continet, unde se omnes fontes amnesque diuersis tractibus uenisque distribuunt et suis quique locis erumpunt, fontem uoluit scriptura appellare, non fontes, propter naturae unitatem eumque per innumerabiles uias antrorum atque rimarum ascendentem de terra et ubique dispertitis quasi crinibus inrigantem omnem faciem terrae [*](1 irrigari bd irrigabat bd 2 autem om. P, a. I. m. 1 R 3 saginae (i mut. m. 1 in e) R dilubii El 4 sic om. 81 7 iste S ignote E1 8 ac (c add. s. I. m. 2) S longique El lonquae 81 partes S anniuersalia E 9 conligere El oceanis S 10 que R latae S 11 ommittam R 13 inundareJ inuadere P inundare ex inuadere R 14 cui] qui b post tempore add. uix bd ex om. P1 15 prehent S cur]cui P1 ergo sit PRbd 16 fluent P fluente (e fin. 8. I. m. 1) R refluent P 17 cum uoce quod inc. cap. XVII E 18 enidentiam plenitudine PRl 19 atque amaris] aqug maris b 21 amnesque] omnes aquę b tractatibus S1 22 quigque Rl scribtura E appellare scriptura PRSbd 25 faciem] superficiem b )

non continua specie tamquam maris aut- stagni, sed sicut uidemus ire aquas per alueos fluminum flexusque riuorum et eorum excessu uicina perfundere, quis non accipiat, nisi qui contentioso spiritu laborat? potest quippe etiam ita dicta intellegi omnis terrae facies inrigata, quemadmodum dicitur omnis uestis facies colorata. etiamsi non continuatim, sed maculatim fiat, praesertim quia tunc in nouitate terrarum etsi non omnia. plura tamen plana fuisse credibile est, qua latius possent erumpentia fluenta dispergi atque distendi.

Quapropter de istius fontis magnitudine uel multitudine, qui siue unam habuit alicunde eruptionem siue propter aliquam in terrae occultis sinibus unitatem, unde omnes aquae super terram scatent omnium fontium magnorum atque paruorum. unus fons dictus est, per omnes dispertitiones suas ascendens de terra et inrigans omnem faciem terrae, siue etiam, quod est credibilius, quia non ait: unus fons ascendebat de terra. sed ait: fons autem. ascendebat de terra, pro numero plurali posuit singularem, ut. sic intellegamus fontes multos per uniuersam terram loca uel regiones proprias inrigantes, sicut dicitur miles et multi intelleguntur, sicut dicta est lucusta et rana in plagis, quibus Aegyptii percussi sunt, cum esset innumerabilis lucustarum numerus et ranarum: iam non diutius laboremus.

Sed illud etiam atque etiam consideremus, utrum possit nobis per omnia constare sententia, qua dicebamus aliter operatum deum omnes creaturas prima conditione, a quibus [*]( 17 Gen. 2, 6 21 cf. Ps. 104, 34. ) [*]( 1 stagnis (s fin. add. s. I. m. 1) R 2 riborum El 4 contecioso R 5 omnes P omnis (i ex e tn. J j R quemammodum EP 6 facie E1 continuatum P 7 maculatum P maculatim (i ex u) R 8 etsi] utsi E a . plena S pl.na R quo bd 10 uel multitudine 8. I. m. 1 R 11 habuerit b aliunde b alicunde (c B. I. m. 1) R aliqua. (m er.) R 12 unitate. (m er.) R 13 scagtent E scaturirent b 15 inrigans El 16 de terra om. PB\'d 20 dicta (s. I. m. 2 add. ai fl) E 21 lucusta EaPR1 locusta E3R2Sbd egyptii S 22 locustarum EtRaSbd 24 posset S 25 sentia El quaqi Ex )

operibus in die septimo requieuit, aliter ista eorum administratione, qua usque nunc operatur : id est, tunc omnia simul sine ullis temporalium morarum interuallis, nunc autem per temporum moras. quibus uidemus sidera moueri ab ortu ad occasum, caelum mutari ab aestate ad hiemem, germina certis dierum momentis pullulare, grandescere, uirescere, arescere, animalia quoque statutis temporum metis et cursibus et concipi et perfici et nasci et per aetates usque in senium mortemque decurrere et cetera huiusmodi temporalia. quis enim operatur ista nisi deus etiam sine ullo tali suo motu? non enim et ipsi accidit tempus. inter illa ergo opera dei, a quibus requieuit in die septimo, et ista, quae usque nunc operatur, quendam scriptura interponens suae narrationis articulum commendauit se illa explicasse et coepit iam ista contexere. illorum explicatorum commendatio sic facta est: hic est liber creaturae caeli et terrae, cum factus est dies, fecit deus caelum et terram et omne uiride agri, antequam esset super terram, et omne fenum agri, antequam exoreretur. non enim pluerat deus super terram et homo non erat, qui operaretur terram. istorum autem contextio sic coepit: fons autem ascendebat de terra et inrigabat omnem faciem terrae. ab hac commemoratione fontis huius et deinceps ea, quae narrantur, per moras temporum facta sunt, non omnia simul.