De Genesi Ad Litteram
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio 3, Pars I-II (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 28.1). Zycha, Joseph, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1894.
Ut quid ergo factus est sol in potestatem diei, qui luceret super terram, si lux illa diei faciendo suffecerat, quae [*]( 24 cf. Ps. 135, 8 ) [*]( 1 aliam partem El 5 possit S et 8. I. m. 1 P 6 possit S ■ monstrosum] monstruosum (pr. u 8. I. m. 1) P, SRbd 7 quid? quod] cum b quid quod etiam perd. lintOl. m. 2 del. R 8 die s. I. m. 1 P numquinnam El 9 ei er. S quaenam (nam 8. I. m. 2) E 11 alique R 13 eidem (e init. 8. I. m. 1) P 14 ad] et ad (et add. m. 2) E 16 circuiens E circuiuiens 81 18 tenebraescit P qap4 II quod (pr. quod in fine tle1"S. exp. m. 1) P 19 credere om. El possit Sb posse PlR 20 eam partem El if) qpa in qua (pr. in qua in fine uers exp. m. 1) S 21 lux m" (illa etJJp. m. 1) S decessisset SR2b 22 et uespera PR aliam partem El 23 exoritura b circflitu b 25 die b sufficerat S1 R )
Quod antequam fieret, quo circuitu sibi potuerint tres dies noctesque succedere lucis, quae primo facta est, permanente natura, si lux corporalis tunc facta intellegenda est, et inuenire et explicare difficile est. nisi forte molem terrenam et aquosam, antequam esset ab alterutro utrumque discretum, quod tertio die factum scribitur, tenebras deum appellasse quis dixerit propter crassiorem corpulentiam, quam lux penetrare non poterat, uel propter obscurissimam umbram tantae molis, quam necesse est, ut ex altera parte habeat corpus, ex alia parte lux fuerit. ad quem locum enim cuiuslibet corporis moles lucem peruenire non sinit, in eo loco umbra [*]( 8 Gen. 1, 3 ) [*]( 1 erat] est RxPbd illa* (e eras.) E 2 longinquas (alt. n s. l. m. 1) E sentire PR possit S 3 adque El 5 addito] edito S 9 quod] cura PBlbd exla R 10 commemoratur S ording P ordinem R 12 ille (e 8. I. m. 2) R 13 inuenire S 14 nocturnac] nocturnaa S 15 antequam (qu m. 2 in ras.) E 16 cepisse 81 scribtura EP 17 quo] quod S circflitu b 18 q; ii1 21 antequam in mg. m. 1 R alterotro Sl 23 dixerat E1 propter.. (ea eras.) E 26 alia] aliqua Rd fierit P1 fieret Blb 27 molis PE, sinitj it (s eras. et in mg. sin add.) P ) [*]( XXVIII. Aug. seet. III pari 1. ) [*]( 2 )
Sed si primaria lux illa undique terrae molem circumfusa contexerat, siue staret siue circumiret, non erat, ex qua parte admitteret noctem sibi succedere, quia nusquam ipsa discedebat, ut ei faceret locum. an ex una parte facta est, ut ipsa circumiens etiam noctem ex alia parte consequenter circumire permitteret? cum enim totam terram adhuc aqua tegeret, nihil inpediebat, ut aquosa et globosa moles ex una parte faceret diem lucis praesentia, ex alia noctem lucis absentia quae in eam partem succederet a tempore uespertino, ex qua lux in aliam declinaret.
Quo ergo congregatae sunt aquae, si totam terram prius occupauerant? illae scilicet, quae detractae sunt, ut terra [*](1 carens omnis lux dies appellatur ea luce sqq. P post carens septem uocab. eras. R elkluce* (utrimque m er.) E impedierit S 2 oppositum E 6 inrumpere ElSl 8 spatium illud PRbd luce. (m eras.) E 10 partem terrae PRbd 12 quarumcumque Sb 13 nox] nos d praecedentique b recedentique om. b 15 primaria (im 8. I. m. 1) R 16 contexerat (a corr. m. 2) R circniret ES 17 ammitteret R succederet RI numquam El 18 factura 8 est] erat R2Sd, (8. I. m. 2 ) E ut] et El ipsA b 19 circumiens 81 circuiens P1 circuire S 20 permitera R 21 molis PRl 23 qua] quo S 26 Ille R )
Non est autem informis omni modo materies, ubi etiam nebulosa species adparuerit.
Et ideo quaeri adhuc potest, quando deus istas conspicuas aquarum terrarumque species qualitatesque creauerit; in nullo enim sex dierum hoc inuenitur. itaque si hoc ante [*]( 2 terrae nudam Sb 4 terrae om. b appareret E 5 altum con:1 hic finit. p. 14b S; extremo mg. infer. legitur: hic est defectus; desiderantur: gregatae-diuisit (21, 18), quo uocab. p. 17 incipit 6 sur- rigitor Btb subregiturP1 congesta (in mg. congregata) b congestam ER 8 aequabiliter PJRd 9 quia] qui bd fluctuantes (e ex i) P, RCb 11 nndantur, latius (sic. distinc.) b 12 eum] aliam E1; 8. I. m. 2 at etL 13 totam bd 14 terram bd quooperiretur R cooperiegtur (n m. 1 exp.) C cooperiret bd 15 tegebat] gelabat El 16 congregationi J21 congretione Pl spissata //////// est (spissata in ras. m. 2) R 18 concabus El 19 corruentes PRSbd 20 apparet d amor E1 abscSderet b 21 autem] enim C 22 apparet d 26 nullo (n 8. I. m. 1) PolIo Bl ) [*]( 2* )
Cur non dictum est, cum hoc factum esset, "uidit deus, quia bonum est"?
Haec enim consideratio suasit, quoniam manifestum est omne mutabile ex aliqua informitate formari simulque illud et catholica fides praescribit et certissima ratio docet nullarum naturarum materiam esse potuisse nisi ab omnium rerum non solum formatarum, sed etiam formabilium inchoatore deo atque creatore, de qua etiam dicit ei quaedam [*]( 2 Gen. 1, 1 6 Gen. 1, 2 ) [*]( 1 sicut 8. I. m. 1 C primorum dierum PRSbd 4 uisibilis specie R 8 aquas PBCbd 9 factaip E 11 quod om. PRl aquis (a 8. I. m. 1) P possit PBú 13 a litoribus P fetibus E faetibus PR 14 decorata (de 8. I. m. 1) E cur] cum E iste RC 19 factum est bd 20 esset factum C 22 suasit. Quoniam (sic) b 23 ex] et ex P aliqa 121 24 conscribsit 2T ratio] narratio R 26 formaturum non solum El inchoatore Rl 27 quo E qufdani (d add. m. 2) R )
Non quia informis materia formatis rebus tempore prior est, cum sit utrumque simul concreatum, et unde factum est, et quod factum est — sicut enim uox materia uerborum est, uerba uero formatam uocem indicant, non autem qui loquitur prius emittit informem uocem, quam possit postea conligere atque in uerba formare: ita et deus creator non priore tempore fecit informem materiam et eam postea per ordinem - quarumque naturarum quasi secunda consideratione formauit; formatam quippe creauit materiam — sed quia illud, unde fit aliquid, etsi non tempore, tamen quadam origine prius est, quam illud, quod inde fit, potuit diuidere scriptura loquendi temporibus, quod deus faciendi temporibus non diuisit. si enim quaeratur, utrum uocem de uerbis an de uoce uerba faciamus, non facile quisquam ita tardo ingenio reperitur, qui non potius uerba fieri de uoce respondeat: ita quamuis utrumque simul qui loquitur faciat, quid unde faciat, naturali adtentioni satis adparet. quamobrem, cum simul utrumque deus fecerit, et materiam, quam formauit, et res, in quas eam formauit, et utrumque ab scriptura dici oportuerit, nec simul [*]( 1 Sap. 11, 18. ) [*]( 3 congrueret bd commemoratum ExPlRlC 4 cõmernorationem 01 5 etc. bd 6 sequeretur CI 7 Non (incip. cap. XVII) E 8 concreatum III 9 prius est om. E1 est uerborum bd 10 uero 8. I. m. 1 C 12 et om. PRCbd creator deus PRbd 14 quarumque (que s. I. m. 1) R 17 diuidere (iui in fine tters. prauec. est) P 18 quod (uod et pars. litt. q des. ut) P 19 si enim (i enim desect.) P uerbis an de (s an de des.) P an uerba **uoce* (de er. et m; m. 2 signa transposit. add. et sup. uoce scr. de) E 20 quisquam tksect. P repperitur EPRS 22 quid El 23 attentioni S attentione PRbd utrumque] que P utrum 221 24 et-fonnauit om. JF1 25 ab] a S om. FIltb scribtura EP )
Sed si credibiliter dicitur eam significari illis uerbis: terra autem erat inuisibilis et inconposita, et tenebrae erant super abyssum; et spiritus dei superferebatur super aquam, ut excepto, quod ibi positum est de spiritu dei, cetera rerum quidem uisibilium uocabula, sed ad illam nformi tatem, ut tardioribus poterat, insinuandam dicta intellegamus, quia duo haec elementa, id est terra et aqua, ad aliquid faciendum operantium manibus tractabiliora sunt ceteris, et ideo congruentius istis nominibus illa insinuabatur [*](16)informitas: si ergo hoc probabiliter dicitur, non erat aliqua formata [*]( 15 Gen. 1, 2. ) [*](n n 1 unde illud E 2 debuisse (deb a 1. 2 in ras.) R 3 materia E1 forma El 5 contigit ElP 7 prolixitate (p litt. dimid. pars. desec. est) P alterum altero prius narrandum b 8 utrumque (ut desec. est) P deus (u deest) P 9 prius est om. S faciendo etiam (do eti des. sunt.) P 10 narrandum P1 quia du desecta sunt P altera P 11 minus] magis (af minus s. I. m. 2) E 12 utcumque] ut cum b 14 formate S factae PRlCbd concreata Rl 18 aquas S 19 cetera El quidem rerum b ad s. I. m. 1 P 20 insinuanda El 21 haec quia (e s. I. tn. 1) P haec duo Sbd haec om. R 24 cum uoce si incipit cap. XVI in bd hoc ergo PRSbd probaliter P )
Emissionem uero contractionemque lucis illius si uelimus diem noctemque intellegere, nec causam uidemus, cur ita fieret — non enim iam erant animalia, quibus haec uicissitudo salubriter exhiberetur et quibus postmodum exortis per circuitum solis cernimus exhiberi — nec ullum occurrit exemplum, quo istam emissionem contractionemque lucis, ut diei noctisque uicissitudines fierent, probare possimus. iactus enim radiorum ex oculis nostris cuiusdam quidem lucis est iactus et contrahi potest, cum aerem, qui est oculis nostris proximus, intuemur, et emitti, cum ad eandem rectitudinem quae sunt longe posita adtendimus. nec sane, cum contrahitur, omnino cernere, quae longe sunt, desinit, sed certe obscurius, quam cum in ea obtutus emittitur. sed tamen ea lux, quae in sensu uidentis est, tam exigua docetur, ut, nisi adiuuetur extraria luce, nihil uidere possimus; et quia discerni ab ea non potest, quo exemplo demonstrari possit emissio in diem et contractio lucis in noctem, sicut dixi, reperire difficile est.
Si autem spiritalis lux facta est, cum dixit deus: fiat lux, non illa uera patri coaeterna intellegenda est, per quam facta sunt omnia, et quae inluminat omnem hominem, sed illa, de qua dici potuit: prior omnium creata est [*]( 23 Eccli. 1, 4. ) [*](1 prius ex om. Pl altera parte S facet P1RI 2 unde] utde E1 posset nox PBSbd possit S diei S discedente om. S abacedente C 3 contractionem quae R 4 caussam (semper dupl. s) d 5 erant iam S 6 exiberetur R et om. P1 7 cernimus] terminus (s. I. m. 2 af cernimus) E eiiberi R occurrera S 8 die P1 9 possumus Pfi1 10 cuiusdam] eiusdem PR lucis quidem PRd quidem] euidgs b 11 aere PR 12 emitte PlRl 13 sane (ne a. I. m. 2) P 14 sunt yipgiw (del. m. 1) S 15 ea EIPl optutus ElPRS 16 sensum PR uiuentis PlR docetur] uidetur b adiuuentur PRl adiuuemur bd 17 extranea RCbd nil S possemus PRlb et om. b quia] quoniam (8. I. m. 2) E, PRSbd ab ea non potest discerni b 18 potes PR 19 contra..ctip (di eras.) E dii R repperire EPRS 21 uera] uerba E uero S 22 quam] quem SRI inluminat El )
Sed huic luci succedentem noctem, ut uespera fieret, quo pacto intellecturi sumus? a tenebris uero qualibus talis lux diuidi potuit dicente scriptura: et diuisit deus inter lucem et tenebras? numquid iam erant peccatores et stulti decidentes a lumine ueritatis, inter quos et in eadem luce permanentes diuideret deus, tamquam inter lucem et tenebras, et lucem uocans diem ac tenebras noctem ostenderet se non operatorem peccatorum, sed ordinatorem distributione meritorum ? an hic dies totius temporis nomen est et omnia uolumina saeculorum hoc uocabulo includit ideoque non dictus est primus, sed unus dies? et facta est enim uespera, et factum est, inquit, mane dies unus, ut per hoc, quod [*]( 3 cf. Sap. 7, 27 9 cf. Confess. 1. XII 2. 8. 9 16 Gea. 1. 4 24 Gen. 1, 5 ) [*]( 1 inconmotabilis 11 2 atquae P 3 illuminata 8 inluminat P1 4 elucere S aelucere Pl 9 cglis corporeis b 10 ppositum S 11 potuit fieri S quod] quo PRi inluminaretur El 14 huic luci (in mg. hoc loco) b luci] loci PJK1 succedente nocte El 15 pacto] facto PRl 17 pro etJ ac PRbd 18 eandem E1 eadem P lucem El 19 lucemlucem om. P1 et] ac PRbd 20 et om. b ostendere Ex 21 peccatorem 51. distributionum P distribuendorum b 22 an hic] adhuc P1 hic om. Rb 23 uocabula 81 24 pr. est om. S enim om. S 25 inquid R )
Sed haec allegoriae propheticae disputatio est, quam non isto sermone suscepimus. instituimus enim de scripturis nunc loqui secundum proprietatem rerum gestarum, non secundum aenigmata futurarum. ergo ad rationem factarum conditarumque naturarum quomodo inuenimus uesperam et mane in luce spiritali? an diuisio quidem lucis a tenebris distinctio est iam rei formatae ab informi, appellatio uero diei et noctis insinuatio distributionis est, qua significetur nihil deum inordinatum relinquere atque ipsam informitatem, per quam res de specie in speciem modo quodam transeundo mutantur, non esse indispositam neque defectus profectusque creaturae, quibus sibimet temporalia quaeque succedunt, sine subplemento esse decoris uniuersi? nox enim ordinatae sunt tenebrae.
Propterea uero cum facta esset lux, dictum est: uidit deus lucem quia bona est, cum hoc posset post omnia eiusdem diei dicere, id est, ut, cum explicasset "dixit deus: fiat lux. et facta est lux. et diuisit deus inter lucem et tenebras et uocauit deus lucem diem et tenebras uocauit noctem", tunc diceret: et uidit deus, quia bonum est, et deinceps adnecteret: et facta est uespera, et factum est mane, sicut in aliis operibus facit, quibus uocabula inponit. hic ergo propterea non ita fecit, quoniam a formata re ad hoc distincta est illa informitas, ut non in ea finis esset, sed adhuc formanda restaret per creaturas ceteras [*]( 16 Gen. 1, 4 18 Gen. 1, 3. 4. 5 ) [*]( 1 creatura P1 3 aIlego.rica (ca in ras. m. 2) R prophetiae R 6 enigmata EPSR futurarumj figurarum bd factarum (a alt. s. I. add. m. 1 supra eras. o) R conditarumque] conditarum b 7 uespera S 8 diuisio quideml diuino quidam P1 distinctio (dist s. I. m. 2 supra ras.) P 9 formate S 10 inordinate El 12 traseundo Pl mutantur (n s. I. m. 1) E 13 profectusque] neque profectus b 14 supplemento ERbd 15 inordinate b 17 possit S 18 explicasset] celum explicasset b 24 imponit E inpona S propterea om. b 26 formanda (n ex m) E restavretur (v s. I. m. 1) S )
Sed ante omnia meminerimus, unde iam multa diximus, non temporalibus quasi animi sui aut corporis motibus operari deum, sicut operatur homo uel angelus, sed aeternis atque incommutabilibus et stabilibus rationibus coaeterni sibi uerbi sui et quodam, ut ita dixerim, fotu pariter coaeterni sancti spiritus sui. nam et illud, quod per graecam et latinam linguam dictum est de spiritu dei, quod superferebatur super aquas, secundum syrae linguae intellectum, quae uicina est hebraeae — nam hoc a quodam docto christiano Syro fertur expositum — non superferebatur, sed fouebat potius [*](1 essent (n s. l. m. 1) P 3 acceperimus Rl significare PRb 4 addendum esset S 5 lucem inquit S 8 formaretur El 9 est notissima b 10 terram S per om. El 11 diuidaur Sl 13 informarentur S spacium S 14 loci (i in ras. ex e) P deurno P1 18 uero] autem S 24 fotu] fotu (s. 1. m. 2 at flatu) EI PIR1 flatu PiRzb 25 grecam S 26 quod] quia b 28 hebreae ESR haebraee P 29 superferebatur super aquas (in mg. at no habet sup aquas) b)
Et in rebus obscuris atque a nostris oculis remotissimis, si qua inde scripta etiam diuina legerimus, quae possint salua fide, qua inbuimur, alias atque alias parere sententias, in nullam earum nos praecipiti adfirmatione ita proiciamus, ut, si forte diligentius discussa ueritas eam recte labefactauerit, corruamus, non pro sententia diuinarum scripturarum, sed pro nostra ita dimicantes, ut eam uelimus scripturarum esse, quae nostra est, cum potius eam, quae scripturarum est, nostram esse uelle debeamus.
Ponamus enim in eo, quod scriptum est: et dixit deus: fiat lux. et facta est lux, alium sensisse lucem corporalem factam et alium spiritalem. esse spiritalem lucem in creatura spiritali fides nostra non dubitat; esse autem lucem corporalem caelestem aut etiam super caelum uel ante caelum, [*](9 cf. Matth. 23, 37 10 cf. I Cor. 14, 20 21 Gen. 1, 4 ) [*](1 tomores E1 2 aquis] quia R1 tempantis b 8 oba El 4 quodamodo R amminiculatur PR amminiculatus S 6 itaque] utique PRl 6 cperum diuinorum PRSbd 7 dei fin. om. E1 9 ierusalem S quemammodum P1 10 malitiam Et pueri esse bd 13 scripta om. S diuina scriptura S possent P 14 aliis atque aliis b sententiis b 15 nullum E nos om. S 16 rectae R lauefactauerit El 17 coruamus P1 per sententiam PR 19 eam quae] eam que Rl 21 et om. PRSbd 22 aliam Rb 23 alium (u ex a m. 1) E, aliam Rb . esse om. PRl spiritalem om. PR 24 ante fides add. quod b nostra fides b 25 super (s. I. m. 2 at supra) E, supra PRSbd )
Plerumque enim accidit, ut aliquid de terra, de caelo, de ceteris mundi huius elementis, de motu et conuersione uel etiam magnitudine et interuallis siderum, de certis defectibus solis ac lunae, de circuitibus annorum et temporum, de naturis animalium, fruticum, lapidum atque huiusmodi ceteris etiam non christianus ita nouerit, ut certissima ratione uel experientia teneat. turpe est autem nimis et perniciosum ac maxime cauendum, ut christianum de his rebus quasi secundum christianus litteras loquentem ita delirare audiat, ut, quemadmodum dicitur, toto caelo errare conspiciens risum tenere [*]( 3 hoc non PR diuina scriptura bd 4 uerum] iterum S esse. (t er.) E 6 scribtor E; cum haec uox omnib. loc. b littera m. 1 offeratur. in sequentibus indicare id omittam sentire S aliquid om. b 8 probaberitP1 10 uoluissaS scriptorem intellegiS 11 repugnauitiaPfl1, repugnabit SR2E*b restanit ElPRl 12 potuerit bd inuenierimus P 13 et] aut b 14 utriusque PRb sententia b cetera] certa PRd circums tantia P 15 suffragatur SRbd 16 accedit E1 17 conuersatione El 18 magnitudinem (m exp. m. 1) P syderum S 19 ac] et b 20 fructicum 221 22 autem est b pernitiosum S 24 delirare (pr. r in ras.) E, P1 post delirare add. quilibet infidelia bd audiat (s. I. m. 2 at de) E audeat S1 audiat P1 quemammodum P1 )
Ad hoc enim considerandum et obseruandum libri Geneseos multipliciter, quantum potui, enucleaui protulique sententias de uerbis ad exercitationem nostram obscure positis, [*](19 I Tim. 1, 7 ) [*]( 1 molestum (s. I. m. al tus) E 2 derideretur Pb auctoris Rl nostri] nros S 3 exitio (in mg. aJ exercitio) b 4 quorundam S repraehenduntur E 5 atque] et b 6 nor//// (—\' add. m. 2) R conpraehenderint E deprehenderint bd 7 quod Et 10 percipere (prius er in ras. m. 2) E 11 fallagiter P putarent E1 conscribtos E 12 tristiaeque Eb temerari Et taemerarii P 13 praesumptores SRb quod] cum PRSbd, (m. 2 8. l. at cO) E praba El pra..ua P 14 oppinione R opinione PSbd repraehendi E 16 tuemeritate P uanitate (uani in rae.) R falsietate Et tcmeritate (in ras. m. 2) R post temeritate add. m. 2 et manifestissima falsitate ante dixerunt R 18 que S 19 uerba pronuntiant PRSbd 20 neque om. b loquntur E locuntur S 21 obseruandi S librum b ct Mignc 23 exertitationem B )