Contra Faustum

Augustine

Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio VI, Pars I (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 25, Pars I). Zycha, Joseph editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1891.

LIBER TRICESIMUS TERTIUS.

FAUSTUS dixit: Scriptum est in euangelio: quia multi uenient ab oriente et occidente et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno caelorum. uos ergo quare non accipitis patriarchas ? absit nos quidem cuiquam inuidere mortalium, quem deus forte miseratione respiciens sua de perditione umquam reduxerit ad salutem, sed hoc sane nos eius esse iam clementiae ponimus, qui misertus sit, non illius meriti, cuius fuisse negare non possis inprobabilem uitam: ac per hoc et Iudaeorum patres, Abraham scilicet et Isaac et Iacob — si est hoc pro certo de eisdem Christi testimonium, quod adfertis — quamquam fuerunt ipsi quidem flagitiosissimi — ut fere Moyses indicat eorum pronepos siue quis alius historiae huius conditor est, quae dicitur geneseos, qui eorum uitas 'nobis odio omni fastidioque dignissimas scripsit — sint tamen et ipsi iam in regno caelorum, sint in loco, quem nec crediderant umquam nec sperauerant, ut fere ex eorum liquido libris adparet, dummodo tamen constet uobis etiam confitentibus longo interuallo de tetra ac poenali inferorum custodia, ubi se uitae merita cohercebant, a Christo nostro domino liberatos, per eius scilicet mysticam passionem peruenire ad hoc ipsum potuisse, si [*](9 Matth. 8, 11 ) [*](1 reatituit C 2 nec] ut nec SG manicheus LC 3 ut om. L 7 cap. LXIIII LPSMGr 15 iuda eorum (a cum e lin. coni.) C 16 de om. SG hisdem LC, (h s. I.) M 18 flagitiosissimi CP3: gratiosissimi LSJlplG 19 storiae SGP'M' ystoriae (y add. m. 2) L que C 20 genes eos (s cum e Un. coni.) C 21 dignissimas (s fin. m. 2 s. I. add.) L celorum C 23 ferre C 26 domino nostro C per] p Ll )

785

peruenerunt, quod scriptum de eis est. neque enim quia et. latronem quendam de cruce liberauit idem noster dominus et ipso eodem die secum futurum dixit eum in paradiso patris sui, quisquam inuiderit aut inhumanus adeo esse potest, ut hoc ei displiceat tantae benignitatis officium. sed tamen non idcirco dicemus et latronum uitas ac mores nobis probabiles esse debere, quia Iesus latroni indulgentiam dederit aut quia publicanis et meretricibus ignorit errata dixeritque, quod etiam praecederent ipsi ad regnum caelorum eos, qui se superbe gesserint. in iniustitia namque et in adulterio deprehensam mulierem quandam Iudaeis accusantibus absoluit ipse praecipiens ei, ut iam peccare desineret. quapropter si horum tale quid et circa Abraham egit et Isaac et Iacob, ipsi gratias; docet eum talia operari circa animas, qui solem suum oriri facit super bonos et malos et pluit super iustos et iniustos. sed hoc tamen mihi unum in opinione hac uestra molestum est, cur id de Iudaeorum tantum patribus sentiatis ac non de ceteris quoque patriarchis gentium, quod et ipsi senserint . aliquando nostri liberatoris hanc gratiam, praesertim cum de ipsorum filiis magis christiana constet ecclesia quam de semine Abraham, Isaac et Iacob. sed ais utique illos quidem idola coluisse, hoc uero omnipotentem deum idcircoque solam ipsorum curam habuisse Iesum. ita dei omnipotentis cultura in tartara retrudit et filii eget auxilio, qui coluit patrem? sed uideris; consentiamus, inquam, hactenus in caelum reductos [*]( 3 cf. Luc. 23, 48 10 cf. Matth. 21. 31 12 cf. Ioh. 8, 6 sqq. 15 cf. Matth. 5, 55 ) [*]( 2 quemdam C 3 ipse SG eum om. L 5 tante S benedictionis b non tamen CSMG 8 ignora L ignouerit (ue 8. I. add. m. 3) Pb 9 superbę SG 10 gesserunt M gesserint C (in mg. a m. rec. gesser) in om. LCSG ininiustitia (sec. in a m. 2 8. I.) PM et om. C dephensam CL 12 horum (h 8. l.) S 18 quid (o in i corr. a m. 1) C 1.eum] enl C enim eum b 15 pluet SsJKiG 17 quurXC iudeorum C 19 presertim S 20 magis (s. 1.) G 21 abrahae CM et isaac b agis (g exp. m. 2) L 23 curam om. SG 24 detrudit C filio SG 25 consentiamus ed. Maurina: consentiam ut LCPSMGb hactenus (h s. t.) LS2 actenus CMG ) [*]( XXV. Aag oect. 6. ) [*]( 50 )

786

eos, non quia mererentur, sed quia uincat diuina clementia uim peccatorum.

Uerumtamen utrum et hoc a Christo dictum sit, dubios etiam nos et incertos scribentium ipsa uarietas facit. namque cum duo euangelistae Matthaeus et Lucas de centurione quodam pariter narrent, cuius puer tunc infirmaretur et propter quem uisus fuerit hoc ipsum dixisse Iesus, quia scilicet tantam fidem non inuenisset in Israhel, quantam in illo homine gentili quamuis et pagano, eo quod dixerit idem non se fuisse tam dignum, ut sub tectum suum intraret Iesus. sed id rogare tantum, ut iuberet uerbo, et sanaretur puer suus, solus tamen Matthaeus hoc adicit Iesum prosecutum esse, ut diceret: amen dico uobis, quia multi uenient ab oriente et occidente et recumbent cum Abraham et Isaac et Iacob in regno caelorum; filios autem regni mittent in tenebras exteriores, multos quidem. qui uenturi forent, paganos significans propter centurionem. quia esset et ipse gentilis, in quo tamen tanta fuisset fides inuenta, filios autem regni appellans Iudaeos, in quibus nulla esset inuenta fides. at uero Lucas quamquam et ipse ut necessarium hoc et memorabile inter Christi mirabilia gesta inserendum putauerit euangelio suo, de Abraham tamen illic. de Isaac et Iacob nullam facit mentionem. quodsi quis dicat idcirco praetermisisse eum, quia enim dictum id iam satis fuisset a Matthaeo, cur ergo gestum ipsum commemorat erga centurionem et puerum eius, quod aeque longe satis insinuatum iam fuisset nobis Matthaei sollertia? sed falsum est. [*]( 3 et] et (sup. exp. ut a m. I) S 5 (et 12) matheus CSG mattheus (t tXp. m. 2) L 7 ipsfl(J (d exp. et N superscr. m. 2) L 8 homine (e s. l.) S homini G 9 nõ* (s er.) L2 12 p«*secutum £ 6'6r 14 rec0*bent(7 15 filii Ci ult. sup. exp. os) Mb 16 mittentur Mb 21 memorabilem LG memora- bilem P3Sz 23 de] et C factitat SMGb 24 pretermisisse C ptermisisse fsi a. l. a m. 2) 5 quia (a s. l.) C enim Cl om. b 25 fuisset (t 8. l. a m. 2) L mattheo (t exp. tn. 2) L matheo C quur LM 26 longe satis] longll ipsi b 27 nobis (s. l. a m. 2) L mathei C solertia CSGb. )

787

namque et de obsecratione ipsa adueniendi legum Matthaeus quidem dicit, quod enim idem per semet ipsum centurio uenerit ad eum rogaturus medelam, Lucas autem non, sed quia maiores natu ad eum miserit Iudaeorum, qui ne forte sperneretur ab eodem tamquam gentilis — quoniam hi quidem legum uolunt esse plane ludaeum — persuadere ingressi sunt ei dicentes dignum esse, cui id praestaret, quoniam quidem diligeret gentem suam et synagogam ipse aedificasset sibi. tamquam et hoc ad dei filium pertineret, si aedificationem synagogae suae Iudaei de centurione pagano meruerint. nec tamen omnifariam et Lucas hoc uerbum reticuit, puto recogitans, ne forte fuisset uerum; sed locum tamen mutat ad.. plicatque id alteri cuidam causae longe dissimili, id est ubi dicit Iesus ad discipulos suos: contendite intrare per angustum ostium; multi enim uenient quaerentes intrare et non poterunt. cum autem intrauerit, inquit, pater familias et clauserit ianuam, incipietis foris tare et pulsare dicentes: domine, aperi nobis. et respondens dicet: nescio uos. tunc incipietis dicere: manducauimus et bibimus coram te et in plateis nostris et synagogis docuisti. et dicet uobis: nescio unde estis; discedite a me omnes, operarii iniquitatis. ibi erit fletus et stridor dentium, cum uideritis Abraham et Isaac et Iacob et omnes prophetas introeuntes in regnum dei. uos autem expelli foras . et uenient ab oriente et occidente et austro et aquilone et [*](8 cf. Matth. 8, 5 sqq. Luc. 8, 2 sqq. 14 Luc. 13, 24 sqq. ) [*](1 obsecrationem LySlMmlG- dinnc f2enimow. M 3 medellam MsG medelam (1 8. I. er.) L 4 quia (a s. 1.) S 5 quõ inquidem GSlMlPJ qmb hincquidem (h et c s. I. a m. 2) L hi om. C 6 planeJ plene SG 7 prestaret G 8 sinagogam LG 10 synagogae (go 8. l. a m. 2) L sinagogae G 11 omni fariam C 13 alterę Cb altere GLISMI canse L 15 hostium LCG hostium S 16 pot*erunt G 17 (et 19) inquipietis GP1 19 respondens (n s. I.) C 20 manducabimus LlSMG 21 sinagogis CG 23 stridor C1 24 prophętas C 25 expelli. ) [*]( (8 er.) C ) [*]( 50* )

788

recumbent in regno dei. hoc uero ipsum quidem, quia multi excludentur a regno dei, qui scilicet nomen tantummodo Christi portauerint, sed non fecerint opera eius, nec Matthaeus scribere praetermisit, sed de Abraham illic et Isaac et Iacob nullam facit omnino mentionem. item de centurione et puero eius etiam Lucas quidem scripsit; sed aeque ipse de Abraham illic et Isaac et Iacob nihil omnino testatur, ut, quia ubinam dictum sit certo constare non possit, nihil prohibeat etiam non credere, quia sit-'dictum.

Nec inmerito nos ad huiusmodi scripturas, tam inconsonantes et uarias, numquam sane sine iudicio ac ratione aures adferimus; sed contemplantes omnia et cum aliis alia conferentes perpendimus, utrum eorum quidque a Christo dici potuerit necne. multa enim a maioribus uestris eloquiis domini nostri inserta uerba sunt, quae nomine signata ipsius cum eius fide non congruant, praesertim quia, ut iam saepe probatum a nobis est, nec ab ipso haec sunt nec ab eius apostolis scripta, sed multo post eorum adsumptionem a nescio quibus et ipsis inter se non concordantibus Semiiudaeis per famas opinionesque conperta sunt: qui tamen omnia eadem in apostolorum domini conferentes nomina uel eorum, qui secuti apostolos uiderentur, errores ac mendacia sua secundum eos se scripsisse mentiti sunt. sed uideris; de hoc interim ut inquam, capitulo tecum non nimium ego contenderim, cum mihi illud satis ad praesidium sit, quod ante posui et quod nec ipsis uobis negare licet, ante domini nostri aduentum [*]( 8 cf. Matth. 7, 21 ) [*](1 boc-dei om. SG 3 mattheus JE2 mattheus C 4 de om. b r< aitem C centurione (m er.) L 6 aequae G *eque (a er.) M 7 quia (a s. l.) S 8 sit] non sit S 10 in merito C 11 inditio C reatione (e exp. m. 2) L 15 quae C: et quae LSGb aut atq' aut equae nomine (atq' et equae in raa.) M 16 cd eius (Q et eiu in ras. i 8. I.) L congruent 0' presertim S 17 a om. CSMGb (s. l. a m. 2) L 19 saemi LSG s*emi (a er.) M iudeis C 20 opiniones que C 21 nomina Lx 22 mendatia C 23 se s. l. S sed (d s. l. a m. 2) C uideris (ri in ras.) G uiueris (d in u corr.) M 25 posuit C )

789

patriarchas omnes Israhel et prophetas tartareis in tenebris iacuisse pro meritis suis: unde si umquam liberati a Christo . ad lumen reducti sunt, qui hoc ad odium adtinet uitae ipsorum? odimus enim nos et respuimus, non quod fuerunt, id est homines, sed quales fuerunt. id est malos, nec quod nunc sunt, id est purgatos, sed quod fuerunt, id est inpuros aliquando. ac per hoc nobis interim, utcumque uos id esse uultis, nihil obstat capitulum hoc, cum, siue est uerum, Christi hic miseratio commendetur et bonitas, siue falsum, scriptoribus eius crimen inhaereat; nos utrouis modo in tuto' sumus ut semper.

AUGUSTINUS respondit: Quomodo in tuto, miser? quomodo in tuto, qui te patriarchas odisse dicis inpuros et deum adhuc plangis inpurum? certe illis patriarchis post aduentum saluatoris praestitam purgationem et datam beatam requiem concessisti; deus autem uester et post aduentum saluatoris adhuc iacet in tenebris, adhuc flagitiis omnibus mergitur, adhuc in inpuris omnibus uolutatur . ita non solum uita illorum hominum melior erat deo uestro, uerum etiam mors ipsa felicior. in quibus autem sedibus erant iusti, qui exierant ex hac uita, priusquam Christus in carne uenisset, et utrum etiam ipsos ad aliquid melius passio Christi transtulerit, qui in eum uenturum, passurum, resurrecturum non tantum crediderant, uerum etiam hoc ipsum, sicut oportebat, prophetico spiritu praenuntiauerant, in scripturis sanctis indagandum est, si quo modo ad liquidum indagari potest, non hinc temeritates opinantium consectandae quorumlibet hominum, nedum tam execrabilis haeresis peruersitates nimis longe a ueritate aberrantium. frustra sibi sane per hanc obliquitatem pollicetur [*]( 2 meritis (me s. l. a m 2) C 3 at tinet C 10 inhereat L 12 cap. LXV LPSMG Agustinus L 13 dicis om. SG 17 flagituis C 18 in om. LSMG in puris P 24 ipstKj (d exp. et r superscr. m. 2) L . 25 praenuntiauerat L, (n s. l.) S scripturis (s init. 8. l.) C 26 ad (d 8. l. a m. 2) L temeritate sopinantiuin G temeritates sopinantium S temeritatis .:l1ł 28 heresis LC peruersitates ed. Maur.: peruersitate lib. b 29 per] post SG )

790

Faustus aliquid post hanc uitam cuiquam posse praestari, quod sibi praestandum in hac uita non conparauerit. bonum est uobis, ut, dum hic uiuitis, istum relinquatis errorem et ueritatem catholicae fidei cognoscatis atque teneatis. alioquin longe aberit, quod sibi pollicetur iniustus, cum fieri coeperit, . quod iniusto minatus est deus.'

De uita autem patriarcharum iam, quantum satis arbitratus sum, homini maledico non pauca respondi: quibus non utique in morte correctis uel post passionem suam iustificatis testimonium dominus perhibebat, cum Iudaeos admoneret, ut si Abrahae filii essent, facta Abrahae facerent, et quod idem Abraham eiusdem diem uidere concupiuerit gauisusque fuerit, cum uidisset, et quod in eius sinum, id est nescio cuius quietae felicitatis magnum abditumque secretum abstulerint angeli pauperem illum aerumnosum a diuite superbiente contemptum. quid dicam de apostolo Paulo? an forte et ipse post mortem iustificatum laudat Abraham, quod, priusquam circumcideretur, credidit deo, et deputatum est illi ad iustitiam ? quod tanti pendit, ut nos non ob aliud dicat filios eius esse effectos, qui eius carne propagati non sumus, nisi quod eius fidei uestigia sequamur.

Sed quid uobis faciam, quos contra testimonia scripturarum ita obsurdefecit iniquitas, ut quicquid aduersum uos [*](13 cf. Ioh. 8, 39 . 56 16 cf. Luc. 16, 23 18 cf. Rom. 4, 3 1 aliqui. (d m. 2 del.) L prestari L posse prestandum quod in hac uita (quod s. 1. a m. 2; quod om. G) SG 2 comparauerit (i ex a corr.) G 3 dum (8. I. a m. 2) S, om. G 5 auerit MlG aueritate (s. l. uel aberit; aueritate fact. ex auerit) P a ueritate aberit b iniustum SG iniustis M in iustus C 6 in iusto C 9 post: post C 10 iudeos C admoneret (ret s. 1.) G 13 id est s. I. S 14 quiete (4 add. m. 2) L quiete CSMG abditumque (b s. I.) S 15 pauperum Z1 pauperS (u in e corr.) SM superbientS (m. 2 uenientS exp. et bient( superser.) S superuenientem G contemtum PG 17 iustificatum n laudat (fi s. I. a m. 2) S priusquam (in ras.) G 18 circumcideretur (ci s. l. a m. 3) P cideretur G 20 affectos S effectos (0 8. exp. u) P 21 fidei (i fi, in ras.) G, (i in ras. s) M 23 obsurdaefecit (exp. m. 2) L obsurde fecit Plb surdos fecit C obsurderefecit (re 8. l. add. m. 2) S quicquid (c sup. d a m. 1) C aduersus C )

791

inde prolatum fuerit, non esse dictum ab apostolo, sed a nescio quo falsario sub eius nomine scriptum esse dicere audeatis ? usque adeo a christiana doctrina aperte aliena est quam praedicatis doctrina daemoniorum, ut eam sub christianae' doctrinae nomine defendere nulla ex parte possitis, nisi dicatis falsas esse scripturas apostolorum. infelices inimici animae uestrae! quae umquam litterae ullum habebunt pondus auctoritatis, si euangelicae, si apostolicae non habebunt? de quo libro certum erit, cuius sit, si litterae, quas apostolorum dicit et tenet ecclesia ab ipsis apostolis propagata et per omnes gentes tanta eminentia declarata, utrum apostolorum sint incertum est? et hoc erit certum scripsisse apostolos, quod huic ecclesiae contrarii haeretici proferunt auctorum suorum nominibus appellati longe post apostolos existentium ? quasi uero et in litteris saecularibus non fuerunt certissimi auctores, sub quorum nominibus postea multa prolata sunt et ideo repudiata, quia uel his, quae ipsorum esse constaret, minime congruerunt uel eo tempore. quo illi scripserint, nequaquam innotescere et per ipsos uel familiarissimos eorum in posteros prodi commendarique meruerunt. nonne, ut alios omittam, sub Hippocratis medici nobilissimi nomine quidam libri prolati in auctoritatem a medicis non recepti sunt ? nec eos adiuuit nonnulla similitudo rerum atque uerborum, quando conparati eis, quos uere Hippocratis esse constaret, inpares iudicati sunt, et quod ab eo tempore quo et cetera scripta eius non innotuerunt, quod uere eius essent. hos autem libros, quibus illi. qui de trauerso proferuntur, [*](2 quof alsario S 3 a 8. I. G chriRtianę doctrinę C 4 demoniorum C christiane C 6 falsa GLtpl falsas (s fin. s. I.) L2P'!oSM 7 littere C ullum (u init. s. i a m. 2) LSM 8 euangelice C 10 ecclesia (m er.) SMP (exp. m. 3) ecclesiam G 11 declarata (decla s. I.) S 13 huic (uic sup. exp. inc) S heretici LC 15 fuerint b 18 quod SIG quo (d er.) LM illi. C 19 familiarissimis Lx 21 ypocratis (y et a in ras.) LM* ippocratis C ypocritis SGMI ypocratis (p m. 3 8. Z. add.; i in a corr. m. 2) P 22 nomin L 24 ypocritis LS' yppocratis C ypocratis G 27 transuerso (ns s. 1. a m. 2) L ex aduerso dn ras.; 8. I. a m. 2 : uel de trans) M proferuntur (sup. u o m. 1 e) L )

792

conparati respuuntur, unde constat esse Hippocratis? unde si quis hoc neget, nec saltem refellitur, sed ridetur — nisi quia sic eos ab ipso Hippocratis tempore usque ad hoc tempus et deinceps successionis series commendauit, ut hinc dubitare dementis sit? Platonis, Aristotelis, Varronis, Ciceronis aliorumque eiusmodi auctorum libros unde nouerunt homines. quod ipsorum sint, nisi eadem temporum sibimet succedentium contestatione continua? multi multa de litteris ecclesiasticis conscripserunt, non quidem auctoritate canonica, sed aliquo adiuuandi studio siue discendi. unde constat, quid cuius sit, nisi quia his temporibus, quibus ea quisque scripsit. quibus potuit insinuauit atque edidit et inde in alios atque alios continuata notitia latiusque firmata ad posteros etiam usque ad nostra tempora peruenerunt. ita ut interrogati, cuius quisque liber sit, non haesitemus, quid respondere debeamus ? sed quid pergam in longe praeterita? ecce istas litteras, quas habemus in manibus, si post aliquantum tempus uitae huius nostrae uel illas quisquam Fausti esse uel has neget meas, unde conuincitur, nisi quia illi, qui nunc ista nouerunt, notitiam suam ad longe etiam post futuros continuatis posterorum successionibus traiciunt? quae cum ita sint, quis tandem tanto furore caecatur, nisi daemoniorum mendaciloquorum malitiae atque fallaciae consentiendo subuersus sit, qui dicat hoc mereri non potuisse apostolorum ecclesiam. tam fidam, tam numerosam fratrum concordiam, ut eorum scripta fideliter ad posteros traicerent, cum eorum cathedras usque ad praesentes episcopos certissima successione seruarent, cum hoc [*](1 hypocratis LC ypocratis (a ex i) S Unde (U init. lin. add. m. 2) L inde 6, om. M 2 no* salutg (nd ex nec corr. et u exp. m. 2) L sal∗tem (u er.) SM, (m. 3 exp. u) P salutem G nisi sic eos q/ai. a 8 i 3 hypocratis LC ó aristotęlis (corr. a m. 2) L ciceronis uarronis CSMGb 9 conscripserint 01 canonico SG 10 aliquo (0 s. exp. a) G 18 formata Ll 18 illas (a ex 0) S 20 futu*roa C 22 tantom 8, (m. 2 0 s. exp. um add.) P tantum CLM demoniorum C mendaci locorura C 23 malitie atque fallaciae C: malitia atque fallacia LSMGb 24 fidam (a supra exp. e) G 27 seruarint LQb )

793

qualiumcumque hominum scriptis siue extra ecclesiam siue in ipsa ecclesia tanta facilitate proueniat?

Sed contraria, inquit, inter se scripta eorum reperiuntur. maligni malo studio legitis. stulti non intellegitis, caeci non uidetis. quid enim magnum erat ista diligenter inspicere et eorundem scriptorum magnam et salubrem inuenire congruentiam. si uos contentio non peruerteret et si pietas adiuuaret? quis enim umquam duos historicos legens de una re scribentes utrumque uel utrumlibet eorum aut fallere aut falli arbitratus est, si unus eorum dixit. quod alius praetermisit; aut si alter aliquid breuius conplexus est eandem tantum sententiam saluam integramque custediens, alter autem tamquam membratim cuncta digessit, ut non solum, quid factum sit, uerum etiam. quemadmodum factum sit, intimaret? sicut Faustus hinc euangeliorum ueritati uoluit calumniari, quia Matthaeus aliquid dixit, quod Lucas, cum idem narraret, di. cere praetermisit, quasi negauerit Lucas dixisse Christum, quod eum scripsit dixisse Matthaeus. hinc omnino nulla umquam quaestio fuit neque hoc obici nisi ab omnino inprudentibus et nihil harum rerum considerare uolentibus seu ualentibus potest. illud sane et requiri inter fideles et obici ab infidelibus solet. sed etiam ipsis uel parum eruditis uel nimis contentiosis, nisi admoniti resipuerint, quod Matthaeus dixit: accessit ad eum centurio rogans eum et dicens, Lucas autem, quod miserit ad eum seniores Iudaeorum hoc ipsum rogantes de puero eius, qui aegrotabat, ut eum sanaret. [*]( 1 quialiumcumll: LISIG quialiumcumque (c e-r: e corr.) PM (i er cura in ras. c ex e) hominem LISIM'G 2 felicitate LMGb felicitate (fel. exp. m. 3 et facilitate superscr.) & 3 inquid G se om. SG repperi- untur SLl 6 eornmdem G 7 uos adiuuaret b 9utrumq: (q: 8. l.) G 11 aliquit M completus G eandem (a ex u a tn. 2) L tamen b 12 alter] aliter SG tamquam (u in ras.) L 13 menbratim SG 14 quemammodum L 16 (18 et 23) mattheus L mathens C 17 pręter misit C dixisse (z in ras.) C 18 nulla (,...... er.) S nullam G 19 obici (o s. erp. a) S obici (a in o corr.) G inprudentibus om. SG 21 Potest illud h 23 nimis] minus S nimis (n ex m corr.) M resi puerint C 26 iudeorum C 26 ipsa (,...... add. Mt. 2) L ipstKj G quia GL quiaegrotabat CS )

794

et cum adpropinquaret domui, misit alios, per quos diceret non se esse dignum, in cuius domum intraret Iesus, nec se ipsum dignum, ut ueniret ad Iesum. quomodo ergo secundum Matthaeum "accessit ad eum rogans et dicens: puer meus iacet in domo paralyticus et male torquetur?" hoc ergo intellegitur Matthaeum breuiter sententiam ipsam ueram integramque conplexum dicentem, quod centurio accesserit ad Iesum, et non dicentem, utrum per se ipsum accesserit, an per alios, et quod ei de puero suo illud dixerit, non exprimentem, utrum per se ipsum dixerit, an per alios. quid enim ? nonne talibus locutionibus humana plena est consuetudo, cum dicimus aliquem ad aliquid multum accessisse, etiam quem nondum dicimus peruenisse ? nonne et ipsam peruentionem, cui quasi uidetur non esse quod addi iam possit, etiam per alios fieri usitatissime loquimur saepe dicendo: egit. ille causam suam, peruenit ad iudicem, aut: peruenit ad illum uel illud potentem, cum plerumque id faciat per amicos non uiso eo prorsus, ad quem quisque dicitur peruenisse? unde etiam tales homines, quicumque ad potentium quodam modo inaccessibiles animos siue per se ipsos siue per alios ambitionis arte pertingunt, iam etiam uulgo "peruentores" uocantur. quid ergo? cum legimus, obliuiscimur, quemadmodum loqui soleamus ? an scriptura dei aliter nobiscum fuerat quam nostro more locutura? et hoc quidem de communi loquendi consuetudine peruicacibus turbulentisque responderim. [*](4 Matth. 8, 5 sqq. Luc. 7, 2 sqq. ) [*]( 2 esse se SMG dignum om. SG 4 (et 6) mattheum L mathaeum C 5 paralitycus C paraliticus LSM 6 hos Sx matheum SG 9 accesserit — ipsum in mg. infer a m. 2 L 10 exp*rimentem C dixerit om. SG dixerit (dixe in ras. ex accesse corr.) P 12 ad om. GPSb (s. t. a m. 2) L ad aliquid aliquem C 13 nondum (non in ras.) L ipsam (am in ras.) L, (a 8. e a m 3) P ipse SMG 14 addi iam] additam SG 15 loquitur 61 sepe C 16 egit L peruenit G 20 quod ammodo C 21 ipsis CG3 ipsi b ambitiones C contingunt SG 23 quem admodum C quemammodum L 24 merito (mer. exp. et s. I. more) S mero G hec b 25 peruicacibus (in mg. i. 8. Ctentiosis) M )

795

Ceterum qui haec non litigiose, sed placide ac fideliter quaerunt, accedant ad Christum non carne sed corde, non corporis praesentia, sed fidei potentia, sicut ille centurio, tunc melius, quid Matthaeus dixerit, sentient. talibus enim dicitur in psalmo: accedite ad eum et inluminamini et uultus uestri non erubescent. unde centurio. ille ad Christum magis accesserat, cuius fidem ita laudauit, quam illi ipsi, per quos uerba sua misit. huic rei simile est etiam illud, quod dominus ait: tetigit me aliquis, quando mulier, quae fluxum sanguinis patiebatur, tangens fimbriam uestimenti eius salua facta est. hoc enim mirabiliter discipulis suis dicere uidebatur: quis me tetigit? et: tetigit me aliquis, cum eum turba conprimeret. denique hoc ei responderunt: turbae te conprimunt, et dicis: quis me tetigit? quemadmodum ergo illi premebant, sed illa tetigit, sic illi missi erant ad Christum, sed centurio magis accessit. ita Matthaeus et morem non usque adeo inusitatae locutionis seruauit et mystice aliquid intimauit; Lucas autem hoc ipsum quemadmodum gestum esset. ostendit, ut hinc aduertere cogeremur, illud Matthaeus quemadmodum dixerit. uellem sane, ut aliquis istorum uanorum, qui huiusmodi quaestiunculas quasi magnas calumniose obiciunt euangelio, narraret aliquid idem ipse bis numero, non falsum nec fallaciter, sed omnino id uolens intimare et exponere, et stilo exciperentur uerba eius eique recitarentur, utrum non aliquid plus minusue diceret [*](5 Ps. 33, 6 12 Luc. 8, 43 sqq. ) [*]( 1 cęterum C litigiosae SG placidae L'l 2 accedant (a corr. ex u m. 1) CS1 xpm] ihm Pb 3 ////praesentia (ras. quatt. litt.) L 4 mattheus LC 8 etiam (8. 1. sup. exp. enim) S 10 quae] quę (e ex i corr. et , m. 2 add.) LPS qui G que M 11 est facta SG 14 conpremunt M quem admodum C 15 pmebat LS pramebat G 16 mattheus LC 17 inusitate MG lccutioni SG locutionis (s 8. l.) L'lp3.J.}C'l seruabit L I]}[IG seruabat (i in a corr.) S 18 mistice LC mystic§ SIG (yitimauit aliquid C hoc] ad hoc LC et hoc Mb 21 hniijs' I huiusmodi C 22 calumniosae GS* ei euangelio (ex s. l. a m. 2) L 23 bis] bis (b ex u corr. m. 2) LSMP3 uis G 24 eius (s. l. a m. 1) L )

796

aut praepostero ordine non uerborum tantum, sed etiam rerum, aut utrum non aliquid ex sua sententia adiceret. tamquam alius dixerit, quod eum dixisse non audierit, sed uoluisse atque sensisse plane cognouerit; aut utrum non alicuius breuiter conplecteretur sententiae ueritatem, cuius rei antea quasi expressius articulos explicasset, et si quid est aliud, quod fortasse possit certis regulis conprehendi, quomodo fiat, ut uel in duorum singulis eiusdem rei narrationibus uel in duabus unius ex una eademque re multa diuersa inueniantur, nulla tamen aduersa, et multa uaria, nulla contraria. sic «oluuntur omnia, de quibus sibi isti miseri collum ligant, ut spiritus sui erroris intus teneant et nullum extrinsecus salutis admittant.

Quapropter post omnes Fausti calumnias refutatas dumtaxat horum eius capitulorum, quibus hoc opere, quantum dominus adiuuare dignatus est, sufficienter, ut arbitror, prolixeque respondi, breuiter uos admoneo, qui illo tam nefando et execrabili errore tenemini, ut si auctoritatem scripturarum omnibus praeferendam sequi uultis. eam sequamini, quae ab ipsius praesentiae Christi temporibus per dispensationes apostolorum et certas ab eorum sedibus successiones episcoporum usque ad haec tempora toto orbe terrarum custodita, commendata, clarificata peruenit. ibi enim uidebitis etiam ueteris testamenti et obscura reuelari et praedicta conpleri. si autem quasi ratione mouemini, primum cogitetis, quinam sitis, quam minus idonei ad conprehendendam naturam, non dicam dei. sed animae uestrae, conprehendendam sane, quemadmodum uelle aut uoluisse uos dicitis, certissima ratione, non [*]( ad 1 prę postero C 2 adiceretj diceret LCPMb 7 aliqgid S conphendi LG 8 ut om. GS, (s. I.) P 9 in om. LSMGb 13 ammittant LMSlG habitfl s. 1. M 16 arbitro*r (pr. r s. I.) C 17 ammoneo LSG 21 certas ed Maurina: ceteras LCPSGMb 25 ratione (m er.) LS rationfi G, (~ er.) M 26 (et 27) conphendendam LG comprehendendam (den s. 1, a m. 2) P 27 conpraehendam G compbendam S, om. b 28 uelle] uel ille PGb uelit ille (it a m. 3 s. l.) S uel*#le (il er.) M )

797

uanissima credulitate: quod cum minime potueritis — sine dubio enim quamdiu tales estis, nullo modo poteritis — illud saltem, quod omni humanae menti est naturaliter insitum, si modo id peruersae opinionis prauitate non turbetur, dei naturam atque substantiam incommutabilem omnino, omnino incorruptibilem cogitate uel credite, et Manichaei continuo non eritis, ut aliquando et catholici esse possitis amen. [*]( 2 illud (ud in ras.) S 3 sahtem (u er.) PS salutem G saltim LM 4 turbet LPSMGb 6 manichei LC 7 amen om. C Expfc d5 Gratias utere felix salus amen LMG EXpL LIB AVRL AVG EPI CONTRA EAVSTVM MANICHEVM SCD VOLVMEN DE VITA PATRIARCHARVM ueL FIGVRIS PROPHETARVM. ITEM DO GRATIAS fol. 154 b L fol. 151 M EXPLICIT LIBER AVRELIAVGVSTINI EPISCOPI CONTRA FAVSTVM MANICHEVM SECVNDV VOLVM DE VITA PATRIAR- CHARVM VEL FIGVRIS PROPHETARVM DO GRATIAS AMEN fol. 134 C p. 399 S p. 274 G )

Typis expressit Rudolphus M. Rohrer, Brunae. [*]( 25 )