Confessiones

Iam etiam mathematicorum fallaces diuinationes et inpia deliramenta reieceram. confiteantur etiam hinc tibi de intimis uisceribus animae meae miserationes tuae, deus meus! tu enim, tu omnino — nam quis alius a morte omnis erroris reuocat nos nisi uita, quae mori nescit, et sapientia mentes indigentes inluminans, nullo indigens lumine, qua mundus administratur usque ad arborum uolatica folia? — tu procurasti peruicaciae meae, qua obluctatus sum Yindiciano acuto seni et Nebridio adulescenti mirabilis animae, illi uehementer adfirmanti, huic cum dubitatione quidem aliqua, sed tamen crebro dicenti non esse illam artem futura praeuidendi, coniecturas autem hominum habere saepe uim sortis et multa dicendo dici pleraque uentura nescientibus eis, qui dicerent, sed in ea non tacendo incurrentibus, procurasti tu ergo hominem amicum, non quidem segnem consultatorem mathematicorum [*]( 1 condere* (t ras.) 0 eam S 2 ipse non BPQbm, non posse M1 conderat S, conderet V, considerat F adiubaretur P uouebam Hl, i uolebam B 4 non om. V 5 domini] et d. H, dS5 V 6 informis adhuc HO doctrinam norme 0\' 7 fluitas F, fluctuans BPQVb eam non Cm 8 inhibebat Q 9 matematicorum F, mathemathicorum W 10 deleramenta FM* reiecerant Ms, deieceram 0 13 uita add. Q2 s. Z. mentis F 14 administratus V 15 ad om. FV arborem P uolatica C 16 peruiuaciae S, perficaciae F uindeciano F, uindictiano W enti T acutu F, acuta V seni] senti V 17 nybridio S, nebridiQ F, nebridiano V animi F illo F adfirmante F 18 cum] con M aliqua* (s ras.) V 19 ullam m futuram CMPQ1 20 fortis BM1 21 qui] quid BPQWb 22 tacenda V ergo tu BCGHMOPQVWedd., erro tu F 23 signem W consultatorem scripsi: consulatorem S, consolatorem W, consultorem BCFGHMOPQV edd. mathemathicorum 11W, matematicorum FV1)

His itaque auditis et creditis-talis quippe narrauerat—omnis illa reluctatio mea soluta concidit, et primo Firminum ipsum conatus sum ab illa curiositate reuocare, cum dicerem, constellationibus eius inspectis ut uera pronuntiarem, debuisse me utique uidere ibi parentes inter suos esse primarios, nobilem familiam propriae ciuitatis, natales ingenuos, honestam educationem liberalesque doctrinas; at si me ille seruus ex eisdem constellationibus — quia et illius ipsae essent — consuluisset, ut eidem quoque uera proferrem, debuisse me rursus ibi [*]( 11 1 constillationes V1 3 seruolo P 4 sua] in sua Om domu V -5 agerentur F 6 pr. quod-nuntiatum add. V in mg. pr. quod om. F partueriebatur P unicuique V 8 efficerant S, efficerent BPQ, efferant V qui om. V missg F tam] tamquam F 9 factus esset F 10 partiunculas V, partilas F 11 sinerentur F 12 loco natus] conan i tos V dealbationes H 13 condicionis OPS, condictionis V 14 dns V iudicante V 16 talis] aliis F 17 resoluta BCFGHMOPQVW edd. primum F .18 illa] ipsa M constillationibus GV 19 conspectis Q1 ueram FV pronuntiare GQ1, praenuntiarem H debuissem BGPV 20 me om. V ibi uidere V 21 proprie S ingenios P 22 at B CFGHMOPQW: ac S, aut V 23 isdem MIOP, hisdem BVW constillationibus G quia] qua V consuluisse*t V 24 quoque om. V prgferrem V rursum BPQVbm, )

Hinc autem accepto aditu ipse mecum talia ruminando, ne quis eorundem deiirorum, qui talem quaestum sequerentur, quos iam iamque inuadere atque inrisos refellere cupiebam, mihi ita resisteret, quasi aut Firminus mihi aut illi pater falsa narrauerit, intendi considerationem in eos qui gemini nascuntur, quorum plerique ita post inuicem funduntur ex utero, ut paruum ipsum temporis interuallum, quantamlibet uim in rerum natura habere contendant, colligi tamen humana obseruatione non possit litterisque signari omnino non ualeat, quas mathematicus inspecturus est, ut uera pronuntiet. et non erunt uera, quia easdem litteras inspiciens eadem debuit dicere de Esau et Iacob; sed non eadem utrique acciderunt. falsa ergo diceret aut, si uera diceret, non eadem diceret: at eadem inspiceret. non ergo arte, sed sorte uera diceret. tu enim, -domine, iustissime moderator uniuersitatis, consulentibus consultisque nescientibus occulto instinctu agis, ut, dum quisque consulit, hoc audiat, quod eum oportet audire occultis meritis [*]( 1 conditionem - VIII 5, 12 s. f. et tenetur desunt in C condicionem GPS 3 inspicere QI si uera-falsa dicerem om. V1 4 eadem om. M falsa dicerem om. H collegi BMOPQS, collige W 5 constillationibus G V 6 imperia V 7 fortis M1 8 hinc-ruminando om. M auditu BGPQb 9 delirorum] delyrorum Qb, librorum BMV 11 resisterent V 12 narraue**rit (e ex i corr.) F intende F qui] q; F ■ 14 quantumlibet W1, quantalibet V 15 contendunt O1 16 signare F quas] quasi F 17 matematicus F, mathemathicus HXW pronuni tiaret B 18 quia] qui V dicere om. V; decere Q 19 Iacob] de i. MOV utriusque V 20 at—diceret add. V2 in mg. at om. V1, ad U PQVI in mg., *t (a ras.) 0, aut si G, si Mb, etiamsi m eadS ex eam corr. P 21 non] et non W 22 consultisque] consulentisque F 24 consulet F )

Iam itaque me, adiutor meus, illis uinculis solueras, et quaerebam, unde malum, et non erat exitus. sed me non sinebas ullis fluctibus cogitationis auferri ab ea fide, qua credebam et esse te et esse inconmutabilem substantiam tuam et esse de hominibus curam et iudicium tuum et in Christo, filio tuo, domino nostro, atque scripturis sanctis, quas ecclesiae tuae catholicae conmendaret auctoritas, uiam te posuisse salutis humanae ad eam uitam, quae post hanc mortem futura est. his itaque saluis atque inconcusse roboratis in animo meo quaerebam aestuans, unde sit malum. quae illa tormenta parturientis cordis mei, qui gemitus, deus meus! et ibi erant aures tuae nesciente me. et cum in silentio fortiter quaererem, magnae uoces erant ad misericordiam tuam, tacitae contritiones animi mei. tu sciebas, quid patiebar, et nullus hominum. quantum enim erat, quod inde digerebatur per linguam meam in aures familiarissimorum meorum! numquid tumultus animae meae, cui nec tempora nec os meum sufficiebat, sonabat eis? totum tamen ibat in auditum tuum, quod rugiebam a gemitu cordis mei, et ante te erat desiderium meum et lumen oculorum meorum non erat mecum. intus enim erat, ego autem foris, nec in loco illud. at ego intendebam in ea, quae locis continentur, et non ibi inueniebam locum ad requiescendum, nec recipiebant me ista, 25 [*]( 1] cf. Ps. 35, 7. 21] Ps. 37, 9—11. ) [*]( 1 habysso W 2 hoc] hic V ut quid hoc om. F ut] aut QWo, aut ut b pr. non dicat om. BHVW homo] non h. H 3 iam om. W a 4 me om. V 5 sinebat W fructibus B qui P 6 pr. et esse om. W 7 *om*nibus (h et i ras.) 0 curum F tert. et om. H 8 atque] absque V in scripturis BFPQbm scripturas sanctas qu§ F1 9 commendarent H1 10 ad eam] eandem W hanc om. V 12 meo] tuo ,Q1 emei 15 tatitae F contrictiones V, contritionis M 16 anime* F *** 0, mee F parturiebar M 17 dirigebatur W **per (su ras.) H 19 tumultus] totus t. BFHMOPQVW edd., totus tu tumultus G os om. F 20 totum] os meum t. V quo W 21 desiderium] omne d. 0 23 nec] non V 24 in ea-inueniebam om. V 25 recipiebat V )

Tu uero, domine, in aeternum manes et non in aeternum irasceris nobis, quoniam miseratus es terram et cinerem, et placuit in conspectu tuo reformare deformia mea. et stimulis internis agitabus me, ut inpatiens essem, donec mihi per interiorem aspectum certus esses. et residebat tumor meus ex occulta manu medicinae tuae aciesque conturbata et contenebrata mentis meae acri collyrio salubrium dolorum de die in diem sanabatur. [*]( 7] Iob 15, 26. 13] Ps. 88, 11. 16] Ps. 32, 11. Ps. 84, 6. 17] cf. Eccli. 17, 31. ) [*]( 2 bene] et bene F superior (•* add. m. 2) V eram istis] isti V, erant ista eras istrs M te] tu HIMW 3 subito B subdito-mihi om. W 6 tibi] ibi V superue V 7 dm M ceruice* (m ras.) H 8 crassas 0XVX sicuti M infirma H, infirmia V sup V 9 praemebant OPSV numquam H erant relaxamentum W 10 acerbatim SW 11 cernenti] certanti G ipse S 12 didiceretur F quo* (s ras.) M is] his HW, es G indegne P1 13 inluminasti M 15 facies] f. e mea HV 16 non om. V1 17 irascens S, iras eris V 19 agitabus (s ex t e corr.) V 20 essem BPQW resedebat** W 21 ex] et W contebrata M1 22 collirio FHQVW 23 dolorum] d. meorum BFP i Qbo in die F, indee V sanaba*tur (n ras.) P )

Et primo uolens ostendere mihi, quam resistas superbis, humilibus autem des gratiam et quanta misericordia tua demonstrata sit hominibus uia humilitatis, quod uerbum caro factum est et habitauit inter homines, procurasti mihi per quendam hominem inmanissimo tyfo turgidum quosdam Platonicorum libros ex graeca lingua in latinum uersos, et ibi legi non quidem his uerbis, sed hoc idem omnino multis et multiplicibus suaderi rationibus, quod in principio erat uerbum et uerbum erat apud deum et deus erat uerbum: hoc erat in principio apud deum; omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, quod factum est; in eo uita est, et uita erat lux hominum; et lux in tenebris lucet, et tenebrae eam non conprehenderunt; et quia hominis anima, quampis testimonium perhibeat de lumine, non est tamen ipsa lumen, sed uerbum, deus ipse, est lumen uerum, quod inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum; et quia in hoc mundo erat, et mundus per eum factus est, et mundus eum non cognouit. quia uero in sua propria uenit et sui eum non receperunt, quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios dei fieri credentibus in nomine eius, non ibi legi.

Item legi ibi, quia uerbum, deus, non ex carne, non ex san-\' guine neque ex uoluntate uiri neque ex uoluntate carnis, sed [*]( 1] I Petr. 5, 5. 4] Io. 1,14. 8] Io. 1, 1-12. ) [*]( 1 mihi ostendere F quam] quia G 2 das M 3 demonstrasti (om. sit) G uiam FGM1 4 uerbum S: u. tuum BCFGHMOPQVWedd. habitabit V 5 typho MQ, tifo GV, typo W turgidum] i. inflatn add. M* s. l. 6 latinam BFsGHMOPQW edd., latina V 8 suadere F im V 9 pr. et] et ceta (uerbum-18 conprehenderunt om.) Q 11 nihil h (om. est) P 12 illo F 14 anima hominis M 15 peribeat HS, periberet M, perhibebat W uerbum deus ipse SW: u. deus FGOVo, u. dei deus BHPQbm, uerbum M 18 mundo*** (0 ex u corr.) W eum] ipsum Wbm per eum factus bis exhibet F 20 quodquot S, quodquod F eum receperunt BP 21 filius F 23 ibi legi BPQbm deus uerbum BPQbm pr. non add. 81 s. l. 24 neque S: non BFG HMOPQVW edd. alt. uoluntate* (m ras.) F )

Et ideo legebam ibi etiam inmutatam gloriam incorruptionis tuae in idola et uaria simulacra, in similitudinem imaginis corruptibilis hominis et uolucrum et quadrupedum et serpentium, uidelicet Aegyptium cibum, quo Esau perdidit primogenita sua, quoniam caput quadrupedis pro te honorauit populus primogenitus, conuersus corde in Aegyptum et curuans imaginem tuam, animam suam, ante imaginem uituli manducantis foenum. inueni haec ibi et non manducaui. placuit enim tibi, domine, auferre opprobrium diminutionis ab lacob, ut maior seruiret minori, et uocasti gentes in hereditatem tuam. et ego ad te ueneram ex gentibus et intendi in aurum, quod ab Aegypto uoluisti ut auferret populus tuus, quoniam tuum erat, ubicumque erat. et dixisti Atheniensibus per apostolum tuum, quod in te uiuimus et mouemur et sumus, sicut et quidam secundum eos dixerunt, et utique inde erant illi libri. et non adtendi in idola [*]( 1] Ps. 24,18. 3] Matth. 11,29. 5] Rom. 1,21 sq. 9] Eom. 1,23. 12] cf. Aug. Enarr. Ps. 46; Gen. 25, 33 sq. 14] Act. 7, 39; cf. Ex. 32,1-6. 16] Ps. 105, 20. 18] Rom. 9,13. 20] cf. Ei. 3, 22 et 11, 2. 22] Act. 17, 28. ) [*]( 2 coturno libri; i. crassitudine add. Ma 3 sublimiores BFP audierunt (corr. m. 1) S 4 quoniam] quia GM edd. 6 glorificauerunt V egerunt V uanescunt V 8 se esse BFGHOPQVW: esse MS ri facti sunt FHMO 9 etiam] et V 10 et uaria] et uana G, tria S simulacra om. G similitudine GV 11 uoluchrum H1 quadrupedium F 12 serpentum IIedd. tibum F, cybum add. Q s in mg. 15 egipto U F, egyptem V curuens F1 amaginem M 17 domine om. V 18 de- minutionis FG 1 H 01 VW 19igentes.F exientibusJ1 22 quod] qin V 24 pr. et om. B )

Et inde admonitus redire ad memet ipsum intrani in intima mea duce te et potui, quoniam factus es adiutor meus. intraui et uidi qualicumque oculo animae meae supra eundem oculum animae meae, supra mentem meam lucem inconmutabilem, non hanc uulgarem et conspicuam omni carni nec quasi ex eodem genere grandior erat, tamquam si ista multo multoque clarius claresceret totumque occuparet magnitudine. non hoc illa erat, sed aliud, aliud ualde ab istis omnibus. nec ita erat supra mentem meam, sicut oleum super aquam nec sicut caelum super terram, sed superior, quia ipsa fecit me, et ego inferior, quia factus ab ea. qui nouit ueritatem, nouit eam, et qui nouit eam, nouit aeternitatem. caritas nouit eam. o aeterna ueritas et uera caritas et cara aeternitas! tu es deus meus, tibi suspiro die ac nocte. et cum te primum cognoui, tu assumsisti me, uf uiderem esse, quod uiderem, et nondum me esse, qui uiderem. et reuerberasti infirmitatem aspectus mei radians in me uehementer, et contremui amore et horrore: et inueni longe me esse a te in regione dissimilitudinis, tamquam audirem uocem tuam de excelso: "cibus sum grandium: cresce et manducabis me. nec tu me in te mutabis sicut cibum carnis tuae, sed tu mutaberis in me." et cognoui, quoniam pro iniquitate erudisti [*]( _1] Rom. 1, 25. 5] Ps. 29,11. 25] Ps. 38,12. ) [*]( 1 qui] quia F mutauerunt V 2 colierunt F 4 intraui] et i. H 6 supra.-meae om. HS 7 mentem mente M lucem] 1. dñr BPQb melhuo 10 multo om. V, m. M magmagnitudine F 11 sed om. V homi- II nibus W 12 sapra P mea F 13 aqua V ipse P 14 me om. M et om. W factus] f. sum BFHMPQV edd. qui-16 nouit eam om. V1 15 et qui-aeternitatem add. S1 8. l. ueritatem W 16 eam] eam nouit aeternitatem caritas nouit eam S et uera caritas om. V 18 cogitaui FW ut om. B quod uideram P 19 qui] qd F aspectus infirmitatis meae V 20 rediens G et om. G 21 orrore FH1, errore W 22 dissimulitudinis F audire S 23 manducabit W 25 cognoui] ego noui W iniquitatem H eruisti B )

Et inspexi cetera infra te et uidi nec omnino esse nee omnino non esse: esse quidem, quoniam abs te sunt, non esse autem, quoniam id quod es non sunt. id enim uere est, quod inconrautabiliter manet. mihi autem inhaerere deo bonum est, quia, si non manebo in illo, nec in me potero. ille autem in se manens innouat omnia; et dominus meus es, quoniam bonorum meorum non eges.