Confessiones
Augustine
Augustine. Sancti Aureli Augustini Opera, Sectio I, Pars I. (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 33). Knöll, Pius, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.
Sed certe mihi nulla dabatur copia sciscitandi quae cupiebam de tam sancto oraculo tuo, pectore illius, nisi cum aliquid breuiter esset audiendum. aestus autem illi mei otiosum eum ualde, cui refunderentur, requirebant nec umquam inueniebant. et eum quidem in populo uerbum ueritatis recte tractantem omni die dominico audiebam, et magis magisque mihi confirmabatur omnes uersutarum calumniarum nodos, quos illi deceptores nostri aduersus diuinos libros innectebant, posse dissolui. ubi uero etiam conperi ad imaginem tuam hominem a te factum ab spiritalibus filiis tuis, quos de matre [*]( 19] H Tim. 2,15. 28] Gen. 9, 6. ) [*]( I 1 uetebatur MV1 2 uenientes G mos erat nuntiari M, mos erat nuntiari (ñ add. m. 2) Q uidemus F 3 numquam aliter M duturno F 4 honeri FMIV et om. F 5 paruum V mentis BOIPQV e 6 nasciscebatur O1, nantiscebatur F feriatii* (s ras.) M, feriatus BPQ 8 obs*curius (e ras.) M potuisset BSVW quam M\' 9 esse necesse W, n. esset edd. difficiliorioribus F dissertare] disceptare BP edd., disceptari* (b; eras.) Q 10 atque-temporibus add. S1 8. I. 11 euelleret M1 12 facillimae S 13 legende H1 id om. W1 agerent C bonum FV ille om. Ml 15 sciscitanti M1 capiebam SW 18 re- V C funderetur W1 19 populo] p. tuo W uerbo H 20 trantantem F domico F 21 mihi om. Q1 corfirmabatur G nodus F 22 diuie nos om. V1 innectabant C 23 ibi V 24 a] ad F ab] a GQ edd. )
Cum ergo nescirem, quomodo haec subsisteret imago tua, pulsans proponerem, quomodo credendum esset, non insultans opponerem, quasi ita creditum esset. tanto igitur acrior cura rodebat intima mea, quid certi retinerem, quanto me magis pudebat tam diu inlusum et deceptum promissione certorum puerili errore et animositate tam multa incerta quasi certa garrisse. quod enim falsa essent, postea mihi claruit. certum tamen erat, quod incerta essent et a me aliquando pro certis habita fuissent, cum catholicam tuam caecis contentionibus [*]( 4] cf. I Cor. 13, 12. 11] cf. Gen. 1, 26. ) [*]( 1 intellegi] in te i. Q 2 determinatum] determinato F, te terminatum mo crederem a. cogitarem F 3 quoquo modo M habere F substantia W nec HV 4 atque] ad F aenigmate sW: in aenigmate JBCFGHMOPQV edd. 5 annos] ad nos V aduersos Fl 6 figmentafueram om. M latrasse] narrasse F, at narrasse H s. l. 7 discere] discerem W, dicere CFGHMOPQVo 8 autem SW: enim BGFGHMOP a QV edd. 10 et alia minora om. F minore P to**tus V 11 feci***sti (sti ras.) W 14 subsiteret M1, substiterit C 15 pulsansque b 16 ita om. Q1 ita credendum BM, ita credendum ai ita creditum in mg. G, credendum ita essent F cura acrior M, acriore c. 8, agriorae c. W 17 certim W 18 promissionem MIOl ceterorum BPQ 19 pueri*li P anomisitate S **certa (in ras.) V 20 garrisse* (t ras.) M, garruisse G 21 a me] tamen W 22 tuam om. Q b; cetis W contentionis V )
Gaudebam etiam, quod uetera scripta legis et prophetarum iam non illo oculo mihi legenda proponerentur, quo antea uidebantur absurda, cum arguebam tamquam ita sentientes sanc-. tos tuos; uerum autem non ita sentiebant. et tamquam regulam diligentissime conmendaret, saepe in popularibus sermonibus suis dicentem Ambrosium laetus audiebam: litter.a occidit, spiritus autem uiuificat, cum ea, quae ad litteram peruersitatem docere uidebantur, remoto mystico uelamento spiritaliter aperiret, non dicens quod me offenderet, quamuis ea diceret, quae utrum uera essent adhuc ignorarem. tenebam cor meum ab omni adsensione timens praecipitium et suspendio magis necabar. uolebam enim eorum quae non uiderem ita me certum fieri, ut certus essem, quod septem et tria decem sint. neque enim tam insanus eram, ut ne hoc quidem putarem posse conprehendi, sed sicut hoc, ita cetera cupiebam siue corporalia, quae coram sensibus meis non adessent, siue spiritalia, de quibus cogitare nisi corporaliter nesciebam. et sanari [*](4] cf. Col. 1, 18. 24. 14] II Cor. 8, 6. ) [*]( 1 etsi] si F conpertam] conp F 2 ea docentem] a docente V grauit F accusabant Ml 3 meis S ecclesia] e. tua b 4 unici] u. filii F infantiae C indit*um (i ras.) M 5 saperent M1 nugas (a ex u corr.) V ne hocque W sua om. W 6 in om. F 8 concluderet V 9 gaudebam] et g. HV et om. V 10 in illo oculo** (rtI ras.) V 11 absurda W sentientem V 12 regula CGMV 13 sermonibus] i. homeliis add. M m. post. 14 tuis W dicentes V ambrosiu* e (s ras.) F hoccidit F 16 ualamento P 18 ignorem B1 tenebam S: tenebat W, tenebam enim B CFGHMOPQ s Y edd., timebam enim Q1 19 praesipitium V, praecipium Pl 20 negabar M\', negabatur M1 uolebat W quem non uideram F 21 essem] erem F decim W sunt MI W 22 putare W 25 carnaliter W )
Ex hoc tamen quoque iam praeponens doctrinam catholicam modestius ibi minimeque fallaciter sentiebam iuberi, ut crederetur quod non demonstrabatur — siue esset quid, sed cui forte non esset, siue nec quid esset — quam illic temeraria pollicitatione scientiae credulitatem inrideri et postea tam multa fabulosissima et absurdissima, quia demonstrari non poterant, credenda imperari. deinde paulatim tu, domine, manu mitissima et misericordissima pertractans et conponens cor meum, consideranti, quam innumerabilia crederem, quae non uiderem neque cum gererentur affuissem, sicut tam multa in historia gentium, tam multa de locis atque urbibus, quae non uideram, tam multa amicis, tam multa medicis, tam multa hominibus aliis atque aliis, quae nisi crederentur, omnino in hac uita\'i nihil ageremus, postremo quam inconcusse fixum fide retinerem, de quibus parentibus ortus essem, quod scire non possem, nisi audiendo credidissem, persuasisti mihi non qui [*]( 1 mentis om. M1 dirigetur Ml 2 ueritate tua V manentem V 3 deficientem V 4 bono] bonu O1, homo W1 committeret W1 ualitudo BCFHMPVW 6 credere 01 WI 7 fidaei 8 conficisti W1 morbos add. 02 in mg. 8 tantam ex tam corr. Q illic V 9 praepones C 10 minime (om. que) F feliciter V 12 nec] ne FQVW temerari P1 pollititatione F1 13 incredulitate V rideri F multi H 14 fabulosissima (0 ex a corr.) Os, fabulosissima W et absurdissima om. F demonstrare F poterat P1 15 credt S, credendum SsW imperati V1 mittissima C 17 uideram G 18 afuissem P1 in historia-multa om. V istoria F, ystoria G 19 uiderem B 21 atque ñ aliis om. Ml quae nisi] que si (n add. m. 3) W omnino om. P1 re 22 inconcussa FHiM2 retinem (re add. m. post.) S 23 hortus V possim W 24 crederent] credent tfW1, crederem* (m ex nt corr.) 0 )
Sed m credebam aiiquando robustius, aliquando exilius, semper tamen credidi et esse te et curam nostri gerere, etiamsi ignorabam uel quid sentiendum esset de substantia tua uel quae uia duceret aut reduceret ad te. ideoque cum essemus infirmi ad inueniendam liquida ratione ueritatem et ob hoc nobis opus esset auctoritate sanctarum litterarum, iam credere coeperam nullo modo te fuisse tributurum tam excellentem illi scripturae per omnes iam terras auctoritatem, nisi et per ipsam tibi credi et per ipsam te quaeri uoluisses. iam enim absurditatem, quae me in illis litteris solebat offendere, cum multa ex eis probabiliter exposita audissem, ad sacramentorum altitudinem referebam eoque mihi illa uenerabilior et sacrosancta fide dignior apparebat auctoritas, quo et omnibus ad legendum esset in promtu et secreti sui dignitatem in intellectu profundiore seruaret, uerbis apertissimis et humillimo genere loquendi se cunctis praebens et exercens intentionem eorum, [*]( 1 homnibus F auctoritatate F 2 crederem (m ex nt corr.) 0 3 si qui—spiritu esse om. W 4 dei et ueracissimi M 5 crededendum M, credentium V 6 calumniasarum V 7 multas V quae om. SW philosoforum P, phylosophorum GV 9 esses] esse posses G 10 at te C pertinere] minime p. M 12 esse te et curam] eet securam V nostra t ññ M agerere V 14 aut reduceret om. F 15 ad ex at corr. C inuenienda HV liquidam FV rationem V, rationis F esset opus M 16 auctoritatem FW 17 te] et F exellentem V illius C 18 et per—credi add. 81 8. 1. per om. M1 19 tibiper ipsam om. F ipsam om. V absurditate JPO* 20 offendere solebat B 21 probaliter M1 22 reserebam F 23 ad diligendum V 24 promptu BG HMI PQ, prom turn VW alt. in om. CV 25 generi F 26 cunctis se Q )
Inhiabam honoribus, lucris, coniugio, et tu inridebus.1 patiebar in eis cupiditatibus amarissimas difficultates te propitio tanto magis, quanto minus sinebas mihi dulcescere quod non eras tu. uide cor meum, domine, qui noluisti, ut hoc recordarer et confiterer tibi. nunc tibi inhaereat anima mea, quam de uisco tam tenaci mortis exuisti. quam misera erat! et sensum uulneris tu pungebus, ut relictis omnibus conuerteretur ad te, qui es super omnia et sine quo nulla essent omnia, conuerteretur et sanaretur. quam ergo miser eram et quomodo egisti, ut sentirem miseriam meam die illo, quo, cum pararem recitare imperatori laudes, quibus plura mentirer, et mentienti faueretur ab scientibus easque curas anhelaret cor meum et cogitationum tabificarum febribus aestuaret, transiens per quendam uicum Mediolanensem animaduerti pauperem mendicum iam, credo, saturum iocantem atque laetantem. et ingemui et locutus sum cum amicis, qui mecum erant, [*](1] cf. Eccli. 19, 4. 2] cf. Matth. 7, 13. 14. 6] cf. Matth. 7,13 sq. ) [*](1 leues non sunt F sunt om. V ut] et ut GV exiperet V, exciperes F omnes] homines F 2 traiceretj traheret H 3 a*pice (p ras.) H auctoritatis apice V emineret-hauriret add. V in mg. re 4 auriret HVW, aurirent F 5 gubernas M1 6 nec] ne W desebus (rB add. m. 2) W 7 iniabam GW, inihabam F luc*ris (h ras.) H quorugio F 8 cupiditati*** (bus ras.) M, cupidi**tatibus (ta ras.) P c 9 maius V dulciscere P, dilucescere Mx 10 qui] quod M 11 nunt M 12 tenacis (s add. m. 2) M mortes O1 misera* (t ras.) B 13 sensu W1 pugnebus FW, pι̣ngebus Q eonuertere*tur (n ras.) M 15 miser ergo F, n miser ego W1 17 parerem V recitare* (m ras.) P, recitari 0 mentiretur ( add. m. 2) M 18 fauere*tur H hanelaret S, anelaret F, anhelare C et F 19 tabefactarum F feribus C transiens (sie a m. rec. obductae) S 20 mediolanensium CF 21 iam credo-locutus sum bis exhibet M )
Recedant ergo ab anima mea qui dicunt ei: "interest, unde quis gaudeat." gaudebat mendicus ille uinulentia, tu gloria. qua gloria, domine? quae non est in te. nam sicut uerum gaudium non erat, ita nec illa uera gloria et amplius uertebat mentem meam. et ille ipsa nocte digesturus erat [*]( 19] cf. Ps. 41, 11. ) [*]( 1 talibus om. Q 3 infelicitates V1 exagerans CFHW 4 aliud] am- O plius V 5 qui H pcessisset F fortasse illuc Q edd. 6 enim om. F \' mendicatis VW 7 nummolis F 8 at P 9 felicitatis (feli a m. 2) M habebam F 10 ambitionibus illis M 12 percuntaretur MIOI, percunctaretur BPQ 13 exultare* (m ras.) H rursum GM interrogaret BCGHMPQVW edd., interrogarer FO mallem talem B 14 esse* (m ras.) 0, eram W confectum curis timoribusque B 15 confertum P1 16 quo] quod C 18 ut tantum Q 19 ba*culo (c. ras.) M tuae om. W confringe V, in mg. add.: oratio 22 uinolentia BCFGMPQWedd. tu SIF: tu gaudere cupiebus BCFGHMO PQV edd. 23 sicut mss.: s. illud edd. 24 illa om. M )
Congemescebamus in his qui simul amice uiuebamus, et maxime cum Alypio et Nebridio ista conloquebar. quorum Alypius ex eodem quo ego eram ortus municipio, parentibus primatibus municipalibus, me minor natu. nam et studuerat apud me, cum in nostro oppido docere coepi, et postea Carthagini et diligebat multum, quod ei bonus et doctus uiderer, et ego illum propter magnam uirtutis indolem, quae in non magna aetate satis eminebat. gurges tamen morum Carthaginensium, quibus nugatoria feruent spectacula, [*](1 ego] ego autem FM cum mea] cum ea CMV, cum ea (ea add. m. 1 s. Z.) W, cu ea F, cum BPQ 2 resurrecturus BP eram et surrecturus F quod FGHSW diebus BCFGHMPQV edd. 3 incorporaliter F me 5 felicior Q illaritate W 6 perfundebar V1 e*go (r ras.) P 7 ego] ego autem BPQVb 8 typhum BHMiPQ, tifum CGW dixit V multa om. V hanc W caris (i ex u corr.) V, carissimis W 9 inuenieba* (t ras.) W 10 alt. malum Q 11 taedebat (t pr. ex c corr.) V 12 uolabat V 18 congemiscebamus BCiMPQ iis mo amici add. Ys. l. 14 maxime SW: m. ac familiarissime cet.etedd. *a.lypio (m ras.) W, alipio B CGHPQ 15 i G, erat CFHV ortus eram b, ortus erat mo manicipio V 16 prima primatibus C natum F 17 docere coepi oppido BPQ edd. 18 kartagini M, cart thagine PV, kartagine BQ diligebam (corr. m. 3) W, diligebat me edd. ei] ego F doctus et bonus V doctor W 19 magnae CM 20 non in M inminebat W gurges] turgens M 21 cartaginensium G, kartaginensium BM, carthaginiensium FHOPQV . feruent] fuerunt V obsorbuerat W, absorduerat B )
Sed enim de memoria mihi lapsum erat agere cum illo, ne uanorum ludorum caeco et praecipiti studio tam bonum interimeretur ingenium. uerum autem, domine, tu, qui praesides gubernaculis omnium, quae creasti, non eum oblitus eras futurum inter filios tuos antistitem sacramenti tui et, ut aperte tibi tribueretur eius correctio, per me quidem illam sed nescientem operatus es. nam quodam die cum sederem loco solito et coram me adessent discipuli, uenit, salutauit; sedit atque in ea quae agebantur intendit animum. et forte lectio in manibus erat. quam dum exponerem et opportune mihi adhibenda uideretur similitudo circensium, quo illud quod [*](1 pr. in om. BOPQVb insania BCFMOPQb, inania V 2 rethoricam codd. 3 scola BFGHMPQVW quendam B1 4 similitudinem B 5 compererat V 6 angebam V, angebat W 7 monenti G. coercitione IPQ, coertitione MV, quohercitione W, quoercitione G 8 beniuolentie V 9 eum de] meum de M1 W1, eunde V meum V 10 sic non H hanc V 11 uiuens F adiutorium BFPQV 12 habire V 13 mihi de memoria M mememoria H labsum CFGOS, lapsus M 14 pręcipitii V interimeret BCFGHMOPQV edd. 15 ueruntamen V domine om. F 16 omnium gubernaculis G omnium om. M eum] enim MSW, enim eum F 17 antestitem P 18 tibi] ibi W ei W correptio BPQ illa 0 nesciente FG 19 solito ex posito corr. 81 20 discipuli* (um ? ras.) F sedit om. O1 21 animum om. V animum intendit edd. 22 et om. CFGHMOPVW oportune BCHMP SVw, oportunu F 23 uidebatur V quo] quod C quod] quo V )
Non sane relinquens incantatam sibi a parentibus terrenam uiam Romam praecesserat, ut ius disceret, et ibi gladiatorii spectaculi hiatu incredibili et incredibiliter abreptus est. cum enim auersaretur et detestaretur talia, quidam eius amici et condiscipuli, cum forte de prandio redeuntibus peruium esset, recusantem uehementer et resistentem familiari uiolentia duxerunt in amphitheatrum crudelium et funestorum ludorum diebus haec dicentem: "si corpus meum in locum illum trahitis, numquid et animum et oculos meos in illa spectacula potestis intendere? adero itaque absens ac sic et uos et illa superabo". quibus auditis illi nihilo setius eum adduxerunt secum, id ipsum forte explorare cupientes utram posset efficere. quo ubi uentum est et sedibus quibus potuerunt locati sunt, feruebant omnia inmanissimis uoluptatibus. ille clausis foribus oculorum interdixit animo, ne in tanta mala procederet. atque utinam et aures opturasset! nam quodam pugnae casu, cum clamor ingens totius populi uehementer eum pulsasset, curiositate uictus et quasi paratus, quidquid illud esset, etiam uisum contemnere et uincere, aperuit et percussus est grauiore [*]( e . 2 sed] et C tamen] tanquam V uirtutes C1FW 3 sanare linquens V incantata GW 4 ius] tucius F, uos Ml gladiatori M, gladiatoris F 5 inhiatu BPQb arreptus GM, areptus W 6 aduersaretur W 7 condiscipulis W peruium] per uiam MiW, per uim M1, peruius mo, obuius b 9 duxerunt] d. eum V amphiteatrum FMSV, amphyteatrum G, anfitheatrum CH 10 loco illum W, illum locum CM edd. trahitis SW: t. et ibi constituitis BCFGHMOPQV edd. 13 nihilo setius] n. setius (q add. m. 2) S, nichilos & qb\' W, nihil setius V, n. ***ius (set ras.) 0, n. satius alit nihilo minus H, nihil hom minus F, n. setius (?) C, n. secretius M*, n. segnius Q* in mg., n. serius b e eum om. V adduxerant PQ, adduxerat B 14 possit FW 15 quod CGM10SVW sedimus (corr. S*) 16 inmanissimas) F clausit F 18 obturauisset BCGHMOPQV edd., obdurauisset F quondam F casum W 19 curiositate] & c. V 20 uisu 0, uisum V 21 contemneret W aperuit SW: a. oculos BCFGHMOPQV edd. grauiori CM )