Confessiones

o stultum hominem inmoderate humana patientem! quod ego tunc eram. itaque aestuabam, suspirabam, flebam, turbabar, nec requies erat nec consilium. portabam enim concisam et cruentam animam meam inpatientem portari a me, et ubi eam ponerem non inueniebam. non in amoenis nemoribus, non in ludis atque cantibus nec in suaue olentibus locis nec in conuiuiis apparatis nec in uoluptate cubilis et lecti, non denique in libris atque carminibus adquiescebat. horrebant omnia et ipsa lux, et quid quid non erat quod ille erat, inprobum et taediosum erat praeter gemitum et lacrimas: nam in eis solis aliquantula requies. ubi autem inde auferebatur anima mea, onerabat me grandis sarcina miseriae. ad te, domine, leuanda erat et curanda, sciebam, sed nec uolebam nec ualebam, eo magis quod mihi non eras aliquid solidum et firmum, cum de te cogitabam. non enim tu eras, sed uanum phantasma et error meus erat deus meus. si conabar eam ibi ponere, ut [*](1] Hor. Od. I, 3, 8. 4] cf. Retractt. II, 6, 2. ) [*]( 1 suae libri: meae edd. 3 orroris V, horri F 4 timebam Q 6 dementia FV nescienter V 8 flebam om. Q 9 enim] enim consilium portabam enim SW conscissam CP edd., concissam Q, conscisam V, con****** F 10 a] om. M a me portari edd. 11 ponere W 12 lusis P 13 adparatis 0 neque BCFHMiOPQVedd. 14 adquiescebam PQb 15 quod] etiam q. V erat] otn. W taediosum STP: odiosum BCFGHMOPQV edd. 16 **in (in ras.) B illis F 17 reen ι̃ quies] req. erat F anima mea] animea F 18 honerabat BF me V grandi BHIMOPQW, grande V, gaud F ad te] quae a te Bb, quae ad te PQ lauanda B 19 sed] eras. 0 neq; M uolebam] ualebam W nec ualebam] om. HOV e*o (g ras.) FH 20 quod] quia BCFGH MOPQV edd. non mihi BCFGHMOPV edd. solidum] sordidum M1 et] aut F de] om. F 21 enim] om. M1 uanum] ex una corr. 0, add. P2 s. I. phantasma V 22 erro*r V ea F ibi] mihi FV, alibi mihi ibi H )

Non uacant tempora nec otiose uoluuntur per sensus nostros: faciunt in animo mira opera. ecce ueniebant et praeteribant de die in diem et ueniendo et praetereundo inserebant mihi spes alias et alias memorias et paulatim resarciebant me pristinis generibus delectationum, quibus cedebat dolor meus ille; sed succedebant non quidem dolores alii, causae tamen aliorum dolorum. nam unde me facillime et in intima dolor ille penetrauerat, nisi quia fuderam in harenam animam meam diligendo moriturum acsi non moriturum? maxime quippe me reparabant atque recreabant aliorum amicorum solacia, cum quibus amabam quod postea amabam, et hoc erat ingens fabula et longum mendacium, cuius adulterina confricatione corrumpebatur mens nostra pruriens in auribus. sed illa mihi fabula non moriebatur, si quis amicorum meorum moreretur. alia erant, quae in eis amplius capiebant animum: conloqui et [*](1 lauebatur W rubat F 2 remanserat B1 3 recederem (m del. m. 1 in S) SW quo enim-corde meo] exhibet F post sequerer 4 me non QVmo sequerem SW 5 fugii V eum] cum H 6 thasgastensi S, thagasthensi V, tagastensi 0, tagatensi Q, tagastensio F, thagastensis W kartaginem BM, cartaginem FQ, chartaginem W 8 sensos W, sensus** Q 9 ani**mo B mira] miliora F praeteriebant BCxFHMlPV 10 diem] die V et ueniendo om. SW et praetereundo] add. V in spatio uacuo, et praetereendo P inferebant W, inserabant F 11 spes] species BCFHMPQWS edd. resarcinabant me BPQ, me resarciebant 0 12 generibus] generationibus SW, geribus cdiis F ali *caedebat F 13 succendebant F 14 dolorum aliorum W facillime] facile me VI W intimo H, intima mea (mea add. m. 2) M 15 ille] add. S infra lin. harena MW, arenam GHOQV 16 diligens F 18 postea SW: pro te BCFGHMOPQV edd. eram H egens W 19 cuius cuius P, **** cuius V 20 mens] om. F 21 amiorum F talia F 22 eas F colloquii V )

Hoc est, quod diligitur in amicis et sic diligitur, ut rea sibi sit humana conscientia, si non amauerit redamantem aut si amantem non redamauerit, nihil quaerens ex eius corpore praeter indicia beniuolentiae. hinc ille luctus, si quis moriatur, et tenebrae dolorum et uersa dulcedine in amaritudinem cor madidum et ex amissa uita morientium mors uiuentium. beatus qui amat te et amicum in te et inimicum propter te. solus enim nullum carum amittit, cui omnes in illo cari, qui non amittitur. et quis est iste nisi deus noster, deus, qui fecit caelum et terram et inplet ea, quia inplendo ea fecit ea? te nemo amittit, nisi qui dimittit, et quia dimittit, quo it aut quo fugit nisi a te placido ad te iratum? nam ubi non inuenit legem tuam in poena sua? et lex tua ueritas et ueritas tu. [*]( 18] Gen. 1, 1. 2, 1. 19] cf. Ier. 23, 24. 22] Ps. 118, 142. 23] Io. 14, 6. ) [*]( 1 beneuole C libros onl. C dulcilocos FW 3 *odio H, dio F 4 condere HIPi, sentire W dissensiones Q 5 aut-ab inuicem] om. F discere* (m ras.) 0 ab] aut 0 modestia BPQb 6 suscipire F 7a corde om. F1, ***** a corde V animantium F red**amantium W pcedentibus MW hos F 8 lingua W motos W 9 flagrare 5F: conflare BCFGHMOPQVedd. animos (nimos in ras.) W 10 quod] qui Ml in amicis-diligitur add. 0* in ras. et mg. dili****gitur F 11 sibi] om. F, tibi W umana F redamnante V 12 redamnauerit V 13 hic F 14 dolorum] dorum F uersa] uniuersa M amaritudine F 15 et] om. C amissa] ea missa F uita] om. Ml 16 propter te] in te et inimicum cPpt te F 17 cari] c. sunt BCFGHMOPQV edd. 19 implet eam W quia* (n ras.) V alt. ea] om. V 20 quia] qui CFGMQ edd., qui* (a ras.) OP dimittit] amittit CG 21 placito W, placidu G inueni W - )

Deus uirtutum, conuerte nos et ostende faciem tuam, et salui erimus. nam quoquouersum se uerterit anima hominis, ad dolores figitur alibi praeterquam in te, tametsi figitur in pulchris extra te et extra se. quae tamen nulla essent, nisi essent abs te. quae oriuntur et occidunt et oriendo quasi esse incipiunt et crescunt, ut perficiantur, et perfecta senescunt et intereunt: et non omnia senescunt et omnia intereunt. ergo cum oriuntur et tendunt esse, quo magis celeriter crescunt, ut sint, eo magis festinant, ut non sint. sic est modus eorum. tantum dedisti eis, quia partes sunt rerum, quae non sunt omnes simul, sed decedendo ac succedendo agunt omnes uniuersum, cuius partes sunt. ecce sic peragitur et sermo noster per signa sonantia. non enim erit totus sermo, si unum uerbum non decedat, cum sonuerit, partes suas, ut succedat aliud. laudet te ex illis anima mea, deus, creator omnium, sed non eis infigatur glutine amore per sensus corporis. eunt enim quo ibant, ut non sint, et conscindunt eam desideriis pestilentiosis, quoniam ipsa esse uult et requiescere amat in eis, quae amat. in illis autem non est ubi, quia non stant: fugiunt, et quis ea sequitur sensu carnis? aut quis ea conprehendit, uel cum praesto sunt? tardus est enim sensus [*]( 1] Ps. 79, 4. ) [*]( 1 uirjjtum P 2 quaquauersum GMb 4 pulcris Q, pulhris F 5 nisi essent] om. FV1 oriunt F oriundo V 7 et intereunt et nou omnia senescunt om. HSVW et uon] etenim b omnia intereunt] non o. i. omnia V 8 ego W celeriter-eo magis] om. B 9 crescunt celeriter PQ e 10 earum BOIPQV parte W1 11 cedendo F ad V sucedendo H, suijcendendo F, succedenda W 14 decidat G, decebat Ml W cum consonuerit F partes] per p. b suas] a m. 2 in ras. S ut] cu V a t 15 laudet V, lauda (t add. m. 2) H creator] rector F 16 eis] in eis BGFGHMOPQV edd. infigatur] **figatur 0, figatur CFGMV gluttine BPIW, glutino GFGMVb amoris BGFGMPQV edd., amores H U per sensus] perpensus SW 17 ibant P consindunt V, conscendunt F 16 ea W 18 pestilentiosip P ipse V esse] e F, se V, ipse G 19 ubi] n om. V stat (n m. 2) P 20 qui FV ea V, illa F sensu carnis] sensus c. PQ, labitur F aut] an W 21 presto S tardus] arduus SW )

Noli esse uana, anima mea, et obsurdescere in aure cordis tumultu uanitatis tuae. audi et tu: uerbum ipsum. clamat, ut redeas, et ibi est locus quietis inperturbabilis, ubi non deseritur amor, si ipse non deserat. ecce illa discedunt, ut alia succedant et omnibus suis partibus constet infima uniuersitas. "numquid ego aliquo discedo?" ait uerbum dei. ibi fige mansionem tuam, ibi conmenda quidquid inde habes, anima mea, saltem fatigata fallaciis. ueritati conmenda quidquid tibi est a ueritate, et non perdes aliquid, et reflorescent putria tua et sanabuntur omnes languores tui et fluxa tua reformabuntur et renouabuntur et constringentur ad te et non te deponent, quo descendunt, sed stabunt tecum et permanebunt ad semper stantem ac permanentem deum.

Vtquid peruersa sequeris carnem tuam? ipsa te sequatur conuersam. quidquid per illam sentis, in parte est et ignoras totum, cuius hae partes sunt, et delectant te tamen. sed si ad totum conprehendendum esset idoneus sensus carnis tuae [*]( 15] cf. Matth. 4, 23. cf. Ps. 102, 3. 18] cf. I Petro 1, 23. ) [*]( 1 quoniam-carnis] om. F quoniam-ipse add. 0\' in ras. et in mg. ipse] et ipse BPQ edd. 2 pr. ad] om. G alt. ad] at F factum H 5 hoc usque CXHSVW, usque huc Q 7 cordis ex carnis corr. V tu] tum W 8 ibi] ubi W quietis] q. et V 10 ut] et F sucedunt F constat F infirma BGV 11 dei] dñr 0 12 figi F mansionem] intencionem F inde] om. H 13 saltim BF W G HI P fagata (u add. m. 2) W ueritate V quidquid tibi] quid ibi W 14 non] om. F perdas F putrida C\'FGMO\'QVb 15 langores V fluxa] flua F 16 et renouabuntur om. F, et renouantur V constrigentur Y ad] a F deponunt V 17 quod V ad] at F, **** ad Y a 18 4c] hac W, et BF manentem B 19 peruersa GH* ipse (corr. m. 3) H isequatur 0 20 conuersa BCFGHMPQVWeàd. quid V parte F 21 cuis F haec FGVW delectat BPQb 22 ad] a V1, taxn ad F comprehendum F )

Si placent corpora, deum ex illis lauda et in artificem eorum retorque amorem, ne in his, quae tibi placent, tu displiceas. si placent animae, in deo amentur, quia et ipsae mutabiles sunt et illo fixae stabiliuntur: alioquin irent et perirent. in illo ergo amentur, et rape ad eum tecum quas potes et dic eis: "hunc amemus: ipse fecit haec et non est longe." non enim fecit atque abiit, sed ex illo in illo sunt. ecce ubi est, ubi sapit ueritas? intimus cordi est, sed cor errauit ab eo. redite, praeuaricatores, ad cor et inhaerete illi, qui fecit uos. state cum eo et stabitis, requiescite in eo et quieti eritis. quo itis in aspera? quo itis? bonum, quod amatis, ab illo est: sed quantum est ad illum, bonum est et suaue; sed amarum erit iuste, quia iniuste amatur deserto illo quidquid ab illo est. quo uobis adhuc et adhuc ambulare [*](15] cf. Aet. 17, 27. 18] Es. 46, 8. ) [*]( 1 uniuersa (a in ras.) C, uersa F accipisset V1 W, accepissit Q1 poena tua BGMPQV edd. 2 iusto modo F transires V praesenti CFMVb 3 ut] aut CFMV omnia placeret VW, placerent o. Q 4 audis et] audisset PQ1 non uis] nobis 01 sillabus FPW 5 sed transuolare] foedaerans uolare W ueniant] uiuant F 6 non simul sunt omnia edd. 7 ea om. Q1 constant FOlS 8 sentire HI V 1 qui melior V 10 placet W1 artifice FO ls\'W 11 dispiceas (\' m. 2) W 12 si placent] om. 0 18 illo] in illo BCFHOPQV edd., in ipso GM 14 rap*e M at F tecum] Onl. 0 postes F 15 hunc amemus] hunc a. hunc amemus BGPQ edd. 16 habiit IPV 17 ibi est G t cum sapit (s add. m. 2) W 18 inherere M 19 in eo V 20 **quieti (re eras.) S, requieti V bis i*tis (s ras.) 0 21 ab] in F quantum (om. est) CV ad illum] ocillum F bonum (om. est) Q1 22 suauae P 23 quo] quid V nobis F )

Et descendit huc ipsa uita nostra et tulit mortem nostram et occidit eam de abundantia uitae suae et tonuit clamans, ut redeamus hinc ad eum in illud secretum, unde processit ad nos in ipsum primum uirginalem uterum, ubi ei nupsit humana creatura, caro mortalis, ne semper mortalis; et inde uelut sponsus procedens de thalamo suo exultauit ut gigans ad currendam uiam. non enim tardauit, sed cucurrit clamans dictis, factis, morte, uita, descensu, ascensu, clamans,, ut redeamus ad eum. et discessit ab oculis, ut redeamus ad cor et inueniamus eum. abscessit enim et ecce hic est. noluit nobiscum diu esse et non reliquit nos. illuc enim abscessit, unde numquam recessit, quia mundus per eum factus est et in hoc mundo erat et uenit in hunc mundum peccatores saluos facere. cui confitetur anima mea, et sanat eam,. quoniam peccauit illi. fili hominum, quo usque graues corde? numquid et post descensum uitae non uultis ascendere et uiuere? sed quo ascenditis, quando in alto estis et posuistis in caelo os uestrum? descendite, ut ascendatis et ascendatis [*]( 9] Ps. 18, 6. 16] Io. 1,10. 17] I Tim. 1,15. 18] cf. Ps. 40,5. 50, 6. 19] Ps. 4, 3. 22] Ps. 72, 9. ) [*]( 1 dificiles H1, difficiales F earn quaeritis G, q. eum W 2 ibi ex ubi corr. W 3 beatam-quaeritis om. V beata W uitam uita 0 1 est] om. M illic (8 add. m. 2) M 4 beata (om. uita) Q nec] nec 5 M 5 discendit W huc] h. uita Q tullit W 6 eam** (et ras.) P habundantia MW 7 hic FlMx in] om. Ml VI 8 ipsum] ip in ras. W\' ei nupsit] enubsit C 9 ne] nec M\'Q Vb semper] esset semper Hmo, semper esset G et inde] Gund F 10 de talamo Q, e talamo C gigas CH*MO*P*Q edd. 11 ad] om. S tardabit V1 12 discensu W, desensu V1 13 et] om. W 15 relinquit B abscessit] om. V 16 eum] ipsum F 17 in h. mundum om. Q hunc] om. F, huc 01 19 quoniam] quia edd. filii BCGHMO*PQV edd. usoquequo V, usquequo Q edd. 20 discessum W 21 quo] quoq; F altu W posuisti W 22 caelum BFMPQ edd. discendite W ut ascendatis] scescendatis F, ut asc. ad eum G et ascendatis om. CFGSVW )

Haec tunc non noueram et amabam pulchra inferiora et ibam in profundum et dicebam amicis meis: "num amamus aliquid nisi pulchrum? quid est ergo pulchrum? et quid est pulchritudo? quid est quod nos allicit et conciliat rebus, quas amamus? nisi enim esset in eis decus et species, nullo modo nos ad se mouerent." et animaduertebam et uidebam in ipsis corporibus aliud esse quasi totum et ideo pulchrum, aliud autem, quod ideo deceret, quoniam apte accommodaretur alicui, sicut pars corporis ad uniuersum suum aut calciamentum ad pedem et similia. et ista consideratio scaturriit in animo meo ex intimo corde meo, et scripsi libros "de pulchro et apto", puto, duos aut tres; tu scis, deus: nam excidit mihi. non enim habemus eos, sed aberrauerunt a nobis nescio quomodo.

Quid est autem, quod me mouit, domine deus meus, ut ad Hierium, Romanae urbis oratorem, scriberem illos libros? quem non noueram facie, sed amaueram hominem ex doctrinae fama, quae illi clara erat, et quaedam uerba eius audieram, [*]( 2] Ps. 83, 7. ) [*]( 1 ad deum] ad eum V, et ad deum ascendatis G alt. deum] eum BCF ti HPQV edd. 2 ista] sta V ploraonis P rape tecum] rapite cum W 8 deum Oa in ras. dices FO si dicis] sic dicens BP, sic dicens et Q 4 ignem V 5 tunc (t m. 2 in ras.) W pulcra MQ inferiora] i. mea F 7 nisi] sine F pulhrum F quid] quidquid C ergo] om. V, enim HW pulcrum QV et om. Q 8 pulcritudo CQV nos (s ex n corr.) 0 conciliat] con add. W*, conligat H 10 moueret C animaduertebam] a pr. ex e corr. P, anima aduertebam V in] om. FV1 11 esse] e F pulhrum F, pulcrum V 12 doceret W, diceret FM1, diceretur Mi 14 pr. et] aut V, et his F scaturriuit BCGHOPQV, scaturiuit FIM edd., scatiriuit F*, saturauit Ml 15 pulcro CQ 16 tres] res W1 excidit] et excidi F 17 habebamus BPQ eos] om. V1 errauerunt V 19 ierium V, iherium B, icherium b, hierim F romanae] eo mane F orbis Wl scribere F 20 moueram F facio M 21 fama W clara erat] claruerat SW, fort. scrib. qua ille claruerat eius uerba GQ. )

Sic enim tunc amabam homines ex hominum iudicio; non enim ex tuo, deus meus, in quo nemo fallitur. sed tamen cur non sicut auriga nobilis, sicut uenator studiis popularibus diffamatus, sed longe aliter et grauiter et ita, quemadmodum et me laudari uellem? non autem uellem ita laudari et amari me ut histriones, quamquam eos et ipse laudarem et amarem, sed eligens latere quam ita notus esse et uel haberi odio quam sic amari. ubi distribuuntur ista pondera uariorum et diuersorum amorum in anima una? quid est, quod amo in alio, quod rursus nisi odissem, non a me detestarer et repellerem, cum sit uterque nostrum homo? non enim sicut equus bonus amatur ab eo qui nollet hoc esse, etiamsi posset, hoc et de histrione dicendum est, qui naturae nostrae socius est. ergone amo in homine quod odi esse, cum sim homo? grande profundum est ipse homo, cuius etiam capillos tu, domine, [*]( 24] cf. Matth. 10, 30. ) [*]( 1 placuerat ClF placebant H ecferebant O1 efferebant eum edd. 2 omine F siro G 3 facundia F postea BCP edd. in] om. F latine F, latinam V dictor] doctor BFHOPQb, doctor** (em ras.) V, dictator M extitisse W 4 rerum] uerum B 5 laudatur et amatur BCFGHMOPQV edd. absens—7 amatur] om. F 7 sed ex-alius] add. V in mg. aliis HI 9 id est] id M 11 falitur F 12 cur] om. F 13 diffamatur H et ita] add. 0 8. Z. 14 uellem non-laudari] add. S% % 15 istriones C, striones FV 16 sed eligens] se diligens W, sed eliens (g tn. 2) M uel] uelle BPQb aberi C1 *odio (h ras.) H 17 distribuntur B1 18 una] mea M1 amo] hamo ex homo corr. W* 19 quo Ml rursum F detestarem F 20 *** sicut (sic ras.) W 21 amator W posset (sse a m. alia in ras.) S 22 et] etiam H istrione CF, strione V 23 homo (corr. m. 2) 0 odii V ) [*]( XXXIII. Anr. Aognstini conff. (Ang. I, 1).. ) [*]( 6 )

At ille rhetor ex eo erat genere, quem sic amabam, ut esse me uellem talem; et errabam tyfo et circumferebar omni uento et nimis occulte gubernabar abs te. et unde scio et unde certus confiteor tibi, quod illum in amore laudantium magis amaueram quam in rebus ipsis, de quibus laudabatur? quia si non laudatum uituperarent eum idem ipsi et uituperando atque spernendo ea ipsa narrarent, non accenderer in eo et non excitarer, et certe res non aliae forent nec homo ipse alius, sed tantummodo alius affectus narrantium. ecce ubi iacet anima infirma nondum haerens soliditati ueritatis. sicut aurae linguarum flauerint a pectoribus opinantium, ita fertur et uertitur, torquetur ac retorquetur, et obnubilatur ei lumen et non cernitur ueritas. et ecce est ante nos. et magnum quiddam mihi erat, si sermo meus et studia mea illi uiro innotescerent: quae si probaret, flagrarem magis; si autem inprobaret, sauciaretur cor nanum et inane soliditatis tuae. et tamen pulchrum illud atque aptum, unde ad eum scripseram, libenter animo uersabam ob os contemplationis meae et nullo conlaudatore mirabar. [*]( 5] cf. Eph. 4, 14. ) [*]( 1 numeratus W1 2 numerabiles] n. sunt edd. 4 rethor BCGHM OlPQWS, retbor 5W1, retor F 5 uellem esse me BFGHMOPQV, esse uelle me W, uellem me esse C edd. typho BGHBP2, tifo GV, typo FRlplb et] ut F 7 illo FW 8 in rebus] irebus F 9 uituperarent eum] uituperantem V *idem M, item W1 10 sperando V accederer V1 11 eum CFOa edd. exercitarer M non add. W* in mg. r 12 effectus BFVm 13 infima S herens (s ex t corr.) F soliditate F, solicitati V 14 -flauerunt G peccatoribus FHV 15 torquet et retorquet F obnubilatus F 16 ecce (om. et) F 17 quidam W1 et] esset SW uiro] in ras. W1, uero H1, ultro G innotesceret V1 18 adprobarept F fragare V 19 solicitatis V suae G 20 pulcrum QV, pulhrum F abtum V1 ad (d ex t corr.) F 21 ob os] ab os PS, a*b os W, ad os Q, quos G, modos H )

Sed tantae rei cardinem in arte tua nondum uidebam, omnipotens, qui facis mirabilia solus, et ibat animus meus per formas corporeas et pulchrum, quod per se ipsum, aptum autem, quod ad aliquid adconmodatum deceret, definiebam et distinguebam et exemplis corporeis adstruebam. et conuerti me ad animi naturam et non me sinebat falsa opinio, quam de spiritalibus habebam, uerum cernere. et inruebat in oculos ipsa uis ueri et auertebam palpitantem mentem ab incorporea re ad liniamenta et colores et tumentes magnitudines et, quia non poteram ea uidere in animo, putabam me non posse uidere animum meum. et cum in uirtute pacem amarem, in uitiositate autem odissem discordiam, in illa unitatem, in ista\' quandam diuisionem notabam, inque illa unitate mens rationalis et natura ueritatis ac summi boni mihi esse uidebatur, in ista uero diuisione inrationalis uitae nescio quam substantiam et naturam summi mali, quae non solum esset substantia, sed omnino uita esset et tamen abs te non esset, deus meus, ex quo sunt omnia, miser opinabar. et illam monadem appellabam tamquam sine ullo sexu mentem, hanc uero dyadem, iram in facinoribus, libidinem in flagitiis, nesciens quid loquerer. non enim noueram neque didiceram nec ullam substantiam malum esse nec ipsam mentem nostram summum atque inconmutabile bonum. [*]( 2] Ps. 71,18. 186,4. ) [*]( dum 1 non Q 2 meus om. CFGHMOxW 8 pulcrum QV, pulhrum F 4 aut W diceret F diffiniebam M 5 astruebam BCHiMOPQV, u asstruebam G 6 pr. me] om. F ad] ab M natura M 7 uere Q 9 re ad] om. F 10 in] om. Ml, eras. V 11 meum] om. OxW, eras. V 12 autem] om. H odisse W in illa-inque illa] add. P* in mg. unitatem] humanitatem Ml 13 in quae BPiV, in qua G illam V rationabilis V, ratiotionalis F 14 bonitatis F 15 diuisione W inrationabilis CHMQV, rationalis Pl qua* (m ras.) P1, quae P* substantia* et natura* (m ras.) P 16 *esset B, esse FSW substancia W 17 uita] uite V, ita M2 s. l. et] ut M* s. l. 18 et] et tamen BPQ edd. illa W 19 sexu] sensu CFGHM diadem FGHM, di atem V 20 fatinoribus F 23 bonum atque incommutabile F incommutabile* (m ras.) H ) [*]( 6* )

Sicut enim facinora sunt, si uitiosus est ille animi motus, in quo est impetus, et se iactat insolenter ac turbide, et flagitia, si est inmoderata illa animae affectio, qua carnales hauriuntur uoluptates, ita errores et falsae opiniones uitam contaminant, si rationalis mens ipsa uitiosa est. qualis in me tunc erat nesciente alio lumine illam inlustrandam esse, ut sit particeps ueritatis, quia non est ipsa natura ueritatis, quoniam tu inluminabis lucernam meam, domine; deus meus, inluminabis tenebras meas, et de plenitudine tua omnes nos accepimus. es enim tu lumen uerum, quod inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum, quia in te non est transmutatio nec momenti obumbratio.

Sed ego conabar ad te et repellebar abs te, ut saperem mortem, quoniam superbis resistis. quid autem superbius, quam ut assererem mira dementia me id esse naturaliter, quod tu es? cum enim ego essem mutabilis et eo mihi manifestum esset, quod utique ideo sapiens esse cupiebam, ut ex deteriore melior fierem, malebam tamen etiam te opinari mutabilem quam me non hoc esse, quod tu es. itaque repellebar et resistebus uentosae ceruici meae et imaginabar formas corporeas et caro carnem accusabam et spiritus ambulans non reuertebar ad te et ambulando ambulabam in ea, quae non sunt neque in te neque in me neque in corpore neque mihi [*]( 7] Ps. 17, 29. 9] Io. 1, 16. 10] Io. 1, 9. 12] Iac. 1, 17. 15] I Petro 5, 5; lac. 4, 6. 22] Ps. 77, 39. ) [*]( 08 1 animo P1 2 flagitia (os add. m. 2) M 3 animi FV affectatio G t auriuntur OlFHIVW 4 opiones 01 5 rationabilis V 6 si (t add. m. 2) M 7 quia-ueritatis om. V illuminas Q 9 nos omnes BPQ edd., omnes (om. nos) F 10 accipimus CHV 11 ominem F 14 canabar S, canebar W ad te] add. Fs re*pellebar (p ras.) H, repellabar S, rea pellaebar W aF 16 asserem H1, adsere**rem F dementi ) a me V esse (es in ras.) H 17 enim] om. HM eo] ego V 18 est Q ideo utique CH edd. deteriore W, deteriori C 19 mallebam FV tamen etiam] enim G 20 me] om. V 22 pr. et] sed V acusabam W, accua sabat F ambulens W non] nondum BCGHMOPQ edd., et nondum F )

Et eram aetate annorum fortasse uiginti sex aut septem, cum illa uolumina scripsi, uoluens apud me corporalia figmenta obstrepentia cordis mei auribus, quas intendebam, dulcis ueritas, in interiorem melodiam tuam, cogitans de pulchro et apto et stare cupiens et audire te et gaudio gaudere propter uocem sponsi, et non poteram, quia uocibus erroris mei rapiebar foras et pondere superbiae meae in ima decidebam. non enim dabas auditui meo gaudium et laetitiam, aut exultabant ossa, quae humiliata non erant.

Et quid mihi proderat, quod annos natus ferme uiginti, cum in manus meas uenissent Aristotelica quaedam, quas appellant decem categorias — quarum nomine, cum eas rhetor Carthaginiensis, magister meus, buccis tyfo crepantibus conmemoraret et alii qui docti habebantur, tamquam in nescio quid magnum et diuinum suspensus inhiabam — legi eas solus [*]( 12] Io. 3, 29. 15] Ps. 50, 10. ) [*]( 1 ueritate (om. a) M 2 paruulus F 3 exolabam HlOlSVW quur HW ergo om. Q, ego VI WI, er ergo F 4 nolebam (m. 2 in ras.) t uo in mg. B quur HPW . 5 erat B IFpl 6 deuiasset W 7 poenam (m add. m. 3 H) CH, poene OiV, pene BPQb 8 erram F fortasse annorum 0 9 uolens V1 10 obstrepantia Ml cordis mei et auribus BQ, cordi meo et a. b 11 interiore melodia tua W pulcro MIQ, pulhro F 12 te (om. et) BPIQ gauderE V 14 hima S decidebam] decedebam W, deiciebar V 15 audui F 16 exultabus W ossa] o. mea mo quae] om. Ml 17 «ponderat F, pde erat V 18 in] om. Hl 19 appellabant V decim W1 cathegorias BFGHIMPQ, ca*thegorias (r ras.) V nomina (a ex e corr.) CM rethor libri 20 carthaginensis CHPQ, cartaginensis V, karthaginensis B, kartaginensis M typho BHMPQ, tifo GV commemorarent M 21 alii qui] aliqui V 22 inabam (hi m. 2) M ea BO )

Quid hoc mihi proderat, quando et oberat, cum etiam te, deus meus, mirabiliter simplicem atque inconmutabilem, illis decem praedicamentis putans quidquid esset omnino conprehensum, sic intellegere conarer, quasi et tu subiectum esses magnitudini tuae aut pulchritudini, ut illa essent in te quasi in subiecto sicut in corpore, cum tua magnitudo et tua pulchritudo tu ipse sis, corpus autem non eo sit magnum et pulchrum, quo corpus est, quia etsi minus magnum et minus pulchrum esset, nihilominus corpus esset. falsitas enim erat, quam de te cogitabam, non ueritas, et figmenta miseriae meae, non firmamenta beatitudinis tuae. iusseras enim et ita fiebat in me, ut terra spinas et tribolos pareret mihi et cum labore peruenirem ad panem meum. [*]( 28] Gen. 3,18 sq.Ł; ) [*]( 1 intellexit F se] om. H1 2 erudissimis (tl m. 2) P 3 puluerem V depinguentibus F 5 apertae S, aperta F mihi aperte M uidebatur 01 6 sicut BF esset <SW 7 et] om. G quod CaFaHaO1 c plSW aut] et BOFGHMOPQVWedd. 9 pr. au (\' m. 2) P stat F1 an] aut BCFHMOQVmo uel] aut GM sit] om. G 10 patitur M 11 posui] gratis p. BPQ 13 prode erat V 14 decem illis M 15 decim W1 esse VW 16 subiectum S: subiectus BCFGHMOPQVW edd. magitudini P1 17 pulhritudini F ut] aut W ut-essent BS in ras. i illam F quas (i add. m. 3) H 18 in] eras. V pr. tua (a ex 0 corr.) F et tua pulchritudo om. SW 19 quo] qd F corp\'os G 20 alt. minus] nimis W, si minus Q nihilominus] pr. n ex m corr. V, nihilhominus HI W 23 iusserat V fi*ebat (g ras.) M 24 tribulos m BOFGHMOPQVWedd. peruenire S )

Et quid mihi proderat, quod omnes libros artium, quas liberales uocant, tunc nequissimus malarum cupiditatum seruus per me ipsum legi et intellexi, quoscumque legere potui? et gaudebam in eis et nesciebam, unde esset quidquid ibi uerum et certum esset. dorsum enim habebam ad lumen et ad ea, quae inluminantur, faciem: unde ipsa facies mea, qua inluminata cernebam, non inluminabatur. quidquid de arte loquendi et disserendi, quidquid de dimensionibus figurarum et de musicis et de numeris sine magna difficultate nullo hominum tradente intellexi, scis tu, domine deus meus, quia et celeritas intellegendi et dispiciendi acumen donum tuum est. sed non inde sacrificabam tibi. itaque mihi non ad usum, sed ad perniciem magis ualebat, quia tam bonam partem substantiae meae sategi habere in potestate et fortitudinem meam non ad te custodiebam, sed profectus sum abs te in longinquam regionem, ut eam dissiparem in meretrices cupiditates. nam quid mihi proderat bona res non utenti bene? non enim sentiebam illas artes etiam ab studiosis et ingeniosis difficillime intellegi, nisi cum eis eadem conabar exponere et erat ille excellentissimus in eis, qui me exponentem non tardius sequeretur.

Sed quid mihi hoc proderat putanti, quod tu, domine deus ueritas, corpus esses lucidum et inmensum et ego frustum de illo corpore? nimia peruersitas! sed sic eram nec erubesco, [*]( 12] cf. Ps. 53, 8. 14] Ps. 58,10. 15] Luc. 15,13. ) [*]( 2 (nequi)ssimus malarum B* in ras. 4 his V 5 pr. ad] at F et] om. CHO 6 inluminant SW, inluminatur F ipsa (a ex e corr.) F quae P 8 et] aut M di*serendi (s ras.) M dimentionibus SW, dimensionibus aliter H 9 numeris ex muneribus corr. V 11 intelegendi F despiciendi BCIMIQSW, discendi Gb, diligenter inspiciendi Fa in mg. 12 perneciem BM* 14 sataegi F potestatem FIV fortitudine mea W 15 ad] a FG1 16 meretricias b cupiditatis B O FPQ 17 prode erat V utendi (0 a m. 2) M bene (e pr. ex o corr.) M 18 illas] s in m corr. S, illam W, me illas BP, **illas Q a Q 19 easdem BG edd. **conabar exponere (ab ras.) M* in ras. 20 exponente FW 22 quid] q. ergo BPQb proderat hoc M, h. prode erat V 23 ueritatis FP1 esset W1 frust*um (r ras.) F )