Exameron
Ambrose, Saint, Bishop of Milan
Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.
piscis ergo es, o homo. audi quia [*]( B ) [*]( 1 Bas. 152 D,153 A (65 AB) ) [*]( 3 ipse in Atr. (in a. M.) Carn. DtM. Uind. 4 taas C (a in r<M.) 5 spectet C m2 MS expectat G m1 expectet ce<. persequente GV persequentem ce<. 7 de minorum jV 10 detestabiliorem C (e alt. in reM.) 11 eo C in raN. MMHM litt. 14 addisti II (cotr. m2 G\') 18 hamum G m2 9t m2 3f6\' cane et n caue caue N 20 hamum S et m2 GશM sibi nemo F Brux. 21 disrumperet F dirumperet 3f<S\' 25 qui.n C 26 possit C et (posse nt3) G posset PF quia M CP et (si del. m2) C )
noli igitur, o bone piscis, proprios amum timere; non occidit, sed consecrat. noli quasi uilem te contemnere, quia uides corpus infirmum. habes in ore tuo quod et pro Petro et pro Christo offeras. noli timere Petri retia, cui dicit Iesus: duc in altum et [*]( E ) laxato retia; non enim in sinistram partem mittit, sed in dextram, sicut iussus a Christo est. noli timere sinus eius, quia dictum est ei: ex hoc eris homines uiuificans. [*]( 1 Matth. 13, 47—50 11 Matth. 17, 27 13 Matth. 17, 25—27 23 Luc. 5, 4 26 Luc. 5, 10 ) [*]( 3 duxerunt C (u pro in ras.) 5 foris P (corr. m3) F (corr. m2) N\' consummationem 11 7 caminum m2 CGશ camino m1 C\'<?M et PVM\' et (o ex um m2)શ\' 8 sunt... pisces om Vશ\' et pro oat. MS 10 etleuant CJPF hamus m2 Gશ e< MS 15 an ab B 16 ua*de C 17 hamum m2 CNM\' et MS 19 dabis IIશ\'MS da eia શM\'B 20 hamum m2 Gશશ\' et MS 24 laxato. C (p ut uidetur croa.) 25 dexteram GPશ\'MS sinum 3t\' )
Nec te moueat, quod pro mari euangelium posui. euangelium est, in quo Christus ambulauit: euangelium est, in[*]( 86 A ) quo, licet titubauerit Petrus, quando negauit, tamen per dexteram Christi fidei munimentum, stationis inuenit gratiam: euangelium est. de quo martyr ascendit: euangelium est mare, in quo piscantur apostoli, in quod mittitur rete, quod simile est regno caelorum: euangelium est mare, in quo Christi figurantur propriis: euangelium est mare, in quo Hebraeus euasit, Aegyptius interemptus est: euangelium est mare, quia sponsa Christi ecclesia et diuinae gratiae [*]( B ) plenitudo, quae super maria fundata est, sicut dixit propheta: ipse super maria fundauit eam. exili super undas, o homo, quia piscis es. non te opprimant saeculi istius unde. si tempestas est, pete altum et profundum: si serenitas, lude in Suctibusfluctibus: si procella, caue scopuloso litore, De te in rupem furens aestus inlidat; scriptum est enim: estote astuti sicut serpentes.
et quia de serpentibus astutis propositum exemplum est, simus astuti circa quaerenda [*]( c ) [*]( 3 Act. 7, 56 10 Matth. 14. 25 et 30 11 Matth. 14, 30; 26, 70 sqq. 14 Matth. 13, 47 20 Psalm. XXIII 2 2o Matth. 10, 16 ) [*]( 1 retiam C sthefanum C stefanum P «atephanumશ 2 statera scripsi stateram IIM<S\' staterem N\'B 4 apertos (o ex u) CG 12 stationS (6 ex is m2) G gratiam jM, eras. <S, OMt. cet. 14 quod pr. CC-PJf quo JB (s. M.) cet. 17 aegyptius C (ti m raa.) interemtus CPF 19 supra N 20 super pr.] supra MfjB ea CFF e< (ea. m2) G eumjf 23 caue ab JV\'MB caue a <S* scopuloso C (o pr. ea? n m3, o alt. postea add.) 26 astuti C (i ex e m3) )
Sed etiam tu, uir — possumus etiam sic accipere — [*]( B ) depone tumorem cordis, asperitatem morum, cum tibi sedula uxor deferri, propelle indignationem, cum blanda cooiunxconiunx ad caritatem prouocat. non es dominus, sed bono, non ancillam sortitus es, sed uxorem. gubernatorem te uoluit deus esse spectemus inferioris, non praepotentem. redde studio uicem, redde amonamori gratiam. uipera uenenum suum fundit: tu non potes duritiam mentis deponere? sed habes naturalem [*]( c ) rigorem: debes temperare eum contemplatione coniugii et reuerentia coniunctionis deponas animi feritatem. potest et sic: nolite quaerere, uiri, alienum torum, nolite insidiari [*]( 16 Bas. 160 CD (68 C) ) [*]( 4 tutum m2 P<b\' 5 superdocis riaalem IIB suspecta riualem ea 3f (ea ex eat) 8 suapicaris (icaris m2 in feM. 4 KM.) riuatem (n a. M. m2)શ disceptari uolumus શM\' 6 pudoris exseqaeris iniuriam N 13 uenenum શ\'M\' 16 etiam 11 enim etiam N 18 coniunx J?rM.c. TeH. et (n s. M.) DtM. coniux c<t. 20 uoluit deus CGP deus uoluit cet. 22 amoris G 24 et OM. N 2j deponas scripsi deponat IIB deponet CarM. deponere Cenemanus Maurinorum; deponas animi feritatem om. N\'MS potest et sic om. 11 )
nec quisquam uelut contraria posuisse nos credat, ut et ad bonum et ad malum uiperae huius exemplo uteremur, cum [*]( F ) ad institutionem utrumque proficiat, si erubescamus aut fidem non exhibere dilecto, cui exhibet serpens, aut [*]( 2Gen.2,19sqq. 15 Prouerb. 23, 32 1SProuerb.23.3S ) [*]( 1 ad adulterium C (ad eras.) P (ad exp.) iniuriae (oMt. est) C est om. N\'B 2 e*uam C (u eras.) 4 uno alt. C m3 unum C wjf P uiuere OM. N 5 quid II (i in ras. C) et s. u. m2 B, ow. cet. 6 *murenae C 7 o uiri N 8 alienum C et (-am m2) GP 9 assciacere F\' (a pr. s. M.) adscire શM\' adsciscere શ\'MSB contubernum C* 11 amoris C (a in ras.) 14 aurire n<S\' haurire (h s. M. m2) Gશશ\'M 15 solomon C salamon 9t9t\' salomon ce<. quo C-PV et (quod m2) G his G (h exp.) શMS (hi h eras.) cet. fuerit C (i tM f6M.) 16 a om. N colubre IIશ\'MSB colore M\' colobriશ (m.? colnbri) colubri G m2 colabro Uind. iactu II (ictu m2 G) ictus MMd. 19 loquetur G m2 MSB loquitur G m1 ce<. 20 ne II (nec G m2) 23 cui exhiberet CP exiberet (-bet m2) C relinquentis C )
Et quia de astutia coepimus sermonem subtexere, qua [*]( 8SA ) unusquisque fratrem suum circumuenire et decipere nititur et in nouas se fraudes componere, ut quem ui optinere non potest circumscribat dolo et fuco quodam artis obducat, [*]( B ) fraudulentum illndillud polypi ingenium non praeteribo, qui uadoso in litore petram nanctus adfigitur ei atque eius nebuloso ingenio colorem subit et simili specie terga obductus inmerito piscium sine ulla suspicione fraudis adlapsos, dum nota non fuisse et saium opinantur, cassibus furtiuae artis includit et sinu quodam suae carnis intercipit. sic spontanea uenit praeda. et talibus capitur argumentis, qualia sunt eorum [*]( c ) qui ingenium suum saepe commutant et diuersas nocendi artes mouent, ut singulorum mentes sensusque pertemptent cum continentibus positi continentiam praedicantes, in coetu intemperantium tamquam deuii ab studio castitatis et demersi intemperantiae uolutabris, ut qui eos audiunt aut uident incauta facilitate se credant eoque citius labantur, dum declinare non norunt nec cauere quod noceat, cum grauior sit et magis noxia inprobitas fultum obumbrata ue]amine. [*]( D ) et ideo cauendi sunt qui crines suae fraudis et brachia longe lateque dispergunt uel speciem induunt multiformem. isti enim polypi sunt nexus plurimos habentes et callidorum ingeniorum uestigia, quibus inretire possint quidquid in scopulos suae fraudis inciderit.
cancer quoque quas cibi gratia praestigias [*]( 7 Baa. 153 C (65 DE), cf. Arist. H. A. VIIII 37 (622 a, 8) 26 Bas. 153 AB (65 BC) ) [*]( 1 salutaribua C (t in ras.) 2 serpenti n (-te m2 G) serpente N 3 sermone C sermones GP qua CGશ\'B quia cet. 5 qu6 GN quae CF qui (OM. ui) -P optinere Cશ\'MS obtinere ce<. 8 nanctus (n exp.) CGVB, (n eras.) PN\'M 9 colore C 10 adtapsus CFSHf\' et (cotT. m2) Pશ\' 11 fortiuae C (v s. o M3) furtiuae S (u in ras.) 15 pertemtent CG 17 ad n (d exp. G, eras. F) a MS 18 ut Cm3 N et C m1 CPF 19 labantur C w3 labuntur C MtJ G (a pro e.!: a) cc<. 23 isti scripsi istius II et isti y )
sunt igitur [*]( 89 A ) homines, qui cancri usu in alienae usum circumscriptionis inrepant et infirmitatem propriae uirtutis astu quodam subfulciant, fratri dolum nectant et alterius pascantur aerumna: tu autem proprio esto contentus et aliena te damna non pascant. bonus cibus est simplicitas innocentiae. sua bona adtonita insidiari nescit alienis nec auaritiae facibus [*]( 17 Bas. 153 B (65 D) ) [*]( 1 carnes Ft (carnis C m3)શ\' <epulum C (a eras.) 2 sequia ut (corr. <M sequi∗| Aut, sed A eras.) C sequi aut GV et (a eras.) P cibi. C 3 tum MS tunc ce<. pericula CF et G m1 periculo G m2 P 5 quidam <7PF quibusdam (bus a. M.) G 7 ac N aut n 8 temtamenta CP et (corr. m2) G quia j$\' (a a. M. m2) qui VM 9 helam 6\' chelam G (h s. M. m2) chlemam શ\'(h a. M. m2) 12 oatL semotis in N\'B locis post uento transponunt MS 13 dtptycam M dtctycum B dipticum cet. 14 testa**rum C\' testaturum G (c<MT. m2) t\' uisceri CGV sui (o N. i m2) C 17 celas CT chelas C (h &. M. m2) chaelas P (h s. M. m2) 18 usu] asa CPF et (usu corr.) C usumj ueu C\'PF ausum (a add. m2) G circumscriptiones C (-is m3) 19 infirmitate CPY 21 propriia N contemtas C et (corr. m2) F contentus C (n a. M. m2) )
9,24 Echinus, animal exiguum. uile ac despectabile, maritimum [*](D ) loquor, plerumque index futurae tempestatis aut diuersisque adountius solet esse nauigantibus. denique cum procellam uentorum praesenserit, calculum ualidum arripit eumque uelut saburram uehit et tamquam ancoram trahit, ne excutiatur strauit. itaque non suis se librat uiribus, sed alieno stabilit et regit pondere. quo indicio nautae uelut signum futurae perturbationis capessunt et sibi excitet, ne eos inparatos turbo inprouisus inueniat. qui mathematicus, [*]( E ) qui astrologus sed Chaldaeus potest sic siderum cursus, sic caeli motus et signa conprehendere? quo ingenio ista [*]( 2 Uerg. Georg. II 458 4 Prouerb. 15, 16 7 Proucrb. 15, 17 13 Bas. 160 A (67 E, 68 A), cf. Plin. N. H. vmi 100 XVIII 361 3 ueritate* C 6 aut C (u m ras.) 7 enim est GP hospitalitas in C (s in in r<M.) 8 oleribus n<S\' holeribus (h s. M.) !t\' 13 ac C it r<M. despectabile CP distabile C despicabilem F indispicabilem N (m eras.) indispicabile Jtf\' dispicabile B despicabile cet. 15 procella C 16 cauculum n (corr. m2 GP) calcalum M 17 saburra C (rr m r<M.) 18 se suia NM\'jB librat MSB <;< (ex liberat) N\' liberat ce<. 19 alienae C m2 stabilit et શm1 શ\'M\'MS stabilitate n (-ttB m2 CG) stabilitum B stabilitur !t m2 regit N MJ શ\'M\'MS regitur !t m2 nB tielud C 22 astrolocua C chaldeua M chaldaeus <S\' (h s. tt.) caJdeus ce<. sic S (in mg. m2) Brux. CarM. Diu., om. ce<. 23 sic N\'MS hos CGP hoc F uel B )
unde exiguo animali tantam scientiam, ut futura praenuntiet? quo magis in eo nihil est, quo tantam possit habere uero, crede quod per indulgentiam domini rerum omnium hic quoque praescientiae huius coniugalis acceperit. etenim si faenum deus sic uestit, ut miremur, si pascit uolatilia, singulorum parauit coruo escam — pulli enim eius ad dominum clamant —, si mulieribus dedit texturae sapientiam, si araneam, quae tam subtiliter ac docte laxos casses suspendit in foribus, sapientiae non reliquit inmunem, si ipse uirtutem equo dedit et soluit de ceruice eius formidinem, ut exultet in campo et occurrens regibus uanitatis, odoretur bellum eminus, excitetur [*]( 90 A ) sono tubae, si haec inrationabilia pleraque et alia insensibilia ut faenum, ut lilia repleuit suae dispositione sapientiae, quid dubitamus quod etiam in echinum contulerit huius gratiam praescientiae? nihil enim inexploratum, nihil dissimulatum reliquit. omnia uidet qui pascit omnia, omnia replet sapientia qui omnia in sapientia fecit, ut scriptum est. et ideo si echinum uisitationis suae exortem non praetermisit, si eum considerat et futurorum informat indiciis, tua non considerat? [*]( B ) [*]( 9 Mattb. 6, 30 Luc. 12, 28; Matth. 6. 26 Luc. 12, 24 10 lob 38, 41 11 lob 38. 36 13 lob 39. 19 aqq. 17 Matth. 6, 28 Luc. 12, 27 21 Psalm. Cin 24 ) [*]( 1 collegit N (colligit N શm2) G m2 colligere CtMjf et (ig in ras.) C (ac colligis tte! colligea) F collegere P percipit શM\'B et m3 C m2 P 2 homines 11 saepe homines cet. 3 puto : ea...diacutiatur uel tempestate <uentus> discutiat 5 tantam scientiam PVM\'M et (m bis <r<M.) Cશશ\' tanta scientia G (-tia ac -tià) SB praenuntiet VMSB pronnntiet (pronunciet C) Mt. 6 quo pr. N quod 11 quo alt. N quod n 7 quod per indulgentiam N quod prudentiam II (-ia corr. G); per prouidentiam Me! prouidentia Henricus Schenkl 8 hic njfaB id N\' 11 et Bi mulieribus 11 13 relinquit CFM et (n &Bp.) GS 15 eminis C 17 et lilia ed. Paris. o. 1642 20 relinquid CGP quia CP et (a exp.) G 21 aic n, si OM. B )
An uero sine quadam dote naturae manere piscibus etiam [*]( c ) illam putamus gratiam, quod unumquodque genus piscium praescripta sibi domicilia habet, quae sui generis nullus excedat, non incurset alienus ? quis geometra his diuisit habi- \' [*]( D ) tacula nullis rumpenda temporibuatemporibus? sed geometram audiuimus, thalassometram numquam audiuimus: et tamen pisces mensuram suam norunt, non muriamuris urbium portisque praescriptam, non aedificiis domorum, non agrorum finibus limitatam, sed mensuram eius quod oporteat, ut tautumtantum satis sit unicuique quantum ad usum abundet, non quantum auiditas quaedam inmoderata sibi uindicet. lex quaedam naturae est tantum quaerere quantum sufficiat ad uictum et [*]( E ) alimentorum modo sortem censere patrimonii. hoc genus piscium in illo sinu maris alitur et gignitur, illud in alio. denique non repperies confusa genera piscium, sed quod hic abundat alibi deest iterum. ille sinus maris cephalos alit, lupos ille, ille perimendum, lucustas alius. non est libera uagandi potestas, nec tamen aut interclusa montibus copia aut fluuiis interlabentibus [*]( 2 Matth. 6, 26 Luc. 12, 24 3 Matth. 6, 30 Luc. 12, 28 6 Bas. 156 AB (66 B) ) [*]( 3 pluris GPVUM m2 SB plures GPVUM m1 cet. enim om. N 4 mittetur MB et (i N. e) <S 5 minimae ΠΜS modicae N\'B 7 unamquodque P\' (d exp.) MSB unumquoque C9t\'M\' et (corr. m2) CPN 8 nullas OM. n 9 geometra his jV geometrias C (geometncus m3) G e< P (m2 geometra) F 10 rumpendam n (m (M. GP) H talassometram 11 12 non muris G m2 N numeris C (non numeria, non &. M., m3) FF et Mt-! G 15 ait] eat CW quanta C 17 sufficiat B et m2 GU efficiat 6\'9t tnJ\' ce<. 18 modo C (v s. o aM.) 21 et iterum N\'B cefalos libri lupus (corr. m3) C (corr. m2) GPY 22 locustas C (o m2 ex u) M (u s. o) M\'<S\'J3 uacandi 11 (c ex g C) M )
at nobis longe alia sententia, mutare exilio domus, incolarum fastidio teneri, aduenarum captare gratiam, transferre terminos perpetuos, quos posuerunt patres nostri, agrum ad agrum iungere, domum ad domum. interfecti terra hominibus, sternuntur et maria, rursus pro singulorum libidine inciditur terra, mare infunditur, ut insulas faciant, possideant freta. spatia maris sibi uindicant iure mancipii pisciumque iura sicut uernaculorum condicione seruitii sibi subiecta [*]( 91 A ) commemorant. iste, inquit, sinus maris meus, ille alterius: aurum elementa sibi potentes. his ostreae in fluctibus nutriuntur, his in uiuario piscis includitur. luxuriae nec mare sufficit, nisi apothecas habeant ostrearum. itaque aetates earum numerant et piscium receptacula instruunt, ne conuiuium maria mari non possit inpleri. nam uicini nomen quibus audiunt auribus, quibus oculis intuentur possessiones eorum ! quemadmodum dies noctisque excogitant, ut aliquid [*]( B ) proximis auferant! numquid soli habitabitis super terram? clamat propheta. cognoscit haec dominus et uindictae reseruat.
Quanto aliena a piscibus auiditatis rapina! illi naturalia [*](3 Bas. 156 B (66 C) 5 et 16 Esai. 5, 8 19Esai.5,8 22B&8. I56BC(66CD) ) [*]( 1 naturae C (ae ex a.) SB 3 domos MSB 4 gratia C et (-ia m2) C 6 deficit C m3 B Brux. TeM. Trec. 7 ruraus*****. C libidinem <\' et C (m eras.) F (m e.cp.) 8 faciant C (n eras.) facidt B . ut posaideant A\'\' possedeant M\' et corr. m3 C m2 GP 9 freta. C 10 sibi seraitii N\' 12 ostriae C (corr. m3) C (con\'. m2) PV in fluctibus ·//. ·/. ostreae M ostreae in fluctibus S 14 aufRcit B C\'artt. TcM. Trec. efTecit 9t (s. M. m2 auHecit) M\' efficit DtM. (in mg. m1 t sufHcit) cet. 15 numerat C struunt MS nec C (c e.cp. m2) 16 mare N\'B TeM. Trec. marine (<?ot. non) P non exp. m2 C implere B Tell. Trec. 18 noctieque Cm1 noctesque CM.3 GPVMS eicogitant (oMt. N0 dies noctesqae N\' excogitant die noctuque B (M mg. hic deest multum) 19 proximis II proximi N ) [*]( XXXII. Ambr. pars 1, fMc. 1. ) [*]( 11 )