Expositio Evangelii secundum Lucan

tuae nec hoc tamen plenum est, ut aliquis uocatus adueniat, nisi uestem habeat nuptialem, hoc est fidem habeat et caritatem. et ideo qui pacem et caritatem non detulerit ad Christi altaria tolletur pedibus et manibus et mittetur in tenebras exteriores. illic erit fletus. et stridor dentium. quae sunt tenebrae exteriores? numquid illic quoque carcer aliqui lautumiaeque subeundae sunt? minime. sed\' quicumque extra promissa sunt caelestium mandatorum in tenebris exterioribus [*]( I) ) sunt, quia mandata dei lumen sunt et quicumque sine Christo est in tenebris est, quia lumen interius est Christus.

Ergo neque corporalium stridor aliqui dentium neque ignis aliqui perpetuus flammarum est corporalium neque uermis est corporalis. sed haec ideo. quia sicut ex multa cruditate et febres nascuntur et uermes, ita si quis non decoquat peccata sua uelut quadam interposita sobrietate abstinentiae, sed miscendo [*]( E ) peccata peccatis tamquam cruditatem quandam contrahat ueterum et recentium delictorum, igne aduretur proprio et suis uermibus consumetur. unde et Esaias ait: ambulate in lumine ignis uestri et flamma, quam accendistis. ignis est quem generat maestitia delictorum, uermis est eo quod inrationabilia animae peccata mentem rei sensumque conpungant [*]( 3 Prouerb. 5, 16 4 Matlh. 22, 11 7 sq. Matih. 22, 13 11 Pa. 118,105 12 Ioh. 12, 85 sq. 14 Matth. 22, 13; 25, 41 20 Esai. 66, 24 21 Esai. 50. 11 ) [*]( 1 continuatione PBL 5 iidem B (in ras.) firmam P habeat et aCχ et (et 8. U. m3) habeat cet. 7 ligatis a. pedibus m3 P 9 quoque om. PBJJ career αΒCΧχ carcere Pm1 L carceres PmS Em2 13 interius] in tenebris a 14 neque est BxV aliqui (-is m2) ETV 15 aliquis L et (s add. mS) ETV est pr. om. Cx 16 ideo ponuntur Maurini 17 uerniis Lπ et (-es M2) PB dequoquat AX 19 ueterem PF et (v 8. e tert.) Lπ V 20 suis om. BLX 22 flammam aFGO accendistis uobis PBL 23 inrationabilia aXx inrationabili C inrationabilis PBL )

stridor quoque dentium prodit indignantis adfectum, eo quod sero unumquemque paeniteat, sero ingemescat, sero irascatur sibi, quod tam peruicaci inprobitate deliquerit.

Quis ex uobis inquit homo qui habet centum oues et, [*]( B ) [*](15,4) si errauerit una ex illis, nonne dimittit nonaginta nouem in deserto et ibit ad illam quae errauit? didiceras in superioribus ablegare neglegentiam, uitare adrogantiam, deuotionem sumere, saecularibus occupationibus non teneri, caduca non praeferre perpetuis; sed quia fragilitas humana firmum nequit in tanto saeculi lubrico tenere uestigium, etiam aduersus errorem remedia tibi bonus medicus demonstrauit, spem [*]( C ) [*](15,4 sqq.; 8 sqq.: 11 sqq. ) ueniae iudex misericors non negauit. itaque non otiose sanctus Lucas ex ordine tres parabolas posuit: ouis quae perierat et inuenta est, dragma quae perierat et inuenta est, filius. qui erat mortuus et reuixit, ut triplici remedio prouocati uulnera nostra curemus;

spartum enim triplex non conrumpetur. qui sunt isti, pater pastor mulier? nonne deus pater, Christus, ecclesia? Christus te suo corpore uehit, qui tua [*]( D ) [*]( 1 Sap. 12, 5 3 Esai. 66, 24 Marc. 9, 45 sq. 21 Eccles. 4, 12 ) [*]( 1 eiedant a et (edant in ras.) Y ex»edunt C exuant FΟπ exedunt eet. uermis « et (in ras.) L, ex uenis P (exp. et 8. uermes m3) B 3 dns id Ux 5 ignis eorum X extinguitur P (-etur corr.) LX 6 indignantis (n tert. 8. u.) X 7 ingemescat P (i s. e alt. m2) f (e alt. ex i) BCGLO ingemiscat cet. 9 habet ax habeat cet. C L, om. P 10 XCVIIII PL nonaginta et nouem GX 11 errauerat X didicerat P (s 8. t m2) L 12 adlegare a allegare CET alligare X abnegare r et (n in ras.) L 19 dragmae BX et (ae ex a) V filii BX et (i tert. ex us) V 21 corrumpitur BT rumpitur C 22 et mulier X nonne \'n alt. 8. u.) P xps ecclesia P (in ras. in mg. sup. m3 1 xps pastor\' mulier ecclesia) L, xps pastor mulier ecclesia aC, xps et ecclesia BXx jips P (in ras.; s 8. u.) 23 renehit a )

Gaudeamus igitur quoniam ouis illa, quae perierat in Adam,[*]( F ) leuatur in Christo. umeri Christi crucis brachia sunt. illic peccata mea deposui, in illa patibuli nobilis ceruice requieui. ouis illa genere est una, non specie; unum enim omnes corpus sumus sed multa membra et ideo scriptum est: uos autem corpus estis Christi et membra ex membris eius. uenit itaque filius hominis saluum facere quod perierat, omnes scilicet, quia sicut in Adam omnes moriuntur, ita in Christo omnes uiuificantur.

diues igitur pastor, cuius omnes nos centesima portio sumus. habet [*]( 1462 AI ) angelorum, habet archangelorum, dominationum, potestatum, [*]( 9 Ps. 35. 7 10 Hier. 38 (31). 27 18 I Cor. 10, 17 19 I Cor. 12, 27 21 Luc. 19, 10 22 I Cor. 15, 22 24 Coloss. 1, 16 ) [*]( 1 quaerit te X recepit X ai recepit PL si recipit B 2 reuehit (re in ras.) B uehit C 3 misericordiam P (m exp.) L (m eras.) 5 auctor 8. w. m2 P, om. L 6 nostri P (l tria 8. u. m3) BL 7 et ad X 8 condemnatio PB condemnatione L 11 iudam P (m eras.) aX \'(m exp. n) X (m eras. E) 12 Israhel quasi ed. Rora. saluatur yL 13 repperitur aCjr repetitur cet. 15 quia P 17 peccata mea αΧ mea peccata cet. patibula PL (-li Pm2. Lm3) 23 ita et PBLX niuificabuntur uFOV 24 nos omnes PL )

Non otiosum etiam quod mulier illa dragma laetatur innenta. [*](15,8 sq. ) non mediocris haec dragma est, in qua principis est figura. et ideo imago regis census ecclesiae est. oues sumus, oremus ut super aquam refectionis nos conlocare dignetur; oues inquam sumus, petamus pascua; dragmae sumus, habeamus pretium; filii sumus, festinemus ad patrem.

nec uereamur quia acceptum spiritalis patrimonium dignitatis terrenis prodegimus [*]( C ) uoluptatibus. quod pater in filio quem habebat thesaurum contulit, fidei census numquam exinanitur: licet totum dederit, totum habet, qui quod donauerit non amittit. nec uereare, ne te non recipiat; non enim delectatur deus perditione uiuorum. [*](15,20. 22 ) iam occurrens uenienti tibi cadet supra collum — dominus enim erigit allisos — osculum dabit, quod est pignus pietatis et amoris, stolam anulum calciamenta proferri iubebit. tu adhuc iniuriam metuis, ille restituit dignitatem; tu [*](I) ) supplicium- 15, 20. 23 cium uereris, ille osculum defert; tu conuicium times, adornat ille conuiuium. sed iam ipsam parabolam discutiamus.

[*](15,11 sq. 25 )Homo quidam habuit duos filios et dixit illi [*]( 9 Luc. 20, 22 et 24 10 Matth. 22, 19 sq. 11 Ps. 22, 2 16 Rom. 4, 14 18 Sap. 1, 13 19 Pa. 145, 8 )[*]( 3 redemptionem L et (m alt. del.) P V, (m exp.) n 5 credant (n eras.) P 6 esto angelis C esto cum angelis X 7 tuo (s. u. m2) redita V, tuo om. FOit 8 etiam] igitur C 11 super (e a. u.) P 12 dragma aC 15 pat.er (r eras.) P . filios PBL 16 totum dederit] dederit totum X 17 quia ed. Rom. uereare ne] uerp P (ellare ne s. 9 m2) L; uerearis ne BX 18 perditionein P (m eras.) L 19 cadit CX (-et corr. V) X 21 pietatia] caritatis Xx iubebat P (i 8. q.) Ltc 22 metuens a metues X post metuis add. errantem P (del. ml) L 25 filios (s. u.) P )

uides quod diuinum patrimonium petentibus datur, nec putes culpam patris quod adulescentiori dedit. nulla dei regno infirma aetas, [*]( E ) nec fides grauatur annis. ipse certe se iudicauit idoneum, qui poposcit. atque utinam non recessisset a patre, inpedimentum nescisset aetatis. sed posteaquam peregre profectus est, — merito ergo prodegit patrimonium, qui recessit ab ecclesia — posteaquam domum. inquit. patriam derelinquens peregre profectus est in regionem longinquam.

quid [*]( F ) [*](15,13) enim longinquius quam a se recedere nec regionibus, sed moribus separari, studiis discretum esse non terris et quasi interfuso luxuriae saecularis aestu diuortia habere factorum? etenim qui se a Christo separat exul est patriae, ciuis est mundi. sed nos non sumus aduenae atque peregrini, sed sumus ciues sanctorum et domestici dei; qui enim eramus longe facti sumus prope in sanguine Christi. non inuideamus de longinqua regione remeantibus, quia et nos fuimus in regione longinqua, sicut Esaias docet. sic habes: qui sedebant in re [*]( 1463 A ) gione umbrae mortis, lux orta est illis. regio ergo longinqua umbrae mortis, nos autem, quibus spiritus ante faciem Christus est dominus, in umbra uiuimus Christi. et ideo dicit ecclesia: in umbra eius concupiui et. sedi. ille igitur uiuendo luxuriose consumsit omnia ornamenta naturae. unde tu, qui accepisti imaginem dei, qui habes similitudinem eius noli eam inrationabili foeditate consumere. opus dei es, noli ligno dicere: pater meus es tu, ne accipias [*]( B ) [*]( 14 Ephes. 2, 19 15 Ephes. 2, 18 18 Esai. 9, 2 21 Thren. 4, 20 22 Cant. 2, 3 24 Gen. 1, 26; 6, 8 26 Hier. 2, 27 ) [*]( 6 post ea quae P. (& ex c m3) L postquam C post posteaquam add. domum patriam derelinquerts P (8. u. m2) X 7 post est add. coepit egere x 13 est alt. om. PL 14 sed somas ciues a et (sed om.) X sed ciaes sumus cet. 18 aic habes BGγΤΧ sic enim habes aC et (enim 8. u. m2) E dicens PL 19 eat eis BCET 20 umbrae 0 umbra a (e eras) umbra est a 23 consumsit (s alt. s. fA.) P naturae ornamenta C 24 quia pr. P (a eras.) γLπ 26 nec CFLOV )

Facta est fames per regionem illam: fames non [*](15,14) epularum, sed bonorum operum atque uirtutum. quae sunt miserabiliora ieiunia? etenim qui recedit a uerbo dei, esurit quia non in pane solo uiuit homo. sed in omni uerbo dei. qui recedit a fonte sitit, qui recedit a thesauro eget, qui recedit a sapientia hebetatur, qui recedit a uirtute dissoluitur. [*]( C ) merito ergo iste egere coepit, qui thesauros sapientiae et scientiae dei diuitiarumque caelestium altitudinem dereliquit. egere ergo ideo coepit et famem pati, quia nihil prodigae satis est uoluptati. semper famem patitur sui qui alimentis perpetuis nescit inpleri.

abiit itaque et haesit uni ciuium: [*](15,15) qui enim haeret in laqueo est. et uidetur ciuis iste princeps [*]( D ) esse istius mundi. denique ad uillam eius mittitur, quam emit qui excusat a regno; et pascit porcos, illos utique in quos petit diabolus introire, quos praecipitat in mare istius mundi in sordibus ac faetore uiuentes.

et cupiebat inquit [*](15,16) siliquis inplere uentrem suum. neque enim alia cura est luxuriosis nisi ut uentrem suum inpleant, quorum deus uen ter est. qui autem aptior huiuscemodi hominibus cibus [*]( E ) quam is qui siliquae modo intus inanis, foris mollis est, quo corpus non reficitur, sed inpletur, ut sit magis oneri quam usui?

sunt qui porcos accipiant pro gregibus daemonum, [*]( 1 Ps. 114, 16 (113, 8) 6 Luc. 4, 4 9 Coloas. 2, 3 15 Ioh. 12, 31 16 Luc. 14, 18 17 Matth. 8, 82 20 Philipp. 8, 19 23 Sallust. Ing. 14, 4 ) [*](1 similis L et (-es corr.) Pn illis fiant X 3 est autem x famis bis LX et (-es m3) P, (m2 B) 6 pane solo P (ne 8, u.) aBL solo pane cet. 8 ante a uirtute add. a̩ s̩a̩p̩e̩n̩t̩ι̩a̩ h̩e̩ P, a sapientiae L 9 quia PBGfL 11 pati****** (erasa tur sui) P quia... sui in mg. m3 P. pati... famem om. L 13 haesit αΒCχ adhaesit cet. eiuium (i pr. s. u.) P 14 adhaeret X ciues P (-is m3) LX (-is m2 n) 16 emitj enim P (8. u. add. m3 peregre proficiscitur) L et quos PBL 17 quod (alt.) P (corr. quos) L 18 ae] et PBL 21 quia i et (8 9. u. m2) aT 22 is qui om. PL inliquae (si 8. ip) P 24 sunt qui (qui 8. u. P) siliquas saecularia uerba significant (re s. n̩t̩ m3 P) porcos accipiant PL )

erat[*]( F ) [*](15,16) enim in regione illius qui neminem habet, quia eos qui sunt non habet. omnes quippe gentes in nihilo aestimantur, solus autem deus qui uiuificat mortuos et uocat quae non sunt tamquam quae sunt.

in se autem reuersus [*](15,17) dixit: quantis panibus mercennarii patris mei abundant! bene in se reuertitur qui a se recessit. etenim qui ad dominum regreditur se sibi reddit et qui recedit a [*]( 1164 A ) Christo se sibi abdicat. mercennarii autem qui sunt nisi qui ad mercedem seruiunt, qui sunt ex lsrahel, non id quod bonum est probitatis studio persequentes, nec uirtutis gratia sed utilitatis studio prouocati? at uero filius, qui habet sancti spiritus pignus in corde, saecularis mercedis lucella non quaerit. qui ius seruat heredis. sunt etiam mercennarii, qui conducuntur ad uineam. bonus mercennarius Petrus Iohannes Iacobus, quibus dicitur: uenite, faciam uos piscatores [*]( B ) hominum. isti non siliquis, sed panibus abundant. denique collegerunt fragmentorum cofinos duodecim. o domine Iesu, si nobis auferas siliquas et panes tribuas — tu enim dispensator [*]( 2 Coloss. 2, 8 7 Esai. 40, 17 8 Rom. 4. 17 14 Rom. 9, 6 17 II Cor. 1, 22 18 Matth. 20, 1 20 Matth. 4, 19 21 Luc. \'9. 17 28 Luc. 22, 19 Luc. 12, 42 ) [*]( 1 iactantia P (& ex a m2) X 2 seductione filosophiae P 3 sonoro PBCL 7 in nihilo P (in s. u.) aLX nihilo B in nihilum Ox 8 ds est CLn et om. BC 9 sint aGb( 11 habundant (a alt. ex e m2) P 12 reddidit P (di pr. del.) BL 14 mercedes PBL 15 prosequentes (es ex is mZ) P 16 sps sci X 17 lucella] pulchra G et (h 9. u.) i 18 qui ius P (bus 8. ius m3) qui ei\' G quiuis γΟπV seruat BGTX seruiat PaOfLT et (i a. u. m2) E heredes PX et a ml E m2 (heredis m2 F) 19 iohannis (-ee m3) P 20 uenite et PBL 22 co6nos XII P cophinos XII CLχ. cophinos (cofinos B) duodecim aB duodecim cofinos FOV XII chophinos n ihs (s in ras.; 8: m3 iini) P 23 si in ras. P auferras (r pr. eras.) P )

quod ideo non praetermittendum arbitratus sum, quia scio quosdam dicere quod ad mortem sibi lauacri gratiam uel paenitentiam seruent. primum qui scis an nocte proxima tua a te anima reposcatur? deinde cur putes otioso tibi omnia posse deferri? pone unam gratiam, unam esse mercedem, diuersum tamen brauium uictoriae est, ad quod se non frustra Paulus extendit, qui post mercedem gratiae brauium tamen ut [*]( D ) conprehenderet sequebatur, quia sciebat etsi par esset merces gratiae, palmam tamen esse paucorum.

Et quoniam in uineam domini uenimus, non uacui recedamus; iuuat enim fructus legere, mercennarios eius uidere. quid enim sibi uult quod una die diuersis horis conducuntur operarii, nisi quia mille anni in oculis domini sicut dies hesterna quae praeteriit et hora in nocte? quae est nox nisi quae praecessit, ut dies adpropinquaret? et bene hora in nocte, [*]( E ) quia mille anni sicut dies una. nouit uim diei huius ille qui dixit: Iesus Christus heri et hodie ipse est et in saecula. sciuit et ille diem esse multiplicem qui scripsit; hic dies generationis caeli et terrae, cum facta sunt; qua die fecit deus caelum et terram et omne uiride [*]( 2 Matth. 20, 6 sqq. 4 sq. II Tim. 4, 7 sq. 8 Luc. 12, 20 12 Philipp. 3, 14 15 Mattb. 20, 4 et 7 16 Matth. 20, 3 sqq. 18 Ps. 89, 4 19 Rom. 13, 12 21 n Petro 3, 8 22 Hebr. 13, 8 24 Gen. 2, 4 ) [*](1 o om. αχ 3 digneris αχ 4 reposita est omnibus C proposita PBL 5 posset P (-it m3) L 8 reseraent X quij node X anj hac a (in ras. m2) G (h a. u. m2) fT an (8. u. m2) hac E 9 a te om. X reposcare P (tur 8. re mS) L patas X 10 unam gratiam ] gratiam unam C 13 mercis CFY et m2 a0 H) Et] sed y 17 conda.euntur P 18 et 21 mille om. PL 20 hora (h 8. u. m3) P 22 qui. (a eras.) P, qui in ras. L 25 da fecit PBL )

uenit ergo pater familias et prima hora conduxit operarios, fortasse eos qui a principio mundi usque ad diluuium iusti esse meruerunt, de quibus dicit: et locutus sum ad uos ante lucem et [*](14 ) misi ad uos seruos meos prophetas ante lucem. tertia post diluuium incipit Noe ceterorumque tempora conprehendens, qui quasi boni operarii in uineam destinantur. ideo quasi in prandio inebriatus est Noe. sextam et reliquas Abrahae, Isaac et Iacob patriarcharum merita distingunt. nona inclinante iam saeculo et tamquam pallescente luce uirtutis lex et prophetae decoloratos mores hominum notauerunt. [*]( B ) undecimam et quod superest diei sacer producit aduentus. unde et ipse in euangelio dicit: ambulate, dum lucem habetis.