Expositio Evangelii secundum Lucan

sed nisi tu prius interiora tua uacuefeceris ab omni [*]( 2 I Cor. 15, 9 6 Prouerb. 18, 17 7 Cant. 2, 4 9 Matth. 5, 6 12 Ps. 36, 25 17 Matth. 5, 7 18 Ps. 111, 9 ) [*]( 1 quod (d s. u, m2) KV 2 priora (a 8. u.) A defleuit X uocare (i s. e m3) P 3 persequutus A (c s. qu m2) FY persecutus cet. 4 adhuc peccatores FO et (peccatores s. u.) F, peccamus om. it Ó iustas (s pr. 8. u.) P 7. quia... caritatem om. X caritatfi (ê ex e m2) A 8 et esurire iustitiam om. X et sitire Costeriue; fort. et esurire lklendum 10 dolorj morbo E (s. m2 dolor) y (morbus m2) Test ista PL famis A Y et (-es m2) BFiz fames nisi PL fames cet. 22 emunda (in mg. m3 al. emenda) A 25 uacuefeceris a uacuare feceris P uacua effeceris A (ef exp.) B uacua feceris G (in quo faceris) eet. )

profuisti igitur aliis, tulisti auxilium pluribus: [*]( F ) festina, contende ad finem. multi cum essent exitus uitae, unus domino conpetebat; nam quod natum erat secundum carnem oportebat secundum carnem et mori. elegit passionem, ut moreretur pro nobis, et tu dic de omnibus quae retribuit tibi: calicem salutaris accipiam et nomen domini inuocabo, hoc est passionem. unde etiam illis, qui ad dextram uel sinistram sedere cupiebant, ait: potestis calicem bibere, quem ego bibiturus sum? usque ad finem te ducit, usque ad martyrium prosequitur et constituit beatitudinum palmam.

Uide igitur ordinem. oportet te pauperem fieri spiritu; [*]( 1370 A ) humilitas enim spiritus diuitiae uirtutum sunt. nisi pauper mens, mitis esse non poteris. qui mitis est potest lugere praesentia, qui inferiora luget potest desiderare meliora, qui superiora quaerit inferiora deuitat, ut et ipse a superioribus adiuuetur, qui miseretur cor suum mundat. quid est enim mundare animum nisi sordem mortis abolere? elemosyna enim a morte liberat, patientia uero perfectio est caritatis. qui autem [*]( B ) [*]( 7 Ioh. 3, 6; cf. Rom. 1, 3 10 Ps. 115, 4 12 Matth. 20, 22 21 Proaerb. 11, 17 22 Tob. 4, 10 ) [*]( 4 enim] ergo a, om. ET potes (potest -4) aliorum ABCx aliorum potes cet. tua BCy ta A 7 nam quod natum erat in mg. inf. m3 P erat natum C 8 oportebat secundum carnem 8. 14. m2 A et A, om. cet. mori ipwi A ut pro passione (passione del. m2) inoreretur y 9 tibi] mihi BET et (s. m2 tibi) r tibi dominus a 11 est 8. u. P dexteram LΧχ 12 ad sinistram CLX in sinistram B 16 spn fieri PaFLOV 18 praesentiam (m del.) P 19 potest (t aU. s. u.) P que (§ exp. et s. i) P 20 a] ad P, fort. ex ab 21 animum om. P 22 mentis L abluere E(TX elemosyna A aelimosina P elimosina IAt elymosina FO et (y ex i) V elemosina cet. 28 perfectio rzGV perfecte G (te ex ta) r perfect§ ET perfecta AP (uterqut io 8. a m2) cet. )

denique sicut incrementa uirtutum ita etiam incrementa sunt praemiorum; plus est enim dei esse filium quam possidere terram et consolationem mereri, sed quia et primum praemium regnum caelorum est et ultimum praemium regnum caelorum est, numquid aequale praemium incipientibus atque perfectis est? ne forte mystice docemur quia est primum regnum [*]( c ) caelorum illud apostolicum: dis so 1 ui et cum Christo esse? habes primum regnum, quando sancti rapiuntur in nubibus obuiam Christo in aera; multi enim dormientium surgent, isti in uitam aeternam, illi in obprobrium. primum ergo regnum caelorum sanctis propositum est in absolutione corporis, secundum regnum caelorum est post resurrectionem esse cum Christo. cum fueris in regno caelorum, tunc processus est [*]( D ) mansionum. etsi unum regnum, diuersa tamen merita sunt in regno caelorum. post resurrectionem terram tuam incipies possidere absolutus a morte. ille enim cui dicitur: terra es et in terram ibis non possidet terram suam; non enim potest esse possessor qui non capit fructum. absolutus igitur per dominicam crucem, si tamen intra iugum domini fueris inuentus, consolationem in ipsa possessione repperies. consolationem sequitur [*]( E ) delectatio, delectationem diuina miseratio. quem autem miseratur dominus et uocat. qui uocatur uidet uocantem, qui deum uiderit in ius diuinae generationis adsumitur. tunc demum [*]( 2 II Tim. 2, 5 10 Philipp. 1, 23 12 I Thess. 4, 17; Dan. 12, 2 16 Ioh. 14, 2 sq. 19 Gen. 3. 19 24 Rom. 9, 18 et 24 ) [*]( \' 1 persecutiones AB pereequutionem FO V 5 enim est X dei post filium transponit n 6 possedere P 7 est et... caelorum est 3. u. m2 A; et... caelorum est om. aCG; et ultimum in raa., praemium r. c. est in mg. inf. E; est ante et om. EfTX 9 mistice (y s. i pr.) A 10 esse cum ipo jr 11 obnia A 20 possessor esse C 22 consolationem (o alt. ex u) P 24 delectatio 8. u. m2 A dfis miseratur CL miseratur (e 8. a m3) P 25 dominus om. P 26 dum C in eius A, in unius a tuncque ed. Rom. )

Nunc dicamus quemadmodum in quattuor benedictionibus [*]( F ) sanctus Lucas benedictiones sit octo conplexus. et quidem scimus uirtutes esse quattuor cardinales, temperantiam iustitiam prudentiam fortitudinem. qui pauper est spiritu auarus non est, qui flet non superbit, sed mitis est et pacatus, qui luget humiliatur, qui iustus est non negat quod scit ad usum omnibus communiter . datum, qui miseretur largitur de suo, qui suum donat non quaerit alienum nec dolum proximo struit.

conexae igitur sibi sunt concatenataeque uirtutes, ut qui unam habet plures habere uideatur, et sanctis una conpetit uirtus, sed eius [*]( 1371 A ) quae fuerit uberior uberius est praemium. quanta hospitalitas in Abraham, quanta humilitas, quanta sanctitas, ut fratris filium ab hoste seruaret, et quanta abstinentia, ut nihil de praeda quaereret! sed quia fide praestitit, fidei prae ceteris meruit principatum. ergo unicuique plura praemia, quia plura incentiua uirtutum, sed quod in aliquo merito copiosius hoc etiam in praemio redundantius.

beati ergo pauperes spiritu. habes [*]( B ) [*](6,20) temperantiam, quae a peccato abstinet, saeculum calcat, [*](6,21) inlecebrosa non quaerit.

beati qui esuriunt et sitiunt; qui [*]( 15 Gen. 18, 2 sqq. 16 Gen. 14, 16 17 Gen. 14, 22 18 Gen. 15, 5 eq. 21 Matth. 5, 3 23 Matth. 5, 6 ) [*]( 2 in om. ETX (8. u. m2 EFV) 3 maior P maiore L proprioree G et (r alt. eras. uel exp.) APB priores X 4 imperatoria C imperatores X et (-ri corr.) a consecuntur ΡαΒCπχ 5 Nunc] non P in om. 0, per s. u. m2 Fft V IIII PCL benedictionibus] benedictiones X 6 VIII AC et (B. u. m2) quidem V equidem (e pr. 8. u.) n quidem F (in quo quidem scimus) 0 7 IIII PCELT post quattuor quae secuntur usque ad uerba terrae euellat Beet. 105 interciderunt in A; desunt quaterniones duo. in mg. inf. manus saec XV haec adscripsit: hic deficiunt quat\'ni III 13 habeat aXi 17 reseruaret X 18 qui X fidem LX (m exp. n) 20 quo X (quod corr. V) quia Pa 21 praemio (o subter u.) P igitur CF, om. ET )

beati qui nunc fletis, [*](6,21) quia ridebitis. habes prudentiam, cuius est flere occidua et ea quae aeterna sunt quaerere, lugere saecularia, quae se ipsa conpugnent, deum pacis inquirere, qui stulta mundi elegit, ut confundat sapientes et qui ea quae non sunt destruat, ut quae sunt possit adipisci.

beati [*](6,22) eritis, cum uos oderint homines. habes fortitudinem, sed eam quae non odium mereatur ex crimine, sed [*]( D ) persecutionem patiatur ex fide; sic enim ad passionis peruenitur coronam, si gratiam hominum neclegas, diuinam sequaris. denique ut scias consummationem esse fortitudinis passionem, [*](6,23) secundum haec inquit faciebant prophetis patres eorum, quia prophetas Iudaei usque ad mortem corporis persecuti sunt. est etiam fortitudinis iram uincere indignationemque cohibere, ac per hoc fortitudo animum iuxta corpusque confirmat nec pertubari sinit timore aliquo uel dolore, quibus uelut [*]( E ) prauis interpretibus plerumque percellimur.

ergo temperantia cordis habet animique munditiam, iustitia misericordiam, pacem prudentia, mansuetudinem fortitudo.

Uae uobis diuitibus, qui habetis consolationem [*](6,24) uestram! licet in pecuniariis copiis multa sint lenocinia [*]( 2 Ps. 111, 9 3 Matth. 5, 6 9 Eom. 15, 33, I Cor. 1, 27 sq. 18 Matth. 23, 30, Rom. 11, 3. ) [*]( 2 unde et 1tx 6 qui 8. u. P 7 occiduam (m del. m3) P 8 se om. X 9 ipse 0 et (ipsa m2) Ffiz ipsO (ft in ras. m2) V conpungent CY conpugnent n (n alt. exp.) et (8. m2 conpungunt) F conpungunt B 10 qui om. y; quia X (a del. Fit) 11 destruat om. X possint E (i ex u) Gf possunt T 13 persequutionem FOV 14 passiones (-is m2) PV 18 corporis om. X persequuti FOV 19 indignationem (om. que) aC\' 20 iuxta om. / 24 prudentia (a ex ft) P 25 consulationem P )

possumus hic tamen diuitem intellegere populum Iudaeorum uel haereticos uel certe mundi philosophos, qui ubertate uerborum et quodam ambitiosae facundiae patrimonio delectati simplicitatem uerae fidei supergressi thesauros inutiles condiderunt. nonne tibi uidetur haereticus aliqui, cum [*]( C ) audis eum de generatione domini iuxta usum saeculi disputantem, diues in uerbis, pauper in uiribus? qui putat se in hoc tempore locupletes habere diuitias, sed in futuro egestatem suae fidei recognoscet cibumque perfidiae, quem praesenti aetate eructuauerit, aeterno fidei conmaceratus ieiunio [*](6,25) causam tanti sciet esse supplicii. eritque tempus, ut risus suos [*]( 10 Matth. 25, 18, Uerg. Georg. II 507 ) [*]( 17 perpetuam PL populum intellegere PL 18 mundi filios aut philosophos LX 21 conciderunt X (t condiderunt in mg. m2 V) heriticuB P aliquis CL Yx (s 8. u. m2 GV) 22 eum audis f 24 locupletis FkV locupletas 0 in futuro o.Ox futuro BX futurum P futuram L 25 recognoscit P (-et m3) L 26 eructuauerit a roctuauerit (u alt. 8. u. m2) n ructauerit cet. 27 sciat X eritque (que 8. u.) P ) [*]( XXXII. Ambr. para 4. ) [*]( 14 )

nonne [*](6,26) tibi uidetur his dicere qui dudum in Ariminensi concilio perfidae praeuaricationis auctores, dum imperatoris gratiam secuntur, dei gratiam perdiderunt? qui cum placere potentibus aucupantur, maledicto se perpetuo subdidere.

Ergo sanctus Matthaeus praemiis ad uirtutem et fidem populos [*]( E ) prouocauit, hic etiam a criminibus atque peccatis futurorum suppliciorum denuntiatione deterruit, qui non otiose plurimorum factorum caelestium enumeratione progressus ad benedictionum locum serius uenit, ut populos diuinorum miraculis roboratos ultra legis tramitem uirtutum progredi uestigiis edoceret. fuerit cauendum illic, ubi adhuc infirmae plebis corda nutabant; hic tubae clangore excitanda uirtus fuit. docet hoc libri huius quae in prohemiis et quae in processu sermonis aperitur oratio. illic qui infirmi sunt adhuc quodam legis lacte potantur et ideo per legis tramitem ducuntur ad gratiam — audiunt quae legis sunt, ut ultra legem legem sequendo procedant — hic ecclesia fundatior non lacte inbuitur, sed cibo uescitur; cibus enim ualidior est caritas. denique inter tria[*]( 1373 AI ) maxima, spem fidem caritatem, maior est caritas.

ordinatur [*](6,27) igitur caritas, cum dicitur: diligite inimicos uestros, ut conpleatur illud ecclesiae, quod ante iam dictum est: ordinate in me caritatem; ordinatur enim caritas, cum caritatis praecepta formantur. uide quam ab altioribus coeperit et legem post benedictionis euangelicae terga reiecerit. lex uicissitudinem imperat ultionis, euangelium inimicitiis caritatem, [*]( B ) [*]( 17 I Cor. 3, 2 19 sq. Hebr. 5, 12 sqq. 21 I Cor. 13, 13 23 Cant. 2, 4 27 Exod. 21, 23 sqq. ) [*]( 1 non credent P (v s. e alt. m3) L dicetur EFG dicatur a 2 uae uobis cum bene dixerint y uobis] uos P omnes om. y 5 sequuntur FOV 6 subdiderunt LX 10 enumerationg P 15 prohemiis PET proeraiis B et m2 V praemiis V ml cet. 16 adhQc (v 8. 9 m3) P 26 terga regi (legi m2 it) fecerit X 27 uicessitudinem (i a. e jpr. m2) P )

Et ne uideatur dominus legem dissoluere, in beneficiis uicem [*](6,31) seruat, quam neglegit in iniuriis. sed tamen dicendo: prout uultis ut faciant uobis homines facite illis similiter uicissitudo ipsa cumulatior est, quando uotis actus aequatur. nescit enim uirtus mensuram gratiae nec contenta ...., [*](c )referre quod acceperit uult cumulare quod sumserit, ne inferior sit beneficio, licet aequetur officio. non enim cumulo tantum, sed ordine et tempore beneficia pensantur, cum in beneficio pari prior sit qui prior coepit; beneficus enim est qui gratiam coeperit, debitor qui rettulerit. aliud itaque beneficium est beneficii principatus; nam si qui pecuniam reddidit, non soluit gratiam manetque gratiae debitor, etsi iam non sit [*]( D ) pecuniae. cur gratiam referendo putemus posse uacuari, cuius relatio acceptae magis est testimonium quam solutae?

bono itaque exemplo inbuitur Christianus, ut non contentus iure naturae gratiam eius requirat. si enim conmune est omnibus, etiam peccatoribus redamare, cui genus professionis excelsius, studium quoque debet esse uirtutis uberius, ut diligat etiam non amantes. nam etsi nulla menta diligendi usum amoris excludant, non tamen uirtutis excluserint. sicut enim in eo qui [*]( E ) te diligit pudet gratiam non referre et gratiae amore referendae amor tibi eius inolescit quem antea non amabas, ita etiam in eo qui non amat debes amare uirtutem, ut dum uirtutem amas, incipias eum amare quem non amabas, cum rara et caduca remuneratio sit amantis, sempiterna uirtutis. [*]( 1 benignitatem ... subsidia in mg. inf. P 7 uicessitudo (i 8. e pr. m2) P 9 sumsit P sumpsit L sumpserat T 10 cumulato ET 11 pensantur (n alt. 8. u.) P 12 benificus Pr. 13 rettulerit (t pr. eras.) P 15 non iam (om. sit) X 16 uacuari (u alt. 8. u.) P uacare X 17 quam absolutae PL consultae (om. quam) B 21 diligant etiam P (m3 ex diligentiam) X (diligantur m2 V) 22 nam] nra LX 24 diligit (i alt. ex e m2) P 25 eius om. Py ante X 27 amabus aBC-I. amas cet. 28 sit remuneratio X ) [*]( 14* )

Quid autem tam mirum quam percutienti maxillam praebere [*](6,29) alteram? nonne omnis indignantis frangitur inpetus, ira [*]( F ) sedatur? nonne fit per patientiam, ut sua amplius paenitentia reuerberes uerberantem? ita erit ut et iniuriam repellas et gratiam quaeras. ac saepe maximae causae amoris exsistunt, cum patientia insolentiae, gratia refertur iniuriae. equidem ut audire me memini, uel hoc solo pressum philosophiae supercilium putamus, quod in tres partes illa sibi uidetur diuisisse iustitiam, unam in deum, quae pietas uocatur, alteram in parentes uel reliquum humanum genus, tertiam in mortuos, ut his exsequiarum iusta soluantur. at uero dominus Iesus legis [*]( 1374 A ) oraculum ac philosophiae fastigium supergressus in eos quoque qui laeserint pietatis porrexit officium. etenim si hostis, qui tecum bello armisque certauerit, depositis armis misericordiam suae salutis adipiscitur idque plerumque uel contemplatione naturae uel ipsius belli iure defertur, ut subiectis uita tribuatur, quanto amplius meliore religionis contuitu deferendum est! nam cum proeliatorem adpetitae salutis causa non moueat, quid debet militem pacis?