Expositio Evangelii secundum Lucan

uterque igitur deceptus a diabolo est, sanatus a Christo. sequere cetera et euangelicae lectionis disce mysteria atque in duorum sanitate publicae sacramentum salutis agnosce. sicut enim in Adam omnes moriuntur ita in Christo [*]( E ) omnes uiuificantur. quis est ille qui in synagoga spiritum daemonii habebat inmundum nisi populus Iudaeorum, qui quasi serpentinis spiris reuinctus et innodatus diaboli laqueis simulatam corporis munditiam interioris mentis sordibus inquinabat? et bene in synagoga homo erat qui spiritum inmundum habebat, quia spiritum sanctum amiserat. introierat enim diabolus, unde Christus exierat. simul ostenditur natura [*]( F ) diaboli non inproba, opera iniqua. nam quem per superiorem naturam dominum confitetur opere negat. et in hoc apparet eius nequitia, inprobitas Iudaeorum, quod ita populo uaesanae caecitatem mentis offudit, ut populus neget quem daemones conStentur.s o peior magistro discipulorum hereditas! ille uerbo dominum temtat, hi facto; ille dicit: mitte te, isti adoriuntur [*]( 1 Gen. 3, 1 5ICor. 15, 22 11 loh. 13, 27 19 Luc. 4, 9 ) [*]( 1 noncupauit P (v 8. 0 m3) Gπ dixit αFΟπ dixit dS P (dš in u. ult. del. et serpena extra u. add. m3) L dixit serpens (serpens 8. u. m2) V dixit diabolus BCX 3 sanatur B 4 et orn. X in 8. u. P, om. π 6 ita et iL, cf. lib. VII a. 209 7 uiuificabuntur ΕγLT et (bu cras.) F, cf. lib. VII 8. 209 et epist. 35 8. 11 quis ... iudeorum in ras. P 11 qui erat i (m2 erat qui) eet. 12 amiserant P amiserat (erat in ,ras.) L 18 enim om. X 14 inproba sed a et (sed 8. M. m2) Απ inprobari (i aU. e. u.) P operationi (om. iniqua) B nam quem ΑΡαC qm quem B nam qui X numquam X (num qui m2 V) L per a. u. P, om. X 15 dm Cχ dno B confiteretur A opera F (in mg. m2 operibus) OVχ (-re corr. E) 16 et inprobitas LX et (et s. u. m2) πV uaesanae AB uesane (ę ex e m3) P nesanae cet. 17 caecitatem (m 8. u.) A offundit A suffudit G effudit E (in s. Nf) iT infudit (in ex of m2) V offendit (in quo in populo) B 18 0 om. P, 8. u. G magistro (a e. 0 m3) A hereditas in P ultimuml est uerbum columnae prioris folii 64° ; in mg. inf. huius columnae eriae sunt 17 fere litterae 19 temptabat X hii P hic ABFG Vet (c exp ) π )

si altiore consilio ista pensamus, animi debemus intellegere et corporis sanitatem, ut prius animus qui serpentis laborabat insidiis absolutus sit. anima enim numquam a corpore uinceretur, nisi prius a diabolo temtaretur. nam cum [*]( 1351 A ) anima corpus agat, uiuificet et gubernet, quemadmodum in eius inlecebras captiua raperetur, nisi et ipsa superioris alicuius potestatis uinculis stringeretur? denique non prius Eua esuriuit quam serpentis eam uersutia temtauit, et ideo aduersus ipsum auctorem peccati prius debuit medicina salutis operari.

Fortassis etiam in typo mulieris illius socrus Simonis et Andreae uariis criminum febribus caro nostra languebat et [*]( B ) diuersarum cupiditatum iumodicis aestuabat inlecebris. nec minorem febrem amoris esse dixerim quam caloris. itaque illa animum febris, haec corpus inflammat; febris enim nostra libido est, eo quod ignitae sint cupiditates. unde ait et apostolus: si non se continent, nubant; melius est enim nubere ere quam u r i. febris nostra luxuria est, febris nostra iracundia est, quae licet corporis uitia sint, ignem tamen [*]( c ) ossibus inplicant, mentem animum sensusque pertemtant. haec prior diaboli sollicitatur arte. etenim ager bonus uestis munile suadella serpentis est. honorum gratia, sublimitas potestatum, epularum suauitas, forma meretricis laqueus est diaboli et quasi quidam nequitiae spiritalis inlecebrosus adfatus, qui per carnis inlecebram, quae cito feminea quadam leuitate mollitur, [*]( 17 I Cor. 7, 9 23 Prouerb. 7, 21 ) [*]( 1 mittant (n s. u.) A pensamus ΑΕγΤ pandamus E pendamus P (a 8. e m2) eet. animae Ar 2 serpentinis y (-tis corr. G) 4 teneretur X 8 esuriuit (u alt. s. 11.) 0 esuriit PaBL 12 criminum (mi 8, u.) Pet] in A, om. B 14 a maioris X (ai expo Fπ., eras. OV) dixerit A caloris (calo in ras.) P 16 sint (int m2 in ras.) V sunt PL et apostolus ait X 17 continent se T enim om. B 19 ignem (m 8. 11.) A 20 perturbant (temptant 8. turbant m2) C haųc P 21 munile P (o s. u) AaL monile eet. 22 suadella ΑπFG et (1 alt. eras.) OV, (exp.) a suadela L (a alt. in ras.) cet. honorum (no 8. u. m2) A 25 feminae P femina L )

, suadente. uehementior tamen est animi quam corporis febris et ideo pro animi uoluptate corporis salus plerumque contemnitur nec a periculis abstinetur. unde non alienum uidetur [*]( E ) repetere quemadmodum Theotimus, cum graui oculorum incommodo laboraret et amaret uxorem, interdicta sibi a medico facultate coeundi cupiditatis inpatiens atque inpetu libidinis raptus moderari nequiuerit. sciens enim prudensque quod esset oculos amissurus, prius quam conueniret uxori, in ipso aestu feruentis cupiditatis et consuetudinis adparatu \'uale\' inquit \'amicum lumen\'. sic febri libido flagrantior est [*]( F ) grauiusque praecipitat et inflammat.

sed ubi quis resipierit a furore, tunc conscientiae interioris uisus aperitur factique succedit paenitentia et pudenda sui unusquisque facinoris erubescit. tunc deus timetur et peccator cupit se celare, sed non potest, tunc caro arguitur, diabolus accusatur, haec quasi lena uitiorum, ille quasi auctor erroris. patescit deformitas; nudum est enim deo omne secretum, nec illius ficus foliis, [*]( 5 Gen. 2, 24, Matth. 19, 5, I Cor. 6, 16 23 Gen. 2, 7 ) [*]( 1 deiecit POL et (e alt. exp.) A, (eras.) B formam (m alt. 8. u. m2) A 3 concupiuerit ΑαΒ concupierit cet. 4 constantiae P defetiscit PGL defitiscit A defetescit 0 defeciscit BF deCatiscit (i pr. ex e) n tepescit (in ras. m2, in mg. m1 x defatiscit) V deficit Εγ et (s. m. rec. at defetiscit) T 6 ita om. X inrepsit A 8 uoluptate PEFγ T uoluntate cet. 12 facultatem (m exp.) P 13 se moderari L et (se a. u. m. rcc.) T, (se in mg. m2) F 14 conuenerit (con 8. u. m2) A 15 aestuş A feruentis (e pr. 8. U. m2) A 16 ominicum (a 8. o) A febri APL febre eet. 17 resipierit P (v 8. i alt. m3) Au FOLO et (v 8. i alt. m2) Επ, (u ex i alt. m2) V resipuerit CγΤ resipiuerit B 18 succendit (n eras.) P 19 post facinoris add. conscientia aC, ante facinoris PL 21 et diabolus PL 23 fici PL ficus (i s. us m. rec.) π )

Hunc ergo Adam, hanc Euam dominus liberaturus aduenit, quorum alter ad imaginem dei factus, altera uirtutem sui accipiens uiri, quamdiu fuit subdita fortiori, unam gerebant in uno spiritu deo placitam uoluntatem et in paradiso positi dei uitae caelestis operabantur alimoniam. posteaquam uero caro suadere diuersum et legem coepit propriam non tenere, paradisi exules facti in hunc inferiorem demersumque locum [*]( c ) peccati merito reciderunt. nec quisquam putet incongruum esse, si Adam atque Eua in typo animae et corporis aestimentur. cum in typo ecclesiae aestimentur et Christi. nam cum duo esse in una carne apostolus diceret, adiecit: sacramentum [*]( 3 Hos. 10, 8, Luc. 23, 30, Esai. 2, 21 5 Gen. 3, 18, Hos. 10, 8 14 Gen. 1, 27 23 Ephes. 5, 31 sq. ) [*]( 2 conscia BOX conscientia (consti. P) eet. 3 supra PL cadent PL et (e ex a) V 5 animo (-mi m2) P caro in ras. A 6 generata est usque quo sibi P (corr. m2) LX 8 clauis (s in ras.) A 11 actam C actuum A (u pr. 8. U. m2) cet. uincta aBCx et (ta in ras. m2) V uinola T (1 eras. et t 8. ras. m3) L (uinc in ras.) uincula A (ta 8. ula m3) FO, uinculata (ta 8. u. m2) π 14 altera (ter a. tera m3) A 15 fortiori (i alt. in ras. m3) A gerebant (n 8. u.) PO et (ebant in ras.) F generabant Z 16 possiti P 17 postea (uero add. s. U. m3) quam uero (exp. m3) P 18 propriam (r alt. 8. u. m3) P timere / 20 recciderunt a et (c pr. cras.) G nec (c a. u.) AE et (cc in ras.) B ne G patet (s. u. m2) P 22 et in xpi A )

sed haeret, suffixus est, captus est et corporeis succensus febribus conpassione carnis [*]( D ) aegrescit. quaerendus est medicus. sed quis iste tantus est, qui sauciae mentis medeatur ulceribus? quis tantus est homo, qui possit aliis subuenire, cum sibi ipse non possit? quis aliis possit uitam reddere, cum ipse mortem non possit euadere? omnes enim in Adam mortui, quia per unum hominem in hunc mundum peccatum introiuit et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiuit, in quo omnes peccauerunt. illius igitur culpa mors [*]( E ) omnium est. denique missi sunt sancti, missi sunt et prophetae, qui oracula diuina loquerentur, nec quicquam promouere potuerunt. quaeramus ergo aliquem de angelis aut archangelis medicum. sed quemadmodum mihi possunt praesidium ferre. ne peccem, cum ipse archangelus a peccato non potuerit abstinere? quemadmodum ad paradisum angelus reuocare me poterit, cum ipse satanas et angeli sui sedem quam acceperunt seruare non possint? [*]( F ) [*](5,3) Ascendens autem in unam nauem, quae erat [*]( 9 Augustinus contra Iul. Pelag. I 3, 10; 7, 32, contra aec. Iul. resp. II 36, IIII 104 (omnes... 8 omnium est), I Cor. 15, 22, Rom. 5, 12 19 epist. Iud. 6 ) [*]( 1 inquit in ras. L; enim X 3 haeret ex erit A 4 auccensus est y (est eras. E) 5 quis Αγ qui cet. 7 aliis subuenire... aliis possit om. G ipse sibi X quis aliis... non possit om. X quis ΑΕγΤ qui ΡαВCL 8 uitam possit C uitam (m 8. u.) A posset A 9 mortui APaBCL ax mortui moriuntur r moriuntur eet., cf lib. VII 8. 209; morimur Augustinus, sed moriuntur tertio et quarto loco hominem peccatum intrauit in mundum (hunc mundum tertio loco) et Augustinus 10 intrauit LX 11 et om. X pertransiit EGTX Augustinus lό aut] et ABC 17 ne peccem ... non s. u. m2 A archangelis P (v 8. i) L 19 potuerit X angelis suiş A 20 acceperant Xx potuerint FO et (i ex u) γ V potuerunt EGπΤ 21 nauim C et (im ex em) T )

ubi dominus multis inpertiuit uaria genera sanitatum, nec tempore nec loco coepit a studio sanandi turba cohiberi. uespera incubuit, sequebantur: stagnum occurrit, urguebant. et ideo ascendit in Petri nauem. haec est illa nauis, quae adhuc secundum[*](5,6) Matthaeum fluctuat, secundum Lucan repletur piscibus, ut et principia ecclesiae fluctuantis et posteriora exuberantis agnoscas; pisces enim sunt qui hanc enauigant uitam. ibi adhuc [*]( 1353 A ) discipulis Christus dormit, hic praecipit; dormit enim trepidis, perfectis uigilat. sed quemadmodum dormiat Christus, audisti dicentem in propheta: eo dormio, et cor meum uigilat.

et sanctus Matthaeus recte non praetermittendum putauit aeternae indicium potestatis, ubi imperat uentis. non est enim humana doctrina, sicut audistis Iudaeos dicere: uerbo imperat spiritibus, sed caelestis maiestatis insigne. quod turbatum sedatur mare et diuinae uocis imperio obsequuntur [*]( B ) elementa atque insensibilia sensum accipiunt obsequendi, diuinae mysterium gratiae reuelatur, quod fluctus mitescunt saeculi, uerbo inmundus spiritus conquiescit, non alterum refellitur, sed utrumque celebratur. habes miraculum in elementis, habes documentum in mysteriis.

ergo quia sanctus Matthaeus illa praelibauerat, sanctus Lucas eam sibi nauem, in qua Petrus [*]( 6 Matth. 8,24 8 Matth. 8, 24 11 Cant. 5, 2 12Matth. 8, 26 14 Luc. 4, 36 ) [*]( 1 rogauit eum ut (at 8. u. G, eras. T) a terra duceret (ducere T) pusillum X inducerent (n alt. 8. u.) A induceret C ducerent a duceret B aliquantum 0 2 de A (dns m2) C 3 ab PLΧγ uespera APL uesper cet. 5 nauem] nanicula A nauim C et (i ex e) T 6 fluctuabat X et (ab exp.) i lucãn P lucam eet. 7 exuberantes (-is m2) d cognoscas Εγ T 8 discipulis suis A (suis 8. u. m3) a 9 dormit (ante enim) s. u. m3 A trepidis d (ae s. e) P (i alt. ex a) V (r eras.) tepidis FLO 10 audistis A (a alt. eras.) EjT audi∗∗∗ 0 didicisti in propheta dicente A 11 donniui PB 16 obsequuntur ΑαΒL et (quu ex cu) E obsecuntur eet. 18 reuereatur (1 s. re m2) g mitescant X (u s. a m2 1t) saeculi om. PL 19 ac nerbo PL reflectitur A (ell 8. lect m2) C (s. id refellitur) B refe∗∗∗tur π 21 documento (-0 ex -um) A ille (a s. e) A 22 nauim C et (i ex e) T )

denique etsi [*]( 4 ) aliis imperatur ut laxent retia sua, soli tamen Petro dicitur: due in altum, hoc est in profundum disputationum. quid enim tam altum quam altitudinem diuitiarum uidere, scire dei filium et professionem diuinae generationis adsumere? quam licet mens non queat humana plenae rationis inuestigatione conprehendere, fidei tamen plenitudo conplectitur. nam etsi non [*]( E ) licet mihi scire quemadmodum natus sit, non licet tamen nescire quod natus sit. seriem generationis ignoro, sed auctoritatem generationis agnosco. non interfuimus, cum ex patre dei filius nasceretur, sed interfuimus, cum a patre dei filius diceretur. si deo non credimus, cui credimus? omnia enim quae credimus uel uisu credimus uel auditu. uisus saepe fallitur, auditus in fide est. an adserentis persona discutitur? [*]( F\' ) si uiri boni dicerent, nefas putaremus non credere: deus adserit, probat filius, refugiens sol fatetur, tremens terra [*]( 9 Matth. 16, 18 10 Matth. 8, 26 13 Rom. 11, 33, I Cor. 2, 2 20 Luc. 3, 22 25 Matth.\' 27, 45 et 51, Luc. 23, 44 ) [*]( 3 uigilabant (m2 nauigabant) A eam adhuc ABx adhuc eam eet. Gratianus 4 est] est saepe P 6 fluctuemur LX turbetur P 7 nauigabat PL 8 aspirat Αγ T superat Gratianus, cf. Uerg. Acn. V 473 his P L et (h eras.) aCG; is in ras. F 10 etsi et αγ atque- (et del. m2) T, (et eras.) E 11 tamen] tantum Gratianus dicitur petro PL 13 altitudinem (m s. u. m2) A 15 rationis (nis 8. u.) P. 17 ante non licet add. A de patre non liceţ mihi scire quemammodum natus sit 18 auctoritatem A (itat exp.) et (auctorem m2) a 19 ex ] a PLπ 21 cui credemus E 22 uisu saepe fallimur X 25 adseruit X )

quae sunt autem apostolorum quae laIari iubentur retia nisi uerborum conplexiones et quasi quidam orationis sinus et disputationum recessus, qui eos quos ceperint non amittant? et bene apostolica instrumenta piscandi retia sunt, [*]( 1354 a ) quae non captos perimunt, sed reseruant et de profundo ad. lumen extrahunt, fluctuantes de infimis ad superna transducunt.

Est et aliud apostolicum piscandi genus, quo genere solum Petrum piscari dominus iubet dic ns: mitte amum et eum piscem qui primus ascenderit tolle. magnum quidem est et spiritale documentum, quo Christiani uiri sublimioribus potestatibus docentur debere esse subiecti, ne qui [*]( B ) constitutionem regis terreni putet esse soluendam. si enim censum filius dei soluit, quis tu tantus ea, qui non putes esse soluendum? et ille censum soluit, qui nihil possidebat; tu autem, qui saeculi sequeris lucrum, cur saeculi obsequium non recognoscas ? cur te supra saeculum quadam animi adrogantia feras, cum saeculo sis misera cupiditate subiectus?

penditur . igitur didragma, quod erat pretium nostrae redemtionis et corporis, in lege praemissum, in euangelio persolutum, non otiose [*]( c ) in ore piscis inuentum; ex ore enim tuo iustificaberis. etenim pretium inmortalitatis est nobis nostra confessio, quia, sicut scriptum est, ore confessio fit ad salutem.

et fortasse primus hic piscis primus est martyr in ore habens [*]( 10 Matth. 17, 27 19 Matth. 17.24 22 Matth: 12, 37 21 Reg. IIII 12, 4 sqq. 24 Rom. 10, 10 ) [*]( 1 hoc om. PL 2 hinc (n 8. u.) A bic C 4 complexionis (e 8. i alt.) Å 5 ceperint BCπ cpperint T coeperint cet. 6 amittant (v 8. a alt. m2) V amittunt FΟπ sunt retia PL 8 extraunt AC et fluctuantes y infinnis (r eras.) P infernis αΧγ perducunt y 10 hamum FGT et (h 8. u. m2) J5n 11 piscem post ascenderit tramponunt AB 12 est om. B quo ACΕγ T quod cet. 18 quia PCγ. 15 dei filius y. 17 saequaris (e s. a alt.) A recognuscas (cas a. u..) P 20 didracma P (semper) 21 promissum Pa 22 enim e. u. m2 V. om. π )

Praeceptor, inquit per totam noctem laborantes [*](5,5) nihil cepimus; sed in uerbo tuo laxabo retia. et ego, domine, scio quia nox mihi est, quando non imperas. nemo adhuc dedit nomen suum, adhuc noctem habeo. misi iaculum uocis per epifania et adhuc nihil cepi, misi per diem. exspecto ut iubeas; in uerbo tuo laxabo retia.s o uacua [*]( E ) praesumtio, s o humilitas fructuosa! qui nihil antea ceperant magnam in uerbo domini concludunt piscium multitudinem. non hoc humanae facundiae opus, sed supernae uocationis est munus. cedunt disputationes hominum, fide plebis sua credit.

rumpuntur retia, nec labitur piscis. uocantur ad adiumentum [*](5,6, 7, 10 ) socii qui erant in alia naui. quae est illa alia nauis nisi forte Iudaea, ex qua Iohannes et Iacobus adleguntur? facta est enim Iudaea sanctificatio eius. hi igitur de synagoga [*]( F ) ad nauem Petri, hoc est ad ecclesiam conuenerunt, ut inplerent ambas nauiculas; omnes enim in nomine Iesu genu flectunt, siue Iudaeus siue Graecus; omnia et in omnibus Christus. sed mihi cumulus iste suspectus est, ne [*]( 2 Act. 7, 55 sq. 18 Ps. 113, 2 21 Philipp. 2, 10 22 Coloss. 3, 11 ) [*]( 1 didragma (di 8. u. tn2) A 2 stefanus Pa 3 thesaurum (es in ras.) B 4 et om. X 6 laborantis (e s. i m2) P 7 cepimus ABCGγ caepimus απ coepimus cd. retiam A (r 8. u. m2) L rete E1\' 9 nomen suum dedit X et adhuc PL 10 uobis P epifania X et (-iã m3) P epifaniam A (m add. m2) C ephifaniam a epiphania B epiphaniam (ephi. G) y caepi aT coepi PLX cepimus (om. nisi; misi m2 8. mns) A dies EI1\' 11 specto ΑΒγ uerbo autem t 12 ceperam (nt a. m m2) A cėperant a coeperant PETX 13 dei X concludunt 8. u. m2 A 15 plebis sua A sua plebis L sua plebs PX plebs sua r (b ex p) cet. 16 piscis (cis 8. M.) P adiutorium PL 18 est om. X (8. u. m2 F) 19 enim om. X hiJ (J add. m. rec.) A 20 naaim C 22 gregus P ) [*]( XXXII. Ambr. par. 4. ) [*]( 12 )

possumus tamen et aliam ecclesiam [*]( 1355 A ) intellegere nauem alterius; ab una enim plures ecclesiae deriuantur. ecce alia sollicitudo Petri, cui sua iam praeda suspecta est. sed nouit perfectus quemadmodum seruare possit reconditos, qui scit quemadmodum possit capere dispersos. quos in uerbo capit uerbo reddit; negat suam praedam, negat suum munus.

exi inquit a me, domine, quia homo [*](5,8) peecator sum. ammirabatur enim dona diuina et quo plus [*]( 1356 A ) meruerat hoc praesumebat minus. dic et tu: exi a me, domine, quia peccator sum, ut respondeat tibi dominus: [*](5,12) noli timere. <noli timere> indulgenti domino peccatum fateri, noli timere etiam quae tua sunt domino deferre, quia quae sua sunt nobis ille concessit. nescit inuidere, nescit eripere, nescit auferre. uides quam bonus dominus, qui tantum tribuit hominibus, ut uiuificandi habeant potestatem.