Expositio Evangelii secundum Lucan

cur mystico numero mergere iubetur? cur Iordanis flumen eligitur? nonne bonus inquit Abana et Pharphar fluuii Damasci prae Iordane? sed iratus hos praetulit, Iordanem meditatus elegit; nescit enim ira mysterium, fides nouit. disce baptismatis gratiam salutaris: qui leprosus merserat fidelis emersit. disce spiritalia sacramenta signari: corporis remedium petitur, mentis adquiritur[*](. B ) abluitur caro, adfectus abluitur. non enim magis corporis quam mentis lepram uideo fuisse mundatam, quando post baptismum ueteris erroris conluuione detersa negat se diis alienis hostias, quas spondet domino, litaturum.

disce etiam congruae praecepta uirtutis: probauit fidem qui praemia recusauit. disce utroque dictorum factorumque magisterio quid sequaris. habes domini praeceptum, uatis exemplum gratis accipere, gratis [*]( c ) dare nec uendere ministerium, sed offerre; non enim pretio taxatur dei gratia nec in sacramentis lucrum quaeritur, sed obsequium sacerdotis.

Non tamen sat est si lucrum ipse non quaeras: familiae quoque tuae cohibendae manus sunt. nec hoc solum exposcitur. ut te solum castum inmaculatumque custodias; non enim [*]( 5 Reg. IIII 5, 12 18 Reg. IIII 5, 17 17 Matth. 10, 8 ) [*]( 1 solutae P (o ex a m3) L sacre G sacrati X (-0 m2) frac.tis P 3 commonitus (o alt. ex u) P, (ex cominutns m2) G 4 sanetur FO et (e ex a) V mergere (i s. e alt. et re expo m3) P mergeri V 5 fluuius Βλ boni BC et (i ex us) T abana aBFLO et (in mg. m2 abrana) T, (a alt. in ras. 2 litt.) Y, abanna (anna m. ant. inras.) P, abanam r, abrathon G, abrana π., abranam E, abaron C 6 pharphar P (in ras. m. ant.) T (r pr. in ras., in mg. m2 phartbam) farfhar FO farshar (r alt. 8. M., farsh in ras.) V pharfan L phardan G pharatham (a alt. eras.) r phartham E parthan αΒπ et (s. m1 farfan) C iordanem (m expo m3) P 8 spiritalis C 14 spondit Xy (-et corr. E) spoponderat aC 18 mysterium PLX 21 satis CFO et (is 8. u. m2) α V )

sed cum illi qui in deum idolatriae errore deliquerunt in quartam generationem uideantur esse multati, profecto durior uidetur esse sententia, qua Giezi semen usque in aeternum pro cupiditate habendi [*]( 11 Tim. 5, 22 3 1 Tim. 3, 2-5 11 Reg. IIII 5, 26 sq. 17 Deut. 23, 3 ) [*]( 4 domus aY bene om. X 7 ecclesiae dei LX, recte puto habebit (b alt. in ras.) P familiam tuam C 13 uinea F uineas (8 8. u. m2) V uineta 0 neman B (qui add. syri) π neeman PE neeman 0 neaman IT naaman V (aa ex e) cet. adherebit tibi et χ. 14 et in (in eras. 0) semini (-e m2 π V) X usque om. G 18 post intrabunt add. ecclesiam a, in ecclesiam ed. Rom., in ecclesiam dei Maurini ex Gratiano; cf. p. 120, 22 21 idolatria P (0 8. a alt. m2) L dereliquerunt T de∗∗liquerint E deliquerint X delinquerint aG )

[*](4,28 sq]. ) Et repleti sunt ira omnes in synagoga haec audientes et surrexerunt et eiecerunt illum extra ciuitatem .

sacrilegia Iudaeorum, quae multo ante dominus praenuntiauerat per prophetam et psalmi uersiculo declarauerat quae passurus esset in corpore constitutus dicens: retribuebant mihi mala pro bonis, in euangelio docet esse [*]( c ) conpleta. nam cum ipse per populos beneficia diffunderet, illi iniurias inrogabant. nec mirum si perdiderunt salutem, qui eiecerunt de suis finibus salutarem; moralis enim dominus et qui docuerit exemplo sui apostolos suos omnibus omnia fieri nec uolentes repudiat nec inuitos alligat nec eicientibus [*]( 2 Tit. 3, 5 4 Rom. 9, 8, Galat. 4, 28 6 loll. 8, 44 12 I Cor. 6, 9 sq. 18 Ps. 34, 12 22 Matth. 8, 84 23 I Cor. 9, 22 ) [*]( 1 noster om. X 3 post peccatorum add. Gratianus cur ergo Giezi aemen in etemum dampnatur 4 promissiollum Gratianus 4 et 5 eIÎstimantur Gratianus 5 filii om. Gratianus 6 diabolo sunt Gratianus 8 quaesitam mercedem X 9 patrimonio FπV patrimonii facultatem Gratianus thensaurum (n eras.) B 10 congregauerunt X 11 poenam (m eras.) P 14 omnes ira X et (siglis λ. 8. positis) E 17 prophetas C 22 saluatorem PL salutarem (Baluatorem corr.) i 23 docuerat CGLO docuemnt (a 8. un m2) P. )

simul intellege non ex necessitate fuisse, sed [*]( D ) uoluntariam corporis passionem nec captum a Iudaeis, sed a se oblatum. etenim quando uult capitur, quando uult labitur, [*](4,29) quando uult suspenditur, quando uult non tenetur. et hic in supercilium montis praecipitandus ascenderat et ecce per medium illorum mutata subito uel obstupefacta furentium mente descendit; nondum enim hora uenerat passionis. quin etiam malebat adhuc Iudaeos sanare quam perdere, ut inefficaci [*]( E ) furoris exitu desinerent uelle quod inplere non possent. uides igitur et hic diuinitatis esse quod operatus est et illic uoluntatis esse quod captus est. nam quemadmodum a paucis teneri potuit, qui a populo non tenetur? sed noluit sacrilegium esse multorum. ut in auctores culpae crucis inuidiam retorqueret atque a paucis quidem adfigeretur, sed pro toto orbe moreretur.

[*](4,33.38 ) Et in synagoga erat homo habens spiritum in [*]( F ) mundum et infra: surgens autem de synagoga intrauit in domum Simonis et Andreae. socrus autem Simon i s tenebatur magnis febribus.

uide clementi am domini saluatoris. nec indignatione commotus nec scelere offensus nec iniuria uiolatus Iudaeam deserit, quin etiam inmemor iniuriae, memor clementiae nunc docendo nunc liberando nunc sanando infidae plebis corda demulcet. et bene sanctus Lucas uirum ab spiritu nequitiae liberatum ante praemisit et substituit feminae sanitatem. utrumque enim sexum dominus curaturus [*]( 1350 A ) aduenerat et prior sanari debuit qui prior creatus est nec [*]( 1 Luc. 8, 37 5 loh. 18, 7 sq. 9 loh. 8, 20 ) [*]( 5 helabitur (h eras.) a 8 eorum X 9 uenerat hora (om. enim) r 12 operatus] non captus y (non del. m2 G) 13 a extra u. P, s. u. 0, om. FπV 16 adfigitur X (-geretur m2 V) 18 spum (m add. m3) P 22 saluatoris T (atoris in ras. m2) et (m2 ex salutaris) γV commo∗tus P 25 lucas (as in ras. 3 litt. m2) I uirum (ui add. in uersus in. m2) P 26 liberatu (to in rase m2) P subdidit X . 28 prior pr. ex pro P\' )

sabbato medicinae dominicae opera coepta significat, [*](4,31) ut inde noua creatura coeperit, ubi uetus creatura ante desiuit nec sub lege esse dei filium, sed supra legem in ipso principio designaret nec solui legem, sed inpleri. neque enim per legem, sed uerbo factus est mundus, sicut legimus: uerbo [*]( B ) domini caeli firmati sunt. non soluitur ergo lex, sed inpletur, ut fiat renouatio hominis iam labentis. unde et apostolus ait: exspoliantes uos ueterem hominem induite nouum, qui secundum Christum creatus est. et bene sabbato coepit, ut ipsum se ostenderet creatorem, qui opera operibus intexeret et persequeretur opus, quod ipse iam coeperat, ut si domum faber renouare disponat, non a fundamentis, sed a culminibus incipit soluere uetustatem. itaque ibi prius manum admouet, ubi ante desierat.

deinde a [*]( c ) minonbus incipit, ut ad maiora perueniat. liberare a daemone et homines, sed in uerbo dei possunt, resurrectionem mortuis imperare diuinae solius est potestatis.

Nec quemquam mouere debet quod Iesu Nazareni nomen [*](4,34) in hoc libro diabolus dixisse primus inducitur. nec enim ab eo Christus nomen accepit, quod de caelo angelus ad uirginem detulit: est huius inpudentiae ut inter homines aliquid primus [*]( D ) usurpet et ad homines quasi nouum deferat, quo terrorem suae potestatis incutiat. denique et in Genesi primus deum [*]( 5 Matth. 5, 17 6 Ps. 32, 6 9 Coloss. 3,9 sq.; cf. Ephes. 4, 22 et 24 21 Luc. 1, 31 ) [*]( 3 ubi] unde P desiit PL 8 ut (a. unde m3) et P 9 expoliantea P (ex 8. u.; exspoliantes... hominem in mg. inf.) C expoliantes X spoliantes cet. 10 Christum] deum BZ est om. a 11 se om. P ostenderet ex ostenditur m3 P 12 intexerat (-ret corr. G) X prosequeretur ΕγΤ 16 maioribus (a 8. ibus) P perueniat (a 8. u.) P liberare P (i s. e alt.) B (-ri corr.) EGjX liberari cet. 16 et om. αΒCL 20 libro hoc Εγ T 21 accepit nomen γ 22 est enim X et (enim 8. u. m2) V inpudentia G inpudentiae huius T 23 quod X )

uterque igitur deceptus a diabolo est, sanatus a Christo. sequere cetera et euangelicae lectionis disce mysteria atque in duorum sanitate publicae sacramentum salutis agnosce. sicut enim in Adam omnes moriuntur ita in Christo [*]( E ) omnes uiuificantur. quis est ille qui in synagoga spiritum daemonii habebat inmundum nisi populus Iudaeorum, qui quasi serpentinis spiris reuinctus et innodatus diaboli laqueis simulatam corporis munditiam interioris mentis sordibus inquinabat? et bene in synagoga homo erat qui spiritum inmundum habebat, quia spiritum sanctum amiserat. introierat enim diabolus, unde Christus exierat. simul ostenditur natura [*]( F ) diaboli non inproba, opera iniqua. nam quem per superiorem naturam dominum confitetur opere negat. et in hoc apparet eius nequitia, inprobitas Iudaeorum, quod ita populo uaesanae caecitatem mentis offudit, ut populus neget quem daemones conStentur.s o peior magistro discipulorum hereditas! ille uerbo dominum temtat, hi facto; ille dicit: mitte te, isti adoriuntur [*]( 1 Gen. 3, 1 5ICor. 15, 22 11 loh. 13, 27 19 Luc. 4, 9 ) [*]( 1 noncupauit P (v 8. 0 m3) Gπ dixit αFΟπ dixit dS P (dš in u. ult. del. et serpena extra u. add. m3) L dixit serpens (serpens 8. u. m2) V dixit diabolus BCX 3 sanatur B 4 et orn. X in 8. u. P, om. π 6 ita et iL, cf. lib. VII a. 209 7 uiuificabuntur ΕγLT et (bu cras.) F, cf. lib. VII 8. 209 et epist. 35 8. 11 quis ... iudeorum in ras. P 11 qui erat i (m2 erat qui) eet. 12 amiserant P amiserat (erat in ,ras.) L 18 enim om. X 14 inproba sed a et (sed 8. M. m2) Απ inprobari (i aU. e. u.) P operationi (om. iniqua) B nam quem ΑΡαC qm quem B nam qui X numquam X (num qui m2 V) L per a. u. P, om. X 15 dm Cχ dno B confiteretur A opera F (in mg. m2 operibus) OVχ (-re corr. E) 16 et inprobitas LX et (et s. u. m2) πV uaesanae AB uesane (ę ex e m3) P nesanae cet. 17 caecitatem (m 8. u.) A offundit A suffudit G effudit E (in s. Nf) iT infudit (in ex of m2) V offendit (in quo in populo) B 18 0 om. P, 8. u. G magistro (a e. 0 m3) A hereditas in P ultimuml est uerbum columnae prioris folii 64° ; in mg. inf. huius columnae eriae sunt 17 fere litterae 19 temptabat X hii P hic ABFG Vet (c exp ) π )

si altiore consilio ista pensamus, animi debemus intellegere et corporis sanitatem, ut prius animus qui serpentis laborabat insidiis absolutus sit. anima enim numquam a corpore uinceretur, nisi prius a diabolo temtaretur. nam cum [*]( 1351 A ) anima corpus agat, uiuificet et gubernet, quemadmodum in eius inlecebras captiua raperetur, nisi et ipsa superioris alicuius potestatis uinculis stringeretur? denique non prius Eua esuriuit quam serpentis eam uersutia temtauit, et ideo aduersus ipsum auctorem peccati prius debuit medicina salutis operari.

Fortassis etiam in typo mulieris illius socrus Simonis et Andreae uariis criminum febribus caro nostra languebat et [*]( B ) diuersarum cupiditatum iumodicis aestuabat inlecebris. nec minorem febrem amoris esse dixerim quam caloris. itaque illa animum febris, haec corpus inflammat; febris enim nostra libido est, eo quod ignitae sint cupiditates. unde ait et apostolus: si non se continent, nubant; melius est enim nubere ere quam u r i. febris nostra luxuria est, febris nostra iracundia est, quae licet corporis uitia sint, ignem tamen [*]( c ) ossibus inplicant, mentem animum sensusque pertemtant. haec prior diaboli sollicitatur arte. etenim ager bonus uestis munile suadella serpentis est. honorum gratia, sublimitas potestatum, epularum suauitas, forma meretricis laqueus est diaboli et quasi quidam nequitiae spiritalis inlecebrosus adfatus, qui per carnis inlecebram, quae cito feminea quadam leuitate mollitur, [*]( 17 I Cor. 7, 9 23 Prouerb. 7, 21 ) [*]( 1 mittant (n s. u.) A pensamus ΑΕγΤ pandamus E pendamus P (a 8. e m2) eet. animae Ar 2 serpentinis y (-tis corr. G) 4 teneretur X 8 esuriuit (u alt. s. 11.) 0 esuriit PaBL 12 criminum (mi 8, u.) Pet] in A, om. B 14 a maioris X (ai expo Fπ., eras. OV) dixerit A caloris (calo in ras.) P 16 sint (int m2 in ras.) V sunt PL et apostolus ait X 17 continent se T enim om. B 19 ignem (m 8. 11.) A 20 perturbant (temptant 8. turbant m2) C haųc P 21 munile P (o s. u) AaL monile eet. 22 suadella ΑπFG et (1 alt. eras.) OV, (exp.) a suadela L (a alt. in ras.) cet. honorum (no 8. u. m2) A 25 feminae P femina L )

, suadente. uehementior tamen est animi quam corporis febris et ideo pro animi uoluptate corporis salus plerumque contemnitur nec a periculis abstinetur. unde non alienum uidetur [*]( E ) repetere quemadmodum Theotimus, cum graui oculorum incommodo laboraret et amaret uxorem, interdicta sibi a medico facultate coeundi cupiditatis inpatiens atque inpetu libidinis raptus moderari nequiuerit. sciens enim prudensque quod esset oculos amissurus, prius quam conueniret uxori, in ipso aestu feruentis cupiditatis et consuetudinis adparatu \'uale\' inquit \'amicum lumen\'. sic febri libido flagrantior est [*]( F ) grauiusque praecipitat et inflammat.

sed ubi quis resipierit a furore, tunc conscientiae interioris uisus aperitur factique succedit paenitentia et pudenda sui unusquisque facinoris erubescit. tunc deus timetur et peccator cupit se celare, sed non potest, tunc caro arguitur, diabolus accusatur, haec quasi lena uitiorum, ille quasi auctor erroris. patescit deformitas; nudum est enim deo omne secretum, nec illius ficus foliis, [*]( 5 Gen. 2, 24, Matth. 19, 5, I Cor. 6, 16 23 Gen. 2, 7 ) [*]( 1 deiecit POL et (e alt. exp.) A, (eras.) B formam (m alt. 8. u. m2) A 3 concupiuerit ΑαΒ concupierit cet. 4 constantiae P defetiscit PGL defitiscit A defetescit 0 defeciscit BF deCatiscit (i pr. ex e) n tepescit (in ras. m2, in mg. m1 x defatiscit) V deficit Εγ et (s. m. rec. at defetiscit) T 6 ita om. X inrepsit A 8 uoluptate PEFγ T uoluntate cet. 12 facultatem (m exp.) P 13 se moderari L et (se a. u. m. rcc.) T, (se in mg. m2) F 14 conuenerit (con 8. u. m2) A 15 aestuş A feruentis (e pr. 8. U. m2) A 16 ominicum (a 8. o) A febri APL febre eet. 17 resipierit P (v 8. i alt. m3) Au FOLO et (v 8. i alt. m2) Επ, (u ex i alt. m2) V resipuerit CγΤ resipiuerit B 18 succendit (n eras.) P 19 post facinoris add. conscientia aC, ante facinoris PL 21 et diabolus PL 23 fici PL ficus (i s. us m. rec.) π )

Hunc ergo Adam, hanc Euam dominus liberaturus aduenit, quorum alter ad imaginem dei factus, altera uirtutem sui accipiens uiri, quamdiu fuit subdita fortiori, unam gerebant in uno spiritu deo placitam uoluntatem et in paradiso positi dei uitae caelestis operabantur alimoniam. posteaquam uero caro suadere diuersum et legem coepit propriam non tenere, paradisi exules facti in hunc inferiorem demersumque locum [*]( c ) peccati merito reciderunt. nec quisquam putet incongruum esse, si Adam atque Eua in typo animae et corporis aestimentur. cum in typo ecclesiae aestimentur et Christi. nam cum duo esse in una carne apostolus diceret, adiecit: sacramentum [*]( 3 Hos. 10, 8, Luc. 23, 30, Esai. 2, 21 5 Gen. 3, 18, Hos. 10, 8 14 Gen. 1, 27 23 Ephes. 5, 31 sq. ) [*]( 2 conscia BOX conscientia (consti. P) eet. 3 supra PL cadent PL et (e ex a) V 5 animo (-mi m2) P caro in ras. A 6 generata est usque quo sibi P (corr. m2) LX 8 clauis (s in ras.) A 11 actam C actuum A (u pr. 8. U. m2) cet. uincta aBCx et (ta in ras. m2) V uinola T (1 eras. et t 8. ras. m3) L (uinc in ras.) uincula A (ta 8. ula m3) FO, uinculata (ta 8. u. m2) π 14 altera (ter a. tera m3) A 15 fortiori (i alt. in ras. m3) A gerebant (n 8. u.) PO et (ebant in ras.) F generabant Z 16 possiti P 17 postea (uero add. s. U. m3) quam uero (exp. m3) P 18 propriam (r alt. 8. u. m3) P timere / 20 recciderunt a et (c pr. cras.) G nec (c a. u.) AE et (cc in ras.) B ne G patet (s. u. m2) P 22 et in xpi A )

sed haeret, suffixus est, captus est et corporeis succensus febribus conpassione carnis [*]( D ) aegrescit. quaerendus est medicus. sed quis iste tantus est, qui sauciae mentis medeatur ulceribus? quis tantus est homo, qui possit aliis subuenire, cum sibi ipse non possit? quis aliis possit uitam reddere, cum ipse mortem non possit euadere? omnes enim in Adam mortui, quia per unum hominem in hunc mundum peccatum introiuit et per peccatum mors et ita in omnes homines pertransiuit, in quo omnes peccauerunt. illius igitur culpa mors [*]( E ) omnium est. denique missi sunt sancti, missi sunt et prophetae, qui oracula diuina loquerentur, nec quicquam promouere potuerunt. quaeramus ergo aliquem de angelis aut archangelis medicum. sed quemadmodum mihi possunt praesidium ferre. ne peccem, cum ipse archangelus a peccato non potuerit abstinere? quemadmodum ad paradisum angelus reuocare me poterit, cum ipse satanas et angeli sui sedem quam acceperunt seruare non possint? [*]( F ) [*](5,3) Ascendens autem in unam nauem, quae erat [*]( 9 Augustinus contra Iul. Pelag. I 3, 10; 7, 32, contra aec. Iul. resp. II 36, IIII 104 (omnes... 8 omnium est), I Cor. 15, 22, Rom. 5, 12 19 epist. Iud. 6 ) [*]( 1 inquit in ras. L; enim X 3 haeret ex erit A 4 auccensus est y (est eras. E) 5 quis Αγ qui cet. 7 aliis subuenire... aliis possit om. G ipse sibi X quis aliis... non possit om. X quis ΑΕγΤ qui ΡαВCL 8 uitam possit C uitam (m 8. u.) A posset A 9 mortui APaBCL ax mortui moriuntur r moriuntur eet., cf lib. VII 8. 209; morimur Augustinus, sed moriuntur tertio et quarto loco hominem peccatum intrauit in mundum (hunc mundum tertio loco) et Augustinus 10 intrauit LX 11 et om. X pertransiit EGTX Augustinus lό aut] et ABC 17 ne peccem ... non s. u. m2 A archangelis P (v 8. i) L 19 potuerit X angelis suiş A 20 acceperant Xx potuerint FO et (i ex u) γ V potuerunt EGπΤ 21 nauim C et (im ex em) T )

ubi dominus multis inpertiuit uaria genera sanitatum, nec tempore nec loco coepit a studio sanandi turba cohiberi. uespera incubuit, sequebantur: stagnum occurrit, urguebant. et ideo ascendit in Petri nauem. haec est illa nauis, quae adhuc secundum[*](5,6) Matthaeum fluctuat, secundum Lucan repletur piscibus, ut et principia ecclesiae fluctuantis et posteriora exuberantis agnoscas; pisces enim sunt qui hanc enauigant uitam. ibi adhuc [*]( 1353 A ) discipulis Christus dormit, hic praecipit; dormit enim trepidis, perfectis uigilat. sed quemadmodum dormiat Christus, audisti dicentem in propheta: eo dormio, et cor meum uigilat.

et sanctus Matthaeus recte non praetermittendum putauit aeternae indicium potestatis, ubi imperat uentis. non est enim humana doctrina, sicut audistis Iudaeos dicere: uerbo imperat spiritibus, sed caelestis maiestatis insigne. quod turbatum sedatur mare et diuinae uocis imperio obsequuntur [*]( B ) elementa atque insensibilia sensum accipiunt obsequendi, diuinae mysterium gratiae reuelatur, quod fluctus mitescunt saeculi, uerbo inmundus spiritus conquiescit, non alterum refellitur, sed utrumque celebratur. habes miraculum in elementis, habes documentum in mysteriis.

ergo quia sanctus Matthaeus illa praelibauerat, sanctus Lucas eam sibi nauem, in qua Petrus [*]( 6 Matth. 8,24 8 Matth. 8, 24 11 Cant. 5, 2 12Matth. 8, 26 14 Luc. 4, 36 ) [*]( 1 rogauit eum ut (at 8. u. G, eras. T) a terra duceret (ducere T) pusillum X inducerent (n alt. 8. u.) A induceret C ducerent a duceret B aliquantum 0 2 de A (dns m2) C 3 ab PLΧγ uespera APL uesper cet. 5 nauem] nanicula A nauim C et (i ex e) T 6 fluctuabat X et (ab exp.) i lucãn P lucam eet. 7 exuberantes (-is m2) d cognoscas Εγ T 8 discipulis suis A (suis 8. u. m3) a 9 dormit (ante enim) s. u. m3 A trepidis d (ae s. e) P (i alt. ex a) V (r eras.) tepidis FLO 10 audistis A (a alt. eras.) EjT audi∗∗∗ 0 didicisti in propheta dicente A 11 donniui PB 16 obsequuntur ΑαΒL et (quu ex cu) E obsecuntur eet. 18 reuereatur (1 s. re m2) g mitescant X (u s. a m2 1t) saeculi om. PL 19 ac nerbo PL reflectitur A (ell 8. lect m2) C (s. id refellitur) B refe∗∗∗tur π 21 documento (-0 ex -um) A ille (a s. e) A 22 nauim C et (i ex e) T )