Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

nonne temtatio [*]( E ) loseph uirtutis est consecratio, nonne iniuria carceris corona est castitatis? quemadmodum regni in Aegypto consortium potuisset adipisci, nisi uenditus fuisset a fratribus? quod dei factum arbitrio, ut iustus probaretur, ipse monstrauit dicens: quemadmodum fieret in hodierno ut pasceretur populus multus ? non debemus igitur temtationes saeculi pro malis timere, quibus bona praemia conparantur, sed magis rogare contemplatione condicionis humanae, ut eas temtationes[*]( F ) subeamus quas ferre possimus.

Et regressus lesus in uirtute spiritus in [*](4,14) Galilaeam. conpletur hoc loco prophetia Esaiae dicentis: regio Zabulon et terra Neptalim et ceteri paraliam inhabitantes et qui secus maritima et trans Iordanen[*]( 1346 A ) Galilaeae gentium, populus qui sedebat in umbra mortis, lucem uiderunt magnam. quis est enim lux magna nisi Christus, qui inluminat omnem hominem uenientem in hunc mundum? deinde librum accepit, ut ostenderet

se ipsum esse qui locutus est in prophetis et remoueret [*](4,17) sacrilegia perfidorum, qui alium deum dicunt ueteris testamenti, alium noui uel qui initium Christi dicunt esse de uirgine; quomodo enim coepit ex uirgine qui ante uirginem loquebatur: [*]( B ) spiritus domini super me? uides trinitatem coaeternam atque perfectam.

ipsum loquitur scriptura legum deum [*](4,18) [*]( 2 Gen. 39, 7 sqq. et 20 4 Gen. 41, 43 5 Gen. 37, 28 7 Gen. 50, 20 13 Esai. 9. 1 sq. 18 lob. 1, 9 ) [*]( 1 martyrium PLX (i eras. P, exp. F, -ii m2 0) 4 quaeadmodum P (quem- m3) L quemadmodum (e in ras.) B 5 possit X fuisset om. X 6 factum est FOV 8 temptationes (s s. u. m3) P 9 conputantur X 13 profetiae suoedicentis (m3 profetia isaie dicentia) P 14 nepthalim BLX et om. B paraliam Erasmus parsaliam aL parsalia BX pharsaliam C farsaliam PE farsalia Gr1\' 15 maritimam BFLOV iorda.nem (n eras.) P iordanem EGγΧ 20 loquutus FOV 22 de] ex χ )

161

hominemque, in utroque perfectum: loquitur et patrem et spiritum sanctum. sanctus enim spiritus cooperator ostenditur, quando corporali specie sicut columba descendit in Christum, cum dei filius baptizaretur in fluuio, pater loqueretur e caelo. [*]( c ) quod igitur maius quaerimus testimonium quam quod se fuisse qui locutus est in prophetis propria uoce signauit? ungitur oleo spiritali et uirtute caelesti, ut paupertatem condicionis humanae thesauro resurrectionis rigaret aeterno, captiuitatem mentis auerteret, caecitatem inluminaret animorum, annum domini perpetuis diffusum temporibus praedicaret. qui redire in orbem laboris nesciat, continuationem fructus hominibus et quietis indulgeat. atque ille ita ad omnia se [*]( D ) curuauit obsequia, ut ne lectoris quidem aspernaretur officium, nos uero inpii, qui diuinitatis fidem miraculis operum colligendam contemplatione corporis negabamus.

Amen dico uobis quod nemo propheta acceptus [*](4,21) est in patria sua. non mediocriter inuidia proditur, quae ciuicae caritatis oblita in acerba odia causas amoris inflectit. [*]( E ) simul hoc exemplo pariter et oraculo declaratur quod frustra opem misericordiae caelestis exspectes, si alienae fructibus uirtutis inuideas; aspernator enim dominus inuidorum est et ab his qui diuina beneficia in aliis persecuntur miracula suae potestatis auertit. dominicae quippe carnis actus diuinitatis exemplum est et inuisibilia nobis eius per ea quae sunt uisibilia demonstrantur.

non otiose itaque saluator excusat quod nulla in patria sua miracula uirtutis operatus sit, ne fortassis [*]( F ) aliquis uiliorem patriae nobis esse debere putaret adfectum. [*]( U Luc. 3. 22 6 II Petro 1, 21 13 Luc. 2, 46 24 Rom. 1, 20 ) [*]( 1 utrumque X deum loquitur PL 2 scm spm X sps enim scs y 3 discendit (deac. m3) P 4 filium (rp eras., e 8. ras. m3) P dr caelo X 8 captiuitatem post caccitatem transponunt P (corr. m3) L 9 animarum GγΧ 12 ita ille se ad omnia X 13 ne] nec X neglectoris eiusdem B 15 contemplationem (m exp. m3) P 18 ciuicae ΡαΒχ auice L uice a uices F (in mg. ciue), 0 (s m3), V (8 8. u., in mg. cine, del. m2) ciuilitatia quae C odio P (i 8. 0 alt. m2) L. 21 deus PL 24 eius nobis X ) [*]( XXXII. Ambr. para 4. ) [*]( 11 )

162

neque enim ciues poterat non amare qui amaret omnes, sed ipsi se caritate patriae qui inuident abdicarunt; caritas enim non aemulatur, non inflatur. nec tamen exsors beneficiorum patria diuinorum est. quod enim maius miraculum quam quod in ea natus est Christus? uidete igitur quid mali[*]( 1847 A ) inuidia adferat. indigna propter inuidiam patria iudicatur, in qua ciuis operetur, quae digna fuit in qua dei filius nasceretur.

In ueritate dico uobis: multae uiduae fuerunt [*](4,25) in diebus Heliae. non quia Heliae dies fuerunt, sed in quibus Helias operatus est aut quia dies faciebat illis qui in eius operibus lucem uidebant gratiae spiritalis et [*]( B ) conuertebantur ad dominum, et ideo aperiebatur caelum uidentibus aeterna et diuina mysteria, claudebatur quando fames erat, quia nulla erat cognoscendae diuinitatis ubertas.

sed de hoc[*](4,25) plenius scripsimus, cum de uiduis scriberemus. e t multi leprosi erant temporibus Helisaei prophetae, et [*](4,27) nemo eorum mundatus est nisi Neman Syrus. euidenter hic sermo nos domini salutaris informat et ad studium [*]( c ) uenerandae diuinitatis hortatur, quod nemo sanatus ostenditur et maculosi morbo corporis absolutus nisi qui religioso officio studuit sanitati; non enim dormientibus diuina beneficia, sed obseruantibus deferuntur. et bene apto conparationis exemplo adrogantia ciuium retunditur inuidorum dominicumque factum scripturis docetur ueteribus conuenire, quod in libris quoque Regnorum legimus gentilem uirum Neman prophetico oraculo [*]( D ) [*]( 2 I Cor. 13,4 13 loh. 1,51; cr. Gen. 28, 12; Reg. III 17,1; 18, 1 16 cr. de uiduis 3, 17-20 26 Reg. IIII 5, 14 ) [*]( 14 claudebantur (n eras.) P, (n exp. m2) B famis BEGγΧ (-es corr. ΒΕγπ) 15 sed...scriberemus om. P 17 heli.sei (h 8. u. m3; s eras.) P elisaei L .18 neman Ρπ neaman Εγ T neeman C naeman B naanman (a alt. in ras.) G naaman αΟ et (aa ex e) LV naman F 19 studium om. X (culttl post diuinitatis 8. u. m2 add. V) 21 macnloso LX religiosum P (-ao m2) L officium L 24 recondetur X (-ditur m2 n, x retunditur 8. u, m2 V) 26 neman ΡΒγπ neeman CE . neaman T naaman V (aa ex e) eet. )

163

leprae maculis absolutum, cum plurimos Iudaeorum lepra corporis pariter et mentis absumeret, siquidem etiam quattuor illos qui cogente fame in castra primi regis Syriae tetenderunt tradat historia fuisse leprosos. cur igitur non curabat fratres, non curabat ciues, non sanabat propheta consortes, cum sanaret alienos, sanaret eos qui obseruantiam legis et religionis consortium non habebant, nisi quia uoluntatis est medicina. non gentis et diuinum munus uotis eligitur, non naturae iure [*]( E ) defertur? disce rogare quod cupias inpetrare; fastidiosos uiros caelestium profectus munerum non secuntur.

sed quamuis simplex expositio moralem informet adfectum, gratia tamen non est occulta mysterii. etenim cum posteriora a superioribus deriuentur, tum etiam superiora posterioribus adstruuntur. diximus enim in libro alio in uidua illa ad quam Helias directus est typum ecclesiae praemissum. populus ecclesiam congruit ut sequatur. populus ille ex alienigenis congregatus, [*]( F ) populus ille ante leprosus, populus ille ante maculosus, priusquam mystico baptizaretur in flumine, idem post sacramenta baptismatis maculis corporis et mentis ablutus iam non lepra, sed inmaculata uirgo coepit esse sine ruga. merito ergo magnus Neman in conspectu domini sui et admirabilis facie describitur, quoniam in eius typo salus futura gentibus declaratur, [*]( 2 Reg. IIII 7, 3 sqq. 14 cf. de uiduis 3, 16 20 Ephes. 5, 25 21 Reg. IIII 5, 1 sqq. ) [*]( 2 adsumeret P (abB. m3) LX (abs. graphio corr. V) etiam om. P IIII PCL 3 primi post Syriae transponit ed. Rom. 4 tradat P ml BLX (i 8. a alt. E) tradit P m3 a tradidit C tradet X (-it m2 V) hystoria P leprosos (-os ex -us; p ex b m3) P 9 disce xpiane C fastidiosos (os alt. ex us) P 10 numerum FO et (mun 8. num m2) r. munerum (mune in ras. et 8. mane ras.) V sequuntur αFLOTV et (quu ex cu) E 14 in uidua illa] uiduam X 16 populus (o 8. u alt. rn2) π populos B et (08 ex us m2) 0 populos.. (v s. 0 alt.) V ecclesiam (ł ecclę 8. u. m3) P ecclesiae T et (ae ex am) E ad ecclesiam 0 (ad 8. u.) a congregauit BX 17 populos (v 8. 0 alt. m3) P 19 ablutum (s 8. m m3) P 20 sed inmaculata om. P 21 ueman ΡΒπ neeman E neęman C neaman iT naaman V (aa ex e) eet. ) [*]( 11* )

164

qui sacratae consilio puellae, quae fractis uiribus ciuium in hostilem captiua uenerat potestatem, a propheta salutem [*]( 1348 A ) sperare commonitus non terreni regis imperio, sed diuinae misericordiae liberalitate sanatur.

cur mystico numero mergere iubetur? cur Iordanis flumen eligitur? nonne bonus inquit Abana et Pharphar fluuii Damasci prae Iordane? sed iratus hos praetulit, Iordanem meditatus elegit; nescit enim ira mysterium, fides nouit. disce baptismatis gratiam salutaris: qui leprosus merserat fidelis emersit. disce spiritalia sacramenta signari: corporis remedium petitur, mentis adquiritur[*](. B ) abluitur caro, adfectus abluitur. non enim magis corporis quam mentis lepram uideo fuisse mundatam, quando post baptismum ueteris erroris conluuione detersa negat se diis alienis hostias, quas spondet domino, litaturum.

disce etiam congruae praecepta uirtutis: probauit fidem qui praemia recusauit. disce utroque dictorum factorumque magisterio quid sequaris. habes domini praeceptum, uatis exemplum gratis accipere, gratis [*]( c ) dare nec uendere ministerium, sed offerre; non enim pretio taxatur dei gratia nec in sacramentis lucrum quaeritur, sed obsequium sacerdotis.

Non tamen sat est si lucrum ipse non quaeras: familiae quoque tuae cohibendae manus sunt. nec hoc solum exposcitur. ut te solum castum inmaculatumque custodias; non enim [*]( 5 Reg. IIII 5, 12 18 Reg. IIII 5, 17 17 Matth. 10, 8 ) [*]( 1 solutae P (o ex a m3) L sacre G sacrati X (-0 m2) frac.tis P 3 commonitus (o alt. ex u) P, (ex cominutns m2) G 4 sanetur FO et (e ex a) V mergere (i s. e alt. et re expo m3) P mergeri V 5 fluuius Βλ boni BC et (i ex us) T abana aBFLO et (in mg. m2 abrana) T, (a alt. in ras. 2 litt.) Y, abanna (anna m. ant. inras.) P, abanam r, abrathon G, abrana π., abranam E, abaron C 6 pharphar P (in ras. m. ant.) T (r pr. in ras., in mg. m2 phartbam) farfhar FO farshar (r alt. 8. M., farsh in ras.) V pharfan L phardan G pharatham (a alt. eras.) r phartham E parthan αΒπ et (s. m1 farfan) C iordanem (m expo m3) P 8 spiritalis C 14 spondit Xy (-et corr. E) spoponderat aC 18 mysterium PLX 21 satis CFO et (is 8. u. m2) α V )

165

dixit apostolus (te solum\', sed te ipsum castum custodi quaeritur ergo non solum tua ab huiuscemodi nundinis, sed [*]( D ) etiam domus tuae castitas; oportet enim esse inreprehensibilem sacerdotem, suae domui bene praepositum, filios habentem subditos cum omni castitate. si quis autem domui suae praeesse nescit, quomodo ecclesiae diligentiam habebit? instrue ergo familiam, hortare, custodi et, si te fefellerit seruulus - humanam enim non excipio facultatem - prophetico deprehensus repudietur exemplo. cito turpem sequitur lepra mercedem et pecunia corpus animumque male quaesita. conmaculat. [*]( E ) accepisti inquit pecuniam et possidebis ex ea agrum et uineam et oliueta et greges. et lepra Neman adplicabit se in te et semini tuo usque in aeternum. uides quia facto auctoris successio damnatur heredis; inexpiabilis est enim uenditi culpa mysterii et gratiae uindicta caelestis transit ad posteros. denique Moabitae et ceteri non intrabunt usque ad tertiam et quartam generationem, tam diu uidelicet, ut simplicius interpretemur, donec culpam auctorum multiplicis successio [*]( F ) generationis aboleret.