Expositio Evangelii secundum Lucan

non absurdum autem uidetur -quod geminato [*]( 1 Deut. 25, 5 sq. 3 cf. Euseb. Hist. eccl. I 7 9 Marc. 12, 19, Lnc. 20, 28 17 Pa. 48, 8 18 I Tim. 2, 5 20 cr. enarr. in ps. 48, 13 21 EUBeb. Quaest. euang. 245, 11 ) [*]( 1 melchis aC si sequaris P (B. m2 ł requiris) αΒCLχ si requiria X (i alt. ex ae m3 0 m2 F, ex e m2 Fπ) 2 ex-una P 8 matthan P maththan E mahtthan G (h bis 8. u. m2) mathan BGγ T natham a nathan cd. 6 fratreJ frater X frustra a post decedente add. heli αΒΧχ 8 legem (is a. em m3) P 9 Buscitauit LX 10 generationem a. secundum om. a 12 perpetuitatê (ê ex e m3) P 13 post promissam add. quia fratria defuncti semen frater suscitabat post mortem. hoc j. in G uerba seminis...promissam scтipta sunt in ras. m2 et uerba non intellexit... reauacitaret addita in mg. inf. m2 intellegit aX 14 corrumpit Εγ et (m eras.) T 15 resuscitaret (t alt. 8. u. m2) P suscitaret Y 17 fortasse aBaX fasse P (s. m3 x fortasse) L, om. X frater fratrem X redimitl redimet P (m3 redemit) αG redemit Εγ T redimet] redimit X 19 xps ihs αχ ihs xps cet. )

Plerique etiam mirantur cur Thamar mulieris famosae, ut [*]( F ) illis uidetur, Matthaeus conmemorationem in dominica generatione contexendam putauerit, cur etiam Ruth, cur eius quoque mulieris, quae Uriae uxor fuit et occiso marito in [*]( 1320 A ) Dauid nuptias conmigrauit, cum praesertim Sarrae et Rebeccae et Rachel, sanctarum feminarum, nusquam fecerit mentionem. sic enim habes: Abraham genuit Isaac, Isaac genuit Iacob, Iacob genuit ludam et fratres eius, ludas autem [*]( 2 Matth. 1, 6 et 11 sq. 17 Euseb. Quaest. euang. 272, 21 23 Mattb. 1, 2 sq. ) [*]( 1 quater] quaternas Xx de quaternis denis generationibus quaternaa denas generationes aC 3 et a BChc 10 uergebat Erasmus mergebat libri L P (8. m2 quinquaginta) Lπ generationibus X 11 ab om. BO lucas scs a 12 claruit B 13 mysticus om. P est (exp. m2) P 14 pentecosten LX tesseracostes (tessaracostes n) X (8 ult. in ras. ex n) V 15 sequutus FOV 18 dominica generationfi X dominica (-ca corr.) generationem (m exp.) C 21 sarae BE sarrae V (r pr. eras.) C (r pr. exp. m2) rebeccae (c pr. s. u.) P 22 racchel P 23 isaac (isac P) autem PBC )

primum enim si ueris intendas animum, non haec mulier tam famosa quam iusta; non enim [*]( B ) temporalis usum libidinis requisiuit, sed successionis gratiam concupiuit; erat enim deforme liberos non habere, quod etiam legum ciuilium fuit auctoritate multatum. promiserat eam filio suo ludas et diu pactarum foedera distulerat nuptiarum. per moram promissi defunctus est sponsus. nondum uirginitatis, nondum uiduitatis ante Christi aduentum uernabat gratia. dolens se sine filiis remansisse dolum studio generationis conmenta est [*]( c ) et ludam consilio praeuertit, ut se eidem offerret ornatam, posteaquam defunctam eius cognouit uxorem. uides ubique mulieris uitam probari, quod non alienum praeripuit torum, non meretricio studio quasi meretrix ornata est; non enim uagam captauit libidinem, sed diu soceri fraudata promissis ex ea familia quam delegerat conuerso dolo fructum uoluit successionis adipisci. quis itaque castior? illa quae tamdiu exspectauit promissum an ille qui amorem ferre non potuit [*]( D ) oblatum? illa quae sponsi familiam non refugit an iste qui meretricem putauit? illa quae horam sui corporis uolentibus non permisit ad copulam an iste qui quod studio coepit erroris ad successionis gratiam castitate mulieris consummauit? illa quae filios non habebat et tempus conceptionis mora coniugii timebat excludi, illa quae grauitatem maturioris elegit [*]( 1 Euseb. Quaest. euang. 284, 43 8 Gen. 38, 11 sqq. ) [*]( 1 phares Χχ. fares cet. zara V, fort. recte, cf. p. 111, 12 ex] de (in ras. m2 ex ex) OV otiose∗∗∗ P eius X 3 uiris X (ueris m2 V) animum intendas C intendes Εγ et (es ex is) G 4 iuxta (s s. z m3) P 9 defunctus] mortuus (mortu in raB.) C sponsus a. u. P 13 utique Maurini 14 torum αFΟπ thorum GV (h a. u.) cet. 15 or- Data PaBC adornata cd. 18 itaque L utilior (exp. m3 et 8. cr. illoram) P utique C (B. itaque m2) cet. illa (a ex corr.) P 21 horam ΡαC eorum a oram cet. 23 castitatem (m del. ml V) gratiam (m aep. r.) X )

sed non ita istam defendimus, ut illum accusemus - immo utrumque [*]( F ) excusemus, non autem nos - sed mysterium quod copulae illius fructus expressit; generauit enim mulier Phares et Zara filios, generauit geminos. unde non otiose Matthaeus utrumque significauit, cum Phares tantummodo conmemorationem causa deposceret; Phares enim genuit Esrom, Esrom genuit Aram, [*]( 1321 1 ) deinde per ordinem singuli. cur autem, cum Isaac duos generauerit, Iacob plures, singulorum tantummodo, quos successionis dominicae causa poscebat, fecit scripturae series mentionem, horum autem utrumque memorauit nisi quia hic in utroque mysterium est?

Tractauimus moralem locum, quia non opera meretricis exercuit, sed munera fecunditatis elegit, tractemus historicum et mysticum uentilemus; neque enim sine mysterio potest esse [*]( B ) quod anulum et monile accepit et uirgam. non uilis persona quae meretur accipere ornamentum signaculum potestatem, [*]( 2 Gen. 38, 26 4 Gen. 38, 19 et 16 11 Gen. 38, 27 sqq. 14 Matth. 1, 3 16 Gen. 25, 25 sq.; 49, 1 sqq. 23 Gen. 38, 18 et 25 ) [*]( 1 qui aetatem] quia et tamen FOn qui etiam (etiam m2 in ras.) F 2 thamar magis Cχ 8 sena a selon C filio meo sela B 4 exauctorem Lπ. suae ipsum B 6 coetu P (coitu m2) B, iste r 7 totondit comam BC 8 torum PaCX thorum cet. 9 ilIa FΟπ 11 et 13 fares libri zaram X 12 signanit X 14 hesrom pr. ΡαL esrô G hesrom alt. PaL 15 generauerit B (erit in ras. m2) generauit PaLX 17 scribtura P (-ae m3) aBCL series] eaepius aBC 22 mysterium (o 8. um m3) P 23 quod] ut χ. monile (v s. o) P munile uL monilem (m .eras.) π V acceperit E (er 8. n. m2) T 24 accipere (i ex e m2) P )

cur autem alter manum praemisit ex utero, alter genitali praecessit exortu nisi quia per geminorum mysterium gemina describitur uita [*]( D ) populorum, una secundum legem, altera secundum fidem, una secundum litteram, altera secundum gratiam? prior gratia quam lex, prior fides quam littera. et ideo gratiae typus manum ante praemisit, quia gratiae actus ante praecessit, qui fuit in Iob Melchisedech Abraham Isaac Iacob, qui per fidem sine lege uiuebant; credidit enim Abraham deo, et reputatum est ei ad iustitiam. Melchisedech quoque sancti gratiam praecedens [*]( E ) sacrificii figura monstrauit; praeuenientes enim legem patriarchae sancti praescriptorum uinculis absoluti libera et consimili nobis euangelii gratia refulserunt.

iunior horum frater [*]( 2 Gen. 38, 28 sqq. 19 Gen. 15, 6 20 Gen. 14, 18 ) [*]( 4 et 6 obaetrix απ obstetrix P (t pr. 8. u, m3) G (t pro a. u.) eet. coccom ia eam X ligabit (v 8. b m3) P exiens (t 8. ns m3) P 5 ntero X 7 farea libri 9 zaram Gj mysterii a prodat u 10 et reducta X obsetricis aBGLn obstetrix 0 obstetricis P (t pro 8. v. m3) cet. 11 exierit BO inciderit B (i alt. in ras.) incederet aO 13 quia (a 8. u.) P discribitur X (e 8. i pr. π) scribitor B 14 alteram P 16 lex et prior PI. litterae P (e alt. del. m3) L 18 et iacob PCLy 19 abraham enim Εγ T; enim om. an 20 gratiam (m exp.) m2 P, ml V 21 sacrificium P (i 8. um m2) L figurA P (ã ex a m3) FOV monstrauit (a s, 14.) P 22 absoluti (ti 8. 14.) P consimilis BX (s alt. eras. V, e s. i tm. m2 a) ) [*]( XXXII. Ambr. pars 4. ) [*]( 8 )

prima igitur disciplina pietatis secundum euangelium, quia per crucem et sanguinem credimus Christi, cuius Abraham diem uidit et gauisus est, cuius Noe gratiam in typo ecclesiae figuratam spiritali cognitione praesensit, cuius Isaac uicem in sacrificio non recusauit, quem Iacob cum uinceret adorauit, cuius [*]( B ) [*]( 6 Euseb. Quaest. euang. 237, 30 8 Zach. 6, 12 15 Gen. 38, 28 20 lob. 8, 56 21 Gen. 6, 14 22 Gen. 22, 10 23 Gen. 32, 25 ) [*]( 1 enim] ergo y. 3 dum B qui om. G religiosa et pia militia αΒCGγ 5 pietatis esse P (ea 8. u.) L 8 mihi (m in ras.) P primitiuus G 9 hii P (i alt. 8. M. m2) T (i alt. ex c) π hic E hi. G primitiuae aX saeculum (o 8. um m3) P 11 pleniores BX (-ris corr. πV) quia B 12 abiecta L 14 obsetril απ obstetrix P (t pro 8. U. m3), G (t pr. 8. u.) cet. iustitiam POL 15 aluo BElT alueo P (e eras.), G (e exp.) eet. 16 ille erat y 18 sapientia PL primo BX (prima m2 πV) 19 disciplinç C 20 xpoC 21 gratiae FO et (-am m2) V in om. X ecclesiae] areae ed. Rom. 22 cognitionis (e 8. is m3) P 23 conuinceret X (v 8. on m2 V) )

Sed ut ad historiam reuertamur, quid sibi uolunt obsethcis eloquia dicentis: hic exiet prior nisi quia eius typum gerebat qui ortu corporis posterior, uirtute et ueritate primus [*]( U ) exsistens principatum sibi omnium uindicauit? inde et Iohannes: post me uenit uir, qui ante me factus est. quid sibi uult quod coccum in manu eius ligauit nisi quia typus eius erat qui crucis indicio suae et sanguinis fusione actum inlustrauit humanum? itaque posteaquam manum reduxit, quasi incisione facta saepis exiuit frater eius, quem quasi medium [*]( 1 Esai. 63, 2 3 los. 2, 1 sqq. 6 Ephes. 5, 27 9 I Cor. 6, 16 10 Eaai. 54, 1 15 Gen. 38, 28 17 loh. 1, 27 22 Ephea. 2, 14 ) [*]( 2 sanguinem BX 3 publice ΡαGΥL rahab PRC raab cet. 4 indicanit C figurauit X indicauit P (in 8. iq m3) cet. 5 connenitnam (nit del. m2) P aduenarum BC 7 plebaeia PL plebeio C plcbeta G m1 repleta G m2 E (in quo 8. m2 plebeia) T ê repleta T (qui pod fecunda add. plebeia) meretrix... fecunda om. X fecunda, < casta > meretrix Engelbrecht 8 a om. PLTX delicti (m2 dilecti) h P (in quo h onis inlecebra et sine conluuione delicti in mg. inf.) delectionis Lπ 12 cum onl. B 13 usu s. U. P 14 obsetricis αLπ obstetncis P (t pr. 8. u. m3), G (t pr. 8. W. m1) cet. 15 eius 8. U. m2 G generabat P (B. m3 ł gerebat) LX (gerebat m2 V) eligebat (g 8. u. m2) a 17 unde T iohannea ait P 18 eat s. u. P 19 eius alt. om. X, a. u. T 20 indicione (ne in u. ult. add. m2; exp. et s. scr. incisione m3) P fusio X (fusione m2 π V) effusione (ef 8. u.) T ) [*]( 8* )

Pharisaei nuncupat, eo quod a multorum se coniunctionibus separarent. beatius autem et multo melius fuisset non incidi saepem, sed unam eandem et indiuiduam permanere, quod fieri potuit, si ei uitae, quae prior manum misit, hoc est actum ostendit suum, consequens fuisset eius uitae militia, quae secuta est. multo enim melius, si circumcisus populus uitam maiorum uoluisset imitari; sic enim fuisset una saepis, una maceria, una aedificatio priorum ac sequentium, sed quia[*]( F ) primum illum uitae actum posterioris infirmitas non potuit inplere, incisione sine dubio facta saepis eius siue maceriae, quae secundum deum aedificata erat, tamquam medius paries interiectus est, ut illa saepis, hoc est perpetua atque continua bonorum morum aedificatio rumperetur. saepis enim est, qua ager circumdatur fructuosus, furis remouetur incursus, quae culta concludit, deserta secernit. maceria quoque domum claudit. haec si maneat, domus tuta est. denique auferam inquit maceriam eius, et erit in direptionem.

optemus ut haec integra. sit maceria domus nostrae, domus spiritalis, quae in nobis est; non enim ab homine exaedificari potest, sed a deo [*]( 1323 A ) uiuo, qui ait: et maceriem circumdedi, perdiderunt igitur salutem qui maceriem perdiderunt. maneat ergo maceria, maneat haec saepis. uis scire quam sit utilis saepis? saepi aures tuas spinis et tribulis et noli audire linguam nequam; saepis enim ista te defendit a culpa.

ergo dominus Iesus, qui postea secundum carnem uenit in lucem, ueteris [*]( 2 Euseb. Quaest. euang. 237, 44 18 Esai. 5, 5 22 Esai. 5. 2 24 Sir. 28, 24 (28) 26 Easeb. Quaest. euang. 238, 13 ) [*]( 2 fares libri 5 eandemque P indiuinam (s 8. n alt. m3) P 7 factum (f eras.) P actuum X (u alt. del. m3 0, eras. π) ostendens BX. 8 sequuta FV 11 actum uitae r 16 remouentur BLX 19 eius om. Xi ei P 21 exaedificari BX aedificari PL aedificare Y (-ri eorr. π V) haec aediflcari αC dno EGϒ 22 sq. maceriem (am s. ęm m3) P maceriam cet. )

Docuit itaque nos ecclesia in Canticis canticorum quod iste paries domino nostro Iesu Christo obstare non potuit nec ei qui secutus est Christum dicens: uox fratris mei; ecce hic uenit saliens super montes, transiliens supercolles. similis frater meus capreae uel innulo ceruorum in montibus Bethel. ecce hic retro post parietem nostrum, prospiciens per fenestras, prospiciens per retia. respondit frater meus et dixit mihi: surge, ueni, [*]( F ) proxima mea, speciosa mea, columba mea, quoniam ecce hiems transiuit, pluuia abiit. discessit sibi. flores uisi sunt in terra, tempus secandi aduenit, uox turturis audita est. lores apostoli, tempus messis fructus est Christi, uox turturis uox ecclesiae. iure igitur dei filius posteaquam terrenos homines nec ad superna gradientes et corporalibus inspexit angustiis coartatos - non erat enim qui faceret bonum, non erat usque ad unum - descendere in terras ipse dignatus est, ut parietem illum legis, hoc est molem quandam et superstitionem intellectus corporalis auferret. quae quasi premeret et obumbraret corda populorum. melior igitur [*]( 1324 A ) maceria quam paries. denique non bonus panes dealbatus, quod non otiose dictum est principi sacerdotum eo quod medii parietis inpedimenta seruabat, quem dominus Iesus abstulit quasi duram militiam, quo clariorem obseruantiam religionis infunderet, ut iam non unum Iudaeorum genus quasi corporali quodam praescripto legis inclusum, sed omnes gentes ad dei cultum per euangelium uocarentur.

duo igitur gemini [*]( B ) [*]( 3 Cant. 2,8—12 15 Ps. 13, 3 21 Act. 23, 2 sq. ) [*]( 2 nec a. U. m3 P, om. aBCL uel Xx 3 sequutus FOV 4 et transiliens E Υ T 5 caprene X et in u. ult. m3 P, om. cet. uel Px. uelut cef. innulo P m1 B hinnulo LX hinulo P m3 C innulus a inulo X 7 nostram X (-um corr. O π V) 8 prospiciena pr. ante post transponunt X 10 transibit (v a. b) m3 P, m2 G (in quo om. ecce) discussit P (e 8. Ų m3) L 13 xps a 14 gradientes (te s. U. m.1) P et om. X 16 terram X 21 principia P (s eras.) GL 12 media PL 23 quod X (d eras. π, expo V) qua (o 8. a m2; G 24 infunderet (t a. U. m3) P non iam BCX genus iudaeorum X )

ad illam igitur quam medius paries incidere et diuidere non [*]( D ) potuit mentis sublimitate tendamus. solutus enim est secundum intellectum corporalem ueteris ille paries testamenti, expulsa est ancilla, tenetur libera. ex libera sumus liberi; libera est enim ecclesia, expulsa synagoga est - seruiebat enim populus Iudaeorum - remotum est seruitutis iugum, quod nostrae animae quaedam colla reprimebat, ne ultra parietem uitae prioris possemus aspicere. habemus iugum bonum ac leue, quod habenis pacis et gratiae uinculis magis erigat quam [*]( E ) deprimat copulatos. hic est dominus, cuius in Zara typus ante praecessit, eo quod ex tribu et ex semine illius Zarae dominus Iesus secundum carnem non solum a femina, sed etiam sub [*]( 4 II Cor. 3, 6 9 Galat. 4, 21-24 15 Galat. 4, 20 21 Act. 15, 10 23 Matth. 11, 29 27 Gal. 4, 4 ) [*]( 2 sequenti BC 5 gratia P (-ae m2) L 8 intellegibiles P (es ex is m2) cet. 9 qui legem legistis] sub lege uolentes esse X 11 ex] de T et (in quibus unum de libera et unum de ancilla) X 12 ex] de n 14 allegorian P m1 allegoriam P m3 cet. 16 at 0 et (ad m2) PF 17 80llicitus PL 20 enim est B G X, enim om. PL est synagoga X 23 possemus PCET et m2 F possimus F m1 cet. 24 et] ac X 26 et 8. u. m3 P )

Si igitur Thamar cognouimus propter mysterium inter dominicas generationes esse descriptam, Ruth quoque sine dubio pari ratione minime praetermissam aestimare debemus, de qua sensisse uidetur apostolus sanctus, cum alienigenarum uocationem gentium spiritu praeuideret per euangelium esse celebrandam, dicens quod lex non sit iustis posita, sed iniustis. quomodo enim Ruth, cum esset alienigena, Iudaeo nupsit? et qua ratione in Christi generatione eius putauit euangelista copulae conmemorationem esse faciendam, quae [*]( 1325 A ) legis serie uetabatur? non ergo ex legitima saluator generatione manauit? uidetur esse deforme, nisi ad apostolicam sententiam reuertaris quia lex non est iustis posita, sed iniustis. haec enim cum sit alienigena et Moabitis, praesertim cum lex Moysi prohiberet has nuptias Moabitasque excluderet ab ecclesia - sic enim scriptum est: Moabitae non introibunt in ecclesiam domini usque ad tertiam et quartam generationem et usque in saeculum - quomodo intrauit in ecclesiam nisi quia sancta et inmaculata moribus supra legem facta est? si enim lex impiis et peccatoribus posita est,[*]( B ) utique Ruth, quae definitionem legis excessit et intrauit in [*]( 4 I Cor. 15, 45 5 Rom. 8, 15 12 I Tim. 1, 9 13 Ruth I, 4 16 Dent. 7, 3 19 Euseb. Quaest. euang. 242, 9 20 Exod. 34, 16 21 Dent. 23, 3 ) [*]( 2 figuram (m eras.) P 4 illi adae EGT 7 Thamar] raab X 8 discriptam X 10 scs apostolus C 11 prouideret PaBLOK 12 sit posita iustis CX 16 uocabatur FΟπ non (s. u.) uocabatur (in mg. x notabatur) V post ergo add. non quod aC 17 ad 8. u. P 18 est om. a 20 prohibeat C moabitidasque G quae (om. Moabitas) a 21 intrabunt GET 22 domini] dl X ad] in X 25 sic (c eras.) P )