Expositio Evangelii secundum Lucan

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Quarta (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.4). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1902.

unde et Lucas ad deum putauit originem eius esse referendam, quod uerus Christi generator deus sit uel secundum ueram generationem pater uel secundum lauacri regenerationem mystici auctor muneris. et ideo non a primo generationem eius [*]( 1 Eoseb. Quaest. euang. 234, 30 14 Galat. 3, 16 21 Hebr. 12, 2 23 Euseb. Quaest. euang. 229, 20 26 Euseb. Quaest. euang. 270, 15 ) [*]( 1 quia G spo»pondit (s eras.) B 2 duo P duos cet. delegit P (de ex di m3) BOx diligit a elegit cet. 4 consequutus FV 6 in om. X discribitur X conscribitur f 7 ecclesiaiy (ip eras.) (bis) P 8 xpm (s. u. P) est facta PL 9 spm Bx. xpm cet. 12 fili aFLV filii cet. (i tert. e. u. m2 PGOn) 13 dari] clare ΕγΤ 17 semine (-ni m3) P quod BX (i s. od m2 π) X 20 ab ΕγΤ, 8. «. m2 B, ad X (8. m2 ab V), om. eet. 21 maneret aCGX (a s. e pr. m2 V) 23 deferendam 0, ferendam π 25 mysticam Ej, mjstica G )

107

coepit describere, sed posteaquam baptismum eius explicuit, [*]( B ) auctorem omnium deum per baptismum cupiens demonstrare Christum quoque a deo ordine manasse successionis adseruit uniuersa contexens, ut et secundum naturam et secundum gratiam et secundum carnem dei filium demonstraret. quod autem euidentius diuinae generationis indicium quam quod de generatione dicturus ipsum patrem praemisit loquentem: hic est filius meus dilectus, in quo conplacui?

Hic quoque aliqui solent serere quaestiones, quod Matthaeus [*]( c ) ab Abraham usque ad Christum quadraginta duas generationes enumerauerit, Lucas uero quinquaginta et quod per alias personas Matthaeus, per alias Lucas generationem manasse descripserit. in quo iam potes illud probare quod diximus quia, cum alios Matthaeus maiores dominici generis, alios uero Lucas in ordine generationis texuerit, ab Abraham tamen et Dauid reliquos auctores generis uterque signauit.

quod uero per [*]( D ) Salomonem Matthaeus generationem deriuandam putauit, Lucas uero per Natham, alteram regalem, alteram sacerdotalem Christi familiam uidetur ostendere. quod non ita accipere debemus, quod alterum altero uerius, sed alter alteri pari fide et ueritate concordet. fuit enim uere et secundum carnem regalis et [*]( 8 Matth. 3, 17 10 Euseb. Quaest. euang. 245, 11 16 Eoseb. Quaest. euang. 228, 13 ) [*]( 1 discribere X postea (om. quam) BGV baptisma P eiplicauit aC 2 baptiama P 5 et post gratiam om. X 9 inserere PL 10 XLII PLX XL duas T quadraginta et duas B quadraginta a 11 numerauerit π numerauit 0 (-erit m2), FV (uerit in mg. m2) L PLX et L (in ras.) T quadraginta T 13 potest iam illud C iam (8. u. m2) illud pote (8. ê ras.) G potes P potest cet. probari Cχ . 15 ab om. PaBCO 16 uterque ante auctores tranвponit B solomonem a salomonem (a ex o) π 17 diriuandam aBCLX et (der. corr.) E 18 na. tham P (n a. m m3) αΒCπ natA G nathan cet. alter... alteram B alteram ... alter T alter... alter Maurini 19 accipere (i ex e m2) P 20 alterum P (in ras. m2) et (um exp. m2) ° alter X altero quod P (i 8. 0 alt. m3) L alter] alterum BEi et (um eras.) T 21 concordat X )

108

sacerdotalis familiae, rex ex regibus, sacerdos ex sacerdotibus. licet oraculum non de carnalibus, sed de caelestibus [*]( E ) exprimatur, quoniam et rex in dei uirtute laetatur, cui iudicium a patre rege defertur, et sacerdos est in aeternum, secundum quod scriptum est: tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech. bene igitur uterque tenuit fidem, ut Matthaeus per reges ductam originem conprobaret et Lucas per sacerdotes a deo transmissam in Christum seriem generis deducendo sanctiorem ipsam sanctiorem ipsam declararet. simul in hoc quoque uituli figura signatur quod ubique sacerdotale [*]( F ) mysterium putat esse seruandum.

nec mireris si ab Abraham plures secundum Lucam successiones usque ad Christum sunt, pauciores secundum Matthaeum. cum per alias personas generationem fatearis esse decursam; potest enim fieri ut alii longaeuam transegerint uitam, alterius uero generationis uiri inmatura aetate decesserint, cum uideamus conplures senes cum suis nepotibus uiuere, alios uero uiros statim filiis obire susceptis.

Illud quoque aduertimus, quod sanctus Matthaeus Jacob, [*](3,23 sq. ) qui fuit pater Ioseph, filium Matthan esse memorauerit, Lucas uero Ioseph, cui desponsata erat Maria, filium Heli, Heli autem filium Melchi esse descripserit. quomodo unius duo patres, id [*]( 1319 A ) est Heli et Iacob? quomodo etiam duo paterni aui, Matthan [*]( 3 Ps. 20, 2 4 Ioh. 5, 22 5 Pe. 109, 4 11 Euscb. Qnaest. euang. 246, 1 19 Euseb. Qaaest. enang. 228, 13 20 Mattb. I, 15 ) [*]( 2 de post sed om. a 3 et a. U. a dei (i 8. tt.) P 4 et rege BO est om. X 7 et om. FOY; et Lucas... declararet om. π 8 a om. PL xpo PL xpi FO 9 deducendos FOV antiquiorem α. 11 ab om. aO, a. W. ml GV, m2 π, m. rec. B 12 successionem (s 8. m) P 13 generationes ... decursas B 14 ut aliquid X (d exp. m2 π. eras. OV) 17 uero om. X (8. U. m2 V) 20 matthan P maththan E (h pr. eras.) mahttham G (h bis 8. U. m2) matban aBCT natham a nathan cd. memorauit P L 21 maria desponsata erat r 22 discripserit X duos BGX (s eras. V) 23 et om. X au∗∗ (is eras., i e. ras. m2) P mattham P mattha a maththa.n E (h pr. exp.) mahttham G (h bis s. u. m2) mathan BCrT natham a nathan cet. )

109

et Melchi? sed si sequaris, inuenies quod iuxta praescriptum legis ueteris duo fratres diuersos filios uterinos ex una uxore generauerint. traditur enim Matthan, qui a Salomone genus duxit, Iacob generasse filium et uxore superstite decessisse, quam postea Melchi accepit uxorem, ex qua generatus est Heli rursus Heli fratre sine liberis decedente copulatus est fratris uxori et generauit filium Ioseph, qui iuxta legem Iacob [*]( B ) filius dicitur, quoniam semen fratris defuncti frater iuxta legis ueteris seriem suscitabat. ita duorum filius dictus est, non ab utroque generatus, sed quia alterius secundum generationem, alterius secundum legem factus est filius. in quo praescripto legis futuram perpetuitatem defunctorum seminis nobis esse promissam non intellexit populus Iudaeorum, sed secundum litteram accipiens gratiam corrupit oraculi. alius enim erat [*]( c ) frater, qui defunctorum fratrum semen resuscitaret, non frater secundum carnis germanitatem, sed secundum gratiae puritatem. et ideo fortasse frater non redimit: redimet homo? quia non germanus frater ille, sed dominus et mediator dei et hominum homo Christus Iesus resurrectionis gratiam propagauit; licet sit uersiculi istius et alia interpretatio, quam suo dicemus loco.

non absurdum autem uidetur -quod geminato [*]( 1 Deut. 25, 5 sq. 3 cf. Euseb. Hist. eccl. I 7 9 Marc. 12, 19, Lnc. 20, 28 17 Pa. 48, 8 18 I Tim. 2, 5 20 cr. enarr. in ps. 48, 13 21 EUBeb. Quaest. euang. 245, 11 ) [*]( 1 melchis aC si sequaris P (B. m2 ł requiris) αΒCLχ si requiria X (i alt. ex ae m3 0 m2 F, ex e m2 Fπ) 2 ex-una P 8 matthan P maththan E mahtthan G (h bis 8. u. m2) mathan BGγ T natham a nathan cd. 6 fratreJ frater X frustra a post decedente add. heli αΒΧχ 8 legem (is a. em m3) P 9 Buscitauit LX 10 generationem a. secundum om. a 12 perpetuitatê (ê ex e m3) P 13 post promissam add. quia fratria defuncti semen frater suscitabat post mortem. hoc j. in G uerba seminis...promissam scтipta sunt in ras. m2 et uerba non intellexit... reauacitaret addita in mg. inf. m2 intellegit aX 14 corrumpit Εγ et (m eras.) T 15 resuscitaret (t alt. 8. u. m2) P suscitaret Y 17 fortasse aBaX fasse P (s. m3 x fortasse) L, om. X frater fratrem X redimitl redimet P (m3 redemit) αG redemit Εγ T redimet] redimit X 19 xps ihs αχ ihs xps cet. )

110

mystico numero quater denas generationes diuidendas sanctus [*]( D ) Matthaeus putauit, ab Abraham usque ad Dauid, a Dauid usque ad transmigrationem Babylonis, a transmigratione Babylonis usque ad Christum, in quo uices mutationum pariter designauit. ab Abraham enim usque ad Dauid tempora sine regibus fuit populus Iudaeorum — regnum enim iustum a Dauid coepit — deinde per reges actum genus omne est Iudaeorum et intemerata usque ad transmigrationem eorum regna manserunt; [*]( E ) post transmigrationem uero in occasum degenerantis populi nobilitas circumcisa uergebat. de quinquaginta uero successionibus, quas ab Abraham Lucas contexendas putauit, numeri mystici seruata gratia satis claret; nam et decimus et septimus numerus mysticus est et tertio uterque repetitus mysterium signat, et pentecoste, cuius Lucas, et tesseracoste, cuius Matthaeus secutus est gratiam, satis superque numerum mysticum prodiderunt.

Plerique etiam mirantur cur Thamar mulieris famosae, ut [*]( F ) illis uidetur, Matthaeus conmemorationem in dominica generatione contexendam putauerit, cur etiam Ruth, cur eius quoque mulieris, quae Uriae uxor fuit et occiso marito in [*]( 1320 A ) Dauid nuptias conmigrauit, cum praesertim Sarrae et Rebeccae et Rachel, sanctarum feminarum, nusquam fecerit mentionem. sic enim habes: Abraham genuit Isaac, Isaac genuit Iacob, Iacob genuit ludam et fratres eius, ludas autem [*]( 2 Matth. 1, 6 et 11 sq. 17 Euseb. Quaest. euang. 272, 21 23 Mattb. 1, 2 sq. ) [*]( 1 quater] quaternas Xx de quaternis denis generationibus quaternaa denas generationes aC 3 et a BChc 10 uergebat Erasmus mergebat libri L P (8. m2 quinquaginta) Lπ generationibus X 11 ab om. BO lucas scs a 12 claruit B 13 mysticus om. P est (exp. m2) P 14 pentecosten LX tesseracostes (tessaracostes n) X (8 ult. in ras. ex n) V 15 sequutus FOV 18 dominica generationfi X dominica (-ca corr.) generationem (m exp.) C 21 sarae BE sarrae V (r pr. eras.) C (r pr. exp. m2) rebeccae (c pr. s. u.) P 22 racchel P 23 isaac (isac P) autem PBC )

111

genuit Phares et Zaram ex Thamar. non otiose itaque huius mulieris euangelista nomen inseruit, de qua diuise interim tractandum uidetur.

primum enim si ueris intendas animum, non haec mulier tam famosa quam iusta; non enim [*]( B ) temporalis usum libidinis requisiuit, sed successionis gratiam concupiuit; erat enim deforme liberos non habere, quod etiam legum ciuilium fuit auctoritate multatum. promiserat eam filio suo ludas et diu pactarum foedera distulerat nuptiarum. per moram promissi defunctus est sponsus. nondum uirginitatis, nondum uiduitatis ante Christi aduentum uernabat gratia. dolens se sine filiis remansisse dolum studio generationis conmenta est [*]( c ) et ludam consilio praeuertit, ut se eidem offerret ornatam, posteaquam defunctam eius cognouit uxorem. uides ubique mulieris uitam probari, quod non alienum praeripuit torum, non meretricio studio quasi meretrix ornata est; non enim uagam captauit libidinem, sed diu soceri fraudata promissis ex ea familia quam delegerat conuerso dolo fructum uoluit successionis adipisci. quis itaque castior? illa quae tamdiu exspectauit promissum an ille qui amorem ferre non potuit [*]( D ) oblatum? illa quae sponsi familiam non refugit an iste qui meretricem putauit? illa quae horam sui corporis uolentibus non permisit ad copulam an iste qui quod studio coepit erroris ad successionis gratiam castitate mulieris consummauit? illa quae filios non habebat et tempus conceptionis mora coniugii timebat excludi, illa quae grauitatem maturioris elegit [*]( 1 Euseb. Quaest. euang. 284, 43 8 Gen. 38, 11 sqq. ) [*]( 1 phares Χχ. fares cet. zara V, fort. recte, cf. p. 111, 12 ex] de (in ras. m2 ex ex) OV otiose∗∗∗ P eius X 3 uiris X (ueris m2 V) animum intendas C intendes Εγ et (es ex is) G 4 iuxta (s s. z m3) P 9 defunctus] mortuus (mortu in raB.) C sponsus a. u. P 13 utique Maurini 14 torum αFΟπ thorum GV (h a. u.) cet. 15 or- Data PaBC adornata cd. 18 itaque L utilior (exp. m3 et 8. cr. illoram) P utique C (B. itaque m2) cet. illa (a ex corr.) P 21 horam ΡαC eorum a oram cet. 23 castitatem (m del. ml V) gratiam (m aep. r.) X )

112

an iste qui aetatem adulescentioris adamauit? denique ipse confessus est dicens: iustificata est magis Thamar quam [*]( E ) ego, propter quod non dedi eam Selom filio meo. itaque illa experiri exactorem ipsum suae uoluit castitatis. denique numquam postea uirum experta est, amictum uiduitatis sumsit a coitu; ille unius horae inpatiens, qui annos a puella. exegerat castitatis, luctum expulit, uestem mutauit, comam totondit, rogum deseruit, torum amator ascendit.

sed non ita istam defendimus, ut illum accusemus - immo utrumque [*]( F ) excusemus, non autem nos - sed mysterium quod copulae illius fructus expressit; generauit enim mulier Phares et Zara filios, generauit geminos. unde non otiose Matthaeus utrumque significauit, cum Phares tantummodo conmemorationem causa deposceret; Phares enim genuit Esrom, Esrom genuit Aram, [*]( 1321 1 ) deinde per ordinem singuli. cur autem, cum Isaac duos generauerit, Iacob plures, singulorum tantummodo, quos successionis dominicae causa poscebat, fecit scripturae series mentionem, horum autem utrumque memorauit nisi quia hic in utroque mysterium est?

Tractauimus moralem locum, quia non opera meretricis exercuit, sed munera fecunditatis elegit, tractemus historicum et mysticum uentilemus; neque enim sine mysterio potest esse [*]( B ) quod anulum et monile accepit et uirgam. non uilis persona quae meretur accipere ornamentum signaculum potestatem, [*]( 2 Gen. 38, 26 4 Gen. 38, 19 et 16 11 Gen. 38, 27 sqq. 14 Matth. 1, 3 16 Gen. 25, 25 sq.; 49, 1 sqq. 23 Gen. 38, 18 et 25 ) [*]( 1 qui aetatem] quia et tamen FOn qui etiam (etiam m2 in ras.) F 2 thamar magis Cχ 8 sena a selon C filio meo sela B 4 exauctorem Lπ. suae ipsum B 6 coetu P (coitu m2) B, iste r 7 totondit comam BC 8 torum PaCX thorum cet. 9 ilIa FΟπ 11 et 13 fares libri zaram X 12 signanit X 14 hesrom pr. ΡαL esrô G hesrom alt. PaL 15 generauerit B (erit in ras. m2) generauit PaLX 17 scribtura P (-ae m3) aBCL series] eaepius aBC 22 mysterium (o 8. um m3) P 23 quod] ut χ. monile (v s. o) P munile uL monilem (m .eras.) π V acceperit E (er 8. n. m2) T 24 accipere (i ex e m2) P )

113

factorum signaculum. pectoris ornamentum, regiae libertatis insigne. ergo ut ordiamur historiam, cum generaret Thamar, legisti quia unus de utero eius praemisit manum, quam corripiens obsetrix coccum ligauit dicens: hic exiet et prior. ut autem reuocauit manum puer in matris uterum, statim exiuit frater eius. dixit autem obsetrix: quid incisa est per te [*]( c ) saepis? et uocauit nomen eius Phares. et post ipsum exiuit frater eius, in cuius manu erat coccum, et uocauit nomen eius Zara. uides quanta aenigmata mysterium prodant: manus praemissa, coccum ligatum, reducta manus, uox obsetricis gemina quod prior alter exiret, saepem alter incideret.