Expositio Evangelii secundum Lucan

nec quemquam monere debet quod altiore [*]( D ) consilio Iohannis infantiam diximus praetermissam, Christi uero infantiam adserimus esse descriptam; non enim omnium est dicere: factus sum infirmibus infirmus, ut infirmos lucrifaciam; omnibus omnia factus sum, neque de quoquam ita alio dici potest quia uulneratus est propter iniquitatem nostram et infirmatus propter peccata nostra. ille igitur paruulus, ille infantulus [*]( 2 Ioh. 1, 3 3 Ioh. 1, 9 5 Ioh. 1, 10 sq. 6 Ioh. 1, 14 7 Ioh. 1, 30 10 Ioh. 1, 29 13 II Tim. 1, 10 19 I Cor. 9, 22 21 Esai. 53, 5 ) [*]( 1 habes quomodo erat om. FnV, in mg. m2 0 erat inquit AB, inquit om. L 7 de ipso perhibet X dicens de ipso B 8 dixit P 10 peccatum ABFxV peccata cet. 11 unum («. m3 munus) P unam B auctorem (8. u. m2) unum V unum 0 (a s. u alt. m2) cet. 13 in se] ipse G uinci (n s. u.) P 14 posset aboleret (set ab in ras.) P 15 Lucas om. G 16 crescentes LK et (-is m2) OV debeat X (a exp. V, eras. 0) quo A altiori y et (ri ex re) 0 17 praetermissi (ã ex a m2) P 18 adserimus PaBG asserimus A (m2 asseruimus) adseruimus cet. discriptam X 19 infirmib. (s 8. ḅ.) A infirmis eet. infirmos (v a. o m2) ut P 22 iniquitates nostras C infirmatus est aBCLy )

Sed nemo intra usum corporis formam omnem diuinitatis includat. alia natura carnis, alia diuinitatis est gloria. propter infirmitas, in se potentia; propter te inopia, in se opulentia. 15 noli hoc aestimare quod cernis, sed quod redimeris agnosce. [*]( 1296 A ) quia in pannis est uides, quia in caelis est non uides. infantis audis uagitus, non audis bouis dominum agnoscentis mugitus; [*]( 2 Ps. 17, 6 4 Ioh. 14, 2 5 II Cor. 8, 9 ) [*]( 2 ut tu mortis... praesepio infra in mg. P ut (t 8. u.) P mortis laqueis absolutus PaCLX sis mortis (mortis s. u. m2) laqueis abso- Iutus A mortis laqueis absolutus sis X mortis laqueis absoluaris B praesepio P (in quo mox ut tu in ras.) L 3 stellis V (in mg. celis) caelis ax 4 eodem LX deuersurio P diuersorio B (di ex de) cet. caelestibus sedibus PL, cf. Ephes. 2, 6 5 esset (t in ras.) A pauper propter uos C uos] UOB inquid G 6 est et ut A 7 illaj illius ΕγΤ 9 ille P (i s. e) L illius aC illi (i alt. in ras.) V uagientes X uegientes L uagientis (s ex fl) T meę (a s. 9 m3) P (in quo mox a [eras.] lacrimae), meae F et (e alt. eras.) LKV, mea (a m2 ex ae) 0 illae (ae m2 ex a) nV illa F et (ivs m2 s. a) 0 11 creatuss (s alt. eras) P sum om. PL 12 prodesset nasci (rodesset nasci in ras.) P nisi] si A (in quo non profuisset) 14 carnis est (om. est ante gloria) X gloriae (e exp. m2) P 15 inopia (a ex 0) P opulentiam (m eras.) P 16 noli. a, non (in mg. m3 noli) A 18 uagitum X boues X (-is m2 OKV) dno A agnoscentes F et (-is corr. ml) PG, (m2) OKV, cognoscentis L mugitum L )

hic est dominus, hoc praesaepe, quo nobis diuinum [*]( C ) mysterium reuelatum est, inrationabili gentes pecudum intra praesaepia more uiuentes alimoniae sacrae ubertate pascendos. agnouit ergo asina, species scilicet et forma gentilium, [*]( 1 Eeai. 1, 3 4 Cic. Orat. 27 17 cf. Exod. 13, 13; 34, 20; Origenea homo in Lucam XIII (XIII 1832 c M.) ) [*]( 1 asina PaCEGT; cf. lib. VII s. 175, enarr. psalm. 39, 22, epiat 23, 6; asina legitur in ss. 42 et 43 et lib. VII 8. 82 2 praesepe (e ult. ex ium) B. praesepium A praesaepium] praesidium X 3 sicut (in ras. 8 litt.) P transtulit (a 8. u.) P 4 uerba non distat usque ad non minus p. 67 u. 26 desunt in A (exciderunt folia duo) oratores (es ex is) B falleras (1 exp. m3) sermonum (s s. u., eras.) P 5 secuntur BCπχ negant B 6 sit, sed rem] si (sit m2 n) et seriem LX expectandam BX putant B 7 ai om. G pbilosofie (ph 8. f et e exp. m3) P totos (o alt. ex u) P 9 neglere P uerba om. X (post debemus add. 8. u. m2 V) 10 expectare X (spectare m2 0) 11 nullus P (i s. v alt. m3) L uetustas X (uenusta m2 V, uetuatatis m2 On:) uenusta G auo L 12 luminibus (bu 8. u. m3) P inrationabilem a 13 fucoj suco GfT et (c ex g) E suco] fuco FO fugo « et (g ex c) V, sua L 14 quo nobis (in ras., initio a eras.) P 15 inrationabiliP (-les m3) aBCG inrutionabiles rL et (es ex is m2) EOV inrationabilis cet. gentis X (-es m2 OV) 16 uiuentis X (-es m2 OV) pascendos P (a s. o m3) pascendas L et (a alt. ex o m2) V 17 scilicet species X et om. BFO V ) [*]( XXXII. Ambr. para 4. ) [*]( 5 )

istum igitur paruulum, quem tu quasi uilem, qui infidelis es, arbitraris, magi ex oriente [*]( E ) uenientes tam longo spatio sequebantur et procidentes adorant et regem adpellant et resurrecturum fatentur offerentes de thesauris suis aurum, tus et murram. quae sunt ista uerae fidei munera? aurum regi, tus deo, murra defuncto; aliud enim regis insigne, aliud diuinae sacrificium potestatis, aliud honor est sepulturae, quae non corrumpat corpus mortui, sed reseruet. nos quoque, qui haec audimus et legimus, de thesauris nostris talia, fratres, munera proferamus; habemus [*]( F ) enim thesaurum in uasis fictilibus. si igitur in te ipso, non ex te debes aestimare quod es, sed ex Christo, quanto magis in Christo non tua debes aestimare, sed Christi!

ergo magi de thesauris suis offerunt munera. uultis scire quam bonum meritum habeant? stella ab his uidetur et ubi Herodes [*]( 1 Psalm. 22, 1 3 Lnc. 2, 9, Matth. 2, 1. 16 7 Matth. 2, 1 12 Matth. 2, 2. 11 19 II Cor. 4, 7 24 Matth. 2, 2 sq..9 ) [*]( 1 pascet aET 2 an] a a, de X 5 deuersorio PB diaersorio eet. iacet∗∗∗ (sed eras.) sed P niget] fulget FγΤ 8 plane a iam plene X 10 uindicasset (u add. m3) P 11 quasiipilem (v 8. ip m3) P 12 sequuntur ed. Rom. 13 et ante regem om. C resurrectiong L 14 suis om. EGγ et thus C murram PBG mirram (i ex u) C myrram cet. istae (e exp. m3) P 15 murra P (-à m2), mirra C (i ex u) 0, myrra G (y ex u m2) cet. 16 sacrificium] sacramentum ē χ 18 seruet X audiuimus B (ui cxp.) Gf thensauris (n eras.) a 19 deferamus G 20 thenaaurum a 21 ex] e PL 22 ipi (i ex m) F xps a 24 herodes (s s. u. tn3) P )

Accipe aliud documentum. alia uenerunt uia magi, alia redeunt; qui enim Christum uiderant, Christum intellexerant meliores utique quam uenerant reuertuntur. duae quippe sunt uiae, una quae ducit ad interitum, alia quae ducit ad regnum. [*]( B ) illa peccatorum est, quae ducit ad Herodem, haec uia Christus est, qua reditur ad patriam; hic enim temporalis est incolatus, sicut scriptum est: multum incola facta est anima mea. caueamus igitur Herodem mundanae ad tempus praesulem potestatis, ut patriae caelestis aeternum consequamur habitaculum.

non electis tantum praemia ista proposita sunt, sed etiam omnibus, quoniam omnia et in omnibus Christus; uides enim quia non otiose uel de Chaldaeis, qui [*]( C ) peritiores numeris habentur, Abraham deo credidit uel magi, qui licet magicis artibus conciliandae sibi studium diuinitatis inpendunt, ortum in terris domini crediderunt, non inquam otiose, sed ut ex aduersariis gentibus sanctae religionis testimonium sumeretur et diuini timoris exemplum.

sed tamen qui sunt isti magi nisi qui, ut historia quaedam docet, a Balaam genus ducunt, a quo prophetatum est: orietur stella ex Iacob. isti ergo sunt non minus fidei quam successionis [*]( D ) [*]( 2 Ioh. 14, 6 3 Num. 24, 17 5 Apoc. 22, 16 7 Matth. 2, 12 10 Matth. 7, 18 11 Ioh. 14, 6 13 Ps. 119, 6 17 Coloea. 3, 11 24 cf. Origenes hom. XIII in Numeros c. 7 (XII 675 M.), Euseb. quaest. euang. 281, 18 ) [*](1 rursum X 2 xps est X 5 et om. aC est enim C splendida est stella r 6 luce ipse X 7 magi uia X 10 altera PL 12 qua] per quam B 19 in numeris PL 20 consiliandae X (t ci 8. si m2 0) cum reconciliandae P 21 intendunt X ) [*]( 5* )

Natum ergo magi nuntiant regem: perturbatur Herodes, congregat scribas et principes sacerdotum et interrogat ubi Christus oriatur. magi tantummodo regem nuntiant, Herodes[*]( F ) Christum requirit; ipsum igitur regem de quo interrogat confitetur. deinde cum ubi nasci haberet inquiritur, utique praenuntiatus ostenditur; neque enim quaeri poterat qui non erat nuntiatus. o amentes Iudaei, uenisse non creditis quem uidetis, uenisse non creditis quem dicitis esse uenturum! [*]( 1298 A ) [*]( 13 Matth. 2, 3 sqq. ) [*]( 2 uidernnt CG et (u ex a) π 8 uiderant APBGγL uiderunt cet. 4 caelo (o ex um) P in caelo gratiam om. L 5 profetice (fe ex fi m3) P 6 et 8. u. P, om. B 7 significaret (re 8. u. m3) P significabat ET signabat G et adorauerunt ΕγΤ adorauerant B 11 cognoscis X, agnosces a proprium ed. Rom. credidit P (di pr. tras.) G (di pr. exp.) 13 perturbatur AUCLOKV perturbatus eet., fort. recte 14 congregant (n eras.) A congregans B (ns in ras.) C sacerdotem (v 8. e m3) P et om. X, eras. B interrogat (t alt. in ras.) A interrogabat P (t alt. in ras. 3 litt.) BGL 15 regi C herodes ∗∗ P herodes au Gr herodes autem ET 17 habetret (t pr. eras.) P habere A praenuntiatus B (s in ras.) et (s ex r m2) Οπ praenuntiatur F pronuntiatus a praenuntians C 19 dementes B amantes L et (a alt. corr. in e m2) 0 20 uidetis uenisse non creditis om. A (in mg. m2 uiditis uenisse non creditis quem dicitis esse uenturum) quem uenisse uidetis uenisse non creditis ΕγΤ non creditis om. B )

uidete ecclesiae surgentis exordium: Christus nascitur et pastores uigilare coeperunt, qui gentium greges pecudum modo ante uiuentes in aulam domini congregarent, ne quos spiritalium bestiarum per offusas noctium tenebras paterentur incursus. et bene pastores uigilant, quos bonus pastor informat. grex igitur populus, nox saeculum, [*]( C ) pastores sunt sacerdotes. aut fortasse etiam ille sit pastor, cui dicitur: esto uigilans et confirma, quia non solum episcopos ad tuendum gregem dominus ordinauit, sed etiam [*](2,9) angelos destinauit. ecce angelus domini stetit ante illos.

uidete quemadmodum diuina cura fidem adstruat. angelus Mariam, angelus Ioseph, angelus pastores edocet. non satis [*]( 1 Matth. 2, 8 3 Matth. 2, 16 12 II Petro 2, 12 15 Ioh. 10, 11 17 Apoc. 3, 2 18 cf. Hebr. 1, 14 21 Luc. 1, 26, Matth. 1, 20; 2, 13, Luc. 2, 8 ) [*]( 1 inquit] itaque X eum A ml aBCG puerum A m2 cet. 8 alio P 4 expers (8 in u. ult. add. m3) P scilicet (sci eras.) P sensum a deum om. X 5 pro] in A interficitur X praelibauimus (prae s. u. m2) 0 6 clareret (re pr. s. u. m3) A clareat BC infantiae (e a. u.) A a 8. u. A, om. B a diuinitatis ex adunitatis P minime] non PL 7 uacauisse EO T ignaua (1 ra 8. ua) 0 ignara (r ex u m2) V dl erat G 9 faciebat in illa y uigilaret (t exp.) P 10 super P 12 modo] more f aulft (del. m2 et s. scr. caulà) T 13 effusas aCfT offensas X 14 et om. X 15 bonos L 16 forte a etiam om. PLX sit 0 (t add. m2), V (t ex c), sic FK 17 confirmare aC 18 gregem om. L 19 dni ex dns (ut uidetur) A 20 adstruit X 21 docet PL )

bene angelorum nominatur exercitus, qui ducem militiae sequebantur. cui igitur laudem angeli nisi domino suo dicerent iuxta quod scriptum est: laudate dominum de [*]( E ) caelis, laudate eum in excelsis. laudate eum omnes angeli eius? inpleta igitur prophetia est. laudatur de caelis dominus et uidetur in terris, de quo sanctus Marcus ait quia cum bestiis erat et angeli ministrabant ei, ut in altero misericordiae insigne, in altero diuinae indicium potestatis agnoscas. tuum est quod bestias patitur, suum quod [*](2,15 sq. ) ab angelis praedicatur. et aiunt: uideamus hoc uerbum [*]( F ) quod factum est, sicut dominus ostendit nobis. et uenerunt festinantes.

uides festinare pastores; nemo enim cum desidia Christum requirit. uides pastores angelo credidisse: et tu patri, filio, spiritui sancto, angelis, prophetis, [*]( 1299 A ) apostolis crede. uide quam signate scriptura singulorum libret momenta uerborum. festinant\' inquit \'uerbum uidere*. etenim cum caro domini uidetur, uerbum uidetur, quod est filius. non mediocre fidei tibi hoc uideatur exemplum, non uilis persona pastorum. certe quo uilior ad prudentiam eo pretiosior [*]( 1 Matth. 18, 16, Dent. 19, 5 5 Ios. 5, 14 7 Psalm. 148, 1 sq. 11 Marc. 1, 13 ) [*]( 1 testibus (s pr. in ras. m2) A • 2 angelis APB .3 caelestis B 4 altissimis] excelsis y 6 caelestis miiitiae X 8 laudate eum angeli eius (om. omnes) 8. U. m3 A omnes om. B 9 est igitur prophetiae X (-ia corr. OxV) 12 indo pietatis a 13 agnoscas (s alt.in ras.) P bestias (a ex i) V, cam (8. u. m2) bestiis O bestiis Fx 14 aiunt om. X 15 sicut. P 16 festinare (re s. u.) P 17 angelos (i a. o m2) P angelis L 18 ftlioq: (et 8. q: m2 0) spu (spui L et m2 O) LX 19 et apostolis B credere non uis? X signanter Cy signante a Jiberet X (e pr. eras. tt) 21 caro (ro in ras.) P 23 quod FL et (d exp.) Px, (d eras) aOV prudentiam eo prudentia praetiosior P )

Maria autem conseruabat omnia haec uerba [*](2,19) conferens in corde suo. discamus sanctae uirginis in omnibus castitatem, quae non minus ore pudica quam corpore [*]( C ) argumenta fidei conferebat in corde. si Maria a pastoribus discit, cur tu declinas discere a sacerdotibus? si Maria ante praecepta apostolica tacet, cur tu post apostolica praecepta magis cupis docere quam discere? disce personae uitium esse, non sexus; sexus enim sanctus. denique Maria praeceptum non accepit, exemplum edidit.

Circumciditur itaque puer. quis ille puer nisi ille de quo [*]( D ) [*](2,21) dictum est: puer natus est nobis, filius datus est nobis? factus est enim sub lege, ut eos qui sub lege essent lucrifaceret.

quid sit autem in Hierusalem sisti domino dicerem, [*](2,22) nisi in Esaiae conmentis ante dixissem; circumcisus enim uitiis dominico dignus iudicabatur optutu, quia oculi domini [*]( 18 Esai. 9, 6 19 I Cor. 9, 20 22 Ps. 33, 16 ) [*]( 1 sapientiam P (v s. a alt. m3) L sapientia B et (ia in ras. m2) F, sapientem FOR sapientum 7 2 dne (s. m3 dns) P fallere A et et P fugare P (c 8. g m3) L fustare C 4 putas BK uilia uerba ed. Rom. uerba uilia libri pastorum cod. Begius Maurinorum et ed. Rom., t pastorum 8. prophetarum m2 0, prophetarum V (del. et s. scr. m2 pastorum) cet. pastoribus (a ex 0) P 8 haec uerba APB uerba haec cet. 10 potestatem X (s. humilitatem m2 V) 12 sacerdotibus. (ce a. u.) P 13 cupit (s 8. t m3) P 17 circumcidatur B itaque] etiam x 18 natus] datus A datus] natus FO 19 sub (su s. u.) A essent 8. u. a, sunt A 20 post lucrifaceret add. sistitur autem iu hierusalcm x sisti m2 ex sistit P 21 esaiam X (m eras.) 0 est enim X (est corr. ex enim F, est exp. et 8. scr, et n, est eras. V) 22 domini cognitionis G et (gnitionis corr. in dignus) E dignos (u 8. 0) A iudicabatur om. 0.. )

nam si litteram sequamur, quomodo sanctus omnis masculus, cum multos sceleratissimos fuisse non lateat? [*]( C ) numquid sanctus Achab? numquid sancti pseudoprophetae, quos ad Heliae preces ultor caelestis iniuriae ignis absumsit? sed ille sanctus, per quem figuram futuri mysterii pia legis diuinae [*]( 6 Exod. 13, 12 11 Luc. 1, 85 12 Augustinus contra Iul. Pelage I 3, 10, contra sec. lul. resp. 166, IIII 121, de pecc. orig. 41, 47 (non enim... depulerit); cf. Origenes hom. in Lucam XIIII (XIII 1886 be M.) ) [*]( 1 omnes y legis euanidum; 8. m2 genus A series X typum] ipsum FK, impium (del. m2 et s. scr. typum) 0, speciem a 2 futurum (um ex corr. m2) A circumcisio (cum s. u.) P purgationem (onem euanidum; s. m2 ione) A 3 cupiditatem (m exp.) P 4 fragilitas (r 8. u.) A 5 fotura A futurae E (e exp.) yTX 6 est (t 8. u.) A 7 masculinum P (m3 ex masculum) aCGj 8 ..partes P 9 quia (a in u. ult. 8. u.) P uerba inde ab ipsum esse usque ad speciem figurantur p. 82 u. 12 desunt in A. intercidit quaternio 10 eundum (e 8. u alt. m3) P modo (v 8. 0 alt. m3) P 11 nascitur PX, nascetur ex te I 13 semen 8. u P 14 est enim Augustinus primo loco ex] in C 15 contagia in ras. P 16 non s. u. P 21 per dil. EfT figuram (m exp. m3) P figura EGOK in figura E (in S. u. m2) yT futuri (i in ras. m2) V futura FO )

Et ecce homo erat in Hierusalem, cui nomen Symeon, [*](2,25) et homo iste iustus et timoratus, exspectans consolationem Israhel. non solum ab angelis et prophetis, a pastoribus et parentibus, sed etiam a senioribus et iustis generatio [*]( 1301 A ) domini accipit testimonium. omnis aetas et uterque sexus euentorumque miracula fidem adstruunt: uirgo generat, sterilis parit, mutus loquitur, Elisabet prophetat, magus adorat, utero clausus exsultat, uidua confitetur, iustus exspectat. et bene iustus, qui non suam, sed populi gratiam requirebat, cupiens ipse corporeae uinculis fragilitatis absolui, sed exspectans uidere promissum; sciebat enim quia beati oculi qui uiderent.

nunc inquit dimitte seruum tuum. uide iustum uelut [*]( B ) [*](2,29) corporeae carcere molis inclusum uelle dissolui, ut incipiat esse cum Christo; dissolui enim et cum Christo esse multo melius. sed qui uult dimitti ueniat in templum, ueniat in Hierusalem, exspectet Christum domini, accipiat in manibus uerbum dei et conplectatur quibusdam fidei suae bracchiis. tunc dimittetur, ut non uideat mortem, qui uiderit [*]( 4 Hier. 1, 5 16 Luc. 2, 38 19 Lac. 10, 23 22 Philipp. 1, 23 28 Loc. 2, 27 sq. 26 Luc. 2, 30 ) [*]( 2 populoe (o alt. ex u m2) P 6 qui ergo uuluam sanctificauit s. u. m2 P ergo] enim y 9 nomen erat P (erat eras.) X 10 homo iste in ras. P 11 pastoribuB (a ex o) P 13 accipit PaB accepit cet. 14 adstruant (v s. 4 m3) P 18 fragilitatis (Ii s. u.) P exsolui x 19 qui eum a uiderunt (e s. u alt. m3) Pr 20 dimittis B post tuum add. dne ErT 24 expectatet (at eras.) P expectet et G in manibus (in ras.) P 25 uelut quibusdam aCy suae fldei Ey T, om. G bracchiia P brachiis cet.; post bracchiia add. operibus suis X )

uides uberem in omnes gratiam domini generatione [*]( C ) diffusam et prophetiam incredulis negatam esse, non iustis. [*](2,34) ec.ce . et Symeon prophetat in ruinam et resurrectionem plurimorum uenisse dominum Iesum Christum, ut iustorum iniquorumque- merita discernat et pro nostrorum qualitate factorum iudex uerus et iustus aut supplicia decernat aut praemia.