De Paradiso

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

Serpens inquit suasit, et hoc ueniabile deo uisum est [*]( F ) eo quod nosset multas ad decipiendum uias esse serpentis, quia transfiguratur in angelum lucis et ministri eius sicut ministri iustitiae sunt falsa inponentis rebus singulis nomina, [*]( 179A ) ut temeritatem dicat esse uirtutem et auaritiae nomen inponat industriae. serpens enim mulierem decepit. uirum mulier ad praeuaricationem de ueritate deduxit. serpentis typum accepit delectatio corporalis. mulier symbolum sensus est nostri, uir mentis. delectatio itaque sensum mouet, sensus menti transfundit quam acceperit passionem. delectatio igitur prima est origo peccati, ideoque non mireris cur ante serpens damnetur iudicio dei, secundo mulier, tertio uir. secundum erroris [*]( B ) ordinem damnationis quoque ordo seruatus est; delectatio enim sensum, sensus autem mentem captiuam facere consueuit. ut scias autem quia serpens typus est delectationis, damnationem eius aduerte.

supra pectus inquit tuum et in utero tuo ambulabis. qui sunt qui in utero suo ambulant nisi qui uentri et gulae uiuunt, quorum deus uenter et gloria in pudendis eorum, qui terrena sapiunt et cibo onerati ad terrena curuantur? [*]( c ) belle ergo delectationi ait, quae cibis intenta terram uidetur manducare: supra pectus tuum et in utero tuo ambulabis et terram manducabis omnibus diebus uitae [*]( 3 II Cor. 11, 14 sq. 7 Philo Legg. alleg II 18 (79, 14 sqq.; I 104, 18 aqq. C.) 11 Philo Quaest. 1 47 16 Gen. 3. 14 18 Philipp. 3, 19 Philo Legg. alleg. III 47 (114, 30; I 143, 12 C.) 21 Gen. 3. 14 ) [*]( 1 suasit APVD me persuaait JRF\' me decepit C\' me suasit cc<. uenẹrabile (i s. e) A est om. RV\' 2no*<sset<S\' ad om. A 3 transaguratur (s s. M.) F 4 ẹiusticiae A Iponentis D inpoteutis A (in 8. M.) PV imponentes cet. 5 auariae (a pr. a. M.) A auaritia RP\'V\' 7 accipit APVC\'D 9 mouet et BP\' mouet. S tranafundit (n alt. 8. M.) AM 11 ideo (om. que) RV\' dampnetur PBC\' et (p s. M. m2) C\' damnatar J< dampnatur V\' 12 iuditio (ti a. u.) A secundum (cu s. M.) A 13 dampnationis PJ3Cx et (p 8. M. m2) C\' (Mc NWper) 15 tipus A 17 ambulabant MS 18 uenter est et JVCx 19 ad terra. B ad terra r\' 20 intenta SBP\'CC\' interita APRVV\' interdicta M nutrita D terrarum SP\' uideatur M manducare uidetnr B )

332

tuae. tollenda est omnis excusatio diaboli, ne forte malitiae suae aliquid possit optendere, ut dicat iniquitatem suam ei condemnatione uenisse et ideo ad nocendum hominibus pertinaciter obniti, quia ideo damnatus est, ut noceret. quod uidetur esse proximum opinioni, si tamquam damnationis [*]( D ) accipimus istam sententiam; non enim deus ad hoc serpentem damnauit, ut noceat, sed quid futurum esset ostendit. et quidem temptatio illa quod amplius hominibus prosit superius demonstrauimus; si tamen cognouerimus quia scriptum est dicente deo: honorificantes me honorificabo, et contemptor mei honore priuabitur, licet nobis ex his uerbis aliquid aestimare. deus enim operatur quod bonum est, non quod malum; ergo doceant te uerba diuina quia [*]( E ) operatur gloriam, poenam relinquit. honorificantes me inquit honorificabo honorem bonorum operationis suae esse declarans. et contemptores, inquit, mei — non dixit honore priuabo, sed honore priuabuntur, non suae operationi deputans eorum iniuriam, sed quid futurum esset ostendens. ergo hic non dixit: facio te supra pectus tuum et in utero tuo ambulare et terram manducare omnes dies uitae tuae, sed: ambulabis inquit et manducabis, ut praedixisse [*]( F ) magia de serpente quae futura sunt uideretur quam praescripsisse quid faceret. terra, inquit, tibi cibus erit, non anima; nam et hoc peccatoribus prodest. unde et apostolus tradidit huiusmodi in interitum carnis, ut spiritus saluus sit in die domini nostri Iesu Christi. pectore autem et uentre [*]( 10 I Reg. 2, 30 21 Gen. 3, 14 23 Gen. 3, 14 24 I Cor. 5. 5 ) [*]( 1 colligenda APVCDPx diabolo N 2 ut] et J!F\' 3 condcmnationem A condempnationem C\' uenisse (ni in ras.) A 5 proxi*mum (n eras.) A opinionis RP\' opinione (i a. e) M si ow. N accipiamus RMP\'V\' 6 istam om. RV\' dampnauit serpentem B 7 futurum V\' futurus cef. 8 temtatio A 9 si APVD st C sed cet. cognoaerimna APVCD cognosce M cum legerimus ce<. 11 contemtor A 13 ergo (r s. M.) A doceant te (t pr. N. M.) P doceante A doceant RMV\' 14 glo<riam A 15 inquit me N 18 ostendit .MfF\' 19 ergo et hic 2V 24 na!a om. R V\' et (tM quo et s. «. m2) M )

333

ait reptare serpentem non tam propter corporis figuram quam quia propter terrenas cogitationes de illa caelesti benedictione sit lapsus; pectus enim frequenter recessus quidam accipitur sapientiae. et ideo apostolus supra pectus Christi reclinat caput, non in terram deicit. ergo si sapientia diaboli feris: [*]( 18OA ) inmanissimis conparatur, quibus intra pedes pectus sit, si etiam homines qui ten-ena sapiunt nec interiore affectu eriguntur ad caelum utero uidentur reptare per terram, utique uentrem animae nostrae non corruptibilibus saeculi huius implere, sed magis dei uerbo satiare debemus. bene igitur Dauid personam suscipiens Adae dicit: humiliata est in puluere anima mea, adhaesitin terra uenter meus; adhaesit enim dum configuratur serpenti, qui pascitur iniquitate terrena. ideoque nos apostolus configurari dicit oportere Christo, [*]( B ) ut uirtus Christi praetendat in nobis. quae sententia non putatur in serpentem grauis, cum etiam Adam, qui leuius peccauit, tali condemnatur sententia.

scriptum est enim: maledicta terra in operibus tuis; in tristitia manducabis eam omnes dies uitae tuae. uidetur certe similitudo quaedam esse sententiae, sed tamen in ipsa similitudine magna discretio. interest enim utrum manducet aliquis terram sicut serpenti dictum est quia terram [*]( c ) manducabit an uero sicut homini dictum est: in tristitia manducabis. adiectio enim ista in tristitia discretionem [*]( 4 loh. 13, 25; 21, 20 11 Psalm. XXXXIII 26 14 Philipp. 3,16 lSGen.3,17 ) [*]( 1 reptare ait (oMt. serpentem) RV\' 2 beatitudine a, recte puto 4 sapientia A et (-ae corr.) P 6 si scripsi. sed libri 7 interiori R (i ult. s. M. m2) interior F\' 8 per] super -BC\' itaque RSBP\'Y\' 11 adea P 13 configiratur (v <. i alt.) A configurati R configuratne V\' 14 configurare (i s. ę) J. 15 pretendat (ten s. M.) A quae sententia OM. -RF\' .16 uidetur -RF\' serpente RMBV\' gradus RV\' 17 condempnatur APBC\' et (p N. M. m2) C 18 tristitia RM 19 per omnes RB.P\' 20 tamen (n ex m) A 22 est ow. RV\' manducauit ARCV\' et (corr. m1) F manducabis F (m2 ex -bit) MP\'D 24 manducabit n )

334

facit: discretio quam uim habeat considera. bonum est mihi in tristitia magis terram manducare quam in delectatione. hoc est ut in actu quodam et sensu corporis contristari uidear quam delectari in peccato: multi enim propter nimias iniquitates non suscipiunt peccati conscientiam. at uero ille qui ait: castigo corpus meum et seruituti redigo contristatur in nostrorum paenitentiam peccatorum, quia sua tanta delicta non habuit, ut m his contristari deberet. denique et nobis suadet utilem istam esse tristitiam, quae secundum deum, non secundum saeculum est. oportet, inquit, uos contristari in paenitentiam secundum deum; nam secundum deum tristitia salutem operatur, saeculi autem tristitia mortem operatur. sed et de ueteri testamento accipe illos ad gratiam [*]( E ) peruenisse qui contristabantur in operibus corporalibus, illos uero supplicio remansisse qui delectabantur huiusmodi operibus. denique Hebraei, qui ingemiscebant in laboribus Aegypti, iustorum gratiam consecuti sunt et quia panem in tristitia manducauerunt, esca donati sunt spiritali, Aegyptii uero, qui talia opera cum exultatione celebrabant, regi detestabili seruientes nullam ueniam sunt adepti.

sed est et ilIa distinctio, quod [*]( F ) serpenti dicitur quia terram manducabit, Adae autem in [*]( 6 I Cor. 9, 27 10 II Cor. 7, 9 aq. 16 Exod. 2, 23 17 Tob. 2. 5 18 I Cor. 10. 3 Exod. 16. 14 sqq., cf. Philo Legg. alleg. ni 60 (121, 23 eqq.; I 151, 14 aqq. C.) 21 Gen. 3. 17—19 ) [*]( 5 ad P (t s. d) JRFJf 6 seruitute A et (e alt. m2 ex i) 5\' (in quo m2 ex et factum M< in ut uidetur) in seruitutem D in seruitute V\' 7 paenitentiam Monac. 2549 paenitentia cet. 9 utillaem J. istam s. M. R post tristitiam add. sed eam tristitiam MSBP\' 10 est post deum transponunt N nos M 11 paciencia n nam secundum deum oMt. RB 12 saeculi... operatur OMt. 7<F\' 13 ueteri (i ex c) F\' 14 peruenisese A contristabuntur P 15 in snpplicio y quạẹ (i <. ạẹ) F delectabuntur P huiua mundi S (huiusmodi w3) B.P\' 16 ingemiscebant A (e s. i alt. m2) R (i alt. ex e m1) S (i alt. ex e m2) ingemescebantJfC 17 manducarunt fC\' 18 doTp).natiJ\' aegypti R 19 celebrabant (r a. M.) A celebrant J?3fP\'F* et (corr. ?;<D <S\' 20 est et ow. R, est OH!. SBP\'V\', et om. M 21 mandacabis RMP\'C\'V\' )

335

tristitia inquit manducabis faenum agri, ut quendam intellegamus in his processum et, quando terram manducamus, in quadam malitia esse uideamur, quando faenum, in quodam processu, quando uero panem, tum consummata fuerit fortitudo. ergo et nos habeamus processum uitae huius. sicut habuit et Paulus, qui dicit: uiuo autem iam non ego — hoc est non ego, qui terram ante manducabam, non ego qui faenum, quia omnis caro faenum — set uiuit in me Christus, hoc est uiuit panis ille uiuus, qui uenit e [*]( 181 A ) caelo, uiuit sapientia, uiuit gratia, uiuit iustitia, uiuit resurrectio.

deinde considera quia non est maledictus homo, sed maledictus est serpens, nec terra in se maledicta est, sed maledicta inquit in operibus tuis ad animam dictum est. tunc terra maledicta, si habeas opera terrena, id est opera saecularia, et maledicta non in uniuersum, sed ut spinas et tribulos generet, nisi fuerit humanae studio operationis exercita. [*]( 182 A ) quod si eam exercuerimus, in labore quidem et sudore, sed tamen panem manducabimus. repugnat enim lex carnis legi mentis, et laborandum nobis est ac desudandum, ut castigemus corpus et seruituti redigamus et quae sunt spiritalia [*]( 6 Gal. 2, 20 8 Esai. 40, 6 Gal. 2, 20 9 loh. 6, 50 sq. 12 Gen. 3, 17 17 Gen. 3. 19 18 Augustinus contra lul. Pelag. II 5, 13 (repugnat... seminemus) Rom. 7, 23 19 I Cor. 9, 27 20 I Cor. 9, 11 ) [*](1 post manducabis add. et cum sudore manducabis (tum manducabis add. Jf<S\'B) N faenum RCP\' foenum S fenum cct. 2 esse in his MfF\' m his esse SBP\' 3 malia A alia D militiae R (e eras.) malitiae MV\' fenum V\' foenum RSBP\' fenum cct. 4 tuin scripsi cum libri 5 habemus RY\' 7 ante s. M. A 8 fpnum pr. C fenum MC\'D foenum cet- fęnum o!t. CD fenum AMCx foenum ce<. 8& (d a. &) -4 sed cet. 9 e 8. M. m2 R 10 iniustitia (in eras.) P 11 non maledictus est RV\' maledictns (c a. M.) A 13 inquit &. M. m2 F post est f!<M. id est RMV\' 14 maledicta est SBP\'CC\' habeas (a alt. s. M.) A 15 in s M. J. uniuersQ (Q ex a) A 16 exercitata S (ta alt. s. M. Mt3) BC\' excita R (in mg. m2 exculta t exercitata) 17 eam] etiam SBP\' 18 manducauimus RV\' 19 atque desudandum SBP\' atque sudandum RV\' )

336

seminemus. si enim carnalia seminauerimus, quae carnalia sunt metemus: si uero spiritalia seminauerimus, metemus ea quae sunt spiritalia. [*]( 1 «carnalia (s eras.) J. 3 post spirit alia add. amen JfCF\\ piante Jno nro ihu xpo. Cui 6 honor laua (s s. M.) et Ipin in acta scłorum aṁ C\'. EXPLICIT LIBER DE PARADISO BEATI ABROSII A EXPL. DE PARADISO LIBER SECUNDUS P EXPLICIT PARADI (LIBER PARA- DISI F\') RV\' EXPLIC (LIB. I. add. P\') DE PARADISO SP\' (qui add. ADAM ET EUA) D EXPLICIT LIBER SCI AMBROSII EPI DE PARADYSO P" EXPLICIT LIBER PARADISI BEATI AMBROSII ARCHIEPI C. in VMBC" non est subscriptio )