De Paradiso

item accipe: non frustra lignum scientiae boni et mali productum est in medio paradiso, et si cuicumque homini productum esset, superflua interdictio. sed neque frustra factum est [*]( u ) neque alii nisi homini factum est, qui mandatum accepit, ut non solo eo, sed eo cum ceteris uteretur. nam si multa discutias, conplura repperies et plane innumera, quae ei qui uti nesciat possint nocere. nec ipsas diuitias inuenies fructuosas, si habens diues subsidia largitatis neget alimenta [*]( 8 Luc. 12, 47 sq. ) [*]( 1 custodiam M custodire B cautiorem M (r ex n) cautionis RV cautione B 2 eumj quod BY\' scieris M est nescire R (est exp. m2) V\' sciens cet. 3 est om. M igiturJ utique B ut SBP\'(;\'. om. cet. 4 utraque M norimus (m2 nosci) P 6 referamus R debes] prodest BV\' utraque M 7 auctorque SB et (s. actusque) pi congruat V 9 qui] si V perfunctoriae ASB et (n s. u.) P perfunctoria BV\' cognouerit RV 10 quod uelj t quod H (f postea additum uidetur) V possit M 11 absque APV, fort. atque absque denique obest M (denique s. u.) SBPCC obest se A (t exp. m2) obè.* P obesse V obesset Px 18 aegroto ND ea cognitione B 14 item] iterum SBP\' 16 paradysi R 17 est om. SB 18 neque... factum est tM mg. info m,2 A. om. D hoc factum B 19 solO. R solus P1 20 conplura AVSBCC et (quil m2 s. con) P, (qua ex co m2) P\' 21 possit RV possint M (n s. u.) 22 necet RV )

pauperibus, excludat inopem subsidio destitutum. aliena extorqueat, quia praeualet potestate. pulchritudo ipsa et gratior corporis forma frequenter in uitium quam deformitas trahit. [*]( D ) numquid igitur quisquam deformiores quam pulchriores filios habere «lesiderat et inopes potius liberos suos cupit esse quam diuites? plura sunt huiusmodi quae non ad inprudentiam largientis referenda sunt, sed ad male utentis errorem. et ideo utentem accusandum potius quam donantem.

Iterum quaestio: sciebat praeuaricaturum deus Adam [*]( E ) mandata sua an nesciebat? si nesciebat, non est ista diuinae potestatis adsertio, si autem sciebat et nihilominus sciens neglegenda mandauit, non est dei aliquid superfluum praecipere. superfluo autem praecepit primoplasto IJU Adae quod [*]( F ) eum nouerat minime seruaturum. nihil autem deus superfluo facit; ergo non est scriptura ex deo. hoc enim obiciunt qui uetus non recipiunt testamentum et has interserunt quaestiones. uerum hi sua sententia et opinione uincendi sunt. cum enim noui testamenti non refutant fidem, exemplo sunt arguendi, ut uetus credant, quoniam cum sibi diuina praecepta et facta conueniunt, unius auctoris testamentum utrumque liquet esse credendum. discant igitur non superfluum, non iniustum etiam praeuaricaturo praescriptum esse mandatum. nam et ipse dominus Iesus elegit Iudam, quem proditorem sciebat. quem si per inpiudentiam electum putant, diuinae [*]( 161 A ) derogant potestati. sed hoc aestimare non possunt, cum scriptura dicat quia sciebat Iesus qui eum proditurus esset. conticescant igitur repugnatores isti ueteris testamenti. [*]( 9 ex Apelle, cf. Harnack 1. c. 26 Ioh. 6, 64 ) [*]( 1 destitutum A (tu pr. 8. 1t. mS) 3 deformitatis (om. quam) RV\' 6 inpudentiam APCCD prudentiam RТx 8 potius] magis RV 11 autein] enim BV 12 superfluam A 13 superfluo Y (v m2 s. o) superfluum BSBP\'V\' primoplasmato M plasto S (in mg. primo: psalto) 14 deus in ras. S superfluo deus YB superfluum M 15 exj a C\' 16 accipiunt BV\' 19 sibi om. RVI 20 testamentum testamentum A V et (pr. e.rp.) P 21 discat II 22 praeuaricatoriR praeuaricaturi r\' 26 qui 1131 quis cet. 27 erat N istius R P et (us 8. fl.) M )

sed quoniam etiam gentilibus, si forte istud obiecerint, respondendum uidetur, qui exemplum non accipiunt, rationem exigunt, accipiant etiam ipsi qua ratione dei filius uel praeuaricaturo mandauerit uel elegerit proditurum. uenerat [*]( B ) dominus Iesus omnes saluos facere peccatores; etiam circa impios ostendere suam debuit uoluntatem. et ideo nec proditurum debuit praeterire, ut aduerterent omnes quod in electione etiam proditoris sui seruandorum omnium insigne praetendit nec in eo laesus est uel Adam, quia mandatum accepit, uel Iuda, quia electus est. non enim necessitatem deus uel illi praeuaricationis uel huic proditionis inposuit, quia uterque, si quod acceperat custodisset, a peccato potuit abstinere. [*]( C ) denique nec ludaeos omnes credituros sciebat et tamen ait: non ueni nisi ad oues perditas domus Istrahel. ergo non in mandante culpa est, sed in praeuaricante peccatum est, et quod in deo fuit ostendit omnibus quod omnes uoluit liberare. nec tamen dico quia praeuaricationem nesciebat futuram, immo quia sciebat adsero, sed non ideo pereuntis proditoris inuidiam in se debuit deriuare, ut adscriberetur deo quod uterque sit lapsus. nunc autem uterque [*]( D ) redarguitur atque reconuincitur, quia et ille mandatum ne laberetur accepit et hic etiam in apostolatus munus adscitus est, ut uel beneficio reuocaretur a proditionis affectu, simul ut dum alii reuincuntur, prodesset omnibus. non enim consisteret peccatum, si interdictio non fuisset; non consistente autem peccato non solum malitia, sed etiam uirtus fortasse non [*]( 4 Luc. 19, 10 14 Matth. 15, 24 ) [*]( 4 et 6 proditorem B 4 <si) nenerat Henricus Schenkl 10 iudas NC(\'I 12 potuit se SBC\' potuit (-is corr.) set (t 8. u.) C potuisset (eras., in mg. ml potuisset) se Pi 14 is.ahel APP* isrt cet. 15 est om. RMSBV\' 16 est om. P omnes m2 s. ras. V 18 futorum A (a s. u tert.) r 19 deriuare AMSB diriuare P\' (i pr. ex e) cet. 21 atque in mg. ml S, om. P4, atque reconuincitur om. B conuincitur BVMSP\'V\' 2.3 beneficio dei N (dei 8. u. M) ad A (d exp.), fort. ab 24 dum] cum B (ut s. u.) 26 fortasse om. B )

esset, quae nisi aliqua malitiae fuissent semina, uel subsistere uel eminere non posset. quid est enim peccatum nisi [*]( E ) praeuaricatio legis diuinae et caelestium inoboedientia praeceptorum? non enim auribus corporis de mandatis caelestibus iudicamus, sed cum esset dei uerbum, opiniones quaedam nobis boni et mali pullulauerunt, dum id quod malum est naturaliter intellegimus esse uitandum et id quod bonum est naturaliter nobis intellegimus esse praeceptum. in eo igitur uocem domini uidemur audire, quod alia interdicat, alia praecipiat. si quis non oboedierit illis quae semel a deo praecepta[*]( F ) credimus, poenae obnoxius aestimatur. dei autem praeceptum non quasi in tabulis lapideis atramento legimus inscriptum, sed cordibus nostris tenemus inpressum spiritu dei uiui. ergo opinio nostra sibi legem facit. si enim gentes quae legem non habent naturaliter ea quae legis sunt faciunt, eiusmodi legem non habentes ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis. opinio igitur humana sibi tamquam dei lex est.

\' Iterum hinc aliam faciunt quaestionem, ut ad uicem mandati eius, quod diximus in hominis opinione consistere, hanc ipsam opinionem inpressam a deo nobis tamquam [*]( 162 A ) praescriptum diuinae legis accusent. norat, inquit, hominem peccaturum qui creauit eum et has opiniones ei boni et mali inpressit an non nouerat? ut si dixeris quia non nouerat, alienum a maiestate dei sentias; si autem dixeris quia sciens deus peccaturum hominem communes tamen opiniones ei boni et mali inpressit, ut propter admixtionem malorum uitae perpetuitatem seruare non posset, sicut in illo non [*]( 12 II Cor. 3, 3 14 Rom. 2, 14 sq. 19 ex Apelle, cf. Harnack 1. c. ) [*]( 3 inoboedientiae A mandatorum B 6 pullularunt MB 10 et ideo si NGC, fort. recte 12 lapideis om. B fort. <uel> atramento 14 ipsa sibi S 15 ea om. RVI 16 huiusmodi BVI 17 quae P 19 ad inuicem P (in s. u.) M (in exp.) 20 hominibus RM 22 norat A 1111 PRVI nouerat Am2 cet. peccatorum P (v s. 0) 23 ei scripsi et libri 25 deus aciens P4 26 deus p̣ạṭṛẹ(p̣ạṭṛẹ eras.) A 27 ut om. R P 28 post praesagum add. fuit RY\' et 8. u. M )

praesagum futuri ita in hoc non bonum deum significare uidearis. [*]( B ) atque hinc argumentantur quia non est creatura hominis a deo facta. nam sicut supra ostendimus eos dicere quia non est -mandatum dei, sic et hic dicunt: non ergo creatura hominis a deo, quia deus malum non fecit, homo autem opinionem accepit mali, dum a malis praecipitur abstinere. hoc autem genere alium bonum deum, alium operatorem hominis conantur adserere. quibus respondendum est ilico secundum [*]( C ) opinionem suam. si enim hominem nolunt a deo factum, quia peccator est homo. et hoc refugiunt, ne bonus deus peccatorem fecisse uideatur, quia non putant bonum qui fecerit peccatorem, dicant utrum operatorem hominis a deo factum putent. si enim a deo factus ille, ut dicunt, operator est hominis, quomodo bonus deus operatorem mali fecit? utique non bonus. nam si qui peccatorem fecit non bonus, cauendum ne grauius sit operatorem peccatoris fecisse; debuit enim [*]( D ) bonus deus prohibere natiuitatem eius qui peccati substantiam haberet inducere. quodsi dicunt non esse genitum operatorem, requirendum utrum bonus deus potuerit inhibere quoquo modo incipientem malitiam an non potuerit. si enim non potuit, infirmus; si potuit et non fecit, non bonus. ergo si sibi ista non congruunt nec suae sibi haereticorum conueniunt opiniones, requiramus ne forte rationis fuerit qua causa deus [*]( E ) siue geniti siue non geniti illius operatoris siuerit malitiam introire in hunc mundum, cum posset inhibere.

itaque seruantes unum et eundem deum bonum atque operatorem id si possumus adstruamus quod gratiae utrique conueniat nec [*]( 1 hunc (ona. in) RV\' dum SBP\' 15 si N (qui om. M), om. II . fecit CP\' facit R (a ex e) cet. 16 peccatorem operatoris R peccatores APV peccatorem M, oni. C (in quo operatorê, 8 ex is) 18 habebat N operatorem <mali> Costerius 19 potuit ΠΜ 20 potuerit oinnino B 21 si (pr.) enim RSBV\' si uero (uero m2 ex enim) P\' 24 sinent Costerius sic uelit SBCC et (i alt. ex u) P\' si uelit cet. introire malitiam N 25 posset scripsi possit libri 2ti bonum deum R dum B et (om. bonum) P4 27 si (s. u.) possumus (ex pusuimus) A nec non MP1 )

accusationis eorum declinemus inuidiam qui ita dicunt: quomodo deus bonus, qui non solum passus est introire in hunc mundum malitiam, sed etiam in tantam confusionem uenire permisit? uerum haec accusatio tunc locum haberet. [*]( F ) si ita animae uim et intimae secreta mentis inficeret, ut . nullo pacto posset aboleri et inmedicabilium uulnerum menti atque animae nostrae uirus insideret; esset enim aptior huius querellae locus, quod cum omnia possit deus, hominem tamen perire sit passus. uerum cum deus nostri misericors respuendi erroris remedia reseruauerit abolendique omnia contagii non aboleuerit facultatem, quomodo inrationabile uel iniustum est, si permisit nostrum materiale temptari quadam trepidatione fragilitatis humanae, ut faeneratior postea gratia per paenitentiam delictorum in hominis rediret affectum et fragilitatis suae conscius, quod tam facile a diuinorum mandatorum serie deuiando trepidauerit, tamquam clauum animae [*]( 163 A ) fluctuantis mandata caelestia timeret amittere, diuinaeque misericordiae plus tribuens quod recepit amissum et sibi aliquid usurpans gratiae quod reuertit?

nunc quae sit illa ratio [*]( B ) consideremus, quid sit istud quod cum mandatum daret homini de illa admirabili beataque uita praescribens, ne contra faciens morte moreretur, de manducando et non manducando putauerit esse mandandum. sunt enim qui putant nequaquam [*]( 1 ex Apelle, cf. Harnack 1. c. 6 Onid. Met. I 190 ) [*]( 1 quia APVD 2 bonus deus RBC\'V\' 3 confeseionem RP 5 intima 11-1 (-ae m2) SP" ut om. APV, 8. u. ml M 6 nullo] in illo R (in i in ras.) V\' pacto 8. u. C", om. B possit MSBP1 et (corr.) C\' 7 insiderit R insederit SB enim] ergo M abtior AR 8 quaerellae PM querejlae VI quaerelae R querelae cet. posset II 10 reseruauerit P (ue 8. u.) abolendiquae (n 8. It.) A abolendi.que P omnes (i s. e) P 11 post inrationabile add. temtari, sed exp. A 13 fragilitas (tis 8. s) A gratie A 16 deuitando A 17 diuinae (om. que) RCD 18 plus tribuens om. RV tribuens A (b ex u) tribuit SBP1 recipit RP\'DV\' 8. & add. 11 m3 P 19 reuertit ARVCC\'P"V\' et M tlil reuertitur M m2 SBP\' 21 mirabili RV\' ammirabili P DP" 22 morteiii M iTipmoreretur A mereretur R 23 mandatum A (nd m2 8. t) manducandum Y (uc eras.) l\' )

mandatum istud conuenire caeli et terrae atque omnium creatori nequaquam dignum incolis paradisi, eo quod illa uita similis angelorum sit. et ideo non terrenum et corruptibilem hunc [*]( C ) cibum esui fuisse possumus aestimare, quia qui non bibunt neque manducant erunt sicut angeli in caelo. cum igitur in cibo neque praemium sit, quia esca nos non commendat deo, neque magnum periculum sit, quia non quod intrat in os coinquinat hominem, sed quod exit de ore, uideatur sine dubio tanto auctore ..... praeceptum, nisi hunc cibum ad illum propheticum referas, quia pro magno praemio dominus de [*]( D ) sanctis pollicetur suis: ecce qui seruiunt mihi manducabunt, uos autem esurietis. hic est enim cibus, in quo uita definitur aeterna, quo quisque fuerit defraudatus morte morietur, quandoquidem panis uiuus atque caelestis ipse dominus est, qui uitam dat huic mundo. unde et ipse ait: nisi manducaueritis carnem meam et biberitis sanguinem meum, non habebitis uitam aeternam. erat ergo panis aliqui, de quo praescripserat edendum paradisi incolis. quis ille? accipe quem dicat. panem inquit [*]( E ) angelorum manducauit homo; est enim bonus panis, si facias uoluntatem dei. uis scire quam bonus panis? ipse [*]( 5 Matth. 22, 30 7 Matth. 15, 11 11 Esai. 65, 13 14 Ioh. 6, 50 sq. 16 Ioh. 6, 53 sq. 19 Psalm. LXXVII 25 ) [*]( 2 lignum SBP\' 3 sit SBP\', om. cet., fort. \\sit) similis 7 nonl neque RSBFV in s. u. m. ant. A 8 coinquinat A (m. ant. ex communicat) MC\'D coinmunioat cet. qfl ex co P uidetur N 9 a tanto SBP\'CC\' lacunam significaui; non esse post auctore add. SBP\', melius post praeceptum m2 8. u. indignum M idemque ante tanto liber s. Theoderici apud Bemos; fort. plane indignum uel perindignum, quod coniecit Henricus Schenkl, supplendum 10 referes JK refrens V. qui" P (5 m3 s. ι̣ạ) P\' (m2 quem) quem P" de (exp.) P 12 est s. «. Å. om. BV\' 13 ita A V et (corr.) C «ta (i eras. et ui s. ras. m2) P 14 quandoque BSBY\' ninus A (i s. u.) 15 ipse est dominus B est ipse dominus C\' 17 eternam aerna (alt. del. m2) A 18 aliqui scripsi aliquid ARD aliquis M (a ex d m2) cet. perscripserat R praescripserit B edenfum (d s. q) A 20 angelorum om. II manducabit (v ex b m. ant.) A es* P es R 21 ipse... ait om. RV\' ) filius manducat hunc panem, de quo ait: meus cibus est ut faciam uoluntatem patris mei, qui in caelis est.

Iterum uideamus qua ratione dominus deus Adae dixerit morte moriemini, quid intersit utrum aliquis dicat moriemini an addat morte moriemini; ostendere enim debemus nihil superfluum in dei esse mandato. itaque hoc [*]( F ) arbitror. cum duo sibi sint contraria mors et uita, secundum simplicem sermonem a uita uiuere dicimus, a morte mori. si autem geminare uelis utrumque, quia uita uitam facit, dicitur uita uiuit, sicut habes in lege, et quia mors mortem facit, dicitur morte morietur. non est autem superflua ista geminatio; est enim uita ad mortem et est mors ad uitam, quia et quicumque < uiuit dum> uiuit moritur et dum moritur [*]( 164 A ) uiuit. fiunt ergo quattuor distinctiones: uita uiuere, morte mori, uita mori, morte uiuere. cum igitur haec se ita habeant, usus et consuetudinis praeiudicium debemus excludere, quia usus hoc habet, ut communiter dicatur uiuere et qui uita uiuit et qui morte uiuit et communiter dicatur mori uel ille qui morte moritur uel ille qui uita. itaque ex quattuor illis duos significat, ut dicat uiuentem uiuere nec melius deteriusque distinguat et dicat morientem mori nec inter malam [*]( B ) et bonam mortem uideatur esse discretio. nam indiscreta [*]( 1 Ioh. 4, 34 3 cf. Philo Legg. alleg. I 33 (64, 46; I 88, 20 C.) Quaest. I 16 10 Ezech. 33, 14 sq., cf. 18, 13 ) [*]( 1 de quo II denique cet. 5 morte s. u. m2 A 9 uitę (a s. <;) A 12 uitama (& eras.) A 13 et quicumque <uiuit dum> scripsi et qui eumque APVMD quia dum RVI et quis dum cet. 15 uita mori morte uiuere RSB VI morte uiuere (om. uita mori) AP* morte uiuere uita moti P (uita mori s. u. m2) P\'D morteiji uiuere uitaiii mori M morti uiuere uito mori CC 16 usum AVD usus (s alt. in ras. ex m m2) P 17 dicatur ona. P dicatur... communiter om. RCVI 18 uita M uitae cet. morto P (e ex i) M morti D (ti in ras.) cet. 19 morte ... qui om. Y morte RMV morti D (ti in ras.) cet. uita scripsi uita moritnr po uita uiuit RJIVI uitae uiuit P uitae cet. 20 signin tioant JRMV dicant MV\' nec (c eras.) P 21 distinguat et dicat M )

quaedam uita significatur qualis inrationabilium aut etiam paruulorum et indiscreta mors aeque.

sequestrato igitur usu communi quid sit uita uiuere et quid sit morte mori et quid sit uiuere morte et mori uita consideremus. puto enim secundum scripturas quia uita uiuere admirabilem quandam illam uitam beatamque significet et hunc uiuendi [*](c) usum spirandique munus cum beatae uitae gratia ueluti coniunctum et quadam participatione permixtum demonstrare uideatur. hoc est enim uita uiuere, uirtute uiuere, beatae uitae actus habere in istius corporis uita; contra autem morte mori quid est aliud nisi cum morte corporis deformitatem significare morientis, cuius et caro communi uiuendi munere defrudetur et anima uitae aeternae usum habere non possit? est etiam qui uita moritur, ut qui uiuit corpore, [*](I) ) sed actu moritur suo, quales 1111 sunt qui, ut ait propheta, descendunt in infernum uiuentes et illa de qua apostolus dicit quoniam uiuens mortua est. quartum superest, quod sunt qui etiam morte uiuunt, ut martyres sancti, qui utique moriuntur ut uiuant. moritur caro, sed uiuit gratia mortuorum. ergo absit a nobis, ut participes mortis uiuamus, sed contra participes uitae moriamur; sanctus enim nec uitae istius se uult esse participem, ut ait: dissolui [*]( E ) et cum Christo esse; multo enim melius et alius: heu me quod incolatus meus prolongatus est, dolens utique cum consortia uitae speret aeternae, istius uitae [*]( 16 Psalm. LIIII 16 17 I Tim. 5, 6 22 Philipp. 1, 23 24 Psalm. CXVIIII 5 ) [*]( 1 quaedam] quae BV\', om. M 4 uiuere morte et mori uita scripsi uiuere morti et mori uitae libri 5 uito B 6 significat RCV etl ut AD 9 est s. u. m. ant. A uirtute uiuere s. u. CI, om. M 13 defrudetur A V et ml P defraudetur P m2 eet. anime (a s. e) A 14 ut qui uiuit om. RV\' 15 moriatur N qui nt II quibus N 16 descendant BMV 17 quartum (t s. u.) P 18 quod (quid m3) P uiuant K 21 moriagtor (m s. nt vi2) P 22 ut] quia R V\' qui ut a qui Erasmus ait apJs B dissolui enim RSBP\'V 23 enim om. RPxV 24 quodj quia VB 25 fjragilitate (i pr. s. u.) A )

fragilitate se contineri. et ideo possum e contrario dicere quia, etsi uita uiuere bonum est, uitae tamen uiuere ambiguum sit. potest enim dici quis uitae uiuere, hoc est uitae aeternae istius uita corporis militare, potest etiam dici uitae uiuere, hoc est uel quemcumque uel sanctum istius uitae habere desiderium corporalis, uti uerbi gratia si quis ideo honeste putet esse [*]( F ) uiuendum, ut is longaeuitatem uitae bonis actibus consequatur, quales plerique infirmiores sunt quos haec uita delectat.

sicut ergo uitae uiuere quid sit accepimus, quid sit morti mori accipiamus uel morti uiuere. possunt enim esse qui moriantur morti et qui uiuant uitae. nam qui non ita uiuit, ut secundum mortem animae suae uiuat, is morti moritur. quia non est obnoxius morti, id est nexus eum aerumnosae [*]( 165 A ) mortis amisit, non constringitur uinculis mortis aeternae. mortuus est morti, hoc est mortuus est peccato, mortuus est poenae. cui contrarium est poenae uiuere, hoc est quando qui uiuit ad poenam uiuit ad mortem. qui autem moritur ad poenam moritur ad mortem. est etiam qui in hac uita positus moriatur ad uitam, sicut ille qui ait: uiuo autem iam non ego, uiuit autem in me Christus; peccato enim mortuus [*]( B ) est, deo uiuit, hoc est mors in eo mortua est, sed uita uiuit, qui est dominus Iesus. ergo bona uita eorum qui deo uiuunt, [*]( 19 Galat. 2, 20 22 loh. 14, 6 ) [*]( 1 conteneri R conteri PVMCCI et om. RV\' 3 uitae uiuere hoc est 8. u. m2 M aeternae] &̢atę (ato in ras. m2) A 6 uti ACCI ut. PF ut cet. 7 his PSBC 9 accipimus APVCD 10 morti M morte cet. uiuere Monac. 2549 mori cet. 11 uiuant (n s. 14.) A uite (te ira ras. m3) P 12 ut] et M (8. ut) A V & P uiuit PV 13 qui, P morti (ti s. u.) A eum om. R VI aeriQno.se (s eras.) A 14 mortis (is ex em) A aeternae (r ex n) A 16 quis m RSBP\'C(V\' et (quando quis in ras.) D 17 uiuit ad portem qui autem m ras. minoris spatii ml A moritur... ad mortem om. A, in quo post autem legitur f (scripta erant haec uerba eodem signo adiecto in wg. inf. nunc absciso) 18 etiam] autem RV4 19 qui om. RV 20 intern] uero CC\'P\' enim] autem SBP1 22 ihsi (i alt. add. m2) P deus B duo RV\'\' )

mala uita eorum qui peccato uiuunt. est etiam media uita ut animantium ceterorum, sicut habes scriptum: producat terra animam uiuentem secundum genus. est uita etiam mortuorum ut deus Abraham et deus Isaac et deus Iacob, quia deus mortuorum non est, sed uiuorum. sunt etiam quibus communitas est quaedam mortis et uitae, de quibus [*]( C ) ait apostolus dicens: si conmortui estis, et conuiuetis. si enim conplantati inquit sumus similitudini mortis eius, simul et resurrectionis erimus, scientes quia uetus homo noster simul confixus est cruci, ut destruatur corpus peccati, ut ultra non seruiamus peccato; qui enim mortuus est iustificatus est a peccato. sicut autem figuras multas uitae diximus, ita etiam mortis inueniemus. dicitur enim mors mala secundum illud: anima quae peccat ipsa morietur. dicitur mors communiter, sicut habes uerbi gratia quia [Adam] uixit [*]( D ) tot annos et mortuus est et adpositus est ad patres suos. dicitur etiam mors per baptismatis sacramentum, sicut habes: consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem et alibi: si autem mortui sumus cum Christo, credimus etiam quia simul uiuemus cum illo. uides quia mors quidem appellatione dicatur, sed haec uita sit nostra. [*]( 2 Gen. 1, 24 4 Exod. 3, 6 Luc. 20, 37 sq. Marc. 12, 26 sq. 7 n Tim. 2, 11 8 Rom. 6, 5-8 15 Ezech. 18, 20 17 Act. 13, 36 19 Rom. 6, 4 20 Rom. 6, 8 ) [*]( 1 et mala B 3 animam (a pr. s. u) A genu; suum M (suum R. u.) RFCCV etiam om. RVI 4 ut om. APRVMDV\' 6 quibus om. BY\' 7 cο̄m∗ortui A cQmortui RV\' 9 resurrectionis eius M feius 8. u. m2) C 10 quod M simul om. M confixusj crucifims PVB fiius C 12 qui... peccato om. II 13 sifi (<5 s. u.) A 14 enim (exp. m2 et 8. scr. etiam) M etiam RV\' 15 illid (u s. i alt.) A 16 morsj et mors NCC Adam seclusi; quidam coniecerunt Maurini 18 babtismatis P sacramenta R V\' 19 per baptismum om. RV\' 20 morte PRVCV\' mortuus est (mortuus V) om. cum-RF\' 22 apellationem A iudicatur APVD dicitur R V 23 uita uita A )