De Paradiso

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Prima, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.1). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1896.

erat fons qui inrigaret paradisum. qui fons nisi dominus Iesus Christus, fons uitae aeternae sicut pater? quia scriptum est: quoniam apud te fons uitae, denique: flumina [*]( lr.O A ) de uentre eius fluent aquae uiuae. et fons legitur et fluuius legitur, qui inrigat paradisi lignum fructuosum, quod ferat fructum in uitam aeternam. hic ergo fons, sicut legisti — fons enim procedit inquit ex Edem, id est: in anima tua fons est, unde et Solomon ait: bibe aquam de tuis uasis et de puteorum tuorum fontibus-hie est fons, qui procedit ex illa exercitata et plena uoluptatis anima, hic fons, qui inrigat paradisum, hoc est uirtutes animae eminentissimo merito [*]( B ) pullulantes.

et diuiditur mquit fons in quattuor initia. nomen est uni Phison; hic est qui circuit omnem [*]( 4 Philo Legg. alle/r. I 14 (52. 25; I 72. 14 C) 9 Gen. 2. 10 11 Psalm. XXXV 10 loh. 7. 38. cf. Esai. 58. 11 (44, 3) 15 ton. 2, 10 16 Prouerb. 5, 15 20 Gen. 2, 10-14 ) [*]( 1 inplioasset P (n ex m) VI implicasset cet. inmortalitatem R (m alt. eras.) 4 aedem PMlM aeuen J2 V e.den S eden eet. 5 animae ex anima P NOTS PVC NOyC M noyf RC\'P\'V\' NOUS S nous B 7 uelut (om. alii PVCC uel ad cet.; fort. uel obnoxiam scribendum; nam uel et uelut saepe confunduntur 9 nisi om. RY; 10 sicut et N 11 te est BG; et est (s. u. m2) P\' fons est V flumina om. B, in mg. m2 S, denique flumina om. P\' 14 ferat P (t s. u.) 15 inquit om. MP* inquit procedit B edem S aedem PVMP4 aeden R eden cct. 16 salomon libri 17 de om. R, a MV4 hic est fons om. RV\' 18 uoluntatis M (p s. n) S hic est P4 19 uirtutis P (-es corr.) V uirtus R 20 pullulantes VM pullulantis S (ti in rns.) crt. hic fons N 21 phison Uindob, 779 fison (fyson C\') cet. semper )

273
terram Euilat, ubi est aurum. terrae autem illius aurum bonum est, ubi est carbunculus et lapis prasinus. et nomen secundo Geon; hic est qui circuit omnem Aethiopiam. et flumen tertium Tigris; hic est qui uadit contra Assyrios. et flumen quartum est Euphrates. haec igitur quattuor sunt flumina, hoc est Phison — secundum Hebraeos Phison dicitur, Ganges autem secundum Graecos —, qui fluit contra Indiam. Geon autem [*]( C ) Nilus, qui circuit terram Aegypti uel Aethiopiam. Mesopotamia autem dicitur, quod Tigris et Euphrates incluserint eam, eo quod inter duo haec flumina constituta sit, quod etiam longe positis nomen ipsum et opinio communis expressit. sed quemadmodum fons dicitur sapientia dei? fons enim est secundum euangelium dicens: si quis sitit, ueniat ad me et bibat, fons est et secundum prophetam, qui ait: uenite et edite de meis panibus et bibite uinum, quod miscui [*]( D ) uobis. sicut ergo fons uitae est sapientia, fons gratiae spiritalis, ita fons uirtutum est ceterarum, quae nos ad aeternae cursum dirigunt uitae. ex hac igitur anima, quae culta est, non ex ea quae inculta fons iste procedit, ut inriget paradisum, hoc est quaedam diuersarum frutecta uirtutum, quarum sunt quattuor initia, in quae sapientia ista diuiditur. quae sunt quattuor initia uirtutum nisi unum prudentiae, aliud temperantiae, tertium fortitudinis, quartum iustitiae ? quae [*]( E ) etiam sapientes istius mundi ex nostris adsumpta in suorum scripta librorum transtulerunt. itaque sicut fons sapientia est, [*]( 14 Ioh. 7, 37 15 Prouerb. 9, 5 22 Philo Legg. alleg. I 19 (56, 9; I 77, 12 C.) Quaest. I 12 ) [*]( 1 terrae P (r alt. 8. u.) 2 ibi (om. est) M carbonculus B (v 8. o) 8 secundo B (o ex um) secundi SP\'P\'Vl ecfi B gion BP\' gyon C\' 4 ethyopiam B aethyopiam P1 5 assirios PVC 6 eufrates libri semper 9 ethyopiam B (o 8. u.) 10 quo PC\' 13 dei om. BY\' 14 dicens om. B 21 quae iam P fruguni tecta R (um exp. m2) frugum techa V\' frnctuum tectaM 22 quae pr.] qua PRCC\' 24 fortitudinis] uirtutis BV 26 transtulere N sapientia est scripsi, sapientia Cohn sapientiae libri ) [*]( XXXII. Ambr. pari 1, fuo. 1. ) [*]( 18 )
274
ita etiam flumina ista quattuor quaedam ex illo fonte manantia sunt fluenta uirtutum.

Phison igitur prudentia est et ideo habet bonum aurum, splendidum carbunculum et prasinum lapidem. aurum enim pro inuentis prudentibus frequenter accipimus, unde et dominus per prophetam ait: dedi illis aurum et argentum et [*]( FI ) Dauid de prudentibus dicit: si dormiatis inter medios cleros, pinnae columbae deargentatae et posteriora eius in specie auri, eo quod ueteri et nouo qui inhaeserit testamento in ipsa secreta sapientiae dei disputationis possit ubertate procedere. hoc ergo bonum aurum dicere <licet>, non monetale, quod corruptibile ac terrenum est. habet etiam splendidum, inquit, carbunculum, in quo quidam animae [*]( 151 AI ) nostrae uiuit igniculus. habet et prasinum lapidem, qui uiride quiddam atque uitale coloris sui specie ostentare uideatur. uirent enim arbusta quae uiuunt, arescunt contra quaecumque moriuntur; uiret terra, dum floret, uirent et semina, dum prorumpunt. et bene primo loco hic fluuius positus est Phison, qui secundum Hebraeos Pheoyson dicitur, hoc est coris mutatio\', quoniam non unam gentem circumfluit, sed etiam per Lydiam fluit. non enim angusta quaedam, sed diues utilitatum [*]( BI ) [*]( 3 Philo Legg. alleg. I 19 (56, 35; I 78, 9 C.) Quaest. I 12 4 Philo Legg. alleg. I 25 (59, 17; I 81, 14 C.) 6 Oseae 2, 8 7 Psalm. LXVII 14 19 Philo Legg. alleg. I 24 (58, 33; I 80, 19 C.) ) [*](1 uerba quattuor... usque ad nuncupatur (p. 276, 15) desttnt in S; intercidit folium 2 fluenta] flumina P 4 et splendidum N 5 accepimus YO\' et (corr.) PM 6 illi tacite Maurini 8 pinnae M pennae cet. posteriora dorsi eius BP\' 9 qui inhaeserit] quiesceret iJ qui haeserit V\' 11 dicere <licet> scripsi diceret PJRVCC\' dicere et V\' dicit et B decorum et M decorum P\' 12 non 8. u. R, om. cet. quod non corruptibile MP\' ac terrenum PYGC\' atque terrenum RPV\' et terrenum B sed quod aeternum M non est B 14 igniculis (v 8. i tert.) PV prassinum P 15 species R (s alt. eras.) speciem (m eras.) P\' uideatur R (a s. u.) 18 primo hic loco P1 phison om. M 19 feoyson PCC\' feoson Y fison cet. motio M 20 quo- Į niam PV qui cet. non om. P liziam B ligiam V, Indiam ed. Rom., recte puto )

275
prudentia est, quae pluribus prosit. ideo prima, ut si quis de paradiso fuerit egressus, uelut quoddam eum prudentiae flumen excipiat, ne cito possit arescere, sed per hanc ad paradisum facile reuertatur. hic fluuius multis hominibus frequentatur pulchritudinemque et fertilitatem maximam habere perhibetur. et ideo prudentia in specie huius accipitur, quae plurimos fructus adtulit in domini salutaris aduentu. atque in [*]( C ) extrema terrarum fluit, quia per sapientiam omnes homines sunt redempti. unde et dictum est: in omnem terram exiuit sonus eorum et in fines orbis terrae uerba eorum.

secundus est fluuius Geon, iuxta quem lex lata est Istrahelitis, cum essent in Aegypto constituti, ut ex Aegypto recederent et succincti lumbos ederent agnum, quod insigne est temperantiae; castos enim et sanctificatos oportet domini pascha celebrare. et ideo iuxta istum fluuium legitima primo [*]( D ) obseruantia constituta est, quia significat nomen hoc quendam terrae hiatum. sicut igitur terram et quaecumque uel purgamenta uel sordes in ea sunt hiatus absorbet, ita castitas omnes corporis passiones abolere consueuit meritoque ibi primum obseruantiae constitutio, quia per legem absorbetur carnale peccatum. bene ergo Geon, in quo figura est castitatis, circumire terram Aethiopiam dicitur, ut abluat [*]( 9 Psalm. XVIII 5 12 Exod. 12, 11 16 Philo Quaest. I 12 ) [*]( 1 primum RV\' de] e M 3 excipiet 12V ne cito BP\' nec cito RV nece (om. cito) M nec ita cet. hunc RV 4 a multis BP\'C\' 7 saluatoris M 9 et Olla. R C\' V\' 11 est pro om. RP\' V\' gion R lex lata est PV.JICC\' et P\' (in quo s. lata acriptum est hoc S data) lex data est V data est lex B data est terra B data est V ishraheliticis B et Monac. 2549 israhelitis cet. (h s. u. C\') 14 domini om. B 15 pasca BCVI pascha C" (h s. «.) 16 est constituta V hoc nomen MBP1 17 tcrramJ terra PVV\' 18 frondes C (s. tt. m2 at sordes) /i cet. eo PV obsorbet B 19 omnis BP" passiones corporis P1 {/■ eras.) 20 constitutio est R absorbeatur Y (a alt. eras.) obseruatur R carnale absorbetur B 21 bene P (ne s. u. m2) gion R in ovi. RV qui V figurata (ta s. u.) est castitas R 22 circnire BMBCC\' et (u ex 0) P" aethiopicam P" (c eras.) aethyopiam P\' ethyopiae R ethiopiae V ) [*]( 18* )

276
corpus abiectum et carnis uilissimae restinguat incendium; [*]( E ) Aethiopia enim abiecta et uilis Latina interpretatione signatur. quid autem abiectius nostro corpore, quid tam Aethiopiae simile, quod etiam nigrum est quibusdam tenebris peccatorum ?

tertius est fluuius Tigris, qui uadit contra Assyrios, ad quem praeuaricator Istrahel captiuus est ductus. hic fluuius dicitur uelocior esse omnibus, quem incolunt Assyrii, hoc est dirigentes; hoc enim significat interpretatio. ergo quicumque fortitudine animi praeuaricantia corporis uitia [*]( F ) captiuauerit dirigens ad superna, iste huius fluminis similis aestimatur. et ideo etiam fortitudo de illo qui est in paradiso fonte emanat. fortitudo autem quodam cursu rapido obstantia quaeque transuerberat nec aliquibus cursus eius impedimentorum haeret obstaculis.