De Nabuthae

Consideremus nunc patriae mentis procellas exaesiuantis quem de liberis prius traderet. \'quem* inquit \'uendam priorem? scio enim quod non satis est unius pretium ad pastum [*](571 A ) reliquorum. hoc solum fecunditas diues ad aerumnam! quem offeram? quem frumenti auctionator libenter aspiciet? [*](3 Mtttli. 14, 6 sqq. 13 sqq. Bae. 268 CD, 269 A (46 DE, 47 A) ) [*]( 1 suos 9T T 2 respergit cruore X\' 4 afferri iussit (iussit add. m2) V aliquid B\' 8 auctionem 31 actionem L 9 deferre B%\' possit OB\'N\'V forte (t s. u. m2) V quidem iV\' 10 reddat B rediit L ei (con*. redit) T dirata 9f 11 cibum] uictum LT ingemescena RBV et (i m2 s. e alt.) 31 12 possit RB 13 sumi R et (aumit m2) B 14 iniuriae om, et R et (iniuria et m2) B 15 famis VB\' urguebat CB\'N\'V 17 tamen in eo N (eo s. u.) STJ3 18 concessit] ft*cestit C cessit DLT 19 eiaestuantis RRW.\' et (e s. i m2) V exaestuantes cet. 20 primum V tradam R tradam et (et s. u. m2) B 22 solo (v s. o alt.) Y diues fecunditas CB I J..I 23 quem frumenti... offeram om. P\' aspiciet (m2 ex aspiceret) % aspicies B\' post aspiciet add. V uberior S numniue e paruo quam thesaurus e niaxpmo )

ferae ipsae cum periculum inminere proli ac sibi sentiunt, solent eligere quos liberent, non quos offerant. quomodo igitur discernam [*](C ) affectum naturae, quomodo obliuiscar, quomodo exuam patris mentem? quomodo filii auctionem constituam, quo sermone paciscar pretium, quibus tradam manibus in seruitutem filium, quibus oculis adspiciam seruientem, quibus osculis discedenti uale dicam, quibus factum excusem sermonibus? fili, ego te pro meo cibo uendidi. funestior ergo iam pauperis mensa quam diuitis. ille addicit alienos, ego meum uendo: ille necessitatem inponit, ego adfero uoluntatem. ut sit excusabilior [*](D ) causa, adiciam: fili, pro fratribus tuis seruies, ut illis quaerantur alimenta. et Ioseph a fratribus suis in seruitutem uenditus postea et ipsos et patrem pauit. respondebit ille: sed non eum uendidit pater, sed fleuit amissum, sed postea etiam. [*](10 Ter. Adelph. III 2; 4 ) [*]( 1 prius DT 3 ac ex ad R ad 91 et (t s. d) P1 aut (u exp. m2) L teneriorem (m eras.) P1 teneriori LT 4 miserior R 6 inscientia RBV insipientia P\' et (insipien in ras. et tia s. u.) D inscitia eet. alios RBV alium DLT alia cet. 7 plus om. LT parentis 91 (s eras.) B\' paremib; V 9 quid £ >»•.] quod RB 10 circumuallat RBV 12 pericula RH\'V}\\\'E et (a m2 in ras.) W 13 igitur] ergo RB 17 aspiciam ... oscnlis s. in mg. m2 V osculisJ oculis RN\'P\' discedenti (de s. u.) V discendcnti (n pr. eras.) C descendenti B\' 23 suis om. 9VE uenditus RBV uenundatus est cet. 24 respondebit (eb s. u. m2 V 25 cum om. RB. )

haesi, fateor, [*]( E ) uerum quid faciam? nullum uendam. sed dum unum considero, omnes fame uidebo pereuntes. si unum tradam, quibus oculis uidebo ceteros de mea inpietate suspectos, ne alios quoque uendam? quo pudore regrediar domum, quomodo intrabo, quo habitabo affectu, qui mihi abnegaui filium, quem non morbus absumpsit, non mors abstulit? qua conscientia considerabo mensam meam, quam sicut nouella oliuarum in circuitu tot filii uestiebant?\'

Haec pauper te praesente deplorat, et tibi auaritia aurem [*]( F ) obstruit nec mens tua facti miserabilis horrore mollitur. totus populus ingemescit, et solus, diues, non flecteris nec audis scripturam dicentem: perde pecuniam propter fratrem et amicum, et non abscondas eam sub lapide in mortem. et quia non audis, ideo exclamat Ecclesiastes dicens: est languor malus, quem uidi sub sole, diuitias custodiri in malum possidentis eas. sed fortasse redeas domum, cum uxore conferas, illa te hortetur ut redimas uenundatum. immo magis hortabitur, ut mundum muliebrem conferas, unde potes uel paruo pauperem liberare. illa tibi inponet sumptuum necessitatem, ut gemma bibat, in ostro [*]( 572 A ) [*]( 10 Psalm. CXXVII 3 15 Sir. 29, 10 (13) 18 Eccl. 5, 12 Bas. 300 A (59 D) 23 Uerg. Georg. II 506 ) [*]( 1 sqq. ipse ... uenit... potuit RB (in qtdbus potestate) ei m1 V ipsi ... uenerunt... potnerunt V tn2 cet. 3 fatear RV 4 faciam ignoro V dum] cum CB\'N\' 5 uidebo fame WE 10 nouellae Gelenita 11 tot s. u. V uestiebant (n s. u.) V 14 ingernescit RBVP ingemescct C ingemiscit cet. et solus] solus RB solus tu V nec (ex nam m2) B nam R 15 pecuniam tuam V 16 et amicum om. T in lapide sub mortem N\' lapidem RC morte P1 17 audes R et {audis m2) B 18 langor RB pessimus (om. quem uidi) V custodirij conseruatas V 20 cum] et cum B\'L 22 potes RB potest D {t alt. eras.) cet. paruo] paupcr 2V\' pauperem] tempore D (in mg. pauperê) LT laborare LT 23 imponit WE sumptutn P4 in gemma P gemma CT )

delectantur et conpedibus mulieres, dummodo auro ligentur. non putant onera esse, si pretiosa sint, non existimant uincula esse, si in his thensaurus coruscet. delectant et uulnera, ut aurum auribus inseratur et margaritae pendeant. habent et gemmae pondera sua, habent et uestes sua frigora. sudatur in gemmis, algetur in sericis: tamen pretia iuuant et quae natura auersatur commendat auaritia. [*]( B ) zmaragdos et hyacinthos beryllum achaten topazion amethystum iaspin sardium summo quaerunt furore. uel si dimidium patrimonii petatur, non parcunt dispendio, dum indulgent cupiditati. non abnuo gratum quendam lapidum istorum esse fulgorem, sed tamen lapidum. et ipsi admonent contra natu ram expoliti, ut saxorum deponerent asperitatem, rigorem 15 magis mentis esse expoliendum. [*]( 2 Bas. 289 B (55 D) 6 Bas. 288 C (55 B) 9 Bas. 297 AB (58 E, 59 A) ) [*]( 1 onerere RB honeret V honoret C 2 ceruices B\' munilibus 91 (mon.. m2) V (o a. u pr.) C delectentur B\' (e iert. ex a) P\' 3 linguentur C 4 existimant (xi 8. u.) C estimant B\' putant WE existimatnr R existimantur B thesaurus RBV thesauri %\'E thesauris 91 (s eras.) cet. coruscet BBV coruscent cet. 6 uestimenta &\'E 7 frigora sua N1 fiigora sua T 8 anersatur OB\' V aduersantur R aduersatur 8 (d eras.) T (m2 in ras.) cet. 9 zmaragdos B ismaragdus :в sraaragdus V smaragdos cet. hyacinthos B hyacinthus B hyacintos bl hyacinctos C (h s. u.) 81 iacintus V iacintos (corr. iachinctos) P\' iacinctos T (c alt. eras.) DL\'ł1\' iacynctos E beryllum C beryllus V berillium T berillum cet. achatem L achates V acathen P1 topation C thopation P4 amethystum BR amethistus V amethistam !t (Q ex us) T amethystin C ametistin B\' ametistum P\'Dl\\\'E 10 iaspis sardius V quaeruntur V dimediis patrimoniis V 11 petantur RB 12 abnuunt V gratiam N\' quandam 81 (a pr. ex e m2) %\'E istorum lapidum V 13 et RB hec E nec cet. 14 saxosam V deponderent 91 (corr. m2) B\'P\'I. 15 mentis magis V esse poliendum RB esse spoliendum (m2 esse exspoliendum) V esse expoliendum (expoliendum esse DLT esse expoliandum 9VE) quam lapidum cet. ) [*]( XXXII. Ambr. pars 8. ) [*]( 31 )

\'Quis artifex unum diem uitae hominis potuit adiungere? [*]( C ) quem diuitiae ab inferis redemerunt? cuius aegritudinem [*]( D ) pecunia mitigauit? non in abundantia inquit uita eius. et alibi: nihil prosunt thensauri iniustis, iustitia autem liberat a morte. merito clamat Dauid: diuitiae si fluant, nolite cor adponere. quid enim mihi prosunt, si me a morte liberare non possunt? quid mihi prosunt, si mecum post mortem esse non possunt? hic adquiruntur, hic relinquuntur. somnium igitur loquimur, non patrimonium. unde bene ait idem propheta de diuitibus: dormierunt somnum suum et nihil[*]( E ) inuenerunt omnes uiri diuitiarum in manibus suis, hoc est: nihil inuenerunt operibus suis diuites, qui nihil pauperi contulerunt. nullius iuuerunt inopiam, nihil ad utilitatem suam proficiens repperire potuerunt.

ipsum nomen considera. Ditem dicunt gentiles inferi praesulem, arbitrum mortis. ditem appellant et diuitem, quod nisi mortem diues inferre non nouerit, cui regnum de mortuis, cui sedes inferna sint. quid est [*]( F ) enim diues nisi inexplebilis quidam gurges diuitiarum, [*]( 3 Luc. 12, 15 4 Prouerb. 10, 2 5 Psalm. LXI 11 Bas. 269 D 47 D) 10 Psalm. LXXV 6 ) [*]( 2 diuitiae eius ttPN1 redimerunt BV et (corr. m2) L redimerent (corr. m2) 31 pecunia (a ex e) C (a ex e) D 3 habundantia RB habundantia diuitiarum V (diuitiarum in mg. 7112) L (in quo inquit ante diuitiarum) cet. ullius uite (a s. e) eius est V 4 iniusti N\'P 5 dauidj propheta CB\'N\' fluant RB affluant cet. 6 liberare me a morte P\' . 7 quid mihi... non possunt om. T, in mg. sup. m2 D 8 inesse RB reliquuntur B relicuntur V 9 loquitur (m 8. t m2) V non om. R ut (s. m2 unde) Y bene ait] uenerit (om. ait) R et (s. bene ait m2) B ait] agit C 10 somnium R suum om. R, s. u. m2 B 11 suis om. C 12 hoc] id V post est add. dicere CB\'N\' in operibus B\'VDLT 13 iuuauerunt B (ua 8. u. m2) P inueniunt N\' 14 proficientes 21 (-ens m2) CB\'\'łĮ1 nomen] tamen P1 considerayj V considerate B\' 15 inferni GB\'N\'V 17 inferne DLT sint (i cx u) D quid (d ex s) i* 18 explebilis P\' inexplebilis ... diuitiarum om. CB\'N\' diuitiarum (ti 8. u.) R diuinarum (ci s. rj m2) B )

Naturae ipsius nescit munia nec somni ipsius uices nouit aut cibi fungitur suauitate, cuius nullum est inmune seruitium; dulcis enim somnus serui, et si modicum et si multum edat, et satiato diuitiis non est qui sinat eum dormire. excitat eum cupiditas, exagitat cura peruigil aliena rapiendi, torquet inuidia, mora uexat, sterilitas prouentuum infecunda perturbat, sollicitat abundantia. unde illi [*]( -2 Eccl. 5. 9 8 Eccl. 5, 15 sq. 8 Rom. 6, 17 14 Eccl. 5. 11 1 aut] ac CB\'N\'LT quoj quae quo DT auxerit BB auserit C hauserit (h add. m2) 2L V post inardescit add. sic et propheta admonet (om. inquit) CB\'N\' 2 inquit om. V 3 idem post infra add. CB\'N\' V hic 91 (,i ex o m2) 9t\'7<.\' langor R (or in ras.) B 4 et alt. post eius transponit Y in habundantia P\' 6 languore CYDL langor B\' languor cet. ut eras. V, om. CB\' N\' 7 sit] est V (m2 in ras.) OB\'VLE, om. 91\' seruorum P\' 8 istej isti P\'DLT post peccato add. sic inquit apostolus CB\'N\' est et C peccato T 9 uinculis est C /;\'N\' et (est s. u. m2) V 12 munia V (sompnia m2, add. diues) DLT munilia BP\' et (munimina m2) B souinia C omnia B\'}.\' somnii CWELT nouit uices 91\' 13 est om. C in munere P4 14 sonus C etsi multum etsi modicum L et si alt.] aat V et B\' uel 91 (uel ex et m2) WE 15 comederit V etJ at V (m2 in ras.) C ex (m2 ex et) 91 satietas V satiatus B\' non sinit (om. est qui) V eum (enim B\') sinat CB\'N\' 16 post dormire add. non posse CB\' et (qui haec exp.) 91, om. 2T-E\', ceteii add. denique euangelico utantur exemplo, ut (ut om. V) probemus diuitem dormire non posse. desunt haec in editionibus ante Maurinos, qui ea in commentario commemorauerunt exagitat] excitat OBy 18 diuiti (ti m2) BB ) [*](31* )

interpellat cogitantem, excitat dormieutem. sed nec ipse[*]( c ) se quietum esse patitur, qui de abundantia sollicitatur et in ubertate fructuum uocem egentis emittit. quid faciam? inquit. nonne haec pauperis uox est, non habentis subsidia uiuendi? egens omnium huc atque illuc respicit, scrutatur hospitium, nihil inuenit ad usum alimenti. considerat nihil miserius quam fame confici et cibi indigentia mori, quaerit mortis conpendia et tolerabiliora obeundi supplicia rimatur, arripit gladium, suspendit laqueum, ignis adolet, explorat [*](D ) uenenum. et inter haec dubius quid eligat dicit: quid faciam? deinde uitae huius suauitate reuocatus cupit reuocare sententiam, si possit uiuendi substantiam repperire. aspicit nuda omnia, uacua omnia. ait: quid faciam? unde mihi alimenta. [*]( 1 Luc. 12, 17-19 Bas. 261 C, 273 A (44 A, 48 D) 7 Luc. 12, 20 Bas. 265 A, 273 A (45 C, 48 E) 13 Bas. 264 BC 265 A (44 DE. 45 AB) ) [*]( 1 fruges V 2 intra se om. W,\'E quo] ubi V 3 dicit Y 4 horrea mea CB\'N\'P\'D faciam maiora P\' faciam et reliq (om. et illo ... epulare) V et illo RBDLT et in illa P\' illo cet. 6 annis multis R et (annos multos m2) B reposita R et (s. m2 poetea) B, cf. p. 487, «. 18 7 et epulare RB respondit ei V 8 animam tuam a (a eras.) repetunt (repetent m2) a te 91 repetunt animam tuam a te E repetent a te animam tuam V 11 post abundantia add. diuitiarum suarom C:a\'NI 12 ubertatem RBBI2(E egentes B gementis N\' 15 considerant R et (considerans m £ ) B inde a uerbo miserius incipit P 17 obeundi R (ob ex ab) abeundi cet. rimantur P 18 gladium] laqueam V ignis PRB VP\' ignes 91 (-es m2 ex is) cet. 19 quid eligat dubins CBINI 20 cepit D (u 8. p) LT 22 et ait WJF )

clamat se diues [*]( E ) non habere: paupertatis hic sermo est: de inopia queritur abundans fructibus. non habeo inquit quo congregem fructus? putares illum dicere: non habeo fructus, unde uiuendum est mihi. beatus qui de abundantia periclitatur? immo miserior iste fecunditatibus suis quam pauper, cui periculum de egestate est. habet ille unde excuset aerumnam, habet certe iniuriam, non habet culpam: iste non habet quem praeter se arguat.

et dixit: hoc faciam, destruam horrea. putes [*](F ) adhuc illum dicere: aperiam horrea, ingrediantur qui tolerare famem non queunt, ueniant inopes, intrent pauperes, repleant sinus suos. destruam parietes, qui excludunt esurientem. ut quid ego abscondam, cui deus facit abundare quod largiar? ut quid repagulis portarum claudam frumenta, quibus deus totum repleuit camporum ambitum, quae sine custode [*]( 574 A ) nascuntur et abundant?

Uicta est spes anari, rumpuntur uetusta horrea messibus [*]( B ) nonis. \'minus habui et frustra seruaui; plus natum est. cui congrego? dum incrementa pretiorum aucupor, amisi usum [*]( 11 Bas. 265 A (45 B) ) [*](1 uiuere] uniuersi R 2 hanc uitam P1 3 habeam RBFDLT post habeo in V est ras. 7 fere litt. 4 paupertatis R (i in ras.) B (i ex e m2) 5 quo (o m2 ex i) RB 6 fructus (pr.) meos (meos in mg. m2) D uidendum P 7 abundantia sua R (om. de) BP\'DT 8 fecunditatibus (8. m2 facnltatibus) B 9 excusat C (-et corr.) B\' 11 arguat (a alt. ex e) C destruam horrea mea rB\' horrea mea destruam N\' 12 illum . adhuc dicere L adhuc dicere illum CB\'N\' horrea mea CB\'N\' 14 sinos P destruam Rli et (de m2 ex di) V destruant cet. esurientes CB\'N\' 16 claudamu R claudit B\' post frumenta add. audiant haec CR\'N\' 17 totum P (um ex us) costode P 18 et uictui habundant 9\\\'E 19 uictu (u alt. ex a) 91, om. WE auaro N\' pauperis auari B\'; deinde add. si respicit pauperem V (a. u. m2) CB\'N\' 20 minus <inquit> habui ed. Rom. est et P cui (m2 qui) V 21 congregabo P1 (l o 8. abo) 21\' )

et maiora inquit faciam. [*]( D ) infelix, uel id dispensato pauperibus, quod pro sumptu aedificationis inpendis. dum liberalitatis gratiam refugis, damna aedificationis exsoluis.