Apologia Altera Prophetae David

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Altera, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.2). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1897.

Sed iam quia et superiore die et hodie Iudaeis tantis [*]( F ) responsum arbitror, apud uos mihi, fratres dilectissimi, prophetici facti ratio praestanda est etenim cum primum legeretur hic psalmi titulus, quod uenerit Nathan ad Dauid, cum intrauit ad Betsabee, diximus plurimos serie huius historiae offendi, et ideo tractatum eius adsumpsimus tripertitum diuisionemque tractatus ita putaui esse faciendam, ut apud [*]( 718 A ) gentiles lapsus condicionis non negaretur, correctio erroris adstrueretur, apud Iudaeos autem ideo lapsum esse sanctum Dauid doceremus, ne amplius Iudaeorum perfidia claudicaret eumque uel dei filium desinerent credere, quem uiderent communi condicione obnoxium fuisse peccato, Christiani uero surgentis ecclesiae mysteria possint aduertere. tripertita igitur diuisio facta est, una secundum naturam, alia secundum fidem, [*]( 3 Esai. 52, 6 4 Osee 13, 7 sq. ) [*]( 1 in ntero accipiet TBN accipiet (concipiet P) in utero cet. 2 emmanuhel T et (h s. u, m2) T4 emmanuel cet. est interpretatam BT\'B\' est (om. interpretatur) P\' 3 ego qui loquebar ecce adsum DN, fort. recte 6 ipse T 7 nostrorum (0 alt. ex a) T 9 atrocitate scelerum T 10 in] et BDPM, in nos om. P\' 11 iam quia et] iam et D iam quia BIP quia iam et PM tantis TN satis cet. 12 fratres dilectissimi (carissimi X) mihi yPM 15 intraret T\'P\' betsabee T bethsabee cet. huius historiae offendi (offerendi N) TN historiae huius confundi eet. 18 correptio DPM 20 perfidia iudaeorum X 22 fuisse om. X christianis (christiani BT\') uero suggerentes DXPM 23 possint TN possumus M possimus cet. )

379

tertia secundum gratiam. nec infirmitas excludit a uenia et [*]( B ) fides excusat a culpa, gratiam quoque promissam iam dudum sacramenta conciliant.

Peccauerit Dauid, ne totus mundus erraret, peccauerit sibi, [*]( C ) ut nos omnes emendaret, postremo peccauerit in corpus suum — qui enim fornicatur in corpus suum peccat —, peccauerit in corpus suum, ut in Christi corpore redimeretur: ecce quem uix defendendum putabamus iam cernimus praedicandum. quis enim est qui nolit diuina magis in se munera quam humana opera praedicari? arbitramur enim secundum apostolum iustificari hominem per fidem sine operibus [*]( D ) legis. iustificetur ergo ex fide Dauid, qui per legem peccatum agnouit, sed peccati ueniam ex fide credidit; iustificetur Dauid, quia in peccato eius surrecturae ecclesiae mysteria refulserunt.

dicet aliquis, qua ratione et adulterium et homicidium conmiserit dominici generis auctor electus; at ego aliud dico: talis auctor dominici fuit corporis eligendus. quid est enim incorporatio nisi remissio peccatorum ? et ideo exsors peccati [*]( E ) esse non potuit, ut diuinam gratiam et exemplo praeferret et nuntio. denique ea dispositione Betsabee et Thamar inter auctores dominici generis conputantur, quarum altera adulterium fecit, altera conmisit incestum. ea dispositione et Achab [*]( 6 I Cor. 6, 18 10 Rom. 3, 28 20 Matth. 1, 6 et 3 21 Gen. 38. 18 22 Matth. 1, 9 et 11 ) [*]( 2 promissam D promissa T praemissa N praemissam cet. 5 ut] ne BT\' quod P nos omnes TDN nobis omnibus cet. 6 enim] ergo TN 9 est om. TN, est enim B\'P nolit diuina mngis in se TN d:uina nolit in se magis B nolit diuina in se magis D rJI et (in om.) P nolit in se diuina magis B\'P\' diuina post se repetit, sed del. T 10 opera in ras. T arbitramur... u. 19 potuit in ras. m3 T\' 11 iudicari BD hominem om. N, ante iudicari ponit B 14 surrecturae scripsi surrectura TN snppremo B\'P\' subrepto cet. 15 dicet TN dicit cet. parricidium TBN, sed cf c. 10 8. 50, c. 11 8. 54 et 61 16 at . ego TN a domino M a deo cet. 17 corporis fuit B\'PP\' 18 incorporatio TN corporatio cet. 20 betsabee T betsabee M bethsabee uel -eo eet. inter auctores TN mater auctores B matres (e ut uidetur ex i B\') auctoris PJf (qtti auctoris post generis transponunt) cet. )

380

et Iechonias, sicut Matthaeus euangelista descripsit, adnumerantur maioribus Christi, ut omnes homines redempturas beneficium a suis maioribus inchoaret, simul ne qui se subiecit usque ad corporis passionem nobilitatem captasse [*]( F ) inmaculatae originis uideretur; hominum enim ista iactantia est alienam gloriam, non suam quaerere; et tamen inter ipsos homines maior uirtutis quam nobilitatis est gratia. simul edendum exemplum fuit, ut intellegerent omnes maiorum probra non posse posteris esse dedecori, quod unusquique successionis maculam propriae merito posset abolere uirtutis. uides quantos et quam grauiter criminosos dominicae [*]( 719 A ) generationis series conprehendat, de quorum origine propter te nasci Christus non erubuit? et haec si credas, diuinae misericordiae in te munera sunt et hoc caelestis insigne est potestatis; superabundauit enim peccatum, ut superabundaret gratia. non fuerit igitur Dauid exceptus a culpa, ut esset electus ad gratiam.

Sed lam mysteria ipsius recenseamus historiae et ex ipsis scripturarum fontibus hauriamus atque ut omnem seriem [*]( B ) mysteriorum introspicere possimus, textum ipsius repetamus historiae. sic nempe in libro Regnorum meminimus expressum eo quod Dauid cum lauantem uidisset Betsabee, Uri uxorem, adamauerit, deinde domum uenire praeceperit, cum absens esset uir mulieris. non multo post maritum eius regressum esse nuntium belli, religiosum sane et deuotum uirum, qui belli tempore non putauerit sibi ingrediendam domum, cum [*]( 3 Philipp. 2, 8 15 Rom. 5, 20 21 Reg. II 11, 2 sqq. ) [*]( 1 matheus libri euuangelista T describit / 2 redempturos B T 3 beneficus P1 beneficiis suis B\' inchoaret a suis maioribus X ne qui se TN\'PB\' ne non P\' ne quis se cet. subiecit usque ad c. passionem TN subiectosque (subiectoque P, sublatosque D, subiectos X) a (om. X) c. passione (passionibus P\') cet. 8 euidendum N omnes intelligerent Z 10 possit TND 21 regum BIP 22 betsabep T betsabee M bethsabee uel -ef,: cet. uri T et 1111 N (urie m2) uiri M . uriae cet. 24 multum / męritum (a s. q) T )

381

socios bello uideret intentos nec domesticis in tabernaculis, [*](c ) sed in proeliaribus tentoriis excubantes. postea iussu Dauid in bellum reuocatum sub ea praeceptione, ut obiceretur aduersariis bellatoribus, quo morte uiri liberam copiam potiendae mulieris rex haberet. et hic nonnulla est peccati uerecundia et pudor culpae, quod latebram quaesiuit erroris et iniustae necis non auctoritatem sibi iure regiae potestatis adsumpsit, sed inuidiam declinauit. culpam fateor, sed tolerabilior est quae uerecundia premitur quam quae insolentia praedicatur. [*]( D ) mortuus est igitur Uri bellatoribus obiectus, sed postea idem qui eum peremerant iussu Dauid expugnata urbe sunt interempti. haec est historiae series, in qua profunda licet spectare mysteria.

Et quoniam Dauid non defendendum — neque enim meo [*]( E ) eget auxilio —, sed excusandum excepimus uel potius praedicandum, ne in tanto mysteriorum profundo uacillem, iustum est ut eius ore utar, cuius utor historia. utar igitur prophetico responsorio dicens: cor mundum crea in me, deus, et spiritum rectum innoua in uisceribus mei. nemo enim sine spiritus sancti infusione tantos diuini recessus potest spectare mysterii. etenim si ille tantus propheta spiritus [*]( F ) sancti petit sibi munus infundi, quid facere infirmus debeo, cum praesertim etiam apostolus sanctus populi quoque se petat precibus adiuuari, ut ei aperiatur ostium ad loquendum [*]( 18 Psalm. L 12 23 Coloss. 4, 3 ) [*]( 1 bello TN, om. cet. 3 bellum scripsi bello TN bella eet. 4 potiundae X 7 sibi s. u. T 8 fateor TN fatetur cet. 9 premitur uerecundia X 10 uri TN uiri M uiris D urias cet. 11 peremerant TN peremerunt eet. perempti DB4 interfecti B 15 excepimus scripai excipimus TN recipimus cet. 16 tantum myst. profundum T tantum profundum myst. N 17 prophetico responsorio TN responsorio prophetico eet. 19 et TBDN, om. eet. nemoj neque B\'P\' 20 sancti spiritus BB\'P\' tantos TN tanti BPM tantis T\' tanta DB\'P\' 21 mysterii TN mysteria cet. 22 sibi petit / munus] dona B\'P\' debeo TN debeat cet. 23 quoque om. DN 24 petat N putat B putet cet. *ostium (h ut uidetur eras.) T )

382

mysterium uerbi. o si mihi ostium illud Christus dignetur aperire! pulsemus tamen; solet enim exaudire pulsantes, quia ipse dixit: pulsate, et aperietur uobis. o si mihi se ipse reseraret, quia Christus est ianua. ipse intus, ipse extra, ipse uia quae ducit, ipse uita ad quam contendimus uenire.

ueni ergo, domine Iesu, et aperi nobis fontes tuos, ut bibamus de aqua, quam qui bibet non sitiet in aeternum, uel si de fonte [*](720 A ) adhuc tuo haurire non possumus, dignare concedere, ut de puteo saltim haurire possimus, unde potum Samaritanae illi dubitanti adhuc mulieri polliceris. et tu quidem de fonte omnibus polliceris, sed dubitantibus ut illi Samaritanae fons tuus adhuc altus est puteus. bibamus et nos aquam caelestium secretorum et, quoniam ad fontem tuum meruimus peruenire, liceat nobis imaginem saltem mysteriorum uidere caelestium.

itaque, ni fallor, per prophetam spiritum sanctum intellegemus,[*]( B ) per adulteram autem licet synagogae fornicationes uarias aestimare. et ideo multo ante cernimus reuelatum ex spiritu sancto et ex familia ludaeorum, quorum patres, ex quibus Christus secundum carnem, dominum Iesum esse generandum, qui quidem quasi Iudaeus ex adultera familia natus est, sed quasi inmaculatus ex uirgine. erat sub lege, erat quasi sub uiro familia Iudaeorum. abolenda fuit legis obseruantia, ut ueritas substitueretur et gratia. [*]( C )

Habemus unum mysterium. accipite et aliud, ita tamen ut memineritis ex prima conceptione Betsabee natum esse [*]( 3 Luc. 11, 9 4 Ioh. 10, 7 et 9 5 Ioh. 14, 6 7 Ioh. 4. 14 9 Ioh. 4,12 12 Ioh. 4,11 17 Gen. 49, 10 18 Rom. 9, 5 25 Keg. II12,18 ) [*]( 1 illud ostium xpa mihi y 3 se om. N 5 uenire TN peruenire cet. 7 bibet T bibit cet. 8 tuo adhuc haurire TP1 tuo haurire adhuc B\' non possumus ... haurire om. B 9 saltem B JP\' 10 polliceris ... omnibus om. BTP1 fontibus (om. omnibus) TN 11 ut illis BT (in quo deinde amaritudiue fons) utilis D (qui om. Samaritanae ... bibamus) i 15 ni TN n D nisi cet. intelligemus T (-imus corr.) TP* intelligimus cet. 16 sinagogae T 17 extimare D 18 et om. X ex pr. om. DN ex alt. TN et ex cet. 25 betsabee T bersabeo B bethsabee uel -ee cet. )

383

paruulum, qui mortuus est, postea natum esse Salomonem: illum paruulum ex conceptione furtiua, istum uero Salomonem iam ex professione coniugii. liquet igitur per Dauid intellegi prophetam, per prophetam populum propheticum, ex quo et synagoga primo ille qui natus est, quoniam degenerauit a maioribus suis per flagitia formatus et per uitia conceptus, [*]( D ) populus Iudaeorum ad resurrectionis aetatem peruenire non potuit nec in uirum perfectum excrescere, sed in exigua sensuum paruitate et quadam uirtutis defecit infantia. at uero ille qui postea ex legitima conceptus est copula populus Christianus, ille sapiens atque pacificus — haec enim Salomonis interpretatione reserantur — ad incanam longaeuae resurrectionis aetatem atque ad regnum illud caeleste peruenit. per illum autem populum lex soluta, per istum gratia [*]( E ) reformata est.

1 Accipite etiam tertium mysterium. quod Dauid Hebraei dicunt Latini humiliatum interpretantur. quis est autem uere humiliatus nisi ille qui non rapinam arbitratus est esse se aequalem deo, sed formam serui accipiens humiliauit se ipsum, factus oboediens usque ad mortem? hic est igitur qui significatur Dauid, excelsus per naturam, sed humiliatus per misericordiam, sublimis in diuinitate, sed [*]( F ) mitis in corpore. itaque ubi humiliatus ibi oboediens. ex eo [*]( .1 Reg. n 12, .24 6 Psalm. L 7 11 Philo de congr. erud. grato 31 (I 544, 45) et Siegfried \'Die hebr. Worterkl. des Philo\' p. 33 18 Philipp. 2, 6—8 ) [*]( 3 liquet TN licet cet. 4 populum iudaicum N et TN et ei cet. 5 primo TN primus cet. degenerauit TN de generatione D degenerauerat cet. 6 moribus TN conceptus TN concretus cet. 7 aetatem TN aeternitatem cct. 8 in pr. 8. u. m2 B\', om. BPM 9 quandam T 11 ille sapiens om. TN haec ... reserantur TN hoc ... reseratur cet. enim] etiam BDTIPP 13 eternitatem B\'P\' ad om. N 16 quod dicunt hebrei dauid excelsum D 18 ille om. y non post rapinam transponunt T\'B\', post arbitratus P\' humiliauit se ipsum TN humiliauit semet ipsum BDM et (ipsum in mg.) P semet ipsum humiliauit T\' (m3 in ras.) B\'P\' 21 est TN, om. cet. )

384

enim nascitur oboedientia, ex quo humilitas, et in eo desinit. cum enim oboediens dicitur factus usque ad mortem, mortem autem non diuinitatis, sed corporis, non utique oboedientia diuinitatis fuit illa, sed corporis, nec humilitas maiestatis illa, sed carnis. itaque quantum ad susceptionem corporis spectat, apostolica lectio in quo Christi fuerit humilitas declarauit: quod uero ad naturam spectat diuinitatis, euangelica lectione reseratum est, quam pio prosecuti estis adsensu, cum audiretis legi dicente dei filio: ego et pater unum sumus; unum enim diuinitate sunt filius et pater, sed non unum[*]( 721 A ) sunt corporis sacramentum et diuinitatis aeternitas. nec solus tamen apostolus humiliatum dixit esse dominum, sed ipse quoque se humilem esse memorauit dicens: tollite iugum meum, quia leue est, quoniam mitis sum et humilis corde. et tamen non sola interpretatione, sed etiam manifesta appellatione signatum, quia scriptum est: inueni Dauid seruum meum, in oleo sancto meo unxi eum et infra: ipse mihi dicet: pater meus es tu et: ego dicam illi: [*]( B ) filius me.us es tu. ergo Dauid quem quaerebamus inuenimus seruum quidem specie, sed dominum in ueritate. 1 Hic ergo Dauid intra domum deambulabat suam.

quae domus est utique Christi nisi illa, de qua dicit quia apud patrem meum mansiones multae sunt? in illa igitur regia situs humanam condicionem nudam uidit et miseratus [*]( % 9 Ioh. 10, 30 13 Matth. 11, 29 16 Psalm. LXXXVIU 21 18 Psalm. LXXXVIII 27 19 Psalm. II 7 22 Ioh. 14, 2 ) [*]( 2 dicitur obediens Т\'pl dicitur factus obediens B\' mortem autem non d. sed corporis TN mors autem (autem om. D) n. d. sed corporis fuit (fuit sed corporis D) cet. 4 fuit illa diuinitatis T illa om. N 5 expectat BDPM 7 lectio reserauit X 8 audieritis AM audieretis B 10 pater et filius XP...1[ 16 signatum TN signatum est cet. 17 infra ipse mihi TN infra se BDT\' infra B\' infra ipse cet. 18 dicet PM dixit TN et (c s. x) B dicit (mihi add. P\') cet. 20 in specie B\' in T (eras.) X, om. cet. 21 deambulabat suam N deambulat suam T suam deambulauit B suam deambulans D deambulans suam eet. 22 apud patrem meumJ in domo patris mei / )

385

adamauit. erat enim adhuc nuda uirtutum, quia per insidias serpentis genitalibus erat naturae suae exuuiis destituta. neque enim ueri simile uidetur, ut ante domum regis mulier nudaretur, ante domum regis femina se lauaret, quasi locus lauacro oportunior alius esse non posset. non quadrat, non congruit, [*](D ) non cum fide conuenit: distat a uero, abhorret a sensu. talem rex, tam petulantem, tam procacem horrere potuit, non amare. an illa si non uirilis Uerecundari nec regios saltim uereri potuit aspectus ? an illam, priusquam rex uideret, nec ministri eius arcere potuerunt ?

ergo si hoc cum fide non potest conuenire, quaeramus quae ista sit nuda: uidelicet humana condicio omnibus uestimentis exuta naturae, carens amictu [*]( E ) inmortalitatis et innocentiae spoliata uelamine; nudus est enim qui peccato nudatur et culpa. denique ille primus nostri generis peccator atque utinam solus, antequam peccaret, nudum se esse non sensit: posteaquam peccauit, nudum se esse uidit et ideo tegendum foliis putauit, quia nudum se esse cognouit. factus est igitur ille sibi nudus, posteaquam factus est reus culpae. in illo nudata est omnis humana condicio, per successionem naturae non solum culpae, sed etiam [*]( F ) aerumnae obnoxia. ergo ille se nudum sensit et uidit. unde ita est omnis nostra condicio, ut qui se nudum putauerit nudum et uideat et sentiat. denique qui diuitias concupiscit nudus est, qui contemnit opulentus est. adeo suus unicuique sensus aerumna est et sua cuique uirtus expers iniuriae est. ergo humanam condicionem primo per legem sibi Christus in coniugium uindicauit, quam repudiauit postea. unde et ait: [*]( 722 A ) [*]( 1 nuda adhuc uirtutum B\' nuda uirtutum adhuc P\' 2 erat genitalibus / 3 mulier ... regis om. TBN et (qui post lauaret add. ut ante domum regis mulier denudaretur) B\'P\' 5 possit TDN 7 tam pr.] tam (i eras.) T 8 si non uirilis TN si non uiro DPM sine uiro X saltim Tyx saltem cet. uereri potuit T potuit uereri N uereri potuisset cet. 14 et culpg T a culpa N 15 atque utique utinam TN 17 tegendum se BB\'P\' 20 per successionem naturae om. N 23 et pr. om. DX 24 adeo suusJ at uero si uis B at uero suus T\' (corr. sni) P unicuique TN cuique cet. ) [*]( XXXII. Ambr. pars 2. ) [*]( 25 )

386

quis liber repudii matris uestrae, quo dimisi eam? hoc igitur genere Christus familiam suam nudam uidit et amauit; amat enim sanctam Christus animam. denique amabat Iesus Lazarum et Mariam, amabat Christus ecclesiam suam quamuis nudam, quamuis adhuc nullo uirtutum decore uestitam.

Denique ut sciamus propositae dispositioni scripturarum seriem conuenire, discamus ecclesiam nudam, discamus [*]( B ) quaerentem, festinantem et lauantem se ante domum Christi, quando baptizabat Iohannes in Iordane dicens: ego quidem baptizo uos in aqua in paenitentiam, qui autem uenit post me fortior me est, cuius non sum dignus calciamenta portare. ipse uos baptizabit in spiritu sancto. ergo quando baptizabatur plebs in paenitentiam, Christum utique domui eius iam uicina quaerebat, ut perueniret ad gratiam. quaerebat ergo in Iohanne Christum ecclesia dicens: adnuntia mihi quem dilexit anima mea, ipsum causam [*]( C ) desiderii, ipsum causam lauacri sibi esse conmemorans, sicut habes: fusca sum et decora, filiae Hierusalem, sicut tabernaculum Cedar, ut pellis Salomonis. habes causam qua ratione se lauare gestiat, quia fuscam se esse conmemorat. nam quasi interroganti Iohanni qua ratione plebs multa concurrens gestiret lauari respondit dicens: fusca sum et decora, filiae Hierusalem. quia fusca est, lauari desiderat; quia decora est, uideri nuda non metuit. nolite inquit [*]( D ) [*]( 1 Esai. 50, 1 4 Ioh. 11, 36 Luc. 10, 39 sqq. 10 Matth. 3, 11 17 Cant. 1, 7 19 Cant. 1, 5 25 Cant. 1, 6 ) [*]( 2 genere om. TN, post Christus transponit P\' 3 amat] amauit X xps sanctam T xps sanctam D 4 et lazarum PM 5 nullo adhuc BT\', adhuc om. B\'P\' 7 dispositioni TN disputationi cet. 11 paenitentiam Erasmus paenitentia libri 16 in TN a DM de P, om. cet., in quibus iohannem xpi 17 diligit x 19 filiae TDNTx filia eet. sicut TN ut cet. 20 tabernacula DB\' pelles D (es ex is) RIP\' habens N 21 quia] quae X 23 dicens TN, om. cet. 24 filiae T DNT\' filia eet. )

387

aspicere me, quia obfuscata sum, quia non est intuitus me sol. ergo fuscamur, quando non uidemur a Christo, sed quando uidemur, albescimus. uidit ergo eam ille cui nuda sunt omnia et interna pectoris occulta esse non possunt, quia scrutator est cordis et renis; nihil huic tectum, nihil est inuolutum. uidit ecclesiam suam nudam et, ut uidit, adamauit. uidit nudam dilectam et quasi filius caritatis adamauit. !

uidete quemadmodum inuitet, uidete quemadmodum uocet. non [*]( E ) hic adulterii obprobria, sed mysteria castitatis sunt. tota es inquit formosa, proxima mea, et reprehensio non est in te. ades huc a Libano, sponsa, ades huc a Libano, transibis et pertransibis a principio fidei. et bene a principio fidei. ergo ubi fidem habes, adulterium timere non debes; fides enim coniugii est, fraus adulterii. sed ut adesse possit a Libano, ante praemisit dicens: exurge, ueni, proxima mea, formosa mea, columba mea, perfecta mea. proxima utique fidei desiderio, formosa decore uirtutis, columba [*]( F ) gratia spiritali. pennae enim columbae deargentatae aeternam illam significant potestatem et columbae uolatus sancti spiritus praesentiam declarauit. uocat igitur ad se eam Christus, ut ueniat, quoniam spiritalibus iam pretiis dotata ueniebat, quia ecce inquit hiemps praeteriit, imber abiit, discessit sibi, flores uisi sunt in terra. uidete [*](723 A ) quemadmodum sancta inuitetur ecclesia. hiemps inquit discessit [*](5 Psalm. YII 10 9 Cant. 4, 7 sq. 15 Cant. 2, 10; uerba \'exsurge <inquit>\' usque ad uerba \'anima mea\' (p. 389, u. 3) leguntur in Commentario in Cantica canticorum ex libris Ambrosii collecto 2, 50 (I 1568 D-1.569 A B.1. scripturas littera C significabo 18 Psalm. LXVII 14 19 Matth. 3, 16 22 Cant. 2, 11 sq. ) [*]( 5 scrutatur cor et renes D renum NB\'PM 6 et ut uidit adamauit TN et (om. DB\'P\') uidit et adamauit (amauit BPJf) cet. 8 inuitet TNX uidet D uideat cet. uidete TN, om. cet. 10 post formosa add. mea BD, amica mca PM responsio TN, fort. ex reprensio ortum 11 huc] adhuc (bis) X sponsa ... Libano om. TN 12 et bene... fidei om. TN 17 proxima mea DX 20 spiritus sancti TIBia eam xps ad se PM 21 precibus N de toto X 24 inuenitur X ) [*]( 25* )

388

sibi, ne hiemem nuda formidet, hiemem non temporis, sed infirmitatis, quae agrum animae fecundum omni flore dispoliat. est enim hiemps non terreni solis, est hiemps mentis, quando animo frigus inlabitur, quando uapor animi uanescit, quando soluitur uigor sensus, quando nimius umor exundat et mentem grauat, quando interior caligat aspectus. et ideo ait dominus: uidete ne fiat fuga uestra hieme aut sabbato. bonum [*]( B ) enim ut tunc dies iudicii uel mortis adueniat, cum uiget animi blanda temperies, cum caeleste mysterium serena luce resplendet, cum cor nostrum ardet in nobis. tunc enim Christus est praesens, sicut testantur in euangelio Ammaon et Cleopas dicentes: nonne cor nostrum ardens erat in nobis in uia, cum aperuisset nobis scripturas? uiget autem animus, quando etiam flos uidetur in terris. quis iste flos boni odoris nisi ille qui dixit: ego flos campi et lilium conuallium? de quo et in Esaia scriptum est: [*]( C ) exiet uirga de radice Iessae et uirga ex radice ascendet et flos ex uirga exiet. radix utique familia Iudaeorum est, uirga Maria, flos Mariae Christus, qui quando nostra resplendet in terra et in agro animae redolet uel in ecclesia sua uernat, nec frigus possumus timere nec pluuiam uereri, sed expectare iudicii diem.

et ideo ecclesia ut hunc [*]( 5 Uerg. Georg. I 88 7 Matth. 24, 20 12 Luc. 24, 32 15 Cant. 2, 1 17 Esai. 11, 1 ) [*]( 2 despoliat P\' 3 nostra (noster T\'P\') hiems (om. non) X 4 euanescit DP\' 5 umor T humor cet. exundat (n s. u.) T 6 caligat TNB\'P\'C caliginat cet. 7 aut TN uel cet. 11 testatur C ammon (ammaon C) et cleophas dicentes TNC duo discipuli dicentes D dicentes ammaon (amaon lJ) et cleophas (cleopas BP) cet. 13 aperuisset TN aperuisset in C aperiret cet. 14 quis est C 17 exiet TN et extet cet. et uirga ex (de B\'P\') radice (eius add. XP) ascendet et flos ex uirga exiet TNXPMC et flos de uirga ex radice eius ascendet (ceteris omtssw) D. locus sine dubio interpolataes; scribendum esse ui- detur: et flos ex uirga ascendet 21 uernat nec T4 (at nec in ras. m3) uernet ne B uernat ne B\' uernat fi? P\' 22 uereri TN nec uereri cet. diem iudicii rBi )

389

florem uideret, omni studio festinabat, sicut ipsa testatur dicens: in cubili noctibus quaesiui quem dilexit [*]( D ) anima mea. quaesiui eum et non in u en i eum, uocaui eum, et non exaudiuit me. exurgam itaque et introibo in domum, in forum et in plateas et quaeram quem dilexit anima mea. quaesiui eum et non inueni eum. inuenerunt me custodes, qui circueunt ciuitatem, percusserunt me et tulerunt pallium a me. uidetis quemadmodum quaerat quem desiderat inuenire, ut non timeat uulnerari. sed haec uulnera non metuenda sunt, sed optanda,

quia uulnera caritatis sunt, sicut ipsa dixit: uulnerata [*](E )caritatis ego. bona caritatis uulnera. denique utiliora uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici.

Merito igitur nuda. quia pallium perdidit, aut fortassis [*]( F ) ideo nuda, quia nonnumquam uirtutis est opertum non habere pectus, cor non habere uelatum. denique uelatam illam, hoc est synagogam, quae habebat uelamen in lectione ueteris testamenti, quod non reuelatur, quoniam in Christo euacuatur, uelatam inquam synagogam Christus despexit et spreuit, unde [*]( 724 A ) hodieque uelamen super cor Iudaeorum positum est. at uero ea quae tota ad dominum mente conuertitur nuda est atque perspicua. cum enim quis conuersus fuerit ad dominum, uelamen auferetur, ut gloriam dei speculantes uidere possimus. [*]( 2 Cant. 3, 1 sqq. 7 Cant. 5, 7 11 Cant. 5, 8 12 Prouerb. 27, 6 17 II Cor. 3, 14 23 II Cor. 3, 18 ) [*]( 2 noctibus TNC in noctibus cet. 3 eum post inueni om. BDPM 5 et pr. om. X 6 eum pr. om. BD eum alt. om. PM 7 circumeunt DTB\'M 8 et me percusserunt TIP et percusserunt me B\' et om. y a me TN meum cet. 9 quemj quę yP 11 ipsa yM ipse cet. dicit Erasmus 12 caritate B\'FPM ego TN sum ego BP ego sum cet. caritatis*# T 13 uoluntaria TDSB\' uoluptaria cet. 14 igitur] itaque BIP quia] que PM \'19 uelatam inquam TN, OnJ. Puelamen quam cet. 20 super TNB\' supra cet. est positum BT\', est om. B\'P 21 nuda est... auferetur om. DBłPPM atque ... auferetur om. T\' )

390

denique etiam alibi nudam esse uirtutis indicium est, quia scriptum est: exui tunicam meam, quomodo induam eam?