Apologia Altera Prophetae David

Ambrose, Saint, Bishop of Milan

Ambrose. Sanctii Ambrosii Opera, Pars Altera, (Corpus scriptorum ecclesiasticorum Latinorum, Volume 32.2). Schenkl, Karl, editor. Prague; Vienna; Leipzig: F. Tempsky; G. Freytag, 1897.

Sed quid de solo Dauid loquor? accersiamus etiam alios ad tractatum huiusmodi, ne inbecillitatem Dauid magis, unius scilicet hominis putemus quam corporeae condicionis fuisse infirmitatem. Samson ualidus et fortis leonem suffocauit, sed amorem suum suffocare non potuit. uincula soluit hostium, [*]( 1 Sir. 26, 11 (14) 3 Hier. 9, 21 5 Prouerb. 7, 10 -8.Proucrb. 7, 11 sq. 9 Prouerb. 7, 16 11 Prouerb. 7, 19 16 I Reg. 17, 32 sqq. de apol. Dau. 6, 26 24 Iudd. 14, 6 de apol. Dau. 4, 16 25 Iudd. 15, 14 ) [*]( 1 caue. caue N introeat] intret B amor] mora N libidinis et PM 2 illicit (illicet B, illidet T\') uiau X 5 uiolare BB\' et (ante corr.) T\' 10 cogitatione D 16 allophylum PP\' allofylum T allophilum cel. 19 potuisset ante interiorem transponunt X grauior TN grauior est rtf. 21 loquar B\' . uerba loquor... (p. 367 u. 4) seruasset in ras. tn3 T accersiamu9 TDNT\' et m2 B accersamus B ml cet. 24 sanson BDT\'P 25 hostilia B )

367
sed suarum non soluit nexus cupiditatum. messes incendit [*]( 712 A ) alienas, et ipse unius mulieris accensus igniculo messem suae uirtutis amisit. Salomon templum deo condidit: sed utinam corporis sui templum ipse seruasset ! uerum ad ipsum, a quo discessit, reuertatur oratio. triumphauit Dauid in decem milibus, sed errauit in uiginti et amplius milibus et, quia errauit, hominem se esse cognouit, confessus est culpam, ueniam deprecatus dicens ad dominum: domine, ne in ira tua arguas me neque in furore tuo corripias me. [*]( B ) miserere mei, domine, quoniam infirmus sum. si Dauid infirmus, tu fortis es? si Salomon lapsus est, tu inmobilis? si Paulus primus peccatorum, tu potes primus esse sanctorum ? ergo si errauerunt isti, errauerunt tamquam homines, sed peccatum suum tamquam iusti agnouerunt. si iusti poenae atrocioris excepere sententiam, tu quemadmodum tibi spem inpunitatis proponis, cum scriptura dicat: si iustus \' uix saluus fit, peccator et inpius ubi parebit?

[*]( C ) aduertitis igitur, filii, quam plerumque etiam bonum propositum subruat causa peccandi, et ideo causas ipsas primo fugere et uitare debetis. non uis amore capi: noli in speciem mulieris intendere, quia oculi tui cum uiderint alienam, os tuum tunc loquetur peruersa et iacebis tamquam in corde maris et sicut gubernator in magno turbine. magnam enim faciunt tempestatem multitudines cupiditatum, quae uelut in quodam freto corporis nauigantem hinc atque inde [*]( 1 Iudd. 15, 5 5 I Reg. 18, 7 8 Psalm. VI 2 sq. 12 I Tim. 1, 15 16 Prouerb. 11, 31 I Petro 4, 18 21 Prouerb. 23, 33 sq. ) [*]( 2 ipse unius TN ipse om. D, unius ipse cet. 3 templum dfli D deo templum B\'M 4 corporis sui templum in ras. m3 T\' templum corporis sui BB\' 8 deprecatur D deprecatus est X 13 isti TN iusti cet. 15 excepere TN excipiunt X exceperint B exceperunt cet. 16 promittis y 17 fit] sit DM aduertitis TN et (m3 ex aduertas) T aduertis cet. 18 ergo D filii TN et ut uidetur m3 T\' fili cet. 19 peccandi TN mecbandi cet. 20 debetis B (ti eras.) B\' (ti exp. m2) debebis D debes P in om. TN 22 tunc TN, om. cet. loquetur TDN et m2 T\' loquitur T\'ml cet. iacebis D iaces cct. 25 quodam in B )

368
perturbant, ut gubernator sui animus esse non possit, diem [*]( D ) ac noctem caligine amoris ignorans.

oculis igitur excitatur libido, sed ebrietate succenditur; omnis autem ebriosus et fornicator pauper fiet. nec tibi de potentia blandiare potandi. Noe inebriatus est, et qui non inebriatus est diluuio inebriatus est uino. sed ille naturam uini ignorabat, non enim ante potauerat: tu in illo didicisti cauere quid debeas. Loth per somnum deceptus est, et tu si decipi non uis, somnum mentis tuae discute, ne ebrio inludat filius aut filia dormienti. [*]( E ) non pietas illic, sed ebrietas ridetur, nec pater illic, sed dormiens circumscribitur. uis non aduri: noli ad ignem accedere. uis non praecipitari: nutantia fuge, praerupta caue, caduca declina.

Uides igitur in illis qui iusti esse meruerunt non alteram fuisse naturam, sed alteram fuisse disciplinam. nam post primi hominis lapsum iustamque sententiam, cum in uno carnis damnatus sit adpetitus, uitium traxit condicio, infecit [*]( F ) culpa naturam, sed naturae ipsius uitium fides temperauit et deuotionis intentio emitigauit offensam.

conuertimini igitur ad deum, gentes, et scitote quoniam dominus ipse est deus. ipse fecit nos, et non ipsi nos. scitote quoniam caro et puluis sumus. relinquamus ergo quae fecimus et ipsum nostri ueneremur auctorem, qui uitam dedit, peccata donauit, qui solus potest dicere: ego sum, ego sum, qui deleo [*]( 3 I Cor. 6, 9 sq. 5 Gen. 9, 21 7 Gen. 19, 33 20 Deut. 10, 17, cf. Hier. 10, 10 21 Gen. 6, 3; 18, 27 24 Esai. 43, 25 ) [*]( 1 die ac nocto DX 2 caliginem X excecatnr BB\' P 3 autem TN enim cet. 4 blandiare TN blandiaris cet. (potandi blandiaris B\'P) 7 quid cauere DP\' 8 non uis decipi X 11 accedere ad ignem PM 12 nutantia fuge om. N 13 post declina add. libantia B labantia DX et labantia P et labentia M 14 non adulteram N 15 alteram fuisse TN alteram esse P1 alteram cet. nam TN, om. cet. 17 sit damnatus carnis X interfecit N 18 culpA naturã. (ex natnrg) T culpam natura N 19 e (eras.) mitigauit T mitigauit cet. 20 dfli TN dnin cet. quod D quia B\' dominus ipse est deus TN ipse est dominus deus P dominus est deus BT\' dominus deus est D est dominus deus B\' deus est PM 21 caro sumus et puluis X 22 quae nos fecimus X )

369
iniquitates uestras et memor non ero. magnus plane et misericors deus, qui beneficium confert nec beneficii munus exprobrat. miramini quod Dauid regem fecerit uictoremque [*]( 713 A ) multarum gentium? sic seruulos suos consueuit euehere. non auarus munerum nec beneficii parcus nec gratiae angustus nec frugi, sed opulens largitatis quos redemit a peccato auget in praemio. haec aduersus gentiles.

Sed quoniam tripertitam diuisionem tractatus huius polliciti [*]( B ) sumus, unam aduersus gentiles, aliam aduersum ludaeos, tertiam apud ecclesiam, nunc contra Iudaeos uidetur esse tractandum. quid igitur nobis propositum sit recenseamus. titulus inquit psalmi Dauid intellectus, cum uenit ad eum Nathan propheta, cum intrauit ad Betsabee. [*]( C ) nempe historia haec et adulterum Dauid inducit et homicidam, et hunc uos, Iudaei, dicitis esse dei filium! sed deus uirtutum est, non criminum, et de hoc dicit deus pater: thronus eius sicut dies caeli. qui dolum fecerit peccata non uicerit: et quomodo scriptum est: nemo sine peccato nisi unus deus? si igitur non potest deus non esse qui dei filius est, utique dei filius arbiter iustitiae est, non obnoxius culpae.

qua autem opinione uel Dauid dei filium iudicatis uel [*]( D ) Salomonem putatis? an quia scriptum est: deus, iudicium tuum regi da et iustitiam tuam filio regis et quia [*]( 12 Psalm. L 1 sq. 16 Psalm. LXXXVIII 30 18 Luc. 18, 19 22 Psalm. LXXI 1 ) [*]( 1 uras T 3 exprobat N 5 numerum T 6 nec frugi TN sed frugi DB\' et frugi PM et frugis B (in quo deinde et) TP1 quod TN auget et praemio B\', in praemio owt. D 7 aduersum BDPM 8 tripartitam P 9 aduersus DT\'B\' 11 quid igitur TN aducrsum (aduersQs, s alt. eras. B, aduersus B\'P) iudaeos quod fquid B, qud B\') X aduersum iudacos igitur quid D quid aduersum iudcOH igitur M quid igitur P (qui om. tertiam ... tractandum) 13 natham M botsabee T bethsabee NT\'B\'P behtsabee D bersabeo tiel bersabee cet. 1A iudei uos JfP1 dei dicitis esse BT\' 17 sicut dies cacH om. TN, sicut om. B 18 nemo] non T 19 unus] solus P\' deus alt. om. X 20 est om. NBB\'P ) [*]( XXXII. Ambr. pars 2. ) [*]( 24 )

370
titulus psalmi in Salomonem psalmum septuagesimum primum dicit esse conpositum ? sed quem Salomonem dicat aduertite. Salomon enim pacificus est, hoc habet interpretatio. psalmus in eum dicitur, quem uere scimus esse pacis amatorem. quomodo autem Salomon pacificus ? non hoc Ioab sanguis ostendit, quem inter altaria templi iussit occidi, non Adoniae poena, [*]( E ) quem adfectatae adfinitatis regiae reum perculit nec matris obsecratione ab indignatione reuocatus. quomodo autem in Salomonem Dauid filium aestimas conuenire quod scriptum est quia permanebit cum sole et ante lunam in saecula saeculorum, cum ille breuis uitae adeptus usuram angustis terminis uiuendi spatium transegerit? quomodo autem de eo dicitur: dominabitur a mari usque ad mare, cum ille intra Syriam constitutus, hoc est intra unius regionis [*]( F ) prouinciam circumscriptos fines habuerit imperii, solus autem Christus usque in orbis totius terminos suum propagauerit imperium. solus enim iste est, de quo bene psalmi series prophetauit quia reges Arabum et Saba dona adducent et adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes seruient ei. hunc enim nouimus gentibus uniuersis et nationibus imperantem incircumscripto imperio, interminata potestate.

non ergo Salomon dei filius. sed qua ratione eum dei filium putauistis? an quia sapiens fuit? sed hic sapientiam postulauit, ut quam non habebat acciperet: Christus ipse [*]( 714 A ) sapientia est, naturaliter in uniuersum habens quod in rebus humanis Salomon accepit per gratiam. denique quod accipitur [*]( 8 Paralip. I 22, 9 5 Reg. III 2, 31 sqq. 6 Reg. III 1, 5; 2, 19 sqq. 10 Psalm. LXXI 5 11 L\'erg. Georg. IIII 206 13 Psalm. LXXI 8 18 Psalm. LXXI 10 sq. 23 Reg. III 3, 9 ) [*]( 1 solomonem M 4 amatorem TN actorem B auctorem cet. 6 inter templum et altare templi B\'P\' adouiae (ad 8. u. m2) B 12 uidendi BDPM 14 siriam TB prouinciam DTP1 prouinciae cet. 15 habuit DlII 16 propagauerit scripst propagarit B\' propagauit cet. 18 sabam (m eras.) T 21 intennina PM 24 ut quam TDX ut quia B quam quia y quia PM aberet A habebat orauit ut x 25 in pr. om. TТ\'N )

371
ex tempore in tempore possidetur. Salomon enim sapientiam nec in principio sui habuit nec in fine possedit. neque enim habere se credidit quod poposcit et postea auersus a dei cultu non quasi sapiens, sed quasi insipiens lapsus est, ut offenderet. < et> offendit, ut etiam quod meruerat amitteret. [*]( B ) cur igitur hunc dei filium credidistis? an quia templum deo condidit? sed hinc dominum et deum non esse credere debuistis, quia scriptum est: nisi dominus aedificauerit sibi domum, in uanum laborauerunt qui aedificant eam. in uanum laborauit qui aedificauit id templum, quod subiectus ignis exussit. an quia ad Dauid patrem ipsius dictum est: non tu aedificabis mihi domum, sed cum tu dormieris, excitabo semen tuum post te. uerum ibi quoque templum non corporale, non materiale promittitur; [*]( C ) neque enim deus in manu factis habitat, sed templum est sancta ecclesia, quae utique non humana, sed caelesti uirtute fundatur.

Nam si praestantioris licet, sed humanae tamen uirtutis opera miremur, multos huiuscemodi reperimus, quos cum Salomone conparare possumus. et ideo ubi operis aequalitas est, non est excellentia potestatis. nec plures possumus dicere dei filios, cum unum dei filium legerimus; sed non ex [*]( D ) beneficiis suis, quae in patres nostros contulit, facienda est iniuria dei filio. multi enim praeclari uiri, sed per unum Iesum Naue stet inquit sol contra Gabaon. uidetis eum ultra Dauid [*]( 8 Psalm. CXXVI 1 12 Reg. II 7, 12 15 Act. 17,24 25 Ios. 10,12 ) [*]( 1 in TDN, om. cet. 3 ae 8. u. T se habere DB\'P1 6 et addidi, in tantum post offendit Gelenius 6 credidisti N deo om. D, dei B 9 sibi om. PP\'M laborant Т\'B\' 10 id om. PM. ante aedificauit collocat P\' 11 ad dauid patrem TN dauid patri cet. eius PM 13 post te add. et ipse aedificabit domum nomini meo D 15 deus om. N in (templis add. T\') manu factis deus X 16 scm T (sca corr.) NPM ecclesia (a ex e) T 19 miremur uirtutis opera B\'P\' 20 salomone T (in mg. f et) N salomone et dauid X dauid et salomone cet. 21 est om. N 23 parentes X 24 per unum (ex primum) T 25 stet TN stetit cet. gabao T gabaon B dauid 1\'N dauid regis cet. ) [*]( 24* )

372
processisse uirtutem; terrenis enim Dauid, non sideribus imperauit. uidetis etiam solem ministrum esse, non dominum, qui etiam uoci seruierit humanae. stetit tamen, quia in Iesu et typum futuri agnoscebat et nomen. neque enim in sua uirtute Iesus Naue, sed Christi mysterio caelestibus luminibus[*]( E ) imperabat; designabatur enim dei filium in hoc saeculum esse uenturum, qui mundani luminis occidentis et iam uergentis in tenebras uirtute diuina differret occasum, lucem redderet, inueheret claritatem. Enoch quoque raptus ad caelum est; sed tamen ille raptus est, hic regressus. raptus est ille, ne malitia mutaret cor eius; hic ipsam malitiam saeculi huius aboleuit. Helias curru atque equis ascendit ad caelum, Christus autem descendit e caelo nec curru nec [*]( F ) equis. ut ille conscendit, quia ille aliter nequiuisset, hic propria uirtute remeauit. Helisaeus in Iordane leprosum lauare praecepit, ut ab omni contagione mundaretur: hic in Iordane totum diluit mundum. Moyses ipse, cui creditus est ut transiret populus Iudaeorum, aquam diuisit. et ille quidem diuisit elementa, quia non diuisit potentiam trinitatis, separauit moles aquarum, quia patrem non separauit a filio.

uidetis quanti uiri et qualium documenta operum reliquerint. [*]( 9 Gen. 5, 24 11 Sap. 4, 11 12 Reg. IIII 2, 11 13 Ioh. 8, 18 15 Reg. IIII 5, 14 Matth. 3, 6 et 16 17 Exod. 14, 21 ) [*]( * * 1 terrae X 3 uoci seruierit (a et b erasae esse uidentur) T in ilim TN iha (ex ihus lJI) PM (in quibus futuri et typum) 6 designabat X saeculum Erasmus saeculo libri 7 uergentem BB\'P\'PM 8 diuina uirtute X 9 enoc TM 10 est pr. om. N 11 hic post huius transponit X 13 e] de NB\' nec cnrru nec equis TN nec equis nec curru X nec curru et equis cet. 14 nequiuit X 15 propria ut T lauari X (ex leuari B) 16 contagio X mundaretur D mundaret cet. 17 creditus est ut transiret populus Iudaeorum. aquam diuisit scripsi creditus est ut transiret populorum aquam diuisit T crediti sunt populi iudaeorum aquam diuisit ut transiret DN et (Qm. ut transiret) B crediti sunt transire populi iudaeorum aquas diuisit lJ\' P.i.l1 crediti sunt trane fretum populus iudaeorum aquas (s 8. u.) diuisit T\' creditis ut transiretit populis iudaeorum aquas diuisit P\' 21 et om. N reliquerint TN dereliquerunt cet. )

373
quemadmodum igitur quos pares Dauid regi uel Salomoni uirtute\' [*]( 715 A ) cognoscitis condicione impares iudicatis, ut Salomonem Dauid filium putetis ad dei sedere dexteram, praesertim cum ipse Dauid euidenter de quo dictum esset expresserit? neque enim de suo filio diceret: dixit dominus domino meo: sede a dextris meis. quomodo enim filium suum dominum nominaret? lex prohibet, repugnat religio, abhorret fides, ut ad dexteram dei omnipotentis mortalem hominem loces. alius est ille qui sedet ad dexteram, qui corpus suscepit, non qui coepit a [*]( B ) corpore, qui ante luciferum genitus est, id est ante omnium luminum claritatem, quoniam ipse creauit uariorum luminum claritates; nam Salomon utique post luciferum est, Salomon sacerdos non fuit; et ideo dici ei a deo omnipotente non potuit: ex utero ante luciferum genui te; dici ei non potuit: tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech, maxime cum illo in tempore, quo Salomon fuit, secundum ordinem Aaron, non secundum [*]( C ) Melchisedech fuerint sacerdotes. adhuc enim sacerdotes sanguinem hircorum atque taurorum pro peccatis plebis et erroribus offerebant; posteaquam uero aduenit qui semet ipsum pro salute obtulit mundi, ut quos taurorum sanguis lauare non poterat Christi sanguis ablueret, semet ipsos coeperunt offerre pro hostiis sacerdotes.

Itaque una quaestione dominus noster Iesus Christus [*]( D ) omnium haereticorum ora saepsit, sacrilegia conclusit. non solum enim Iudaeos, sed etiam Photinianos et Arianos et [*]( 5 Psalm. CVini 1 10 Psalm. CVIIII 3 14 Psalm. CVIIII 3 15 Psalm. CVIIII 4 ) [*]( 3 dexteram dei sedere DNB\' dei dexteram sedere T\'P\' 5 suo filio TNP, suo om. P\', filio suo cet. a dextris meis TDN ad dexteram meam cet. 6 suum filium PM 7 aborret T 10 id est] non qui T 12 claritates T uarietates DN dignitates cet. 17 ordinem om. N .17 melcbisedech T (1 8. u.) N ordinem melchisedech cet. 18 enim om. T B1 20 posteaquam uero T posteaquam uero xps P1 postea uero quam xps cet. 21 mundi obtulit (optulit D) Dx 26 etiam om. N fotinianoB libri semper arrianos libri semper )

374
Sabellianos hac redarguit quaestione. et ideo nobis, quoniam Iudaeos defecisse iam cernimus et illam execrabilem perfidiam minutam, iam de Arianis, qui non multum a Iudaeis differunt, Photinianisque et Sabellianis aliqua in istius quaestionis perstringenda tractatu sunt. taceat ergo Photinus, qui Christum Dauid filium, non dei dicit, et taceat damnatus uoce caelesti. [*](E ) quomodo enim dicit Christum filium Dauid esse, cum ipse Dauid dixerit in libro Psalmorum: dixit dominus domino meo: sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos sub pedibus tuis? si Dauid inquit dominum illum uocat, quomodo filius eius est? non ergo Dauid filius, sed dei filius Christus. taceat etiam Sabellianus: cum legit dominum domino dixisse, intellegat non eundem et ipsum esse qui dicit et cui dicitur - nec enim sibi pater dicit: sede a dextris meis nec sibi dixit: ponam inimicos tuos - et[*]( F ) aliquando intellegant omnes filium esse qui a dextris sedet et hanc distinctionem inter patrem filiumque custodiant, ut sit distinctio patris et filii, quod alius pater, alius filius, sed quia in una sede sedent, una maiestate potiuntur et sedent non pro discerniculo dignitatis nec pro ordine potestatis, sed pro copula caritatis, unam patris et filii intellegant potestatem. in quo et Arius conticescat, qui contraria Sabellio erroris urget uestigia. audiat dominum domino dicere, audiat ad dexteram patris filium sedere et desinat de sermone atque [*]( 716 A ) ordine hominum diuinitati facere quaestionem. nec [*]( 8 Psalm. CVilll 1 Luc. 20, 42 sq. 10 Luc. 20, 44 ) [*]( 3 minutam iam D minuit etiam T minui etiam N minuet iam B minui iam D corr., B\'PplM minuit iam T\' 4 pstringenda TB 5 qui dicit xpm dauid non dl filium X 8 dauid om. BT\' dno in mg. m2 T 9 ad TB 10 sub pedibus tuis TDNPM scabellum pedum tuorum X 11 eius om. BDTBI 13 diiisse et PM intelliget BBaP 14 qui DT\'PM cui cet. pater sibi x dicit TN dixit cet. 15 ad T 16 intellegant omnes (homines P1) TBDNP\' omnes intelligant B\' omnes credant PM eum filium D 18 sed TN et T4, om. cet. 19 in una TN una in BPM una cet. unaque T\' aedent TN, om. cet. 20 nec s. u. T )
375
argumentetur hic quia pater dicit sede; legimus enim et alibi etiam sine patris dicto sedere filium, sicut scriptum est: et sedet ad dexteram dei et alibi: amodo uidebitis filium hominis sedentem ad dexteram dei. ipse est enim cui dicitur sede, qui filius hominis nominatur. audit quasi homo, sedet quasi dei filius. quid hac potest dici praecellentius potestate, quae etiam carnem hominis ad dexteram dei conlocauit et infirmum illud condicionis humanae, postquam [*]( B ) tamen uerbum caro factum est, diuinitati copulauit aeternae? sed quid hoc est?

posteaquam Photinus obmutuit, Arius conticuit, Sabellius uocem perdidit, adhuc haeresim tamen diuersa contra ecclesiam excitantem ora conspicio. nam ecce Manicheus et Ualentinianus et omnis diriuatio Manicheorum eo telo nititur, quo alii sunt perempti: fidei praeiudicium fidei testificatione molitur. ait enim detestanda haeresis: \'ecce [*]( C ) negauit Christus filium se esse Dauid, et ideo* inquit credendum est quod non susceperit carnem\\ quibus apertissime in ipso principio euangelii scriptura respondet et dicit: liber generationis Iesu Christi filii Dauid. cur igitur aut alibi Dauid filius dicitur aut alibi Dauid filius denegatur nisi ut intellegas aliud esse secundum substantiam diuinam esse filium, aliud secundum carnis susceptionem ? nam secundum substantiam diuinam dei filius est, secundum carnem filius [*]( D ) Dauid. itaque ubi generatio secundum carnem describitur saluatoris, Dauid filius nominatur, ubi uero plenitudo confessionis exigitur, cum designatur generatio saluatoris, non uult [*]( 2 Marc. 16,19 3 Matth. 26, 64 15 Luc. 20, 41 sqq. 18 Matth. 1,1 ) [*]( 1 dixit N 2 scriptum (ex dictum) T et ora. N 7 potestate (in ras.) T 9 est et diu. DPM 11 haeresim TDN haeresis B\'P\' haereses eee. 12 excitantem TNB\' excitantes ilf exercitantem B exercitatem D exercitantes P exercitant T\' exercitat P1 13 manicheus et ualentinus (ualentinianus D) TDN manicheos et ualentinianos cet. 14 eo TN meo BDM in eo cet. perempti sunt N 15 et fidei P 17 suscepit Bł PIx 18 respondit BPP ill et TN cum cet. 20 filius dauid dicitur D filius dicitur dauid N dicitur dauid filius B\'P\' 24 itaque] igitur PM )

376
se Dauid filium dei filius nominari; designatio enim maiestatis eius naturam interpretatur. sed iam redargutis scaeuorum interpretationibus ad ecclesiam sermo uertendus est.

Uerum quod saepe titulum quinquagesimi psalmi repetimus, [*]( E ) non praesumptionis, set infirmitatis exemplum est. uno enim die uel per angustias ingenii uel per fragilitatem uocis omnem seriem non possum inplere tractatus. et ideo quoniam superiore die aduersus Iudaeos noster sermo directus est, quos [*]( F ) quidem eo usque documenta fidei subegerunt, ut Christus in caelesti solio locaretur, quod utique in hominem non potest conuenire — neque enim alium nisi dei filium ad dexteram dei sedere credibile est —, non alius utique nobis sedere ad dexteram patris nisi dei filius remotis omnibus ambiguis aestimandus est. rursus quoniam scriptura habet: ex fructu uentris tui ponam super sedem tuam, idem utique dei filius carnem ex Maria suscepisse credendus est, in qua prophetici fructus est uentris, ut uere successionem originis recognoscas illumque dei filium factum postea filium hominis [*]( 717 A ) per susceptionem scilicet carnis in throno caelesti sedere non dubites. neque enim Christus sedem aliquam regalem hoc habuit in saeculo, ut putes aliam sedem Dauid semini esse promissam, maxime cum ipse dixerit dominus: regnum meum non est de hoc mundo.

conclusi itaque undique eo [*]( 14 Psalm. CXXXI 11 22 Ioh. 18, 36 ) [*]( 1 filium dei filius TN filium Dx sed (add. m2 B) dei filiam BPM 2 eius om. B\'? natura X post interpretatur add. tractatus apud christianos BTPM scaeuorum BP et (c exp.) T\' et (c 8. u. m2) M scenorum BP4 saeuorum TDX 5 et TN sed cet. est exemplum BD 7 inplcre TlV explicare P explere cet. 8 senno noster BBIP 9 usque eo PM eos usque eo T\' (eos del. m2) BP1 10 locaretur TN collo- caretur cet. homine y 12 a dexteram T 14 rursum N 15 tuam] meam T (in quo dem meam in ras.) B et (t tu s. me m3) T\' idem T (in raa.) item D 16 sumpsisse X 17 ut] et TN 19 successionem N in] in carnis B in carne in T\' in carne BIP 21 in ante hoc transponit 1. 22 cum ipse maxime X 23 conclusi x conclusit B (t del. m2) cet. unde eo (eo eras.) eo T unde eo N undique ea unde T\' )

377
perfidiae suae temptamenta deriuant, ut incredibile esse adserant quod deus susceperit carnem, qua ratione autem non [*]( B ) potuerit suscipere explicare non possunt. quaero enim utrum inpossibilitatis an iniuriae causa aestimant carnem a deo suscipi nequiuisse ? si inpossibilitatis, aliquid ergo inpossibile deo ? nihil enim est quod facere uoluerit et facere nequiuerit. superest ergo ut aut uoluisse aut noluisse doceatur. quod autem maius indicium uoluntatis quam quod ipse dixit: palam apparui non quaerentibus me. expandi manus meas ad populum non credentem et contradicentem? si ergo uoluit et potuit, an putamus eum causa iniuriae [*]( C ) noluisse? et quam diuinitas sui sentit iniuriam? expers enim est contumeliae neque subiecta est nostris passionibus; neque enim caro uel detrimentum diuinitati adferre potuit uel augmentum.

Qui tamen hoc obiciunt quod dei filius carnem suscipere non potuerit, si gentiles, quomodo, qui deos suos, quoniam homines fuisse negare non possunt, humana specie uisos esse testantur? an rex eorum, quem illi suis diis omnibus anteponunt, prodigiales formas potuit pro amore suscipere, [*]( L ) Christus carnem hominis, quem ad imaginem sui fecit, atque illud praestantissimum opus suum suscipere pro mundi salute non potuit ? et pulchrius illis uidetur propter adulterium alieni tori quam propter redemptionem omnium speciem carnis adsumptam? quodsi Iudaeus hoc obicit, quomodo legit: ecce [*]( 9 Eaai. 65, 1 sq. 25 Esai. 7, 14 ) [*]( 1 diriuant B (der. corr.) NP\' 2 autem om. BIP\' 4 aestimant TN aestiment cet. 5 si inpossibilitatis om. T (in quo est ras. 14 fere litt.) N sibi possibilitatis B T\'BI 6 est enim B\' est B enim P 8 iudicium BDM dixit] ait B\'P\' 10 et] sed B\'P\' contradicentem mihi X 13 subiecta. (5 eras. ?) nostris est (est 8. u.) T subiecta nostris est BK 16 n suscipere non T 17 quomodo TN, om. cet. 18 uisos.. T 21 suam X 23 uidetur om. N 24 omnium scripsi, cf. p. 378, 6 hominum TN hominum omnium D (in quo redemptionem post omnium transpositum) hominum omuimn BI omnium hominum cet. )

378
uirgo in utero accipiet et pariet filium, et uocabitur nomen eius Emmanuhel, quod interpretatur \'nobiscum deus?\' quomodo legit: ecce qui loquebar adsum? [*]( E ) quomodo autem lectum adserit: ecce sicut panthera et sicut ursus aporiatus occurram eis? dei ergo filius carnem suscipere non potuit pro redemptione omnium, cum ipsi negare non possint quod pro nostrorum supplicio peccatorum adfectum quendam deus ferinae crudelitatis induerit, ut qui natura pius est et misericors nostrorum tamen scelerum atrocitate conmotus adsumat in nos quandam saeuitiam bestiarum ?