De Locis Santis

VII. DE ALIA EXEDRA INTER ECCLESIAM CALVARIAE ET CON- STANTINI BASILICAM SITA, IN QVA CALIX DOMINI ET SPONGIA IN EO RECONDITA HABETVR, DE QVA IN LIGNO PENDENS ACETVM SVXERAT ET VINVM.

Inter illam quoque Golgothanam basilicam et Martyrium quaedam inest exedra, in qua est calix Domini, quem a se benedictum propria manu in cena pridie quam pateretur ipse conuiua apostolis tradidit conuiuantibus, qui argenteus calix [*]( 1 magna PZ martirium ZBr monasterium P 2 fabricata Y domini om. Br 3 ducentorum et XXXIII» Br 4 cicloe PZBr circulos Y annorum ciclos P est om. PZ 5 Inter has itaque initium noui capituli YZ (VII Z) itaque 1. m. tsuperscr. P 6 h-abraham sed expuncta l. h Z com patriarca Br posuit corr. 2. m. Z 7 isaac immolaret filium sutun P isaac imm. suum Z 8 gladium om., sed eadem m. superscripsit P 9 quam ex quem corr. 2. m. Br elimosinae YP corr. in elem. Br eleemosinae Z 10 haec P Sed et hoc initium cap. VI Y 11 anathasim P anasthasim supra scripta l. h Z anata//aim l. s erasa Y sta in rasura Br haec est P hec 12 ecclesiam rotundam Y 13 et 14 platiola Br ad ecclesiam corr. 2. m. Br 14 die ac nocte P 16 VIII Br, qui codex solus titulwn exhibet inter-sita om. Br 18 de om. Br 19 acoetum Br et uinum om. Br 20 nullum initium noui capituli in Z golgotham Br et testimonium Br 21 est om. YBr 22 pridiae Z 23 argenteus corr. 1. 1n. ex argentibus Br )

sextarii Gallici mensuram habens duasque ansulas in se ex utraque parte continens conpositas, in quo utique calice illa inest spongia, quam aceto plenam hysopo circumponentes Dominum crucifigentes obtulerunt ori eius: de hoc eodem calice, ut fertur, Dominus post resurrectionem cum apostolis conuiuans bibit, quem sanctus Arculfus uidit et per illius scrinioli, ubi reconditus habetur, operculi foramen pertusi manu tetigit propria osculatus; quem uidelicet calicem uniuersus ciuitatis populus cum ingenti ueneratione frequentat.

VIII. DE LANCEA MILITIS, QVA LATVS DOMINI IPSE PVPVGIT.

Idem Arculfus nihilominus et illam conspexit lanceam militis, qua latus Domini in cruce pendentis ipse percusserat. Haec eadem lancea in porticu illius Constantini basilicae inserta habetur in cruce lignea, cuius hastile in duas intercisum est partes, quam similiter tota Hierosolymitana frequentans osculatur et ueneratur ciuitas.

VIIII. DE SVDARIO ILLO, QVO DOMINI CAPVT SEPVLTI CON- TECTVM EST.

De illo quoque sacrosancto Domini sudario, quod in sepulchro super caput ipsius fuerat positum, sancti Arculfi relatione cognouimus, qui illud propriis conspexit obtutibus, hanc, quam nunc craxamus, narrationem, quam totus Hierosolymitanus ueram esse protestatur populus; plurimorum namque testimonio fidelium Hierosolymitanorum ciuium hanc [*]( 2 contenens P 3 spungia Z hisopo Y 4 eodem 1. m. superscripsit P 6 per om. Z 7 scrinuli Br pertusi] perforatu Br 8 calicem om. Br 9 frequentabat Br 10 VIIII Br titulus tantum in Br conpunxit Br f 11 Item P 13 constantinianae Y 14 hassale P astile YZBr scisum partes corr. 2. m. Br 15 que Br hierusolimitana PYflr 17 X Br titulus tantum in Br 19 sudario domini Y 20 capud PBr 21 cognoscimus Z hancque Br omisso quam 22 caraxamus Z quia totus Br quam om. Y 23 populus om. Br populus protestatur Z propter plurimorum Br esse testimonium Z testimonium PBr om. Y testimonio scripsi cum Mabillonio 24 hierusolimorum Z )

pronuntiationem sanctus Arculfus didicit, qui sic ipso intentius audiente saepius pronuntiarunt dicentes:

Ante annos ferme ternos sacrosanctum linteolum, quod quidam satis idoneus credulus Iudaeus de sepulchro Domini statim post eius resurrectionem furatus multis diebus apud se occultauit, ipso donante Domino post multorum circulos annorum repertum in notitiam totius populi uenit. Ille igitur felix et fidelis furax illud dominicum sudarium, quod inprimis furanter abstulit, in extremis constitutus duobus filiis manifestans accersitis detulit dicens: 40 filioli mei, nunc optio uobis datur. Dicat ergo quisquis e duobus, quid potius optare desideret unus, ut et ego indubitanter scire possim, quis ex uobis erit, cui iuxta propriam optionem aut omnem substantiam meam, quam habeo, commendare debeo, aut hoc solummodo sacrum Domini sudarium.\' Quibus auditis ex ore patris uerbis unus, qui optauit genitoris diuitias accipere uniuersas, suscepit eas a fratre iuxta promissionem a patre sub testamento commendatas. Mirum dictu, ex illa die omnes eius diuitiae et patrimonia omnia, propter quae sudarium Domini uendidit, decrescere coeperunt et uniuersa, quae habuit, diuersis casibus perdita ad nihilum redacta sunt, alter uero supradicti beati furacis filius beatus, qui sudarium Domini omnibus praetulit patrimoniis, ex qua die illud de manu morientis accepit genitoris, magis ac magis crescens donante deo terrenis etiam opibus est ditatus nec fraudatus caelestibus. Et ita hoc dominicum [*]( d i 1 dedit corr. 1. m. P dadicit corr. 2. m. Z sanctus didicit arcnlfas Br 2 pronunciauerunt Br 3 sacrum sanctum Br 4 post uocem domini lacuna extat in P uno folio absciso 8 illum Br quae inprimis Br 9 arcersitis Z 10 filii Br optio ex obtio corr. 2. m. Br obtio corr. Y 11 quisque Br oDtare YBr 13 obtionem Y, 1 corr. 2. m. Br 16 obtauit Y, om. Br sasceptt corr. 1. m. Z 17 permissionem Br 18 eius om. Z et ad patrimonia Y patrimonia rasura l. e ex patrimoniae corr. Br 19 propter quas YZ 21 beati om. Br 23 morientis manu Br accepit corr. ex accipit Br 24 crescens om. Br donante donante corr. in deo donante Z 25 ditatns est Y )

sudarium patres filiis de eiusdem ter beati hominis semine nati quasi hereditario iure fideles fidelibus secundum eorum prosapiae seriem fideliter usque ad quintam commendabant generationem. Sed post quintae generationis tempora annorum multis processibus transactis eiusdem cognationis deficientibus hereditariis fidelibus sacrum linteum in manus aliquorum infidelium Iudaeorum deuenit, qui et ipsi, quamlibet indigni tali munere, tamen illud honorifice amplexi diuina donante largitione nimis diuersis locupletati opibus diuites facti sunt. Iudaei uero credentes orta in populo de sudario Domini certa narratione coeperunt cum infidelibus Iudaeis de sacro illo linteamine fortiter contendere, totis uiribus illud appetentes in manus accipere. Quae subnixa contentio Hierosolymitanam plebem in duas diremit partes, hoc est fideles credulos contra infideles incredulos. Unde et Saracenorum rex nomine Mauias ab utrisque interpellatus partibus ad eos incredulos Iudaeos, qui sudarium Domini pertinaciter retinebant, coram praesentibus Iudaeis Christianis inter utrosque diiudicans dixit: \'Sacrum quod habetis linteolum date in meam manum*. Qui regis uerbo obtemperantes illud de scrinio proferentes regnatoris in sinum deponunt. Quod cum magna reuerentia suscipiens rex in platea coram omni populo rogum fieri iussit, quo nimia inflammatione ardente surgens ipse et ad ipsum accedens rogum eleuata uoce ad utrasque discordes dixit partes: \'Nunc Christus mundi saluator passus pro humano genere, qui hoc, [*]( 1 seminati Br 2 fidelis Y fidelibus suis Y secundum om. Y 4 tempora generationis Br 6 linteolum Z manibus Z corr. in manus Y aliquorum manus Y 7 deuenit iudaeorum Br quamuislibet Y t 9 diuersi Y locupleti Y dites Br 13 hierusolimitanam YBr 14 duos Z dirimit YBr disrupit Z partes om. Z contra in- • fideles incredulos om. Br 15 saracinorum Y sarracenorum Br nauias \'Br 17 pertiuatiter corr. eadem m. Z 18 deiudicans YZ 19 maeam aou łoęę.m corr. eadem m. Z mea manu Br 20 in regnatoris sinum Y regnatoris in sinu Br 24 a verbis dixit partes denuo incipit P partes dixit Z 25 christi P ) quod nunc in sinu contineo, sudarium in sepulchro suum super caput habuit positum, inter uos de hoc eodem linteo contendentes per flammam iudicet ignis, ut sciamus, cui parti horum duum exercituum contentiosorum hoc tale donum condonare dignetur\'. Et haec dicens sacrum Domini sudarium proiecit in flammas. Quod nullo modo ignis tangere potuit, sed integrum et incolume de rogo surgens quasi auis expansis alis coepit in sublime uolare et utrasque dissidentes contra se populi partes et quasi in procinctu belli consertas sedentes acies de summis prospiciens duas in uacuo aere per aliquorum interuallum momentorum circumuolans, proinde paulatim descendens, deo gubernante ad partem Christianorum interim Christum iudicem exorantium declinans in eorum sinu consedit. Qui deo gratias leuatis ad caelum manibus agentes cum ingenti laetatione ingeniculantes sudarium Domini magna cum honorificentia suscipiunt ad se de caelo uenerabile emissum donum hymnificasque laudes Christo eius donatori referunt et in scrinio ecclesiae in alio inuolutum linteamine recondunt. Quod noster frater Arculfus alia die de scrinio eleuatum uidit et inter populi multitudinem illud osculantis et ipse osculatus est in ecclesiae conuentu, mensuram longitudinis quasi octenos habens pedes. De quo haec dicta sufficiant. [*]( i 1 in sinum teneo Br conteneo P cont?neo corr. Z super caput suum Y 2 capud PBr 4 duorum Y contendentium Y tale] tollere Y 5 sacri domini Z 6 flammam Y 7 incolome PYBr ezspansis P 8 utrosque Br desidentes PY 9 populi] positas Br l\' procinct, corr. 2. m. Br 10 prospicientes Y 11 disccndens PZ, corr. in descendens Br 12 ad partem] et patre Y 18 christo iudice Y conseditsinuBreinAcorr.eademm.Z15laetificationeP leticia Z geniculantes Y 16 emisum P 17 ymnificansque P ymni- • n ficasque Z nimnificasque corr. 2. m. Br datori Y refferunt P 19 alio P 22 octenus P octonos YBr cubitos habens Z haec ita Y sufficiunt P )

X. DE ALIO SACRO LINTEO QVOD SICVT FERTVR SANCTA MARIA VIRGO MATER DOMINI CONTEXVERAT.

Aliud quoque linteamen maius Arculfus in eadem Hierosolymitana ciuitate uidit, quod, ut fertur, sancta Maria contexuit et ob id magna reuerentia in ecclesia habitum totus ueneratur populus. In quo uidelicet linteo duodecim apostolorum formulae habentur intextae et ipsius Domini imago figurata. Cuius linteaminis una pars rubei coloris et altera e regione in altero latere uiridis habetur.

XI. DE ALIA SVMMA COLVMNA IN ILLO SITA LOCO, VBI CRUCE DOMINI SVPERPOSITA MORTVVS REVIXIT IVVENIS.

De aliqua ualde summa columna, quae a locis sanctis ad septemtrionem in medio ciuitatis stans pergentibus obuia habetur, breuiter dicendum est. Haec eadem columna, in eo statuta loco, ubi mortuus iuuenis cruce Domini superposita reuixit, mirum in modum in aestiuo solstitio meridiano tempore ad centrum caeli sole perueniente umbram non facit, solstitio autem transmisso, quod est VIII kal. Iul., ternis diebus interiectis paulatim decrescente die umbram primum facit breuem, deinde processu dierum longiorem. Haec itaque columna, quam solis claritas in aestiuo solstitio meridianis horis stantis in centro caeli e regione desuper circumfulgens ex omni parte circumfusa [*]( 10 Sulp. Seu. Chron. II, 34 .. ) [*]( 1 XI Rr titulus exstat in PY. De linteo quod ut fertur sancta contexjt Maria uirgo Br titulo rubro colore scripto l. v atramento superscripta est 2 contexerat PY 3 solimitana-sancta maria con hanc lineam librarius omiserat, sed litteris minoribus superscripsit Z hierusolimitana PZBr T 4 contex maria corr. 2. m. Br contexit PYZ 5 habaum P 6 linte XII P 7 ymago P 8 robei corr. Br 9 habetur in modum uiridium herbarum Br 10 XII Br titulus tantum extat in Br ubi cruce do- X / y mini om. Br 11 ubi mortuus Br 12 alia Z ualde summa columna qug P a sanctis locis Y 13 septemtrionalem partem YBr obuiam Br 16 celi centrum Br centrum ,. solatitio uerbis omissis: caeli sole-non facit eadem manu suprascriptis Z 19 primam P 20 ita Br 21 caeli] poli Br 22 circumfulgentis Y circumfusa] circumfulsa Y )

perlustrat, Hierosolymam orbis in medio terrae sitam esse protestatur. Unde et psalmographus propter sancta passionis et resurrectionis loca, quae intra ipsam Heliam continentur, uaticinans canit: Deus autem rex noster ante saeculum operatus est salutem in medio terrae, hoc est Hierusalem, quae mediterranea et umbilicus terrae dicitur.

XII. DE ECCLESIA SANCTAE MARIAE IN VALLE IOSAPHAT FABRICATA, IN QVA MONVMENTVM EIVS HABETVR.

Sanctorum locorum sedulus frequentator, sanctus Arculfus, sanctae Mariae ecclesiam in ualle Iosaphat frequentabat, cuius dupliciter fabricatae inferior pars sub lapideo tabulato mirabili rotunda structura est fabricata, in cuius orientali parte altarium habetur, ad dexteram uero eius partem sanctae Mariae saxeum inest uacuum sepulchrum, in quo aliquando sepulta pausauit. Sed de eodem sepulchro quomodo uel quo tempore aut a quibus personis sanctum corpusculum eius sit sublatum, uel quo loco resurrectionem exspectat, nullus, ut fertur, pro certo scire potest. Hanc inferiorem rotundam sanctae Mariae ecclesiam intrantes illam uident petram ad dexteram parieti insertam, supra quam Dominus in agro Gethsamani illa nocte, qua tradebatur a Iuda in manus hominum peccatorum, flexis orauit genibus ante horam traditionis eius, in qua uidelicet petra duorum uestigia genuum eius quasi in cera mollissima [*]( 4 Psalm. 73, 12 5 Hieron. in Ezech. 5, 5 17 Hieron. ep. ad Paulam et Eustochium de resurrectione beatae Mariae ) [*]( 1 hierttsolimara Br 2 psalmigraphus ZBr psalmografus Y resurn rectionis ... continętur, verba omissa loca-heliam eadem manus suprascripsit Z 5 id est Br 6 mediaterranea, sed corr. Br mediteranea P 1 XIII Br titulus deest in Z, in PY tantum: De ecclesia sanctae mariae mariae semper uirginis Br 9 Et sanctorum Z 10 sanctae om. Z 11 fabricata Y 12 structura rotunda Y 13 partem eius Y eiusdem partem Br sanctae om. PZBr 14 inest saxeum P cauum sepulchrum PZ sepulta requieuit et sanctis pertinet Br 16 in quo loco YBr h 17 ut refert Br 19 parietis Br 20 super Z ga samani P getsamani Y gezamani Br 21 flexis genibus orauit sanctis Br 22 petre corr. Z 23 uestigia duorum Br caera P )

profundius inpressa cernuntur. Ita nobis noster frater Arculfus pronuntiauit, sanctorum uisitator locorum, qui haec, quae nos describimus, propriis conspexit oculis. In superiore igitur aeque rotunda ecclesia sanctae Mariae IIII altaria inesse monstrantur.

XIII. DE TVRRE IOSAPHAT IN EADEM CONSTRVCTA VALLE.

In eadem supra memorata ualle non longe ab ecclesia sanctae Mariae turris Iosaphat monstratur, in qua ipsius sepulchrum cernitur.

XIIII. DE MONVMENTIS SVMEON ET IOSEPH.

Cui uidelicet turriculae quaedam lapidea domus a dextera cohaeret parte de rupe excisa et separata montis Oliueti, in qua intrinsecus ferramentis cauata duo monstrantur sepulchra sine aliquo ornatu,. quorum unum illius Symeonis iusti uiri est, qui infantulum dominum Iesum in templo ambis amplexus manibus de ipso prophetauit, alterum uero aeque iusti Ioseph, sanctae Mariae sponsi et domini Iesu nutritoris.

XV. DE SPELVNCA IN RVPE MONTIS OLIVETI HABITA CONTRA VALLEM IOSAPHAT, IN QVA IIII MENSAE ET PVTEI SVNT DVO.

In latere montis Oliueti quaedam inest spelunca haut procul ab ecclesia sanctae Mariae in eminentiore loco posita contra [*]( ■ 1 inpresa corr. 1. m. Z noster sanctus frater arculfus Y noster sanctus arculfus frater Br alculfus Z 2 hoc quod Y 3 discribimus Y tor sapere corr. pallidiore atramento Z 4 aecclesiae P tria Y 6 XIV Br titulus deest YZ De turre Iosaphath in marg. sup. P iosafath semper Br; continuo sequitur: XV. Et de monumentis symeon et ioseph 8 iosaphath P iosaphad Y iosafath Br 9 sepulchri cernitur locus Z cernitur sine ornatu aliquo Y 10 titulus ubique deest 11 ad dextera P Y 14 iusti om. Z 15 ambabus YZ amplexjs P conplexans Y compler xus Br 16 profetauit Y prophetafl corr. 2. m. Br alter Br iusti om. Br 18 XVII Br de apelunca duorum puteorum P titulus deest in h YZ 20 quandam inesse speluncam Y haud Z aut corr. 2. m. Br procul abest Y 21 posita] est Br ) [*]( XXXVIIII Itin. Blerolol. ) [*]( 16 )

uallem Iosaphat, in qua duo profundissimi habentur putei, quorum unus sub monte in altum infinita profunditate productus extenditur, alter uero in speluncae pauimento, cuius uastissima, ut fertur, cauitas in profundum dimersa discendens recto tractu dirigitur, qui duo putei semper supercluduntur. In eadem ergo spelunca quatuor insunt lapideae mensae, quarum una est iuxta introitum speluncae ab intus sita domini Iesu, cui procul dubio mensulae sedes ipsius adhaeret, ubi cum duodenis apostolis simul ad alias mensas ibidem habitas sedentibus et ipse conuiua aliquando recumbere saepe solitus erat. Illius putei os conclusum, quem in pauimento speluncae inesse supra descripsimus, apostolorum mensis propius haberi monstratur. Huius speluncae portula ligneo, ut refert sanctus Arculfus, concluditur hostio, qui eandem Domini speluncam saepius frequentauit.

XVI. DE PORTA DAVID.

Porta Dauid montis Sion molli cliuo ab occidentali adhaeret parte. Per eandem de ciuitate egredientibus portam et montem Sion proximum ad sinistram habentibus pons lapideus occurrit eminus per uallem in austrum recto tramite directus arcibus suffultus.

XVII. DE ILLO LOCO, VBI IVDAS SCARIOTHIS LAQVEO SE SVSPENDIT.

Ad cuius medietatem ab occasu ille uicinus habetur locus, ubi ludas Scariothis disperatione coactus laqueo se suspendens [*]( 2 perductua Z om. Y . 3 uastiB P 4 ciuitas P descendens Y II 5 diregitur P cluduntur Y 6 spelunca om. Br sunt Y 8 mesalae corr. eadem m. Z mense Br dudenis Y 9 memsas Z habaas P 10 solitus sepe Br iliuB P clausum Br 11 descripsimus supra Y describsimus P scripsimus Z 12 proprius PBr, corr. Z 13 sanctus om. PZ hostio, sed l. h erasa Y 14 frequentauit sepius, sed signis transpositionis additis P 15 titulus deest Z XVII De porta Dauid. XViII Et de loco, in quo Iudas Scarioth se suspendit br 16 cliuio P octidentali P 18 fons ZBr 19 directus tramite Br arcubus Z 21 titulus deest in codd.; nullum capituli initium in Z i 23 locus om. Br 24 scariothes P scariothes YZ )

disperierat. Ibidem et grandis hodieque monstratur ficus, de cuius, ut fertur, uertice inlaqueatus pependit, ut de ipso Iuda Iuuencus presbyter uersificus cecinit: Informem rapuit ficus de uertice mortem.

XVIII. DE FORMA GRANDIS BASILICAE IN MONTE SION FABRI- CATAE ET DE IPSIVS MONTIS SITV.

Et quia paulo superius montis Sion mentio intercessit, de quadam pergrandi basilica in eo constructa quaedam breuiter succincteque intimanda sunt, cuius sic describitur formula: Hic petra monstratur, super quam Stephanus lapidatus extra ciuitatem obdormiuit. Extra hanc supra descriptam grandem basilicam, quae intrinsecus talia sancta conplectitur loca, alia memorabilis exstat ad occidentalem partem eius petra, super quam, ut fertur, flagellatus est Dominus. Haec itaque apostolica ecclesia, ut supra dictum est, in montis Sion superiore campestri planitie lapidea est fabricata structura.

XVIIII. DE ILLO AGELLVLO, QVI HEBRAICE ACHELDEMACH VOCITATVR.

Hunc paruum agellulum ad australem montis Sion partem situm noster Arculfus saepe frequentans uisitabat, lapidum maceriam habentem, in quo diligentius plurimi humantur [*]( 4 Iuuenc. IV 631 ) [*]( 1 Ibidem hic demum initium cap. XVII in Z 2 uertice ut fertur Y iudas ut ipse iuuencus presbiter Br omissisuerbis: de ipso Iuda 3 uersir dicus Br sapiens uersificus Y 4 montem Y moyta corr. 2. m. Br 5 De baailica montis sion P De forma grandis basilice in monte Sion Y XX De forma-fabricatae. XXI De ipsius montis situ Br 9 succinteque Z sunt om. YBr discribitur P scribitur Br 10 super quem P 11 ex hanc Br discriptam Y disscriptam Z 13 eius om. PZ superquem corr. 2. m. Z supra Br 14 dominus flagellatus est YBr 16 planitiae YBr 17 titulus exstat in PYBr, deest in Z agello Y agellulo illo Br que P ebraice P acheldemag Y 18 uocatur P dicitur Br 19 montis Sion plagam Y sion plagam montis Br 20 alculfus sed corr. eadem m. Z uisitauit Y 21 macheriam Z habentem om. Z ) [*]( 16* )

peregrini, alii uero ex ipsis aut pannis aut pelliculis tecti neglegentius relinquuntur inhumati super terrae faciem putrefacti iacentes.

XX. DE ASPERIS ET PETROSIS LOCIS AB HIERVSALEM VSQVE AD CIVITATEM SAMVHELIS LATE PATENTIBVS ET VSQVE AD CAESAREAM PALAESTINAE OCCASVM VERSVS SVCCEDENTIBVS.

Ab Helia septemtrionem uersus usque ad Samuhelis ciuitatem, quae Armathem nominatur, terra petrosa et aspera per quaedam monstratur interualla, ualles quoque spinosae usque ad Tamniticam regionem patentes. Aliter uero a supradicta Helia et monte Sion qualitas regionum monstratur usque ad Caesaream Palaestinae occasum uersus; nam quamuis aliqua repperiantur angusta et breuia aspera loca interposita, praecipue tamen latiores plani monstrantur campi interpositis oliuetis laetiores.

XXI. DE MONTE OLIVARVM.

Aliarum arborum genera exceptis uitibus et oliuis in monte Oliueti, ut refert sanctus Arculfus, raro repperiri possunt, segetes uero frumenti et ordei in eo ualde laete consurgunt; non enim brucosa, sed herbosa. et florida illius terrae qualitas demonstratur. [*]( 2 inhumati post iacentes Y inhumiti P faciei corr. 1. m. Br 4 titvlus deest in YZ De asperis et petroais locis hucusque in P XXII De aapeńs-Hamuhelis. XXIII De late-auccedentibna XXllII De latitudine et qualitate terrae illius Br 5 et usque] eiusque Br 7 VII trionem Z ad om. Y 8 armathea corr. 2. m. in ramathea Br post nominatur haec addit Br: terra ab hierusalem usque ad ciuitatem samuhelis lata (corr. in late 2. m.) patentibus et usque ad cesaream palestine occasum uersus succedentibus 9 per quem monstratur corr. eadem m. in per quae monstrantur Z pinosae PBr 10 tamnicam Y alter corr. ex aliter Z 12 cesariam P 13 respiciantur Y reperiantur Z asperaque Y 14 letiores oliuetis Br 15 latiores Y 16 titulm exstat in fY, deest in Z oliueti P XXV De monte Oliuarum. XXVI De loco dominicae ascensionis. XXVII Et de ecclesia in eo aedificata Br 17 in oliueti monte Br i 18 sanctus ille Br segates corr. eadem m. P 19 in ea ualle ZBr laetae YZ lateque Br 20 bruchosa Br )

XXII. DE ALTITVDINE ET QVALITATE TERRAE ILLIVS.

Altitudo autem eius aequalis esse altitudini Sionei montis uidetur, quamuis mons Sion ad montis Oliueti conparationem in geometricae demensionibus, latitudine uidelicet et longitudine, paruus et angustus esse uideatur. Inter hos duos montes uallis Iosaphat, de qua superius dictum est, media interiacet a septemtrionali plaga in australem porrecta partem.

XXIII. XXIIII. DE LOCO DOMINICAE ASCENSIONIS ET ECCLESIA IN EO AEDIFICATA.

In toto monte Oliueti nullus alius locus altior esse uidetur illo, de quo Dominus ad caelos ascendisse traditur, ubi grandis ecclesia stat rotunda ternas per circuitum cameratas habens porticus desuper tectas. Cuius uidelicet rotundae ecclesiae interior domus sine tecto et sine camera ad caelum sub aere nudo aperta patet, in cuius orientali parte altare sub angusto protectum tecto constructum extat. Ideo itaque interior illa domus cameram supra collocatam non habet, ut de illo loco, in quo postremum diuina institerant uestigia, cum in caelum Dominus in nube subleuatus est, uia semper aperta et ad aethera caelorum directa oculis in eodem loco exorantium pateat.

Nam cum haec, de qua nunc pauca commemorantur, basilica fabricaretur, idem locus uestigiorum Domini, ut alibi scriptum [*]( 23 Sulp. Seuer. Chron. II c. 83, 5 cf. Paulin. Nol. ep. XXXI ad Seoerum ) [*]( 2 Altitudo initium cap. XXII in YZ; non solum titulum, sed etiam numerum om. P altitudinis ionei montis Z montis sion altitudini llr 3 quamnis uidetur Br 4 geometriae PZ dimenBionibus Z 5 esse om. Z uidetflr P esse aequalis uideatur Br 7 recta Z 8 XXIII PYZ; tiiulus exstat in PY, numerus in Z, titulus et numerus deest in P aecclesiae P 9 in eo aedif.] eius PY 11 Ubi in PZ initium capituli XXIIII, cuius numerus ium argine scriptus est 12 stat ecclesia Br 13 porticos P 14 et camara omisso sine Br 17 camaram Br 18 postremo Z institerunt Y 19 sublatus Br seper P arta Br 20 exorantium in eodem loco Y 22 commemoraui partim in rasura ex commemoranda coir. Br 23 id est P )

repertum est, continuari pauimento cum reliqua stratorum parte non potuit, siquidem quaecumque adplicabantur, insolens humana suscipere terra respueret in ora adponentium excussis marmoribus. Quin etiam calcati deo pulueris adeo perenne documentum est, ut uestigia cernantur inpressa, et cum cotidie confluentium fides a Domino calcata diripiat, damnum tamen arena non sentit et eandem adhuc sui speciem ueluti inpressis signata uestigiis terra custodit.

In eodem igitur loco, ut sanctus refert Arculfus, sedulus eiusdem frequentator, aerea grandis per circuitum rota desuper explanata collocata est, cuius altitudo usque ad ceruicem haberi monstratur mensurata. In cuius medietate non parua patet pertusura, per quam desuper apertam uestigia pedum Domini plane et lucide inpressa in puluere demonstrantur. Illa quoque in rota ab occidentali parte quasi quaedam semper patet porta, ut per eam intrantes facile adire locum sacrati pulueris possint et per apertam desuper eiusdem rotae foramen de sacro puluere porrectis manibus particulas sumant.

Igitur nostri Arculfi de loco uestigiorum Domini narratio cum aliorum scriptis recte concordat, quod nec culmine domus nec aliquo speciali inferiore et uiciniore tegmine ullo quoque modo protegi potuerit, ut semper manifeste ab uniuersis eius frequentatoribus conspiciatur et dominicorum uestigia pedum in eiusdem loci puluere depicta clare demonstrentur. Haec enim eadem dominica uestigia ingentis claritudine lampadis [*]( r 1 est om. Br contenuam P stytorum CON. 1. m. Z 2 in solemniiB Z 3 adponentium reiecit Br excussis marm. om. Br 4 quin etiam] quo Z calcati littera a 2. m. superscnpta Br calcati a deo YZ, sed eonf. Sulp. Seu. I. c. 5 est documentum Br cernantur ex cernentur corr. 2. m. Br 6 domino omisso a Sulp. Seu. 7 area PYZ harena Br cf. Sulp. Seu. speciem sui Br inpraesis, sed corr. Z hinc presais Br 9 sanctus ut refert Br 10 per circuitum grandis Br pota, sed corr. Z 11 explananata Y uerticem Z 13 pertussura YBr per que Br 15 in rota] rotunda Br qua (in rasura) quedam Y 17 posint P 20 scribtis P quia Y que Br 21 speciale Y interiore Br quoque om. Z 22 poterit Z eius om. Z 24 eiusdem loci-uestigia om. Y 25 lampades Br )

supra eandem rotam in trocleis pendentis die et nocte flammantis inluminantur.

Illius itaque supra memoratae ecclesiae rotundae in occidentali parte bis quaternales superne fabrefactae habentur fenestrae ualuas habentes uitreas, quibus utique fenestris eiusdem numeri uicinae lampades intrinsecus e regione positae in funibus pendentes ardent, quae uidelicet lampades sic collocatae, ut unaquaeque lampas nec superius nec inferius pendeat, sed quasi adhaerens eidem fenestrae uideatur, cui interius e regione propinqua specialiter cernitur. Quarum utique lampadum in tantum claritas refulget, ut earum lumine quasi de superiore montis Oliueti loco coruscantium per uitrum habundanter effuso non tantum ea eiusdem montis pars, quae ad occasum uersus eidem adhaeret rotundae et lapideae basilicae, sed etiam ciuitatis Hierosolymae de ualle Iosaphat ascensus per quosdam gradus in altum sublimatus clare quamlibet in tenebrosis noctibus mirabiliter inlustretur et maior eiusdem pars urbis anterior e regione positae similiter eadem inluminetur claritudine. Haec fulgida et praedicabilis octenalium magnarum coruscatio lucernarum de monte sancto et de loco dominicae ascensionis noctu refulgentium maiorem, ut Arculfus refert, diuini amoris alacritatem credulorum respicientium cordibus infundit quendamque pauorem mentis cum ingenti interna conpunctione incutit.

Sed et hoc nobis non esse tacendum uidetur, quod saepe memoratus Arculfus de hac eadem rotunda ecclesia mihi [*]( 1 flammantes Br 3 rotundae ecclesiae YBr ocidentali Z 4 supernae Z fabricate Br 5 uitriaa P finistris P 9 eiusdem Hr finistrae P e regione posite Br 12 olineti montis YBr uitreum lY nitri Z habundanter codd. effuso ex effusio corr. 2. m. Br 13 non tamen YZ pars M rasura pro pars is Br ad om. YZBr 15 iosaphathP 16 grados P 18 anterius Y claritate P 19 choruscatio Br 20 de ante loco om. Br 21 ut sanctus refert Arculfus Br 22 alacritatem uel claritatem Br 22 respicitientium corr. 2. m. Z 25 haec P nobis om. Br 26 rotunda sancta Br )

diligentius interroganti retulit dicens: In anniuersaria diei dominicae ascensionis sollemnitate per omnes annos ualidissimi flaminis procella meridianis horis post peracta in eadem basilica sacrosancta missarum sollemnia forti impetu inruere in tantum solet, ut nullus hominum stare uel etiam sedere in illa ecclesia et uicinis ei locis quoquo possit modo, sed omnes tamdiu in terra prostratis uultibus superstrati iacent, donec illa terribilis procella pertranseat. Huius terrifici flatus causa facit, ut illa pars domus habere cameram non possit, quae supra locum inpressorum Domini uestigiorum, qui intra supradictae rotae medium foramen apertae monstratur, ad caelum semper patefacta appareat; nam quascunque materias desuper ad cameram conponendam, si quando humanae manus ars aedificare conabatur, supra memorati diuinitus emissa uenti ualiditas distruebat. De hac itaque formidabili procella sanctus Arculfus taliter nobis enarrauit, qui eadem hora, qua in die dominicae ascensionis ille ualidissimus inruit flatus, et ipse praesens in eadem ecclesia Oliueti interfuit montis. Cuius uidelicet rotundae ecclesiae figura uili quamuis pictura sic depicta declaratur, aereae nec non in eius medietate collocatae rotae formula hac discriptiuncula monstratur subiecta.

Sed et hoc etiam sancti Arculfi relatione didicimus, quod in eadem rotunda ecclesia ad consuetum octo supra memoratarum noctu intrinsecus refulgentium lucernarum prope innumerabiles in nocte festiua dominicae ascensionis aliae adici soleant lampades, quarum terribili et ammirabili coruscatione [*]( 1 diligenter Y interrogantis, sed corr. Z retullit, sed corr. Z anniuersarii P anniuersario Y 2 solemnitate Y per omne (corr. 2. m.) annum Br uallidissimi Z 3 flaminis Y eandem Z 5 post stare rasura unius litterae in Br 6 quoque (e in rasura) Br 9 camaram Br 10 intra] in terra Br 11 per medium aperte foramen Br 12 camaram Br 13 componendam, sed corr. P 14 emisa P destruebat Br 16 qui-ascensionis om. Br 20 aere nec non in equis Br formule rote Br 22 relatione arculfi P 23 VIII lampadarum supra memoratarum Y 25 festiua] uestigia Z 26 solent Y admirabili PZ cboruscatione Br )

per uitreas fenestrarum ualuas habundanter effusa mons Oliueti non solum inluminari, sed etiam ardere totus uidetur totaque ciuitas inlustrari in humiliore et uicino sita loco.

XXV. DE SEPVLCHRO LAZARI ET ECCLESIA SVPER ILLVD AEDIFICATA.

Arculfus sanctorum supra memoratorum frequentator locorum quendam Bethaniae campulum magna oliuarum silua circumdatum uisitauit.

XXVI. DE MONASTERIO EIDEM ADHAERENTE.

Ubi grande inest monasterium et grandis basilica supra illam aedificata speluncam, de qua Dominus quadriduanum mortuum suscitauit Lazarum.

XXVII. DE ECCLESIA AD DEXTERAM BETHANIAE PARTEM CONSTRVCTA.

De alia celebriore ecclesia ad australem Bethaniae partem in eo montis Oliueti loco fundata, in quo Dominus ad discipulos habuisse sermonem dicitur, breuiter scribendum arbitramur. Hinc non neglegenter inquirendum est, qualem sermonem et quo tempore uel ad quas speciales personas discipulorum Dominus sit locutus. Quae tria, si trium euangelia scriptorum aperire uoluerimus, Matthaei, Marci, Lucae, nobis manifeste clarebunt, qui de sermonis qualitate concinentes loquuntur; de loco ipsius conuentionis nemo dubitare poterit [*]( 1 fenestrarum om. Br finistrarum P ualbas P uallas Z habundanter expuncta 2. m. I. h Z 3 uicina Br loca corr. 2. m. ex loco Br ■ 4 XXIV Y XXVIII et XXVIIII Br titulus deest Z de sepulchro Lazari hucusque titulus in PY XXVIII De sepulchro Lazari et ecclesia super illud constructa. XXVIIII De monasterio eidem adherente Br 9 titulus deest in codicibus, sed PBr initium capitis numero in margine ascripto signauerunt 11 quatriduanum YBr 13 XXV Y XXVI Z XXX Br titulus tantum in Br 17 discipulos suos Br 20 euangeliorum scriptores Y 21 mathei (sic semper) codd. matheum marcum lucam YBr 22 clarebit Br concinnentes PY continentes Br 23 locuntur Br )

et de sermonis forma, qui Matthaei euangelium legit, ubi de Domino ipse commemorat euangelista dicens: Sedente autem eo super montem Oliueti accesserunt ad eum discipuli secreto dicentes: Dic nobis, quando haec erunt? Et quod signum aduentus tui et consummationis saeculi? De personis interrogantium hic Matthaeus tacuit, sed Marcus non tacet, qui ita scribit dicens: Interrogabant eum separatim- 1\'atim Petrus et Iacobus et Iohannes et Andreas. Quibus interrogantibus respondens qualitatem habiti sermonis iuxta tres superius commemoratos euangelistas ostendit ita dicendo: Videte, ne quis uos seducat. Multi enim uenient in nomine meo dicentes, quia ego sum Christus, et cetera sequentia de nouissimis temporibus et saeculi consummatione, quae Matthaeus prolixo sermone prosequitur usque ad eum locum, quo et de tempore huius manifeste idem euangelista ex uerbis Domini protracti sermonis ostendit ita dicens: Et factum est, cum consummasset Iesus sermones hos omnes, dixit discipulis suis: Scitis, quia post biduum pascha fiet et filius hominis tradetur, ut crucifigatur et cetera. Aperte ergo ostenditur Dominum in die quartae feriae biduo restante usque ad primam azymorum diem, quae dicitur pascha, supra commemoratum sermonem prolixum ad interrogantes fuisse locutum quatuor supradictos discipulos. In loco itaque habiti illius sermonis superius memorata [*](2 Matth. 24, 3 7 Marc. 13,3 11 Marc. 18,6.6 17 Matth. 26,1.2 ro ) [*](1 de ante sermonis om. Br forma] styma P 6 intergantiam corr. 2. m. Z 7 tacuit Z scribens dicit P 8 iacob iohannes Y 9 qui interrogantibus Br habaiP 10 supra YZBr inemoratoa ZBr 12Christus om. YBr 14 quod mathens Y 15 et tempus Br huius protracti sermonis sxc posuit YBr 16 ita om. Br 17 scribens YBr 18 discipulis-cetera om. Br 19 et ante filius om. Z tratf Y crucificatnr P 20 quarta feria Br 21 feriae biduo om. P primum Br azimoram codd. diem om. ZBr 22 qus P dicitur pascha om. P memoratum Z prolixum sermonem YBr 23 ad om. P rogantes P ad quattuor uoce ad 2. m. superscripta Br apostolos P 24 itaque ab illius; post ab lacuna nonnullarum litteraru m P memoratae Y ) ob recordationem fundata ecclesia in magna habetur honorificentia.

Hucusque de locis sanctis Hierosolymitanae ciuitatis et montis Sion montisque Oliueti et uallis Iosaphat interiacentis iuxta sancti Arculfi eorundem frequentatoris locorum certam narrationem sufficiat descripsisse.