Ab urbe condita

Samnitibus sponsores nos sumus rei satis locupletes in id, quod nostrum est, in id, quod praestare possumus, corpora nostra et animos: in haec saeviant, in haec ferrum, in haec iras acuant.

quod ad attinet, consulite, utrum praesens deditio eorum fieri possit an in diem differatur; nos interim, T. Veturi vosque ceteri, vilia haec capita luendae sponsioni feramus et nostro supplicio liberemus Romana arma.”

movit patres conscriptos cum causa tum auctor nec ceteros solum sed tribunos etiam plebei, ut se in

magistratu inde se extemplo abdicaverunt traditique fetialibus cum ceteris Caudium ducendi.

hoc senatus consulto facto lux quaedam adfulsisse civitati visa est. Postumius in ore erat, eum laudibus ad caelum ferebant, devotioni P. Deci consulis, aliis claris facinoribus aequabant:

emersisse civitatem ex obnoxia pace illius consilio et opera; ipsum se cruciatibus et hostium irae offerre piaculaque pro populo Romano dare.

arma cuncti spectant et bellum: en umquam futurum, ut congredi armatis cum Samnite liceat?

civitate ira odioque ardente dilectus prope omnium voluntariorum fuit. rescriptae ex eodem milite novae legiones ductusque ad Caudium exercitus.

praegressi fetiales ubi ad portam venere, vestem detrahi pacis sponsoribus iubent, manus post tergum vinciri. cum apparitor verecundia maiestatis Postumi laxe vinciret, “quin tu” inquit “adducis lorum, ut iusta fiat deditio!”

ubi in coetum Samnitium et ad tribunal ventum Ponti est, A. Cornelius Arvina fetialis ita verba fecit:

“quandoque hisce homines iniussu populi Romani Quiritium foedus ictum iri spoponderunt atque ob rem noxam nocuerunt, ob rem, quo populus Romanus scelere inpio sit solutus, hosce homines vobis dedo.”

haec dicenti fetiali Postumius genu femur quanta maxime poterat vi perculit et clara voce ait se Samnitem civem esse, illum legatum fetialem a se contra ius gentium violatum: eo iustius bellum gesturos.

tum Pontius “nec ego istam deditionem accipiam” inquit, “nec Samnites ratam habebunt.

quin tu, Spuri Postumi, si deos esse censes, aut omnia inrita facis aut pacto stas?

Samniti populo omnes, quos in potestate habuit, aut pro iis pax debetur. sed quid ego te appello, qui te captum victori cum qua potes fide restituis? populum appello, quem si sponsionis ad furculas Caudinas factae paenitet, restituat

nemo quemquam deceperit; omnia pro infecto sint; recipiant arma, quae per pactionem tradiderunt; redeant in castra sua; quidquid pridie habuerunt, quam in conloquium est ventum, habeant: bellum et fortia consilia placeant, tum sponsio et pax repudietur.