Ab urbe condita

ea fortuna, iis locis, quae ante pacis mentionem habuimus, geramus bellum, nec populus Romanus consulum sponsionem nec nos fidem populi Romani accusemus.

numquamne causa defiet, cur victi pacto non stetis? obsides Porsinnae dedistis: furto eos subduxistis; auro civitatem a Gallis redemistis: inter accipiendum aurum caesi sunt;

pacem nobiscum pepigistis, ut legiones vobis captas restitueremus: pacem inritam facitis. et semper aliquam fraudi speciem iuris inponitis.

non probat populus Romanus ignominiosa pace legiones servatas; pacem sibi habeat, legiones captas victori restituat: hoc fide, hoc foederibus, hoc fetialibus caerimoniis dignum erat.

ut quidem tu, quod petisti per pactionem, habeas, tot cives incolumes, ego pacem, quam hos tibi remittendo pactus sum, non habeam, hoc tu, A. Corneli, hoc vos, fetiales, iuris gentibus dicitis?

ego vero istos, quos dedi simulatis, nec accipio nec dedi arbitror nec moror, quo minus in civitatem obligatam sponsione commissa iratis omnibus dis, quorum eluditur numen, redeant.

gerite bellum, quando Sp. Postumius modo legatum fetialem genu perculit. ita di credent Samnitem civem Postumium, non civem Romanum esse et a Samnite legatum Romanum violatum: eo vobis iustum in nos factum esse bellum.

haec ludibria religionum non pudere in lucem proferre et vix pueris dignas ambages senes ac consulares fallendae fidei

i, lictor, deme vincla Romanis; moratus sit nemo, quo minus, ubi visum fuerit, abeant.” et illi quidem, forsitan et publica, sua certe liberata fide ab Caudio in castra Romana inviolati redierunt.

Samnitibus pro superba pace infestissimum cernentibus renatum bellum omnia,

quae deinde evenerunt, non in animis solum sed prope in oculis esse, et sero ac nequiquam laudare senis Ponti utraque consilia, inter quae se media lapsos via victoriae possessionem pace incerta mutasse et beneficii et maleficii occasione amissa pugnaturos cum eis, quos potuerint in perpetuum vel inimicos tollere vel amicos facere.

adeoque nullodum certamine libatis viribus post Caudinam pacem animi mutaverant, ut clariorem inter Romanos deditio Postumium quam Pontium incruenta victoria inter Samnites faceret et geri posse bellum Romani pro victoria certa haberent,

Samnites simul rebellasse et vicisse crederent Romanum. haec Satricani ad Samnites defecerunt,

et Fregellae colonia necopinato adventu Samnitium — fuisse et Satricanos cum iis satis constat — nocte occupata est. timor inde mutuus utrosque usque ad lucem quietos tenuit;

lux pugnae initium fuit, quam aliquamdiu aequam, et quia pro aris ac focis dimicabatur et quia ex tectis adiuvabat inbellis certamen, Fregellani sustinuerunt.

fraus deinde rem inclinavit, quod vocem audiri praeconis passi sunt, incolumem abiturum, qui arma posuisset. ea spes remisit a certamine animos, et passim arma iactari coepta.