Ab urbe condita

obsessos primum audierunt; tristior deinde ignominiosae

ad famam obsidionis dilectus haberi coeptus erat; dimissus deinde auxiliorum apparatus, postquam deditionem tam foede factam acceperunt, extemploque sine ulla publica auctoritate consensum in omnem formam luctus est. tabernae circa forum clausae,

iustitiumque in foro sua sponte coeptum prius quam indictum; lati clavi, anuli aurei positi;

paene maestior exercitu ipso civitas esse nec ducibus solum atque auctoribus sponsoribusque pacis irasci sed innoxios etiam milites odisse et negare urbe tectisve accipiendos.

concitationem animorum fregit adventus exercitus etiam iratis miserabilis. non enim tamquam in patriam revertentes ex insperato incolumes,

sed captorum habitu vultuque ingressi sero in urbem, ita se in suis quisque tectis abdiderunt, ut postero atque insequentibus diebus nemo eorum forum aut publicum aspicere vellet.

consules in privato abditi nihil pro magistratu agere, nisi quod expressum senatus consulto est, ut dicerent comitiorum causa. Q. Fabium Ambustum dixerunt

et P. Aelium Paetum magistrum equitum;

quibus vitio creatis suffecti M. Aemilius Papus dictator, L. Valerius Flaccus magister equitum. nec per eos comitia habita; et quia taedebat populum omnium magistratuum eius anni, res ad interregnum rediit. interreges Q. Fabius Maximus, M. Valerius Corvus.

is consules creavit Q. Publilium Philonem tertiunm et L. Papirium Cursorem iterum dubio consensu civitatis, quod nulli ea tempestate duces clariores essent.

quo creati sunt die, eo — sic enim placuerat patribus — magistratum inierunt, sollemnibusque senatus consultis perfectis de pace Caudina rettulerunt; et Publilius,

penes quem fasces erant, “dic, Sp. Postumi,” inquit. qui ubi surrexit, eodem illo vultu, quo sub iugum missus erat,

“haud sum ignarus” inquit, “consules, ignominiae, non honoris causa me primum excitatum

ego tamen, quando neque de noxa nostra neque de poena rettulistis, omissa defensione, quae non difficillima esset apud haud ignaros fortunarum humanarum necessitatiumque, sententiam de eo, de quo rettulistis, paucis peragam; quae sententia testis erit, mihine an legionibus vestris pepercerim, cum me seu turpi seu necessaria sponsione obstrinxi,

qua tamen, quando iniussu populi facta est, non tenetur populus Romanus, nec ex ea praeterquam corpora nostra debentur Samnitibus.

dedamur per fetiales nudi vinctique; exsolvamus religione populum, si qua obligavimus, ne quid divini humanive obstet, quo minus iustum piumque de integro ineatur bellum.