Ab urbe condita

claram satis et insignem virtutem esse nec dubiam libertatem futuram strenuis viris. tum redintegrata pugna est, et eques etiam in hostes emissus.

quibus cum inpigre Numidae occurrissent, nec segnior equitum quam peditum pugna esset, iterum in dubium adducta res. cum utrimque duces, Romanus Bruttium Lucanumque totiens a maioribus suis victos subactosque, Poenus mancipia Romana et ex ergastulo militem verbis obtereret,

postremo pronuntiat Gracchus esse nihil, quod de libertate sperarent, nisi eo die fusi fugatique hostes essent.

ea demum vox ita animos accendit, ut renovato clamore, velut alii repente facti, tanta vi se in hostem intulerint, ut sustineri ultra non possent.

primo antesignani Poenorum, dein signa perturbata, postremo tota inpulsa acies; inde haud dubie terga data, ruuntque fugientes in castra adeo pavidi trepidique, ut ne in portis quidem aut vallo quisquam restiterit; ac prope continenti agmine Romani insecuti novum de integro proelium inclusi hostium vallo ediderunt.

ibi sicut pugna inpeditior in angustiis, ita caedes atrocior fuit. et adiuvere captivi, qui rapto inter tumultum ferro conglobati et ab tergo ceciderunt Poenos et fugam impedierunt.

itaque minus duo milia hominum ex tanto exercitu et ea maior pars equitum, cum ipso duce effugerunt; alii

praeda omnis praeterquam hominum captorum militi concessa est; et pecus exceptum est, quod intra dies triginta domino cognovissent.

cum praeda onusti in castra redissent quattuor milia ferme volonum militum, quae pugnaverant segnius nec in castra inruperant simul, metu poenae collem procul castris ceperunt.

postero die per tribunos militum inde deducti contione militum advocata a Graccho superveniunt.

ubi cum proconsul veteres milites primum, prout cuiusque virtus atque opera in ea pugna fuerat,

militaribus donis donasset, tune, quod ad volones attineret, omnes ait malle laudatos a se dignos indignosque, quam quemquam eo die castigatum esse. quod bonum faustum felixque rei publicae ipsisque esset, omnes eos liberos esse iubere.

ad quam vocem cum clamor ingenti alacritate sublatus esset, ac nunc inter se gratulantesque, nunc manus ad caelum tollentes bona omnia populo Romano Gracchoque ipsi precarentur,

tum Gracchus “priusquam omnes iure libertatis aequassem;” inquit, “neminem nota strenui aut ignavi militis notasse volui;

nunc exsoluta iam fide publica, ne discrimen omne virtutis ignaviaeque pereat, nomina eorum, qui detractatae pugnae memores secessionem paulo ante fecerunt, referri ad me iubebo citatosque singulos iure iurando adigam,