Res Rustica

Et quoniam censuimus cultum curamque recte valentium, nunc quemadmodum vitiis aut morbo laborantibus subveniundum sit, praecipiemus: quamquam pars haec exordii paene tota iam exhausta 3 est, cum de medicina maioris pecoris priore libro disputaremus. Quia 4 cum sit fere eadem corporis natura minorum maiorumque quadrupedum, paucae parvaeque morborum et remediorum differentiae possunt inveniri; quae tamen quantulaecunque sunt, non omittentur a nobis.

Si aegrotat universum pecus, ut et ante praecepimus, et nunc, quia remur esse [*]()maxime salutare, iterum adseveramus, in hoc casu, quod est remedium praesentissimum, pabula mutemus et aquationes, totiusque regionis alium quaeramus statum caeli, curemusque, si ex calore et aestu concepta pestis invasit, ut opaca rura: si invasit frigore, ut eligantur aprica.

Sed modice ac sine festinatione persequi pecus oportebit, ne imbecillitas eius longis itineribus [*](si minus celestis S: si minusca et gustis A. ) [*](sub dio ed. pr.: subsidio SAR. ) [*](exhausta ed. pr.: excausa A1: exhausa S: exausta ac. ) [*](qua SAR. ) [*](quia remur esse S2: qui aremus res se S1: quiremus resse Aac. a Book VI. 6-19 and 30-35. )

in lacinias colonis [*]()distribuatur. Nam particulatim facilius quam universus convalescit, sive quia ipsius morbi halitus minor est in exiguo numero, seu quia expeditius cura maior adhibetur paucioribus. Haec ergo et reliqua, ne nunc eadem repetamus, quae superiore exordio percensuimus, observare debemus si universae laborabunt: illa, si [*]()singulae.

Oves frequentius, quam ullum aliud animal in-festantur [*]()scabie: quae fere nascitur, sicut noster memorat poeta, Cum frigidus imber Altius ad vivum persedit, et horrida cano Bruma gelu, vel post tonsuram, si remedium praediciti medicaminis non adhibeas, si aestivum sudorem mari vel flumine non abluas, si tonsum gregem patiaris silvestribus rubis ac spinis sauciari, si stabulo utaris, in quo mulae aut equi aut asini steterunt: praecipue [*](coloniis SAac. ) [*](illa si S: illas in Aac. ) [*](infestantur A2R: -atur S: infertur A1. a Vergil, Gecrg. III. 441 f. )

Haec ubi coepit irrepere, sic intelligitur: vitiosum locum pecudes aut morsu scalpunt, aut cornu vel ungula fundunt, aut arbori adfricant, parietibusve [*]()detergent: quod ubi aliquam facientem videris, comprehendere oportebit, et lanam [*]()diducere: nam subest aspera cutis, et velut quaedam porrige [*]()Cui primo quoque tempore occurrendum est, ne totam progeniem coinquinet, si quidem celeriter cum et alia pecora, tum praecipue oves contagione vexentur.

Sunt autem complura medicamina, quae idcirco enumerabimus, non quia cunctis uti necesse sit, sed quoniam nonnullis regionibus quaedam reperiri[*]()nequeunt, ut [*]()ex pluribus aliquod inventum remedio sit. Facit autem commode primum ea compositio, quam paulo ante demonstravimus, si ad faecem et amurcam succumque decocti lupini misceas portione aequa detritum album elleborum.[*]()Potest etiam scabritiem tollere succus viridis cicutae:

quae verno tempore, cum iam caulem nec adhuc semina facit, decisa confunditur, atque expressus humor eius fictili vase reconditur, duabus urnis liquoris admixto salis torridi semodio. Quod ubi factum est, oblitum vas in stercilino [*]()defoditur, ac toto anno fimi vapore concoctum mox promitur,[*]()tepefactumque medicamentum illinitur scabrae parti, quae tamen prius aspera testa defricta [*](parietibus vel SAR. ) [*](lanam diducere Ald.: lana rudi deucere S: lana rudi ducere Aac. ) [*](porrigo S1: prurigo R. ) [*](repperiri S2: repperi S1A: reperiri R. ) [*](ut om. SAR. ) [*](eleborum c, ed. pr.: hellcboreos S: -cm A1: -um A2. ) [*](intercilino S1A1: instercilino A2: in sterquilino S2. ) [*]( promittitur S1A1. )

vel pumice redulceratur. Eidem remedio est amurca duabus partibus decocta: item vetus hominis urina testis candentibus inusta. Quidam[*]()tamen hanc ipsam [*]()subiectis ignibus quinta parte minuunt, admiscentque pari mensura succum viridis cicutae: deinde singulis urnis eius[*]()liquaminis[*]()singulos fricti salis sextarios [*]()infundunt.

Facit etiam sulfuris triti et picis liquidae modus aequalis igne lento [*]()coetus. Sed Georgicum carmen affirmat nullam esse praestantiorem medicinam, Quam si quis ferro potuit rescindere summum Ulceris os: alitur vitium, vivitque tegendo. Itaque reserandum est, et ut cetera vulnera, medica-mentis curandum. Subicit deinde aeque prudenter, febricitantibus ovibus de talo vel inter duas ungulas sanguinem emitti [*]()oportere:[*]()nam plurimum, inquit [*]()Profuit incensos aestus avertere, et inter Ima ferire pedis salientem sanguine venam.

Nos etiam sub oculis et de auribus sanguinem de-trahimus. Clodigo [*]()quoque dupliciter infestat [*]()ovem, sive cum subluvies atque intertrigo in ipso discrimine ungulae nascitur: seu cum idem locus [*](quadam SAR. ) [*](hac ipsa SA: hanc ipsam a: hac ipsam c. ) [*](singulis urnis eius Lundström ex cit. Palladii; singularis triti et picis eius S: singularis triti et picis A. ) [*](liquaminis A1. ) [*](fricti sali sestarios S1: frictis aliis extarios A1: fruti salis sextarios a. ) [*](lento S: lente AR. ) [*](mitti SA. ) [*](oportet SAR. ) [*](id quid S: id quod A1ac. ) [*](clodigo Svennung: Clodi S: eludi A1: cladi ac. ) [*](infestato SR. )

Subluvies et intertrigo pice per se liquida, vel alumine et sulfure atque aceto mixtis litae curentur, vel tenero [*]()punico malo, prius quam grana faciat, cum alumine pinsito, superfusoque aceto vel aeris rubigine infriata,[*]()vel combusta galla cum austero vino levigata et inlita.

Tuberculum, cui subest vermiculus, ferro quam cautissime circumsecari oportet, ne, dum amputatur, etiam, quod infra est, animal vulnere-mus: id enim cum sauciatur, venenatam saniem mittit, qua respersum [*]()vulnus ita insanabile facit, ut totus pes amputandus sit: sed cum tuberculum diligenter circumcideris, candens sebum vulneri per ardentem tedam instillato.

Ovem pulmonariam similiter ut suem curari convenit, inserta per auriculam, quam veterinarii consiliginem vocant: de ea iam diximus, cum maioris pecoris medicinam traderemus.[*]()Sed is [*]()morbus aestate plerumque concipitur, si defuit aqua, propter quod vaporibus omni quadrupedi largius bibendi potestas danda est.

Celso placet, si est in pulmonibus vitium, acris aceti tantum dare, quantum ovis sustinere possit: vel humanae veteris urinae tepe-factae trium heminarum instar per sinistram narem [*](ei quae SA. ) [*](tenero ed. pr.: tero S1Aac: austero S2. ) [*](infriata ed. pr.: infrita S1AE. ) [*](repressum AR: res pressu S. ) [*](traderemus S2: trademus S1: tradimus Aa. ) [*](is ac: his SA. a Pulmonaria officinalis. b Book VI. 5. 3; 14. 1. )

Est etiam insanabilis sacer ignis, quam pusulam [*]()vocant pastores: ea nisi compescitur intra primam pecudem, quae tali malo correpta est, universum gregem contagione prosternit, si [*]()quidem nec medica-mentorum nec ferri remedia patitur. Nam paene ad omnem tactum excandescit: sola tamen fomenta non aspernatur lactis caprini, quod infusum tactu suo velut [*]()eblanditur [*]()igneam saevitiam, differens magis occidionem gregis, quam prohibens.

Sed Aegyptiae gentis auctor [*]()memorabilis [*]()Bolus [*]()Mendesius, cuius commenta, quae appellantur Graece χειρόκμητα,[*]()sub nomine Democriti falso produntur, censet [*]()propter hanc pestem [*]()saepius ac diligenter [*]()ovium terga perspicere, ut si forte sit in aliqua tale vitium deprehensum, confestim scrobem [*]()defodiamus in limine stabuli, et vivam pecudem, quae fuerit pusulosa,[*]()resupinam obruamus, patiamurque super [*]()obrutam meare totum gregem, quod eo facto morbus propulsetur.

Bilis aestivo tempore non minima [*]()pernicies potione depellitur humanae veteris urinae, quae ipsa [*]()remedio est etiam pecori arcuato. At si molesta [*](pusulam Ac: pusillam a: pustulam S2. ) [*](si S: sie AR. ) [*](tactu suo velut Svennung: tactus volet ut (et o) SAc. ) [*](eblanditur S: et blanditur AR. ) [*](auctor S: auctore A: auctorem ac. ) [*](memorabilis S2: memorabis S1AR. ) [*](Bolus Reinesius: dolus SAR. ) [*](Χειρόκμητα Schneider: Χειορκίμητα S. ) [*](censet S: gens et AR. ) [*](pestem om. Aac. ) [*](ac diligenter S2: adliganter S1A. ) [*](scribom S1A. ) [*]( pusillosa S1AR. ) [*]( super S: sub AR. ) [*]( minima ed. pr.: nimia SAR. ) [*]( ipsa S: ipse AR. )

Est etiam gravis pernicies herbae sanguinariae, qua si pasta est ovis, toto ventre dis-tenditur, contrahiturque, et spumat et [*]()quaedam tenuia [*]()taetri odoris excernit.[*]()Celeriter sanguinem mitti oportet sub cauda in ea parte quae proxima est clunibus, nec minus in labro superiore vena [*]()solvenda est. Suspiriose [*]()laborantibus auriculae ferro re-scindendae, mutandaeque regiones; quod in omnibus morbis ac pestibus fieri debere censemus.

Agnis quoque succurrendum est vel febricitantibus, vel aegritudine alia affectis. Qui ubi morbo laborant, admitti ad matres non debent, ne in eas perniciem transferant. Itaque separatim mulgendac sunt oves, et caelestis aqua pari mensura laeti miscenda est, atque ea potio febricitantibus danda. Multi lacte caprino iisdem medentur, quod per corniculum infunditur faucibus.