Res Rustica

tolerabiles, non submoverat. Quo magis etiam propter hos casus, nisi quae validissima [*]()non [*]()com- [*](et SAac. ) [*](ratione a: -em SA. ) [*](pastioni S: -e Aac. ) [*](minor ac: mino A: om. S. ) [*](quicumq; A. ) [*](ut S: om. Aac. ) [*](effectus Aac: effectu S. ) [*](eas oves Ald.: exe ovis S: ex eo vix Aac. ) [*](esse iS2: essem S1A. ) [*](validissimo SAac. ) [*](non Sa: anon A: anno c. )

refert. Nam vel sterile vel imbecillum est. Partus vero incientis [*]()pecoris non secus quam obstetricum more custodiri debet. Neque enim aliter hoc animal quam muliebris sexus enititur, saepiusque etiam, quando [*]()est omnis rationis ignarum, laborat in partu. Quare veterinariae medicinae prudens esse debet pecoris magister, ut, si res exigat, vel integrum conceptum, cum transversus haeret locis genitalibus, extrahat, vel ferro divisum citra matris perniciem partibus educat,[*]()quod Graeci vocant ἐμβρουλκῖαν.

Agnus autem, cum est editus, erigi debet, atque uberibus admoveri, tum [*]()etiam eius diductum [*]()os pressis humectare papillis, ut condiscat maternum trahere alimentum. Sed prius quam hoc fiat, exiguum lactis emulgendum [*]()est, quod pastores colostrum vocant: ea nisi aliquatenus emittitur, nocet agno qui primo biduo [*]()quo natus est, cum matre claudatur, ut et ea partum suum foveat, et ille matrem agnoscere condiscat.

Mox deinde quamdiu non lascivit, obscuro et calido septo [*]()custodiatur; postea [*](senium S2: se nimiũ S1Ac. ) [*](incientis Ursinus: incipientis codd. ) [*](quando Richter: quanto prior, edd. ) [*](educat S: ducat Aa: duca c. ) [*](tum S: cum Aac. ) [*](diductum S: deAac. ) [*](emulgendus SAac. ) [*](primo biduo Heinsius; moviduo S1Ac. ) [*](septo Sa: septe Ac. )

Satisque [*]()est mane prius quam grex procedat in pascua; deinde etiam crepusculo redeuntibus saturis ovibus admiscere agnos. Qui cum firmi esse coeperint,[*]()pascendi sunt intra stabulum cytiso, vel medica,[*]()tum etiam furfuribus, aut, si permittat annona, farina hordei vel ervi: deinde, ubi convalucrint, circa meridiem pratis aut novalibus [*]()villae continuis matres admovendae sunt, et septo emittendi agni, ut condiscant [*]()foris pasci.

De genere pabuli iam et ante diximus, et nunc eorum, quae omissa sunt, meminerimus, iucundis-simas herbas esse, quae aratro proscissis arvis nascantur; deinde quae pratis uligine carentibus; palustres silvestresque minime idoneas haberi. Nec tamen ulla sunt tam blanda pabula, aut[*]()etiam pascua, quorum gratia [*]()non exolescat usu continuo, nisi pecudum fastidio pastor occurrerit praebito sale, quod velut [*]()aquae ac pabuli condimentum per aestatem canalibus ligneis impositum, cum e pastu redierint oves, lambunt, atque eo sapore cupidinem bibendi pascendique concipiunt.

At contra penuriae [*](area SAac. ) [*](satisque S: statimque A1ac. ) [*](coeperint A: ceperunt S. ) [*](medimedicatum S: medicatum A. ) [*]( navalibus SA. ) [*](condiscant c: -at SAa. ) [*](aut S: ut Aac. ) [*](gratio S1A: ratio S2. ) [*](velut aquae ac Lundström: vel atquae ac S: vel atq; A Eae. )

Cytiso quoque et sativa vicia [*]()pulcherrime pascuntur. Necessariae tamen, ubi cetera defecerunt, etiam ex leguminibus paleae. Nam per se hordeum, vel fresa cum faba cicercula sumptuosior est, quam ut suburbanis regionibus salubri pretio [*]()possit praeberi: sed sicubi vilitas [*]()permittit,[*]()haud dubie [*]()sunt optima.

De temporibus autem pascendi, et ad [*]()aquam ducendi per aestatem non aliter sentio, quam ut prodidit Maro: Luciferi primo cum sidere frigida rura Carpamus, dum mane novum, dum gramina canent, Et ros in tenera pecori gratissimus herba, Inde, ubi quarta sitim caeli collegerit hora, Ad puteos, aut alta greges ad stagna --- perducamus, medioque die, ut idem, ad vallem, Sicubi magna Iovis antiquo robore quercus Ingentes tendit ramos, aut sicubi nigrum, Ilicibus crebris sacra nemus accubat umbra.

Rursus deinde iam mitigato vapore compellamus [*](fragino SA. ) [*](vicia A: vitia Sac. ) [*](potio SAac. ) [*](si cubilitas SA. ) [*](permittit S: mittit AR. ) [*](dubie S: dubium Aac. ) [*](ad om. SAR. )

Hieme et vere matutinis temporibus intra septa contineantur, dum dies arvis gelicidia detrahat. Nam pruinosa herba pecudi gravedinem [*]()creat, ventremque[*]()proluit. Quare etiam frigidis humi-disque temporibus anni semel die [*]()potestas aquae facienda est.

Tum qui sequitur gregem circumspectus ac vigilans (id quod omnibus et omnium quadrupedum custodibus praecipitia) magna clementia moderetur; idemque [*]()propior [*]()quia[*]()silent, et in agendis recipiendisque ovibus adclamatione ac baculo minetur: nec unquam telum emittat in eas: neque ab his longius recedat: nec aut recubet,[*]()aut considat. Nam nisi procedit, stare debet, quandoquidem [*](ad om. SAac. ) [*](in pabula S: pabulo AR. ) [*](glaudigine S: glaudinem A. ) [*](ventem quae S1A1: ventrem S2. ) [*](die Ursinus: ei SA R. ) [*](-que add. ed. pr. ) [*](proprior SAR. ) [*](-que SAR. ) [*](recavet SAR. a Vergil, Georg. III, 336 f. b The text here gives no satisfactory sense and is certainly corrupt. The MS. reading proprior is meaningless and propior )

Graecum pecus, quod plerique Tarentinum vocant, nisi cum domini praesentia est, vix expedit haberi: siquidem et curam et cibum maiorem desiderat. Nam cum sit universum genus lanigerum ceteris pecudibus mollius, tum ex omnibus Tarentinum est mollissimum, quod nullam domini aut magistrorum ineptiam sustinet, multoque minus avaritiam;

nec aestus, nec frigoris patiens. Raro foris, plerumque domi alitur, et est avidissimum cibi; cui si quid [*]()detrahitur fraude villici,[*]()clades sequitur gregem. Singula capita per hiemem recte pascuntur ad praesepia tribus hordei vel fresae cum suis valvulis fabae, aut cicerculae quattuor sextariis, ita ut et aridam frondem praebeas,[*]()aut siccam vel viridem medicam cytisumve, tum etiam cordi faeni septena pondo, aut leguminum paleas adfatim.

Minimus agnis vendundis in hac pecude, nec ullus lactis reditus haberi potest. Nam et qui submovcri debent,[*]()paucissimos post dies quam editi sunt, immaturi fere [*](cunctantur a: cunctatur SAc. ) [*](separare SAR. ) [*](bestias A: bestius S. ) [*](si quid S: om. AR. ) [*](vilici Sa: vilicis Ac. ) [*](praebeat SAR. ) [*](debet SAac. )

Plures autem in eiusmodi gregibus quam in hirtis masculos enutrirc oportet. Nam prius quam feminas inire possint mares castrati, cum bimatum expleverunt,[*]()enecantur, et pelles eorum propter pulchritudinem lanae maiore pretio quam alia vellera mercantibus traduntur. Liberis autem campis et omni[*]()surculo ruboque vacantibus ovem Graecam pascere meminerimus, ne, ut supra dixi, et lana carpatur et tegumen.

Nec tamen ea minus sedulam curam foris, quia [*]()non quotidie procedit in pascua, sed maiorem [*]()domesticam postulat. Nam saepius detegenda et refrigeranda est: saepius eius lana diducenda, vinoque et oleo insuccanda, nonnunquam etiam tota est eluenda, si diei permittit apricitas: idque ter anno fieri sat est. Stabula vero frequenter everrenda et purganda, humorque omnis urinae deverrendus est, qui commodissime siccatur perpetratis tabulis, quibus ovilia consternuntur, ut grex supercubet.

Nec tantum caeno aut stercore, sed [*](nates SA: nate ac. ) [*](expleverunt A2a: expleverint c: expluerunt SA1. ) [*](omnis SA. ) [*](quia addidi. ) [*]( maiorem ed. pr.: maioris SAac. )

Tonsurae certum tempus anni per omnes regiones servari non potest, quoniam nec ubique tarde, nec celeriter aestas ingruit: et est modus optimus considerare tempestates, quibus ovis neque frigus, si lanam detraxeris, neque aestum, si nondum detonderis,[*]()sentiat. Verum ea quandoque detonsa fuerit, ungi debet tali medicamine: succus excocti [*]()lupini, veterisque vini faex, et amurca pari mensura miscentur,

eoque liquamine tonsa ovis imbuitur,[*]()at que ubi per triduum dilibuto tergore medicamina [*]() [*](capillos S: capillus Aac. ) [*](detonseris c: detoderis S1: detonderis S2: detodoris A. ) [*](excocti S2: excoleti AR. ) [*](imbuitur A2R: inbitur S1: imbitur A1. ) [*](medicamina Ald.: media' SAR. a Galbanum was the resinous sap of an umbelliferous plant (Bubon galbanum) growing in Syria. )