Res Rustica

" Hactenus arvorum cultus," ut ait praestantissima poeta. Nihil enim prohibet nos, Publi Silvine, de iisdem1 rebus dicturos celeberrima carminis suspicari 2 principio.3 Sequitur arborum cura, quae pars rei rusticae vel maxima est. Earum species diversae et multiformes sunt: quippe varii generis, sicut auctor idem refert, nullis hominum cogentibus ipsae Sponte sua veniunt;

multae [*]()etiam nostra manu satae procedunt. Sed quae non ope humana gignuntur, silvestres ac ferae, sui cuiusque [*]()ingenii poma vel semina gerunt; at quibus labor adhibetur, magis aptae sunt frugibus. De eo igitur prius genere dicendum [*]()est quod nobis alimenta praebet. Idque tripertito [*]()dividitur. Nam ex surculo vel arbor procedit, ut olea; vel frutex, ut palma campestris; vel tertium [*]()quiddam [*]()quod nec arborem nec fruticem proprie dixerimus, [*](isdem SA: hisdem c. ) [*](aut spicari A. ) [*](principio Ursinus, Schn.: principia SAacM, Ald., Gesn. ) [*](multa Ac: et deinde sata vett. edd. ) [*](cuique SAac. ) [*](discendum SA. ) [*](tripertito SAa: tripartite cM, et vulgo. ) [*](tertius SAac: tercius M. ) [*](quidam aM. )

ut est vitis. Hanc nos ceteris stirpibus iure praeponimus, non tantum fructus dulcedine, sed etiam facilitate per quam omni paene regione et omni declinatione mundi, nisi tamen glaciali vel praefervida, curae mortalium respondet, tamque felix campis quam collibus provenit, et in densa non minus quam in resoluta, saepe etiam gracili; atque pingui et macra, [*]()siccaque et uliginosa.

Tum sola maxime utramque [*]()patitur intemperiem caeli vel sub axe frigido, vel aestuoso procellosoque. Refert tamen cuius generis aut quo habitu vitem pro regionis statu colere censeas. Neque enim omni caelo solove cultus idem, neque est unum stirpis eius genus: quodque praecipuum est ex omnibus non facile dictu [*]()est, cum suum cuique regioni magis aut minus aptum esse [*]()doceat usus.

Exploratum tamen habebit prudens agricola genus vitis habile campo, quod nebulas pruinamque sine noxa perfert; colli, quod siceitatem ventosque patitur. Pingui et uberi dabit agro gracilem vitem, nec natura nimis fecundam; macro feracem; terrae densae vehementem, multaque materia frondentem; resoluto et laeto solo, rari sarmenti. Humido loco sciet non recte mandari fructus [*]()teneri et amplioris acini,[*]()sed callosi [*]()et angusti frequentisque vinacei; [*]()sicco recte contribui diversae quoque [*]()naturae semina.

Sed et post haec non ignorabit dominus loci, plus [*](et macra Schn.: macria (et om.) S: matria (et om.) A: materia ac (et om.) M: terra (et om.) vulgo. ) [*](utramque edd. ante Schn.: utrumque a: utrunque M: utcumque SAc, Schn. ) [*](dictum ScM, vett. edd. ) [*](aptum esse edd.: apud se SAacM. ) [*](fructum SAac, vett. edd. ) [*]( acinis SA. ) [*](calli S: galli AacM. ) [*](vinaceis ac. ) [*](quoque om. SAac. )

frigidaeque aut nebulosae duorum generum vites aptabit, seu praecoques, quarum maturitas frugum praecurrit hiemem; seu firmi durique acini, quarum inter caligines uvae deflorescunt, et mox gelicidiis ac pruinis, ut aliarum [*]()caloribus, mitescunt. Ventoso quoque et tumultuoso statu caeli fidenter easdem tenaces ac duri acini committet. Rursus calido teneriores uberioresque concredet. Sicco destinabit eas quae pluviis aut continuis roribus putrescunt; roscido, quae siccitatibus laborant; grandinoso quae foliis duris latisque sunt, quo melius protegant fructum. Nam placida et serena regio nullam non recipit; commodissime tamen eam, cuius vel uvae vel acini celeriter decidunt.

At [*]()si voto est eligendus vineis locus et status caeli, sicut censet verissime Celsus, optimum est solum nec densum nimis nec resolutum, soluto tamen propius; nec exile nec laetissimum, proximum tamen uberi; nec campestre nec praeceps, simile tamen edito campo; nec siccum nec uliginosum, modice tamen roscidum; quod fontibus non in summo non in profundo terrae scaturiat, sed ut vicinum radicibus umorem sumministret—eumque nec amarum nec salsum,

ne saporem vini corrumpat, et incrementa [*](nubilosam M. ) [*](alie M: aliae Ald., Gesn. ) [*](ac SAaM. )

Caelum porro neque nivale [*]()vinea, sicut praedixi, nec rursus aestuosurn[*]()desiderat, calido tamen potius quam frigido laetatur; imbribus magis quam serenitatibus offenditur; et solo sicco quam nimis pluvioso [*]()est amicior; perflatu modico lenique[*]()gaudet, procellis obnoxia est. Atque haec maxime probabilis est caeli et soli qualitas.