Res Rustica

Porcius quidem Cato censebat inspiciendo agro 1 praecipue duo esse consideranda, salubritatem caeli et ubertatem loci; quorum si alterum deesset ac nihilo minus quis vellet incolere mente esse captum atque eum ad agnatos et gentiles deducendum.

Neminem enim sanum debere facere sumptus in cultura sterilis soli, nec rursus pestilenti quamvis feracissimo pinguique agro dominum ad fructus pervenire. Nam ubi sit cum Orco ratio ponenda, ibi non modo perceptionem fructuum, sed et vitam colonorum esse dubiam vel potius mortem quaestu certiorem.

Post haec duo principalia subiungebat illa non minus intuenda: viam, aquam, vicinum.[*]()Multum conferre agris iter commodum: primum, quod est maximum, ipsam praesentiam domini, qui libentius commeaturus sit, si vexationem viae non reformidet; deinde ad invehenda et exportanda utensilia, quae res frugibus conditis auget pretium [*](sic Lundstrōm cum S (m. pr.) et R nonnullis: censebat in inspiciendo agro 8 (m. ait.) A et R nonnulli: censebat in emendo inspiciendo agro cod. Lips. Bibi. Comm. I.f. 13: c. i. e. inspiciendoque a. vulgo. ) [*](vicinam R: viam et aquam vicinam vett. edd: v. et a. et vicinum vulgo. a The substance of these words is found in Cato I. 2-3; but the passage as a whole bears a closer resemblance to Varro, R.R. I. 2. 8. b A legal expression. Cf. Varro, loc. cit., quorum si alterutrum decolat et nihilo minus quis vult colere, mente est captus adque agnatos et gentiles est deducendus. Under the Laws of the Twelve Tables the agnati (blood relatives on the father's side) )

nec non [*]()nihil esse etiam parvo vehi, si conductis iumentis iter facias, quod magis expedit quam tueri propria; servos quoque, qui secuturi patrem familiae sint, non aegre iter pedibus ingredi. De bonitate aquae ita omnibus clarum est ut pluribus non sit disserendum.

Quis enim dubitet eam maxime probatam haberi, sine qua nemo nostrum vel prosperae vel adversae valetudinis vitam prorogat? De vicini commodo non est quidem certum, quia [*]()non numquam mors aliaeque nobis eum [*]()causae diversae [*]()mutant. Et ideo quidam respuunt Catenis sententiam; qui tamen multum videntur errare. Nam quem ad modum sapientis est fortuitos casus magno animo sustinere, ita dementis est ipsum sibi malam facere fortunam, quod facit, qui nequam vicinum suis nummis parat, cum a primis cunabulis, si modo liberis parentibus est oriundus, audisse potuerit:

οὐδ' ἂν βοῦς ἀπόλοιτ' εἰ μὴ γείτων κακὸς εἴη.