Tusculanae Disputationes

Cicero, Marcus Tullius

Cicero. M. Tulli Ciceronis. Scripta Quae Manserunt Omnia. Pohlenz, M, editor. Leipzig: Teubner, 1918.

haec igitur praemeditatio futurorum malorum lenit eorum adventum, quae venientia longe ante videris. itaque apud Euripiden a Theseo dicta laudantur; licet[*](Eurip. fr. 964 euripidĕ K thesseo GKR1 ) enim, ut saepe facimus, in Latinum illa convertere:

  1. Nam qui hae/c audita a do/cto meminisse/m viro,
  2. Futu/ras mecum co/mmentabar mi/serias:
  3. Aut mo/rtem acerbam aut[*](alt. aut add. G2 exilii X) e/xili maesta/m fugam
  4. Aut se/mper aliquam mo/lem meditaba/r mali,
  5. Ut, si/ qua invecta di/ritas casu/ foret,
  6. Ne me i/nparatum cu/ra lacerare/t repens.[*](lacerare trepens G1R1 )

quod autem Theseus a docto se audisse dicit, id de se ipso[*](de ipso K1 (ex dese ipse) V1 (se add. 1) Anax. A 33 ) loquitur Euripides. fuerat enim auditor Anaxagorae, quem ferunt nuntiata morte filii dixisse:

sciebam me genuisse mortalem.
quae vox declarat is esse
p.333
haec acerba, quibus non fuerint cogitata. ergo id quidem non dubium, quin omnia, quae mala putentur, sint inprovisa graviora. itaque quamquam non haec una res efficit maximam aegritudinem, tamen, quoniam multum potest provisio animi et praeparatio ad minuendum dolorem, sint semper omnia homini humana meditata. et[*](et ex e Vc ) nimirum haec est illa praestans et divina sapientia, et perceptas penitus et pertractatas res humanas habere, nihil admirari,[*](ammirari GR1V) cum acciderit, nihil, ante quam evenerit, non evenire posse arbitrari.
  1. Quam ob rem o/mnis, cum secu/ndae res sunt ma/xume, tum ma/xume[*](tum maxume add. Kc ) [*](maxime alt. loco GRV bis H)
  2. Medita/ri secum opo/rtet, quo pacto a/dversam[*](adversum KRH) aerumna/m ferant.[*](fuerant H ferat K1 )
  3. Peri/cla,[*](pericula X) damna pe/regre rediens se/mper secum co/gitet,[*](pericla damna exilia peregre rediens semper cogitet Ter. codd. )
  4. Aut fi/li[*](filii p. X) peccatum au/t uxoris mo/rtem aut morbum fi/liae,
  5. Commu/nia esse haec, ne/ quid horum umquam a/ccidat animo/ novum;[*](c. e. haec, fieri posse, ut ne quid animo sit novom Ter. )
  6. Quicqui/d praeter[*](praeter propter K) spem eve/niat, omne id de/putare esse i/n lucro.[*](ergo .. 22 lucro H) [*](... 22 Ter. Phormio 241–6 )
ergo hoc[*](hoc ex haec G2 ) Terentius a philosophia sumptum cum tam commode dixerit, nos, e quorum fontibus id haustum est, non et dicemus hoc melius et constantius sentiemus?

hic est enim ille voltus semper idem, quem dicitur Xanthippe praedicare solita in[*](et in G (exp. 2)) viro suo fuisse Socrate:[*](socrate V2B e corr. M socratem KRV1 socratam G (ss. 2) del. Ba. def. Va. opp. 2 p. 130 )

p.334
eodem semper se vidisse exeuntem[*](et ante exeuntem add. Vc ) illum domo et revertentem. Nec vero ea frons erat, quae M. Crassi[*](quem crassi V1 que crassi G1 ) illius veteris, quem semel ait in omni vita risisse[*](riesisse R1 risisse, sed prius i in r. GV Luc. fr. 1300 ) Lucilius, sed tranquilla et serena; sic enim accepimus. iure autem erat semper idem voltus, cum mentis, a qua is fingitur, nulla fieret[*](fieret R ( Rc?) fieret V (t a m. 2) fieri G1K) mutatio. quare accipio equidem[*](quidem G1 ) a Cyrenaicis haec arma contra casus et eventus, quibus eorum advenientes impetus diuturna praemeditatione frangantur,[*](frangatur R1 ) simulque iudico malum illud opinionis esse, non naturae; si enim in re esset,[*](esset s We. essent) cur fierent provisa leviora?

Sed est, isdem de rebus quod dici possit subtilius, si prius Epicuri sententiam viderimus. qui censet[*](Epic. fr. 444) necesse esse omnis in aegritudine esse, qui se in malis esse arbitrentur, sive illa ante provisa et expectata sint sive inveteraverint. nam neque vetustate minui mala nec fieri praemeditata leviora, stultamque etiam esse meditationem futuri mali aut fortasse ne futuri quidem: satis esse odiosum malum omne, cum venisset;[*](cum venisset ex conv. K2 ) qui autem semper cogitavisset accidere posse aliquid adversi, ei fieri illud sempiternum malum; si vero ne futurum quidem sit,[*](sit ex si Vc ) frustra suscipi miseriam voluntariam;[*](voluntariam add. GR1 in fine pag. ) ita semper angi aut accipiendo aut cogitando malo.

Levationem autem aegritudinis in duabus rebus ponit, avocatione a cogitanda molestia et revocatione[*](revocationem GKV1 ) ad contemplandas voluptates. parere[*](pareri GR1 (corr. 1) V1 (corr. 2)) enim censet animum rationi posse et, quo illa ducat, sequi. vetat igitur ratio intueri molestias, abstrahit ab acerbis

p.335
cogitationibus, hebetem[*](habetem V1 ) aciem ad miserias contemplandas facit;[*](facit add. Vc (ante aciem We. ft. rectius cf. docere 220,13 sed cf. off. 1, 12 extr. al.) om. cett. ) a quibus cum cecinit[*](cecidit X corr. 2 ) receptui, inpellit[*](receptuimpellit VHKc (receptaimp. K1)G2 (receptum pellit1) receptū impellit R) rursum et incitat ad conspiciendas totaque mente contrectandas[*](contractandas K (ex -tes1) H) varias voluptates,[*](vetat... 335, 4 voluptates H) quibus ille et praeteritarum memoria et spe consequentium sapientis vitam refertam putat.[*](refert amputat G1R1V1 ) Haec nostro more nos diximus, Epicurii[*](epicurei RcK2 ) dicunt suo; sed quae[*](quae ex qui V2 ) dicant, videamus, quo modo, neglegamus.

Principio male reprehendunt praemeditationem rerum futurarum. nihil est enim quod tam optundat[*](optundat V (at in r.) Rc optundet GR1 obtundet HK1 (-at2)) elevetque aegritudinem quam perpetua in omni vita cogitatio nihil esse quod non accidere possit, quam meditatio condicionis[*](conditionis X) humanae, quam vitae lex commentatioque parendi, quae non hoc adfert, ut semper maereamus, sed ut numquam. neque enim, qui rerum naturam, qui vitae varietatem, qui inbecillitatem[*](imb. KRcH) generis humani cogitat, maeret, cum haec cogitat, sed tum vel[*](vel om. H) maxime sapientiae fungitur munere: utrumque enim consequitur, ut et considerandis rebus humanis proprio[*](ad proprio in mg. adscr. non Vrec ) philosophiae fruatur[*](fruatur fungatur Man. (sed phil. off. est 'id quod homini praestare potest ac debet philo- sophia')) officio et adversis casibus triplici consolatione sanetur,[*](sanentur X corr. K2R2V2 ) primum quod nihil ei accidit nisi quod posse accidere diu cogitaverit,[*](suppl. Po. cogitavit pro -erit Dav. ) quae cogitatio una maxime molestias omnis extenuat et diluit, deinde quod humana humane[*](humana humane humane KV1 (hu- mana add. 2) H humana G humane R (del. c) cf. Ps. Plut. cons. ad Ap. 118 c fe/rein ta\ a)nqrw/pina a)nqrwpi/nws ) ferenda intellegit, postremo quod videt malum nullum

p.336
esse nisi culpam, culpam autem nullam esse, cum id, quod ab homine non potuerit praestari,[*](praestari vel praecaveri Rvet sed cf. (etiam ad ea quae hic antecedunt) epist. 6,1, 4 (et 9,16,5)) evenerit.[*](nihil ... 336,2 evenerit H)

Nam revocatio[*](avocatio V2 ) illa, quam adfert,[*](adfret G1K1 ) cum a contuendis nos malis avocat, nulla est. non est enim in nostra potestate fodicantibus is[*](his W eis Non. opinemur] -mur in r. G2 -ur in r. V1? ) rebus, quas malas esse opinemur, dissimulatio vel oblivio:[*](on... 6 oblivio Non. 66, 15 ) lacerant, vexant, stimulos admovent, ignis adhibent, respirare non sinunt, et tu oblivisci iubes, quod contra naturam est, qui, quod a natura[*](add. Tr. quia natura X) datum est, auxilium extorqueas inveterati doloris? est enim tarda illa quidem[*](quidam V1 ) medicina, sed tamen magna, quam adfert longinquitas et dies. Iubes me bona cogitare, oblivisci malorum. diceres aliquid, et magno quidem philosopho dignum, si ea bona esse sentires, quae essent homine dignissima. Pythagoras mihi si diceret aut Socrates aut Plato: