Tusculanae Disputationes

1. Perge, au/de, nate! inla/crima[*](illacrima Rc ) patris pe/stibus,
2. Misere/re: gentes[*](gentis K1 ) no/stras flebunt mi/serias.
3. Heu, vi/rginalem me o/re ploratum e/dere,
4. Quem vi/dit nemo ulli i/ngemescente/m[*](ingemiscentem KRc ) malo
5. Ecfe/minata[*](ecfeminata Kl. sic fern. X (sic effem. s)) vi/rtus adflicta o/ccidit.
6. Acce/de, nate, adsi/ste, miserandum a/spice
7. Evi/sceratum co/rpus lacerati/[*](lacerati V (ex -um) laceratum) patris!
8. Vide/te, cuncti, tu/que, caelestu/m[*](caelestem in -um corr. R1 ) sator,
9. Iace, o/bsecro, in me vi/m coruscam[*](choruscam G) fu/lminis!
10. Nunc, nu/nc dolorum[*](dolorem Vc ) anxi/feri[*](auxiferi ut v. Rrec ) torquent ve/rtices,
11. Nunc se/rpit ardor. o a/nte victrice/s manus,

1. O pe/ctora, o terga, o/ lacertoru/m tori,
2. Vestro/ne pressu quo/ndam Nemeaeu/s[*](nemaeus GRVK2 (nom.1)) leo
   p.291
3. Frende/ns efflavit gra/viter extremum ha/litum?[*](halitum K1 (h exp. R2))
4. Haec de/xtra Lernam tae/tra[*](taetram KRV) [*](taetra G) mactata[*](mactata V) e/xcetra
5. Paca/vit?[*](pacavit Turn. placavit K et e corr. G1R1V2 ) [*](placuit R1V1 ) [*](plauit G1 ) haec bico/rporem adflixi/t manum?
6. Eryma/nthiam haec vasti/ficam abiecit be/luam?
7. Haec e/[*](e add. K1 ) Tartarea[*](tartarea K1 ) te/nebrica abstractu/m plaga
8. Trici/pitem eduxit Hy/dra generatu/m canem?[*](canum K1 )
9. Haec i/nteremit to/rtu multiplica/bili
10. Draco/nem auriferam optu/tu[*](optutũ RV (-um) K1 ut v. (-u) obtutum G) adservantem a/rborem?
11. Multa a/lia victrix no/stra lustravi/t manus,
12. Nec qui/squam e nostris spo/lia cepit[*](coepit X) lau/dibus.”

Possumusne nos contemnere dolorem, cum ipsum Herculem tam intoleranter[*](intolleranter GV1 ) dolere[*](dolere R) [*](~ere ex ore V1 ) videamus?[*](possumus neno cont.... 12 videamus Char. GL. I, 222, 9 )

Veniat Aeschylus,[*](escylus X (y ex u K2)) non poëta solum, sed etiam Pythagoreus; sic enim accepimus. quo modo fert apud eum Prometheus dolorem, quem excipit ob furtum Lemnium,

1. Unde[*](Accius Philoct. 533) i/gnis cluet[*](clucet X (lucet KRP)) [*](cluet V (transf. m. 1 aut2) ) morta/libus clam
2. Divi/sus; eum doctu/s[*](dictus s ) Prometheus
3. Clepsi/sse[*](ad clepsisse glossam furasse adscr. Rvet ) dolo poena/sque[*](poenasquę GRV1 (e)) Iovi
4. Fato[*](fato G (c eras.) furti Bentl. ) e/xpendisse supre/mo?

has igitur poenas pendens[*](pendens om. V) adfixus ad Caucasum dicit haec:
1. “Tita/num suboles,[*](soboles GKR1 ( ss. c) V (le ex lo1)) [*](o ante soboles add. V1 ) so/cia nostri sa/nguinis,[*](Aeschyli Promhq. luo/m. fr. 193. ut ex §26 apparet, Cicero ipse locum vertit. aut igitur Nonius cum verba 'sublime ... sanguinem' p. 292, 12. 3 ex Acci Prometheo affert errat aut Cic. pauca Acciana suis immiscet )
2. Genera/ta Caelo, aspi/cite religatum a/speris
   p.292
3. Vinctu/mque[*](victumque GK1V1 ) [*](vinctumque R1 (victūmque corr. 2) K2V2 ) saxis, na/vem ut horrisono/ freto
4. Nocte/m paventes ti/midi adnectunt na/vitae.
5. Satu/rnius me si/c infixit Iu/ppiter,[*](iupiter K)
6. Iovi/sque numen Mu/lciberi[*](mulcebri X (mulcibri K2)) adscivi/t manus.
7. Hos i/lle cuneos fa/brica crudeli i/nserens
8. Perru/pit artus; qua/ miser solle/rtia[*](solertia G (add. 1) K)
9. Transve/rberatus ca/strum hoc Furiarum i/ncolo.[*](incolo in r. G) [*](incolo R (nulla nota, in mg. tamen 2 litt. erasae) )

1. Iam te/rtio me quo/que funesto/ die
2. Tristi a/dvolatu adu/ncis lacerans u/nguibus
3. Iovi/s satelles pa/stu dilania/t fero.
4. Tum ie/core[*](iecor GR1 ( add. 2)) [*](iecur K (ss. 2) iecur V (e ss. et u in o mut. 2?)) [*](iecore Prisc. ) opimo fa/rta et satiata[*](tum ... satiata Prisc. GL. II, 542, 24 ) a/dfatim[*](aff. KR1 e corr. )
5. Clango/rem fundit va/stum et sublime a/volans
6. Pinna/ta cauda no/strum adulat sa/nguinem.[*](Non. 17, 18: Accius Prometheo 'sublime avolans' (? codd. tui mei volans) 13 sanguinem avolans Turn. advolans) [*](nostrum sanguinem Arus. GL. VII, 457,6 )
7. Cum ve/ro adesum[*](adhesum V) infla/tu renovatu/mst[*](renovatum est X) iecur,
8. Tum ru/rsum taetros a/vida se ad pastu/s refert.
9. Sic ha/nc custodem mae/sti cruciatu/s alo,
10. Quae[*](hanc ... quae Bentl. (cf. satelles... farta... avida) hunc ... qui maesti G) [*](hanc ... quae Bentl. (cf. satelles... farta... avida) hunc ... qui maesti G) me/ perenni vi/vum foedat mi/seria.
11. Namque, u/t videtis, vi/nclis constrictu/s Iovis
12. Arce/re nequeo di/ram volucrem[*](voluere G) [*](voluerẽ R1 (e in c corr. manus vet. quae etiam in mg. adscr. volucrẽ) V1 (corr. 1)) [*](volucrě vol|uere K1 ) a pe/ctore.

1. Sic me i/pse[*](ipse R sed coeperat ipso) viduus[*](ipsiuidi ius G (corr. 1, in mg. l viduus1) vidiuis V1 ) pe/stes excipio a/nxias
2. Amo/re mortis te/rminum anquire/ns mali;
3. Sed lo/nge a leto[*](leto V1 lęto K) nu/mine aspello/r Iovis,
4. Atque hae/c vetusta, sae/clis glomerata ho/rridis,
5. Lucti/fica clades no/stro infixa est co/rpori;
   p.293
6. E quo/ liquatae so/lis ardore e/xcidunt
7. Guttae/, quae saxa adsi/due[*](ass.K) instillant Cau/casi.”

vix igitur posse videmur ita adfectum non miserum dicere et, si nunc miserum, certe dolorem malum.

Tu quidem adhuc meam causam agis, sed hoc mox videro;

interea, unde isti versus? non enim adgnosco.[*](adgnosco KR1 (d exp. 2) V1 (d eras.) an. G1 )

Dicam hercle; etenim recte requiris. videsne abundare me otio?

Quid tum?

Fuisti saepe, credo, cum Athenis esses, in scholis philosophorum.

Vero,[*](ante vero Vrec ) ac libenter quidem.

Animadvertebas igitur, etsi tum nemo erat admodum copiosus, verum tamen versus ab is admisceri orationi.

Ac[*](ac hac G dyonisio X) multos quidem a Dionysio Stoico.

Probe dicis. sed is quasi dictata, nullo dilectu, nulla elegantia:[*](delectu K nulla elegantia a e in r. Vc ) [*](eligantia KRc ) Philo et †proprium nrt[*](sic G et proprium nrt V (exp. 1) et proprium noster R etpũ nr K ( add. 1 au 2, propriŭ ss. 2) et proprio numero Sey. et pronuntiabat numero (cf. div. 2, 117) Po. ) et lecta poëmata et loco adiungebat. itaque postquam adamavi hanc quasi senilem declamationem, studiose equidem utor nostris poëtis; sed sicubi illi defecerunt—verti enim[*](enim exp. Vvet etlam Ha. ) multa de Graecis, ne quo ornamento in hoc genere disputationis careret Latina oratio.

Sed videsne, poëtae quid mali adferant?

lamentantis inducunt fortissimos viros, molliunt animos nostros, ita sunt deinde dulces, ut non legantur modo, sed etiam ediscantur. sic ad malam domesticam disciplinam vitamque umbratilem et delicatam cum accesserunt etiam poëtae, nervos omnis virtutis elidunt.[*](elidunt i ex a Kc )

Sed quid poëtis irascimur?

virtutis magistri, philosophi, inventi sunt, qui summum malum dolorem dicerent. at[*](ad in at corr. V1 ) tu, adulescens, cum id tibi paulo ante dixisses videri, rogatus a me, etiamne maius quam dedecus, verbo de sententia destitisti. roga[*](rogo X) [*](roga V1 aut 2 cf. ac. fr. 20 ) hoc idem[*](idem ex quidem R1? ) Epicurum: maius dicet esse malum mediocrem dolorem quam maxumum[*](quamaxumum X) dedecus; in ipso enim dedecore mali nihil esse, nisi sequantur dolores. quis igitur Epicurum sequitur dolor, cum hoc ipsum dicit, summum malum esse dolorem? quo[*](quo G1 ) dedecus maius a philosopho nullum expecto. quare satis mihi dedisti, cum respondisti maius tibi videri malum dedecus quam dolorem. hoc ipsum enim si tenebis, intelleges quam sit obsistendum dolori; nec tam quaerendum est, dolor[*](dolori ... est do scr. Vc partim in r. partim in mg. (n&tā)) malumne sit, quam firmandus animus ad dolorem ferendum.

Concludunt ratiunculas Stoici, cur non sit malum;

quasi de verbo, non de re laboretur. quid me decipis,[*](decepis GRV1 (corr. 1 ) ) Zeno? nam cum[*](nam cum bis V) id, quod mihi horribile videtur, tu omnino malum negas esse, capior et scire cupio, quo modo id, quod ego miserrimum existimem, ne malum quidem sit.

nihil est

malum nisi quod turpe atque vitiosum[*](viciosum ex vit- V1 ) est.

numquam quicquam

ad beate quidem vivendum, quod est in una virtute positum; sed est tamen reiciendum.

asperum est, contra naturam, difficile perpessu,[*](perpesso K (-u in r. G1)) triste, durum.

haec est copia verborum, quod omnes uno verbo malum appellamus, id tot modis posse dicere. definis tu mihi, non tollis dolorem, cum dicis asperum, contra naturam, vix quod ferri tolerarique[*](tollerarique G() RV) possit; nec mentiris; sed re succumbere non oportebat verbis gloriantem.

dum[*](du in r. Vrec del. Lb. ) nihil bonum nisi quod honestum, nihil malum[*](si quod ... malum add. Vc ) nisi quod turpe—

quare si, ut[*](sin ts sunt si ut ex sicut G1K2 ) [*](ut si V (trp. m. rec.) ) initio concessisti, turpitudo peius est quam dolor, nihil est plane dolor.[*](nihil...24 dolor add. G1 ) nam dum tibi turpe nec dignum viro videbitur gemere, eiulare,[*](ad eiul. add. Rc (sed iterum eras.) K2 ) lamentari,[*](lamentare GR1V1 (corr. RcVrec)) frangi, debilitari

Aut enim nulla virtus est aut contemnendus omnis dolor.[*](dolor est H) prudentiamne vis esse, sine qua ne[*](ne om. H neç K) intellegi quidem ulla virtus potest? quid ergo? ea patieturne te quicquam facere nihil proficientem et frustra [*](add.Lb.cf.p.351,3;356,17) laborantem? an temperantia sinet[*](sinet V (t in r. et Vc)) te inmoderate[*](inmodate V1 ) [*](imm. KRH) facere quicquam? an coli iustitia poterit ab homine propter vim doloris enuntiante commissa, prodente conscios, multa officia relinquente?[*](relinquentem K1R1V1H) [*](relinquente˜ (sign. interr.) G) quid? fortitudini comitibusque eius, magnitudini[*](magnitudini G) animi, gravitati,[*](gravitate X corr. K2RcV1 ) patientiae, rerum humanarum despicientiae, quo modo respondebis?

adflictusne[*](audieris Gr audiens X (de mendo cf. 1. 2) ) [*](audies s cf. Lebreton, Et. sur la langue et la grammaire de Cicéron p. 201 ) et iacens et lamentabili voce deplorans audieris:

o virum fortem!

num igitur fortem virum, num magno animo, num patientem, num gravem, num humana contemnentem potes dicere aut Philoctetam[*](philotetă G1V1 (tet)) [*](atenim K1 ) illum—? a te enim malo discedere,[*](discere X discedere (cf. ac. 2, 115) Bentl. ) sed ille certe non fortis, qui iacet

1. in tecto[*](tecto Bouhier lecto) u/mido,[*](Accius Phil. 550) [*](umido X (G1 in r.) add. K2?V2Rc (sed postea deletum) )
2. Quod e/iulatu, que/stu, gemitu, fre/mitibus
3. Resona/ndo mutum[*](mutum fin. 2, 94 multum) fle/bilis voce/s refert.

Cretum quidem leges,[*](Cretum legs Char. GL. 124, 12 ) quas sive Iuppiter sive Minos[*](add. s minos R (ss. al. m.) ) sanxit de Iovis quidem sententia, ut poëtae ferunt, itemque Lycurgi[*](Lygurgi X) laboribus erudiunt iuventutem, venando currendo, esuriendo sitiendo, algendo aestuando. Spartae[*](spartiatae V2 ) vero pueri ad aram sic verberibus accipiuntur,

ut multus e visceribus sanguis exeat,

Interest aliquid inter laborem et dolorem. sunt finitima omnino, sed tamen differt[*](differt ert in r. G1 ) aliquid. labor est functio quaedam vel animi vel corporis gravioris operis et muneris, dolor autem motus asper in corpore alienus a sensibus. haec duo Graeci illi, quorum copiosior est lingua quam nostra, uno nomine appellant. itaque industrios homines illi studiosos[*](studiosos R (er. i)) vel potius

itaque illi, qui[*](qui RrecVrec ) [*](quae X (que K1 ę2)) Graeciae formam rerum publicarum dederunt, corpora iuvenum firmari labore voluerunt; quod Spartiatae etiam in feminas transtulerunt, quae ceteris in urbibus mollissimo cultu

parietum umbris occuluntur

1. a/pud Lacaenas vi/rgines,[*](Trag. inc. 205sqq.)
2. Quibus ma/gis palaestra[*](palestra G1 e corr. V) Euro/ta[*](seurota R eurotas s ) sol pulvi/s labor
3. Mili/tia in[*](in del.Lb. (s?)) studio est qua/m fertilitas ba/rbara.

Militiam vero—nostram dico, non Spartiatarum,[*](sqq. cf. Val. Max. 2, 6, 2) quorum procedit ad modum acies [*](add. Po.) ac[*](ac ad GKR et in r. V1 ) tibiam,[*](tibiam V(exp. rec)) [*](pr. agmen ad tibiam Tr. pr. acies ad tibiam We. ) nec adhibetur ulla sine anapaestis[*](anapestis GKV) pedibus hortatio—, nostri exercitus primum unde nomen habeant, vides; deinde qui labor, quantus[*](et quantus male Dav. ) agminis: ferre plus dimidiati mensis cibaria, ferre, si quid ad usum velint, ferre vallum (nam scutum[*](scutum (ex sicut eum?) G) gladium galeam in onere[*](onere in r. G1 )

mulier videbitur. cur tantum interest inter novum[*](nutum K1 (novum2)) et veterem exercitum, quantum experti sumus? aetas tironum[*](tyronum X) plerumque melior, sed ferre laborem, contemnere volnus consuetudo docet. quin etiam videmus ex acie efferri saepe saucios, et[*](et add. K2 ) quidem rudem illum et inexercitatum quamvis levi ictu ploratus turpissimos edere: at vero ille exercitatus[*](exercitus K1 ) et vetus ob eamque rem fortior medicum modo requirens, a quo obligetur:

1. O Pa/tricoles
[*](Enn. Hect. lytra 161)

1. ad[*](Post 19 (et 20) versum exci- disse statuit Ribb. ) vo/s adveniens au/xilium et vestra/s manus
2. Peto/, prius quam oppeto/ malam pestem ma/ndatam hostili/ manu,
3. * * *
4. Neque sa/nguis ullo po/tis est pacto pro/fluens consi/stere,
5. Si qui/[*](quidem V (ss. Vrec)) sapientia/ magis vestra mo/rs devitari/ potest.
6. Namque Ae/sculapi[*](esculapi K aesculapii GRV) li/berorum sau/cii opplent po/rticus;
7. Non po/test[*](potis Bothe ) accedi.—
8. Ce/rte Eurypylus[*](eyrypylus GRV (-pilus)) hi/c quidem est. hominem exe/rcitum

non minus autem exercitatum[*](talia fere supple Po. cum ap. Ennium exercitum sit idem ac 'vexatum'. ) : ubi tantum luctus continuatur,[*](tantum luctum continuatus GKR tantus luctus continuatus V sed s et alt. s in r. Vc aut 1 tantum luctus con- tinuatur s ) vide quam non flebiliter respondeat, rationem etiam adferat[*](adferat X -at Vvet ) cur[*](quur G) aequo[*](aquo G1 ) animo sibi ferendum sit:

1. Qui[*](qui V) a/lteri exitiu/m[*](exitum G1V1 (corr. G1V2)) parat,
2. Eum sci/re oportet si/bi paratum,[*](paratum Bentl. paratam) pe/stem ut participe/t parem.

1. Elo/quere[*](eloquere Rrec ut v ) eloquere, re/s Argivum proe/lio ut se su/stinet.—
2. Non po/test[*](potis Dav. ) ecfari[*](ecfari ) [*](hecfari ) [*](haecfari GR (h del. 1?)) ta/ntum dictis, qua/ntum factis su/ppetit
3. Labo/ris.

1. Ubi fortuna Hecto/ris[*](haectoris X ( aectoris R)) nostram acrem a/ciem inclinata/m . .[*](dedit in fine add. Bergk )

ille vero melius, ac non paulo quidem. Sed adhuc de consuetudine exercitationis loquor, nondum de ratione[*](exercitationis... 25 ratione in mg. add. G1 ) et sapientia. aniculae saepe inediam biduum aut triduum[*](tridium G) ferunt; subduc cibum unum diem athletae: