Philippicae

Vt vero Pansae consulis accessit cohortatio gravior quam aures Ser. Sulpici ferre didicissent, tum vero denique[*](vero denique om. D) filium meque[*](filium meque V: pilium aeque t: pilium equitem bns) seduxit atque ita locutus est ut auctoritatem vestram vitae suae se diceret anteferre. cuius nos virtutem admirati non ausi sumus adversari voluntati[*](voluntati eius V2: eius voluntati ns). movebatur singulari pietate filius; non multum eius perturbationi meus dolor concedebat: sed uterque nostrum cedere cogebatur magnitudini animi orationisque gravitati, cum quidem ille maxima laude et gratulatione omnium vestrum pollicitus est se quod velletis esse facturum, neque eius sententiae periculum vitaturum cuius ipse auctor fuisset: quem exsequi mandata vestra properantem mane postridie prosecuti sumus. qui quidem discedens mecum ita locutus est ut eius oratio omen fati videretur.

reddite igitur, patres conscripti, ei vitam[*](ei vitam V2ns: si vitam V1: civitam t: vitam ei b) cui ademistis. vita enim mortuorum in memoria est posita vivorum[*](vivorum ante posita habent nst: om. b). perficite ut is quem vos inscii ad mortem[*](ad mortem inscii D) misistis immortalitatem habeat a vobis. cui si statuam in rostris decreto vestro[*](decretis vestris V) statueritis, nulla eius legationem posteritatis obscurabit[*](inobscurabit D) oblivio. nam reliqua Ser. Sulpici vita multis erit praeclarisque monumentis ad omnem memoriam commendata. semper illius gravitatem, constantiam, fidem, praestantem[*](praestantiam D) in re publica tuenda curam atque prudentiam omnium mortalium fama[*](omn. mort. fama testificatio sempiterna Cus.) celebrabit. nec vero silebitur admirabilis quaedam et incredibilis ac[*](ac V: et D) paene divina eius in legibus interpretandis, aequitate explicanda scientia. omnes ex omni aetate qui in hac civitate intellegentiam iuris[*](iuris om D) habuerunt si unum in locum conferantur, cum Ser. Sulpicio non sint comparandi. nec[*](neque D) enim ille magis iuris consultus quam iustitiae fuit.

ita ea quae[*](itaque quae D) proficiscebantur a legibus et ab[*](ab V: a D) iure civili semper ad facilitatem aequitatemque referebat, neque instituere[*](constituere D) litium actiones malebat quam controversias tollere. ergo hoc statuae monumento non eget; habet alia maiora. haec enim statua mortis honestae testis erit, illa memoria vitae gloriosae, ut hoc magis[*](magis ns: maius Vbt) monumentum grati[*](grati V1: gratiae (-a V2t) cett.) senatus quam clari viri futurum sit.

multum etiam valuisse ad patris honorem pietas fili videbitur; qui quamquam adflictus luctu non adest, tamen sic animati esse debetis ut si ille adesset. est autem ita adfectus ut nemo umquam unici fili mortem magis doluerit quam ille maeret patris. et quidem[*](equidem D) etiam ad famam Ser. Sulpici fili arbitror pertinere ut videatur honorem debitum patri praestitisse. quamquam nullum monumentum clarius Ser. Sulpicius relinquere potuit quam effigiem morum suorum, virtutis, constantiae, pietatis, ingeni filium, cuius luctus aut hoc honore vestro aut nullo solacio levari potest.

mihi autem recordanti Ser. Sulpici multos in nostra familiaritate sermones gratior illi videtur, si qui[*](si quis ed. R) est sensus in morte, aenea statua futura et ea[*](et ea V: et b: aere nst) pedestris quam inaurata equestris, qualis L. Sullae primum statuta[*](primum statuta Graevius: primum statua V: prima statua D) est. mirifice enim[*](magnifice enim D) Servius[*](Ser. Sulpicius nst) maiorum continentiam diligebat, huius saeculi insolentiam vituperabat. Vt igitur si ipsum consulam quid velit, sic pedestrem ex aere statuam tamquam ex eius auctoritate et voluntate decerno: quae quidem magnum civium dolorem et desiderium honore monumenti minuet et leniet. atque hanc meam sententiam, patres conscripti, P.

Servili sententia comprobari[*](probari D) necesse est: qui sepulcrum publice decernendum Ser. Sulpicio censuit, statuam non censuit. nam si mors legati sine caede atque ferro nullum honorem desiderat, cur decernit honorem sepulturae qui maximus haberi potest mortuo? sin id tribuit Ser. Sulpicio, quod non est datum Cn. Octavio, cur quod illi datum est huic dandum esse non censet? maiores quidem nostri statuas multis decreverunt, sepulcra paucis. sed statuae intereunt tempestate, vetustate[*](tempestate, vetustate V1n2: ante vetustate add. vi bt, .ui. s, .u. n1, vel V2), sepulcrorum autem sanctitas in ipso solo est quod nulla vi moveri neque deleri potest, atque, ut cetera exstinguuntur, sic sepulcra sanctiora fiunt vetustate.

augeatur igitur[*](igitur om. V etiam honore D) isto honore etiam is vir cui nullus honos tribui non debitus potest; grati simus[*](gratissimus VD: corr. ed. R) in eius morte decoranda cui nullam iam aliam gratiam[*](fort. referre gratiam (numeri causa)) referre possumus. notetur etiam M. Antoni nefarium bellum gerentis scelerata audacia. his enim honoribus habitis Ser. Sulpicio repudiatae reiectaeque legationis ab Antonio manebit testificatio sempiterna.

quas ob res ita censeo: ‘cum Ser. Sulpicius Q. f. lemonia Rufus difficillimo rei publicae tempore, gravi periculosoque morbo adfectus, auctoritatem senatus, salutem[*](salutemque D) rei publicae vitae suae praeposuerit contraque vim gravitatemque morbi contenderit, ut in castra M. Antoni quo senatus eum miserat perveniret, isque[*](isque D: ipse V: et ipse coni. Halm), cum iam prope castra venisset, vi morbi oppressus vitam amiserit maximo rei publicae[*](in max. rei p. munere D) tempore, eiusque mors consentanea vitae fuerit sanctissime honestissimeque actae in qua saepe magno usui rei publicae Ser.

Sulpicius et privatus et in magistratibus fuerit: cum talis vir ob rem publicam in legatione mortem obierit, senatui placere Ser. Sulpicio statuam pedestrem aeneam in rostris ex huius ordinis sententia statui, circumque eam statuam locum ludis gladiatoribusque[*](glad. ludisque D) liberos posterosque eius quoquo[*](quoquo b1t: quoq. V1: quaqua V2: quaque b2ns) versus pedes quinque habere, eamque causam in basi inscribi quod is ob rem publicam mortem obierit[*](quod is ... obierit huc transtuli, post habere habent codd., del. Manutius), utique C. Pansa A. Hirtius consules, alter ambove, si eis videatur[*](videatur V: videbitur D), quaestoribus urbanis[*](urbanis Ferrarius: urbis V: urbi D) imperent ut eam basim statuamque faciendam et in rostris statuendam locent, quantique locaverint, tantam pecuniam redemptori[*](redemptores D) attribuendam solvendamque[*](solv. attribuendamque D) curent. Cumque antea senatus auctoritatem suam in virorum fortium funeribus ornamentisque ostenderit, placere eum quam amplissime supremo suo die efferri.

et cum Ser. Sulpicius Q. f. lemonia Rufus ita de re publica meritus sit ut eis ornamentis decorari debeat, senatum censere atque e re publica existimare[*](existimare D: aestimare V) aedilis curulis edictum quod de funeribus habeant Ser. Sulpici Q. f. lemonia Rufi funeri remittere[*](funeri remittere Faernus: funerreimittere V (-rre- m. 2 in ras.): funere (-i n) mittere D): utique locum sepulcro in campo Esquilino C. Pansa consul, seu quo in loco videbitur[*](videtur D), pedes xxx quoquo versus adsignet quo Ser. Sulpicius inferatur; quod sepulcrum ipsius, liberorum posterorumque eius[*](posterorum eius sit D) esset, uti quod optimo iure publice sepulcrum[*](sepulcrum publice D) datum esset.'

maximas tibi, Pansa, gratias omnes et habere et agere debemus qui, cum hodierno die senatum te habiturum non arbitraremur, ut M. Bruti, praestantissimi civis, litteras accepisti, ne minimam quidem moram interposuisti quin quam primum maximo gaudio et gratulatione frueremur. cum factum tuum gratum omnibus debet esse, tum vero oratio qua recitatis litteris usus es. declarasti enim verum esse id quod ego semper[*](semper om. D) sensi, neminem alterius qui suae confideret virtuti invidere.

itaque mihi qui plurimis officiis sum cum Bruto et maxima familiaritate coniunctus minus multa de illo dicenda sunt. quas enim ipse mihi partis sumpseram[*](enim sententias mihi (mihi om. b) ipse sumpseram D), eas praecepit oratio tua. sed mihi, patres conscripti, necessitatem attulit paulo plura dicendi sententia eius qui rogatus est ante me; a quo ita saepe dissentio ut iam verear ne, id quod fieri minime debet, minuere amicitiam nostram videatur perpetua dissensio.

quae est enim ista tua ratio[*](oratio D), Calene, quae mens ut[*](ut V: sui t: qui bns) numquam post Kalendas Ianuarias idem senseris quod is qui te sententiam primum[*](primum D: prius V) rogat[*](rogat Vt: rogatus b: rogat cum ns), numquam tam frequens senatus fuerit cum[*](cum quo Faernus: ut Naugerius (2)) unus aliquis sententiam tuam secutus sit? cur semper tui dissimilis defendis? cur cum te et vita et fortuna tua ad otium, ad dignitatem[*](et ad dignitat. D) invitet, ea probas, ea decernis, ea sentis quae sint[*](sunt D, Cus.) inimica et otio communi et dignitati tuae.

nam ut superiora omittam, hoc certe quod mihi maximam admirationem[*](me maxima admiratione D) movet non tacebo. quod est tibi cum Brutis bellum? cur eos quos omnes paene venerari debemus solus oppugnas? alterum circumsederi[*](circumsederi (-e V) non Vs: circumsederint (-it b) bnt) non moleste fers, alterum tua sententia spolias eis copiis quas ipse suo labore et periculo ad rei publicae non ad suum praesidium per se nullo adiuvante confecit[*](confecit (om. b1) D: perfecit V). qui[*](qui V, Cus.: quis D) est iste tuus sensus, quae cogitatio, Brutos ut non[*](Brutos tu non Ernesti) probes, Antonios probes; quos omnes carissimos habent, tu oderis, quos acerbissime ceteri oderunt, tu constantissime diligas? amplissimae tibi fortunae sunt, summus honoris gradus, filius, ut et audio et spero, natus ad laudem, cui cum[*](cum V: quamquam D) rei publicae causa faveo, tum etiam tua.

quaero igitur, eum Brutine[*](eumne Bruti V) similem malis an Antoni, ac permitto ut de tribus Antoniis eligas quem velis. ‘di meliora[*](di meliora V1b1t: dr. b. meliorẽ V2: d. brutus melior est cett.)!’ inquies. cur igitur non eis faves, eos laudas quorum similem tuum filium esse vis? simul enim et rei publicae consules et propones[*](consulis et proponis D) illi exempla ad imitandum. hoc vero, Q. Fufi, cupio[*](cupio V: copiosius D) sine offensione nostrae amicitiae sic tecum ut a te dissentiens senator queri. ita enim dixisti et quidem de scripto, ne[*](ne scripsi: nam codd.) te inopia verbi lapsum putarem[*](putarem V1t: nisi tuam in dicendo facultatem nossem add. V2bns, tuetur Reid, qui ipse ne pro nam corrigit, sed adfirmative positum putat), litteras Bruti recte et ordine scriptas videri. quid est aliud[*](aliud V1t: aliud quam V2bns) librarium Bruti laudare, non Brutum?

Vsum in re publica, Calene, magnum iam habere et debes et potes. quando ita decerni vidisti aut quo senatus consulto huius generis—sunt enim innumerabilia—bene scriptas litteras decretum a senatu? quod verbum tibi non excidit, ut saepe fit[*](fit nst: sit b: set V1: seit V2: solet coni. Halm), fortuito[*](fortuito V: fortitudo t: fortuitu bns): scriptum, meditatum, cogitatum attulisti. hanc tibi consuetudinem plerisque in rebus bonis[*](bonis Vb: bonos nst) obtrectandi si qui detraxerit, quid tibi quod sibi quisque velit non relinquetur? quam ob rem conlige te placaque animum istum aliquando et mitiga: audi viros bonos, quibus multis uteris[*](uteris multum D); loquere cum sapientissimo homine, genero tuo, saepius quam ipse tecum: tum denique amplissimi honoris[*](fort. honoris amplissimi (clausulae gratia)) nomen obtinebis. an vero hoc pro nihilo putas in quo quidem[*](equidem D) pro amicitia tuam[*](tua D) vicem dolere soleo, efferri hoc foras et ad populi Romani auris pervenire, ei qui primus sententiam dixerit neminem adsensum? quod etiam hodie futurum arbitror.

legiones abducis a Bruto. quas? nempe eas quas ille a C. Antoni[*](a C. Antoni Muretus: a Catonis V: ab Antonii D) scelere avertit et ad rem publicam sua auctoritate traduxit. rursus igitur vis nudatum illum atque solum a re publica relegatum videri[*](videre Cobet).

vos autem, patres conscripti, si M. Brutum deserueritis et[*](deserueritis et del. Faernus) prodideritis, quem tandem civem umquam ornabitis, cui favebitis[*](cui favebitis om. V)? nisi forte eos qui diadema imposuerint conservandos, eos qui regni[*](regni V et Nonius p. 404: regis D) nomen sustulerint deserendos putatis. ac de hac quidem divina atque immortali laude Bruti silebo quae gratissima memoria omnium civium inclusa nondum publica auctoritate testata est. tantamne patientiam, di boni! tantam moderationem, tantam in iniuria tranquillitatem et modestiam! qui cum praetor urbanus[*](urbanus D: urbis V (cf. ix. 16)) esset, urbe caruit, ius non dixit, cum omne ius rei publicae recuperavisset, cumque concursu cotidiano bonorum omnium qui admirabilis ad eum fieri solebat praesidioque Italiae cunctae saeptus posset esse, absens iudicio bonorum defensus esse maluit quam praesens manu: qui ne Apollinaris quidem ludos pro sua populique Romani dignitate apparatos praesens fecit, ne quam viam patefaceret sceleratissimorum hominum audaciae.

quamquam qui umquam aut ludi aut dies[*](aut dies V2n: aut audies V1: auidiis (-ius s) st: aut b) laetiores fuerunt quam cum in singulis versibus[*](versibus festa est (§ 10) med. omissis D) populus Romanus maximo clamore et plausu Bruti memoriam prosequebatur? corpus aberat liberatoris, libertatis memoria aderat: in qua Bruti imago cerni videbatur. at hunc eis[*](iis Muretus: his V) ipsis ludorum diebus videbam in insula[*](insula V2: insugula V1 (e coll. mea): insulula Garatoni) clarissimi[*](carissimi V: corr. Poggius) adulescentis[*](in Neside domi clar. adul. coni. Reid (cf. Att. xvi. 1. 1)), Cn.[*](Cn. supplevi ex insugula (i. e. insugula): praenomen Luculli (cf Att. xv. 1. b. 1) loco motum est) Luculli, propinqui sui nihil nisi de pace et concordia civium cogitantem. eundem vidi postea Veliae, cedentem Italia ne qua oreretur belli civilis causa propter se. O spectaculum illud non modo hominibus sed undis ipsis et litoribus luctuosum! cedere e patria servatorem eius, manere in patria perditores! Cassi classis paucis post diebus consequebatur, ut me puderet, patres conscripti, in eam urbem redire ex qua illi abirent. sed quo consilio redierim initio audistis, post estis[*](potestis V: corr. Poggius) experti. exspectatum igitur tempus a Bruto est.

nam quoad vos omnia pati vidit, usus est ipse incredibili patientia: postea quam vos ad libertatem sensit erectos, praesidia vestrae libertati paravit. at cui pesti quantaeque restitit! si enim C. Antonius quod animo intenderat perficere potuisset—at potuisset[*](at potuisset scripsi: aut potuisset V: potuisset autem Poggius: aut potius Muretus) nisi eius sceleri virtus M. Bruti obstitisset—Macedoniam, Illyricum, Graeciam perdidissemus; esset vel receptaculum pulso Antonio vel agger oppugnandae Italiae Graecia: quae quidem nunc M. Bruti imperio, auctoritate, copiis non instructa solum sed etiam ornata tendit dexteram Italiae suumque ei praesidium pollicetur. qui[*](qui scripsi: quod qui V: quare qui Faernus) ab illo abducit exercitum, et respectum pulcherrimum et praesidium firmissimum adimit rei publicae.

equidem cupio haec quam primum Antonium audire, ut intellegat non D. Brutum quem vallo circumsedeat, sed se ipsum obsideri. tria tenet oppida toto in orbe terrarum; habet inimicissimam Galliam; eos etiam quibus confidebat alienissimos, Transpadanos; Italia omnis infesta est; exterae[*](exterae Vn2: exere n1s: exiere bt) nationes a prima ora[*](a prima ora ed R: a primo ore V: a (ad b) primori bns: ad primũ t (cf Fam. xii 5.1) Graeciae[*](Graecia D) usque ad Aegyptum optimorum et fortissimorum civium imperiis et praesidiis tenentur. erat ei spes una[*](spes una D: pecunia V: spes unica coni. Halm) in C. Antonio qui duorum fratrum aetatibus medius interiectus vitiis[*](vitiis om. D) cum utroque certabat. is[*](is V: s t: om. bns) tamquam extruderetur a senatu in Macedoniam et non contra prohiberetur proficisci, ita cucurrit.

quae tempestas, di immortales, quae flamma, quae vastitas, quae pestis Graeciae[*](Graeciae fuisset D), nisi incredibilis ac divina virtus[*](virtus Caes. V) furentis hominis conatum atque audaciam compressisset! quae celeritas illa Bruti, quae cura, quae virtus! etsi ne C.[*](ne C. Muretus: nec V: ne illa D) quidem Antoni celeritas contemnenda est, quam[*](quem D) nisi in via caducae hereditates retardassent, volasse eum, non iter fecisse[*](non interfecisse D) diceres. Alios ad negotium publicum ire cum cupimus, vix solemus extrudere: hunc retinentes extrusimus[*](extrusimus Muretus: extruimus V: exclusimus D). at quid ei cum Apollonia, quid cum Dyrrachio, quid cum Illyrico, quid cum P. Vatini imperatoris exercitu? succedebat, ut ipse dicebat, Hortensio. certi fines Macedoniae, certa condicio, certus, si modo erat ullus[*](certissimo modo erat illius D), exercitus: cum Illyrico vero et cum Vatini legionibus quid erat Antonio?