Philippicae

avet[*](pavet D) animus apud consilium illud pro reo dicere! Cydam amo[*](amo supplevi) Cretensem, portentum insulae, hominem audacissimum et perditissimum. sed fac[*](fac Faernus: faci V: fac ita bns1t: facetus s2) non esse: num Latine scit? num est ex iudicum genere et forma? num, quod maximum est[*](quod max. est om. D), leges nostras moresve novit? num denique homines? est enim Creta vobis notior quam Roma Cydae. dilectus autem et notatio iudicum etiam in nostris civibus haberi solet; Cortynium vero iudicem quis novit aut quis nosse potuit? nam Lysiaden Atheniensem plerique novimus; est enim Phaedri, philosophi nobilis, filius; homo[*](homo V: onemo t: quo nemo bns) praeterea festivus, ut ei cum M'. Curio[*](M'. Manutius: M. D: om. V) consessore eodemque conlusore facillime possit convenire.

quaero igitur, si Lysiades citatus iudex non responderit excuseturque Areopagites esse nec debere eodem tempore Romae et Athenis res iudicare, accipietne excusationem is qui quaestioni praeerit Graeculi iudicis, modo palliati, modo togati? an Atheniensium antiquissimas leges negleget? qui porro ille consessus, di boni! Cretensis iudex isque nequissimus. quem ad modum[*](quem ad modum V: quem bns: quae t) ad hunc reus adleget, quo modo accedat? dura natio est. at[*](at om. V) Athenienses misericordes. puto ne Curium quidem esse crudelem qui periculum fortunae cotidie[*](cotidie ante peric. habent D) facit[*](faciat s). sunt item lecti iudices qui fortasse excusabuntur; habent enim legitimam excusationem, exsili causa solum vertisse nec esse postea restitutos.

hos ille demens iudices legisset, horum nomina ad aerarium detulisset, his magnam partem rei publicae credidisset, si ullam speciem rei publicae cogitavisset? atque ego de notis iudicibus dixi: quos minus nostis nolui nominare: saltatores, citharistas, totum denique comissationis Antonianae chorum in tertiam decuriam iudicum scitote esse coniectum. en causam[*](en causam Lambinus: em causam V, Cus.: haec causa D) cur lex tam egregia tamque praeclara maximo imbri, tempestate, ventis, procellis, turbinibus, inter fulmina et tonitrua ferretur[*](feretur V, Cus.), ut eos iudices haberemus quos hospites[*](quos socios ad epulas hospites D) habere nemo velit. scelerum magnitudo, conscientia maleficiorum, direptio eius pecuniae cuius ratio in aede Opis confecta est hanc tertiam decuriam excogitavit; nec ante turpes iudices quaesiti quam honestis iudicibus nocentium salus desperata est.

sed illud os, illam impuritatem caeni fuisse[*](fuisse V: fecissent D) ut hos iudices legere auderet! quorum lectione duplex imprimeretur[*](imprimeret D) rei publicae dedecus: unum, quod tam turpes iudices essent; alterum, quod patefactum cognitumque[*](cognitumque om. D) esset quam multos in civitate turpis haberemus. hanc ergo[*](hanc ego b huius modi D) et reliquas eius modi leges, etiam si sine vi[*](vi om. V) salvis auspiciis essent rogatae, censerem tamen abrogandas: nunc vero cur abrogandas censeam, quas iudico non rogatas?

an illa non gravissimis ignominiis monumentisque huius ordinis ad posteritatis memoriam sunt notanda, quod unus M. Antonius in hac urbe post conditam urbem[*](post conditam urbem om. D) palam secum habuerit[*](habuerit V: habuit D) armatos[*](armatos si post conditam urbem add. D)? quod neque reges nostri[*](nostri om. D) fecerunt neque ei qui regibus exactis regnum occupare voluerunt. Cinnam memini; vidi Sullam; modo Caesarem: hi enim tres post civitatem a L. Bruto liberatam plus potuerunt quam universa res publica. non possum adfirmare nullis telis eos stipatos fuisse; hoc dico: nec multis et occultis.

at[*](at om. D) hanc pestem agmen armatorum sequebatur; Crassicius[*](Crassicius Bardili (cf. xiii. 3): Classicius D (Cassinus b1): Cassius V), mustela, Tiro, gladios ostentantes, sui similis greges ducebant per forum; certum agminis locum tenebant barbari sagittarii. cum autem erat ventum ad aedem Concordiae, gradus complebantur, lecticae conlocabantur, non quo ille scuta occulta esse vellet, sed ne familiares, si scuta ipsi ferrent, laborarent. illud vero taeterrimum non modo aspectu sed etiam auditu[*](non modo .. auditu Schütz: non modo auditus (-tu Cus.), sed etiam aspectu V, Cus.: auditu non modo aspectu D), in cella Concordiae conlocari armatos, latrones, sicarios; de[*](de V, Cus.: e D) templo carcerem fieri; opertis[*](apertis Cus.) valvis Concordiae, cum inter subsellia senatus versarentur latrones, patres conscriptos sententias dicere.

huc nisi venirem Kalendis Septembribus, etiam[*](etiam hoc loco posuit Halm: ante Kal habet V, post huc D: fort. huc nisi venirem etiam fabros (del. Kal. Sept.)) fabros se missurum et domum meam disturbaturum esse dixit. Magna res, credo, agebatur: de supplicatione referebat. veni postridie: ipse non venit. locutus sum de re publica, minus equidem libere quam mea consuetudo, liberius tamen quam periculi[*](pericula D) minae postulabant. at ille homo vehemens et violentus, qui hanc consuetudinem libere dicendi excluderet—fecerat enim hoc idem maxima cum laude L. Piso xxx[*](xxx ns: triginta cett) diebus ante[*](ante me D)—inimicitias mihi denuntiavit; adesse in senatum iussit a. d.[*](a d. ad D: om. V) xiii. Kalendas Octobris. ipse interea xvii[*](xvii t: septemdecim cett.) dies[*](dies b: diebus V: dies, ut digestio potius quam declamatio videretur nst) de me in Tiburtino Scipionis declamitavit, sitim quaerens; haec enim ei causa esse declamandi solet.

cum is dies quo me adesse[*](adesse D: ad V) iusserat, venisset, tum vero agmine quadrato in aedem Concordiae venit atque in me absentem orationem ex[*](ex V, Cus.: om. D) ore impurissimo evomuit. quo die, si per amicos mihi cupienti in senatum venire licuisset, caedis initium fecisset a me; sic enim statuerat; cum autem semel gladium scelere imbuisset, nulla res ei finem caedendi nisi defetigatio et satietas attulisset. etenim aderat Lucius frater, gladiator Asiaticus, qui myrmillo Mylasis depugnarat; sanguinem nostrum sitiebat, suum in illa gladiatoria pugna multum profuderat. hic pecunias vestras aestimabat; possessiones notabat et urbanas et rusticas; huius mendicitas aviditate coniuncta in fortunas nostras imminebat; dividebat agros quibus et quos volebat; nullus aditus erat privato, nulla aequitatis deprecatio. tantum quisque[*](tantum quisquerat divisor D med. omissis) habebat possessor quantum reliquerat divisor Antonius.

quae quamquam, si leges inritas feceritis, rata esse non possunt, tamen separatim suo nomine notanda censeo, iudicandumque nullos vii viros fuisse, nihil placere ratum esse quod[*](quod V: quod elegissent aut quod D) ab eis actum diceretur[*](dicetur Madvig). M. vero Antonium quis est qui civem possit iudicare potius quam taeterrimum et crudelissimum hostem, qui pro aede Castoris sedens audiente populo Romano dixerit nisi victorem victurum neminem? num[*](num D: non V) putatis, patres conscripti, dixisse eum minacius quam facturum fuisse? quid vero quod in contione dicere ausus est, se, cum magistratu[*](magistratu V2s1: magistratus cett) abisset, ad urbem futurum[*](futurum Vb: venturum nst introiturum] et exiturum add. Cobet) cum exercitu, introiturum quotienscumque vellet, quid erat aliud nisi denuntiare populo Romano servitutem?

quod autem eius iter Brundisium, quae festinatio, quae spes, nisi ad[*](nisi ut ad bns) urbem vel in urbem potius exercitum maximum adduceret? qui autem dilectus centurionum, quae effrenatio impotentis animi! cum eius promissis legiones fortissimae reclamassent[*](clamassent V), domum ad se venire iussit centuriones quos bene sentire de re publica cognoverat eosque ante pedes suos uxorisque suae, quam secum gravis imperator ad exercitum duxerat, iugulari coegit. quo[*](quo V2D: quam V1: quonam coni. Halm) animo hunc futurum fuisse censetis in nos quos oderat, cum in eos quos numquam viderat tam crudelis fuisset, et quam avidum in pecuniis locupletium[*](locupletum bt) qui pauperum sanguinem concupisset? quorum ipsorum bona, quantacumque erant, statim suis comitibus compotoribusque discripsit[*](discripsit Bücheler: descripsit codd.).

atque ille furens infesta iam patriae signa a[*](a om. D) Brundisio inferebat; cum C. Caesar[*](C. om. D) deorum immortalium beneficio, divina[*](divina b: divini Vnst, Cus.) animi, ingeni, consili magnitudine, quamquam sua[*](quam sua D) sponte eximiaque virtute, tamen approbatione auctoritatis meae colonias patris[*](patris D: patrias V) adiit[*](adit V1, Cus.), veteranos milites convocavit[*](confecit Lambinus), paucis diebus exercitum fecit, incitatos latronum[*](latronis D) impetus retardavit. postea vero quam legio Martia ducem praestantissimum vidit, nihil egit aliud nisi ut aliquando liberi essemus; quam est imitata[*](fort. imitata est (numeri gratia, cf. Zielinski, p. 134)) quarta legio. quo ille nuntio audito cum senatum vocasset adhibuissetque consularem qui sua sententia C. Caesarem hostem iudicaret, repente concidit.

post autem neque sacrificiis sollemnibus factis neque votis nuncupatis non profectus est, sed profugit paludatus. at quo? in provinciam firmissimorum et fortissimorum[*](et fortissimorum om. V1) civium qui illum, ne si ita quidem venisset ut nullum bellum inferret, ferre potuissent[*](bellum inferre potuissent V), impotentem, iracundum, contumeliosum, superbum, semper poscentem, semper rapientem, semper ebrium. at ille cuius ne pacatam quidem nequitiam quisquam ferre posset bellum intulit provinciae Galliae; circumsedet[*](circumsedit (-de V1) V2D: corr. Faernus) Mutinam, firmissimam et splendidissimam populi Romani coloniam; oppugnat D. Brutum, imperatorem, consulem designatum, civem non sibi, sed nobis et rei publicae[*](rei p. V: p. r. D) natum.

ergo Hannibal hostis, civis Antonius? quid ille fecit hostiliter quod hic non aut fecerit aut faciat aut moliatur[*](aut ante moliatur om. V) et cogitet? totum iter Antoniorum[*](Antonii V2D) quid habuit nisi depopulationes, vastationes, caedis, rapinas? quas[*](quas V: quae D) non faciebat Hannibal, quia[*](quia D: qui V1: quam V2) multa ad usum suum[*](suum om. D) reservabat: at hi[*](at hi Naugerius (2): et hii b: haec V: haec ii nst vivent V: vivunt ed. Campani), qui in horam viverent, non modo de fortunis et de[*](et de V: de D) bonis civium, sed ne de utilitate quidem sua cogitaverunt.

ad hunc, di boni! legatos mitti placet? Norunt isti homines formam rei publicae[*](famam rei p. b), iura belli, exempla maiorum, cogitant quid populi Romani maiestas, quid senatus severitas postulet? legatos decernis[*](decernitis (cern. t) D)? si, ut deprecere[*](deprecentur D), contemnet; si, ut imperes[*](imperetis (-petr- t) D), non audiet; denique quamvis severa legatis mandata dederimus, nomen ipsum legatorum hunc quem videmus[*](vidimus D) populi Romani restinguet ardorem, municipiorum atque Italiae franget animos. Vt omittam haec quae magna sunt, certe ista legatio moram et tarditatem adferet bello.

quamvis dicant quod quosdam audio dicturos: ‘legati proficiscantur: bellum nihilo minus paretur,’ tamen legatorum nomen ipsum et animos molliet[*](molliet D: hominum V: hominum molliet Graevius) et belli celeritatem morabitur. minimis momentis, patres conscripti, maximae inclinationes temporum fiunt, cum in omni casu rei publicae tum in bello et maxime civili quod opinione plerumque et fama gubernatur. nemo quaeret quibuscum mandatis legatos miserimus: nomen ipsum legationis ultro missae timoris esse signum videbitur. recedat a Mutina, desinat oppugnare Brutum, decedat ex Gallia; non est verbis rogandus, cogendus est[*](est D: et V1: est et V2, Cus.) armis.

non enim ad Hannibalem mittimus ut a Sagunto recedat, ad quem miserat olim senatus P. Valerium Flaccum[*](Flaccum anfalcum (an f. ns) D) et Q. Baebium Tampilum[*](Tampilum Faernus: Pamphilum codd.)—qui, si Hannibal non pareret, Carthaginem[*](Karthaginem V) ire iussi sunt[*](iussi sunt V2D: iusserunt V1: iussi erant Halm): nostros[*](nostros legatos D) quo iubemus[*](iubebimus ns) ire, si non paruerit Antonius?—ad nostrum civem mittimus[*](ad ... mittimus om. D), ne imperatorem[*](imperatorem coloniamque D), ne coloniam[*](coloniam V, Cus.: coloniamque D) populi Romani oppugnet. itane vero? hoc per legatos rogandum est? quid interest, per deos immortalis, utrum hanc urbem oppugnet an huius urbis propugnaculum, coloniam populi Romani praesidi causa conlocatam? Belli Punici secundi quod contra maiores nostros Hannibal gessit causa fuit Sagunti oppugnatio. recte ad eum legati missi: mittebantur ad Poenum, mittebantur pro Hannibalis hostibus, nostris sociis. quid simile tandem? nos ad civem mittimus[*](mittimus Vb: mittemus nst) ne imperatorem populi Romani, ne exercitum, ne coloniam circumsedeat, ne oppugnet, ne agros depopuletur, ne sit hostis.

age, si paruerit, hoc civi uti aut volumus aut possumus? ante diem xiii[*](xiiii nt). Kalendas Ianuarias decretis vestris eum concidistis; constituistis ut haec ad vos Kalendis Ianuariis referrentur quae referri videtis, de honoribus et praemiis bene de re publica meritorum et merentium: quorum principem iudicastis[*](iudicavistis D) eum qui fuit C. Caesarem, qui M. Antoni impetus nefarios ab urbe in Galliam avertit[*](vertit D), tum[*](tum Halm: tum deinde V: deinde D) milites veteranos qui primi Caesarem secuti sunt, tum[*](tum D: tum atque V: atque Halm) illas caelestis divinasque legiones, Martiam et quartam comprobastis[*](comprobastis Faernus: comprobatis V: om. D) quibus, cum consulem suum non modo reliquissent, sed bello etiam persequerentur honores et praemia spopondistis; eodemque die D. Bruti[*](D. om. D), praestantissimi civis, edicto adlato atque proposito factum eius conlaudastis[*](collaudavistis D), quodque ille bellum privato consilio susceperat, id vos auctoritate publica comprobastis[*](comprobavistis D).

quid igitur illo die aliud egistis nisi ut[*](ut V: ut re nst: ut te b) hostem iudicaretis Antonium? his vestris decretis aut ille vos aequo animo aspicere poterit aut vos illum sine dolore summo videbitis? exclusit illum a re publica, distraxit, segregavit non solum scelus ipsius sed etiam, ut mihi videtur, fortuna quaedam rei publicae. qui si legatis paruerit Romamque redierit, num umquam[*](num umquam Garatoni: numquam V: num quando D) perditis civibus vexillum quo concurrant defuturum putatis? sed hoc minus vereor: sunt alia quae magis timeam et cogitem[*](timeam et cogitem om. D). numquam parebit ille legatis. Novi hominis insaniam[*](insanam Faernus), adrogantiam; novi perdita consilia amicorum, quibus ille est deditus.

Lucius quidem frater eius, utpote qui peregre depugnarit, familiam ducit. sit per se ipse sanus, quod numquam erit: per hos esse ei tamen non licebit. teretur[*](teretur V, Cus.: feretur nst: differetur b) interea tempus; belli apparatus refrigescent. Vnde est adhuc bellum tractum[*](tractum om. D: tantum Cobet) nisi ex retardatione et mora? Vt primum post discessum latronis vel potius desperatam fugam libere[*](libere V2 in ras.: tuto coni. Halm) senatus haberi potuit, semper flagitavi ut convocaremur. quo die primum convocati sumus, adfui ipse[*](adfui ipse scripsi: adfuissem cum post consensu hab. V: om. D), cum designati consules non adessent, ieci sententia mea maximo vestro consensu fundamenta rei publicae, serius omnino quam decuit—nec enim ante potui[*](potuisset (-sem b) tamen D)—sed tamen si ex eo tempore dies nullus intermissus esset, bellum profecto nullum haberemus.

omne malum nascens facile opprimitur: inveteratum fit plerumque robustius. sed tum exspectabantur Kalendae Ianuariae, fortasse non recte. verum praeterita omittamus: etiamne hanc moram[*](moram V1: adferemus add. cett.), dum proficiscantur legati, dum revertantur? quorum exspectatio dubitationem belli adfert. bello autem dubio quod potest studium esse dilectus?

quam ob rem, patres conscripti, legatorum mentionem[*](mentionem menti nst: mentio quis non videt quam alieno tempore nunc a vobis facta est b.)[*](Hic incipit in D magna lacuna usque ad vi. 18) nullam censeo faciendam; rem administrandam arbitror sine ulla mora et confestim gerendam[*](gerendam Lambinus: censeo add. V); tumultum decerni, iustitium edici, saga sumi dico oportere, dilectum haberi sublatis vacationibus in urbe et in Italia praeter Galliam tota[*](tota Muretus: totam V).

quae si erunt facta, opinio ipsa et fama nostrae severitatis obruet scelerati gladiatoris amentiam. sentiet sibi bellum cum re publica esse susceptum; experietur consentientis senatus nervos atque viris; nam nunc quidem partium contentionem esse dictitat. quarum partium? alteri victi sunt, alteri sunt e mediis C. Caesaris partibus; nisi forte Caesaris partis a Pansa et Hirtio consulibus et a filio C. Caesaris oppugnari putamus. hoc vero bellum non est ex[*](est ex ed. Gryph.: ex V) dissensione partium, sed ex nefaria spe perditissimorum civium excitatum, quibus bona fortunaeque nostrae notatae sunt et iam ad cuiusque optionem[*](optionem Manutius: opinionem V) distributae.