Philippicae

hodierno[*](In codd Halmii abt ante Hodierno spatium vacuum relictum est: in g legitur Explicit liber tercius.) die primum, patres conscripti[*](Incipit quartus: in meis cns nulla est lacuna), longo intervallo[*](P. C. D: om. V) in possessionem libertatis pedem ponimus: cuius quidem ego quoad potui non modo defensor sed etiam conservator fui. cum autem id facere non possem, quievi[*](quievi Victorius: vi V1: qui V2: qui fui D), nec abiecte nec sine aliqua dignitate casum illum temporum et dolorem tuli. hanc vero taeterrimam beluam quis ferre potest[*](potest V, Cus.: posset D) aut quo modo? quid est in Antonio praeter libidinem, crudelitatem, petulantiam, audaciam? ex his totus vitiis[*](totus vitiis (tot c) Vc, Cus.: totus nst) conglutinatus est. nihil apparet in eo ingenuum, nihil moderatum, nihil pudens, nihil pudicum.

quapropter, quoniam res in id discrimen adducta est utrum ille poenas rei publicae luat an nos serviamus, aliquando, per deos immortalis, patres conscripti, patrium animum virtutemque capiamus, ut[*](ut om. D) aut libertatem propriam Romani et generis[*](et generis V: generis D) et nominis recuperemus aut mortem servituti anteponamus. multa quae in libera civitate ferenda non essent tulimus et perpessi sumus, alii spe forsitan[*](forsitan om. D) recuperandae libertatis, alii vivendi nimia cupiditate: sed, si illa tulimus quae nos necessitas ferre coegit, quae vis quaedam paene fatalis—quae tamen ipsa non tulimus—etiamne huius impuri latronis feremus taeterrimum crudelissimumque dominatum.

quid hic faciet[*](faciat cs), si poterit[*](potuerit D), iratus qui, cum suscensere nemini posset, omnibus bonis fuerit inimicus? quid hic victor non audebit qui nullam adeptus victoriam tanta scelera post Caesaris interitum fecerit, refertam eius domum exhauserit, hortos compilaverit[*](compilarit D), ad se ex eis[*](eis Halm: is V: his D) omnia ornamenta transtulerit, caedis et incendiorum causam quaesierit ex funere, duobus aut tribus senatus consultis bene et e re publica[*](bene et e re p. Vc: de re p. bene t: e re p. bene ns) factis reliquas res ad lucrum praedamque revocaverit, vendiderit immunitates, civitates liberaverit, provincias universas ex imperi[*](imperio D) populi Romani iure sustulerit, exsules reduxerit, falsas leges C. Caesaris nomine et falsa decreta in aes incidenda et in Capitolio figenda curaverit, earumque rerum omnium domesticum mercatum instituerit, populo Romano leges imposuerit, armis et praesidiis populum[*](praesides et populum D) et magistratus foro excluserit, senatum stiparit armatis[*](armatis V (cf. ii. 6): armis D, del. Madvig (contra numerum)), armatos in cella[*](cellam cn) Concordiae, cum senatum haberet, incluserit, ad legiones Brundisium cucurrerit, ex eis optime sentientis centuriones iugulaverit, cum exercitu Romam sit ad interitum nostrum et ad dispertitionem[*](dispertitionem Klotz: disperditionem cns: dispersionem Vt) urbis venire conatus?

atque is[*](atque is Vc: at qualis nst) ab hoc impetu abstractus consilio et copiis Caesaris, consensu veteranorum, virtute legionum, ne fortuna quidem fractus minuit audaciam nec ruere demens nec furere desinit. in Galliam mutilatum ducit exercitum; cum una legione et ea vacillante[*](vaccillante V, Nonius p. 34) L. fratrem exspectat, quo neminem reperire potest sui similiorem. ille autem ex myrmillone dux, ex gladiatore imperator quas effecit[*](effecit Klotz: et fecit c: effecerit V (excidisse quis vestrum ignorat post vestigium putat Halm): fecit nst) strages, ubicumque posuit vestigium[*](vestigia D)! fundit apothecas,[*](fundit apothecas add. Ernesti ex Servio ad Ecl. vi. 55; `fudit apothecas, cecidit greges armentorum': om VD, Cus.) caedit greges armentorum reliquique pecoris quodcumque nactus est; epulantur milites; ipse autem se, ut fratrem imitetur, obruit vino; vastantur agri, diripiuntur villae, matres familiae[*](familias D), virgines, pueri ingenui abripiuntur, militibus traduntur. haec eadem, quacumque exercitum duxit, fecit M. Antonius[*](M. om. V).

his vos taeterrimis fratribus portas aperietis, hos umquam in urbem recipietis? non tempore oblato, ducibus paratis, animis militum incitatis, populo Romano conspirante, Italia tota ad libertatem recuperandam excitata, deorum immortalium beneficio utemini? nullum erit tempus hoc amisso. A tergo, fronte, lateribus[*](fronte, lateribus Garatoni: fronte alteribus V1 (a lateribus V2): a fronte a lateribus D) tenebitur[*](tenetur D), si in Galliam venerit. nec ille armis solum sed etiam decretis nostris[*](nostris decretis D) urgendus est. Magna vis[*](vis et V) est, magnum numen unum et idem sentientis senatus. videtisne refertum forum, populumque Romanum ad spem recuperandae libertatis erectum? qui longo intervallo cum frequentis hic videt nos, tum sperat etiam liberos convenisse.

hunc ego diem exspectans M. Antoni scelerata arma vitavi, tum cum ille in me absentem invehens non intellegebat ad quod[*](quod ad c) tempus me et meas viris reservarem. si enim tum illi caedis a me initium[*](a me post initium habent D) quaerenti respondere voluissem, nunc rei publicae consulere non possem. hanc vero nactus facultatem, nullum tempus, patres conscripti, dimittam neque diurnum neque nocturnum quin de libertate populi Romani et[*](et V: de nst: om. c) dignitate vestra quod cogitandum sit cogitem, quod agendum atque faciendum, id non modo non[*](modo non Vc: modo nst) recusem sed etiam appetam atque deposcam. hoc feci dum[*](dum V: semper dum D) licuit; intermisi quoad non licuit. iam non solum licet sed etiam necesse est[*](necesse est etiam D), nisi servire malumus[*](malumus cns: malimus V: maluimus t) quam ne serviamus animis armisque[*](animis armisque D et Nonius p. 285: armis animisque V (cf. x. 21)) decernere.

di immortales nobis haec praesidia dederunt: urbi Caesarem, Brutum Galliae. si enim ille urbem opprimere[*](opprimere urbem V (peiore numero)) potuisset, statim, si Galliam tenere[*](teneret D), paulo post optimo cuique pereundum[*](pereundum erat Halm), reliquis[*](reliquis esset add. s: erat add n) serviendum. hanc igitur occasionem oblatam tenete, per deos immortalis, patres conscripti, et amplissimi orbis terrae consili principes vos[*](vos om. D) esse aliquando recordamini. signum date populo Romano consilium vestrum non deesse rei publicae, quoniam ille virtutem suam non defuturam esse profitetur. nihil est quod moneam vos. nemo est tam stultus qui non intellegat, si indormierimus huic tempori, non modo crudelem superbamque dominationem nobis sed ignominiosam etiam et flagitiosam ferendam esse[*](ferendam esse Muretus: ferendẽ V: ferendam c: esse ferendam nst).

Nostis insolentiam Antoni, nostis amicos, nostis totam domum. libidinosis, petulantibus, impuris, impudicis, aleatoribus, ebriis servire, ea summa miseria est[*](est V, Cus.: om. D) summo dedecore coniuncta. quod si iam—quod di omen avertant!—fatum extremum rei publicae venit, quod gladiatores nobiles faciunt ut honeste decumbant, faciamus nos, principes orbis terrarum gentiumque omnium, ut cum dignitate potius cadamus quam cum ignominia serviamus.

nihil est detestabilius dedecore, nihil foedius servitute. ad decus et ad[*](et ad V: et D) libertatem nati sumus: aut haec teneamus aut cum dignitate moriamur. nimium diu teximus quid sentiremus; nunc iam apertum est; omnes patefaciunt[*](omnes iam D patefaciunt Halm: patefaciunt fecerunt V: patefecerunt D) in utramque partem quid sentiant, quid velint[*](sentiat, quid velit V). sunt impii cives—pro caritate rei publicae nimium multi, sed[*](sed suppl. Lambinus hoc loco: post cives hab. V, om. D) contra multitudinem[*](pro multitudine D) bene sentientium admodum pauci—quorum opprimendorum di immortales incredibilem rei publicae potestatem et fortunam dederunt. ad ea enim praesidia quae habemus iam accedent[*](accedent Vc: accedunt nst) consules summa prudentia, virtute, concordia, multos mensis de populi Romani[*](de populi R. cns: dei publicae V: de r. p. t 12, 15, 16 ut D ter, ita § 39) libertate commentati atque meditati. his auctoribus et ducibus, dis iuvantibus, nobis vigilantibus et multum in posterum providentibus, populo Romano consentiente, erimus profecto liberi brevi tempore. iucundiorem autem faciet[*](facit Cus.) libertatem servitutis recordatio.

quas ob res, quod tribuni plebis verba fecerunt uti senatus Kalendis Ianuariis tuto haberi sententiaeque de summa re publica libere dici possint, de ea re ita censeo uti C. Pansa A. Hirtius, consules designati, dent operam uti senatus Kalendis Ianuariis tuto haberi possit. quodque edictum D. Bruti, imperatoris, consulis designati[*](designati optime de re p. meriti (mereri t) add D), propositum sit, senatum existimare D. Brutum, imperatorem, consulem designatum, optime de re publica mereri, cum senatus auctoritatem populique Romani libertatem imperiumque defendat;

quodque provinciam Galliam citeriorem, optimorum et fortissimorum[*](virorum post optimorum add. c: post fortiss. nst) amicissimorumque[*](amicorumque V) rei publicae civium, exercitumque in senatus potestate retineat, id eum exercitumque eius, municipia, colonias provinciae Galliae recte atque ordine exque re publica fecisse et facere. senatum ad summam rem publicam pertinere arbitrari a D. Bruto et L. Planco[*](et ab L. D) imperatoribus, consulibus designatis itemque a ceteris qui provincias obtinent obtineri ex lege Iulia[*](Iulia V: Tullia D), quoad ex senatus consulto cuique eorum successum sit, eosque dare operam ut eae provinciae eique[*](eique c (ii-): que V: Galliaeque nst: atque Muretus) exercitus in senati[*](senatus D) populique Romani[*](Romani om. V) potestate praesidioque rei publicae[*](rei p. V: populi R. D) sint. Cumque opera, virtute, consilio C. Caesaris[*](C. om. V) summoque consensu militum[*](militum consensu V) veteranorum, qui eius auctoritatem secuti rei publicae praesidio sunt et fuerunt, a[*](a Vc: et a nst) gravissimis periculis populus Romanus defensus sit et hoc tempore defendatur;

cumque legio Martia Albae constiterit, in municipio fidelissimo et fortissimo, seseque ad senatus auctoritatem populique Romani libertatem contulerit; et quod[*](et quod equod V: quod D) pari consilio eademque virtute legio quarta usa, L. Egnatuleio duce quaestore optimo, civi egregio[*](L. Egn. duce quaestore optimo, civi egregio Muretus: L. Egn. que opti egregio mo V: L. Egn. duce civi egregio D), senatus auctoritatem populique Romani libertatem defendat ac defenderit, senatui magnae curae esse ac fore ut pro tantis eorum in rem publicam[*](in rem p. om. D) meritis honores eis[*](his V) habeantur gratiaeque referantur. senatui placere uti[*](ut D) C. Pansa A. Hirtius, consules designati, cum magistratum inissent, si eis videretur, primo quoque tempore de his rebus ad hunc ordinem referrent[*](referrent Vc: referent t: referant ns), ita uti e re publica fideque sua videretur[*](videretur censuerunt c: censuerint (sine videretur) ns).

frequentia vestrum[*](vestra Ernesti (cf. v. 2)) incredibilis, Quirites[*](Quirites quam V: que c: om. ns (voc. Quirites saepe compendio scribunt e.g. Q. q_. qr. quĩ; saepe corrumpunt e.g. quam, que, quia; saepe omittunt codd.: quod in singulis locis non notabimus)), contioque tanta quantam meminisse non videor et alacritatem mihi summam defendendae rei publicae adfert[*](adfert rei p. defend. D) et spem recuperandae[*](recuperandae libertatis D). quamquam animus mihi quidem[*](quidem mihi D) numquam defuit: tempora defuerunt, quae simul ac primum aliquid lucis ostendere visa sunt, princeps vestrae libertatis defendendae fui. quod si id[*](id om. D) ante facere conatus essem, nunc facere non possem. hodierno enim die, Quirites, ne mediocrem rem actam arbitremini, fundamenta iacta sunt reliquarum actionum. nam est hostis a senatu nondum verbo appellatus, sed re iam iudicatus Antonius.

nunc vero multo sum erectior quod vos quoque illum hostem[*](hostem illum D) esse tanto consensu tantoque clamore approbavistis. neque enim, Quirites, fieri potest ut non aut ei sint impii qui contra consulem exercitus comparaverunt, aut ille hostis contra quem iure arma sumpta sunt. hanc igitur dubitationem, quamquam nulla erat, tamen ne qua posset esse senatus hodierno die sustulit. C. Caesar qui rem publicam libertatemque vestram suo studio, consilio, patrimonio denique tutatus est et tutatur maximis senatus laudibus ornatus est.

laudo, laudo vos, Quirites, quod[*](quod V, Cus.: cum D) gratissimis animis prosequimini nomen clarissimi adulescentis vel pueri potius; sunt enim facta eius immortalitatis, nomen aetatis. multa memini[*](memini D: enim V, Cus.), multa audivi, multa legi, Quirites: nihil ex omnium saeculorum[*](omnium saeculorum Vc: omnium singulorum ns: omnium memoria singulorum t) memoria tale cognovi: qui cum servitute premeremur, in dies malum cresceret, praesidi nihil haberemus, capitalem et pestiferum a Brundisio tum[*](a Brundisio tum V: Brundisio D: om. Cus.) M. Antoni reditum timeremus, hoc insperatum omnibus consilium, incognitum certe ceperit[*](certe ceperit D: ceteri reperit V, Cus.), ut exercitum invictum ex paternis[*](paternis V, Cus.: Hispanis paucis c: Hispanis nst) militibus conficeret[*](conduceret D) Antonique furorem crudelissimis consiliis[*](consiliis om. V, Cus.) incitatum a pernicie rei publicae averteret.

quis est enim qui hoc non intellegat, nisi Caesar exercitum paravisset, non sine exitio nostro futurum Antoni reditum fuisse? ita enim se recipiebat ardens odio vestri, cruentus sanguine civium Romanorum[*](Romanorum om. D) quos Suessae, quos Brundisi[*](Brundisio V) occiderat ut nihil nisi de pernicie populi Romani cogitaret[*](rei p. D). quod autem praesidium erat[*](erat praesidium D) salutis libertatisque vestrae, si C. Caesaris[*](C. om. Vt) fortissimorum sui[*](fortissimorum sui V: fortissimorumque sui c: fortissimorum suique nst (fort. que = Quirites, post vestrae collocandum)) patris militum exercitus non fuisset? cuius de laudibus et honoribus qui ei pro divinis et immortalibus meritis divini immortalesque debentur mihi senatus adsensus paulo ante decrevit ut primo quoque tempore referretur.

quo decreto quis non perspicit hostem esse Antonium iudicatum? quem enim possumus appellare[*](appell. possumus D) eum contra quem qui exercitus ducunt, eis senatus arbitratur singularis exquirendos honores? quid? legio Martia, quae mihi videtur divinitus ab eo deo traxisse nomen a quo populum Romanum generatum accepimus, non[*](nonne D) ipsa suis decretis prius quam senatus hostem iudicavit Antonium? nam si ille[*](ille si D) non hostis, hos[*](hos om. D) qui consulem reliquerunt hostis necesse est iudicemus. praeclare et loco, Quirites[*](et loco, Quirites V: eo loco quo c: et iocosa t: et luculenta ns), reclamatione vestra factum pulcherrimum Martialium comprobavistis[*](comprobastis nst): qui se ad senatus auctoritatem, ad libertatem vestram, ad universam rem publicam contulerunt, hostem illum et latronem et parricidam patriae reliquerunt.

nec solum id animose et fortiter sed considerate etiam sapienterque fecerunt: Albae constiterunt, in urbe opportuna, munita, propinqua, fortissimorum virorum, fidelissimorum[*](fidelissimorum om. V1) civium atque optimorum. huius[*](huius Martiae add. codd., del. Manutius) legionis legio quarta[*](quarta iiii V) imitata virtutem, duce L. Egnatuleio[*](L. Vc: om nst Egnatio nt), quem senatus merito paulo ante laudavit, C. Caesaris exercitum persecuta est. quae exspectas, M. Antoni, iudicia graviora? Caesar fertur in caelum qui contra te exercitum comparavit; laudantur exquisitissimis verbis legiones quae te reliquerunt, quae a te arcessitae sunt, quae essent, si te consulem quam hostem maluisses, tuae: quarum legionum fortissimum verissimumque iudicium confirmat senatus, comprobat universus populus Romanus, nisi forte vos, Quirites, consulem, non hostem iudicatis Antonium.

sic arbitrabar, Quirites, vos iudicare ut ostenditis. quid[*](quid quit V: qui c: om. nst)? municipia, colonias, praefecturas num aliter iudicare censetis? omnes mortales una mente consentiunt; omnia arma eorum qui haec salva velint contra illam pestem esse capienda. quid? D. Bruti iudicium, Quirites, quod ex hodierno eius edicto[*](edicto Vcn: dicto st) perspicere potuistis, num cui tandem contemnendum videtur? recte et vere negatis[*](negatis Vc: negastis nst), Quirites. est enim quasi deorum immortalium beneficio et munere datum rei publicae Brutorum genus et nomen ad libertatem populi Romani[*](Brutorum... Romani om. D) vel constituendam vel recipiendam.

quid igitur D. Brutus de M. Antonio iudicavit? excludit provincia; exercitu obsistit[*](obstitit D); Galliam totam hortatur ad bellum, ipsam sua sponte suoque iudicio excitatam. si consul Antonius, Brutus hostis: si conservator rei publicae Brutus, hostis Antonius. num igitur utrum horum sit dubitare possumus? atque ut[*](atque ut Vc: atqui nst) vos una mente unaque voce dubitare vos negatis, sic modo decrevit senatus, D. Brutum optime de re publica mereri, cum senatus auctoritatem populique Romani libertatem imperiumque defenderet[*](defenderit (bis) D). A quo defenderet? nempe ab hoste: quae est enim alia laudanda defensio?