Philippicae

Vt igitur in seminibus est causa arborum et stirpium, sic huius luctuosissimi belli semen tu fuisti. doletis tris exercitus populi Romani interfectos: interfecit Antonius. desideratis clarissimos civis: eos quoque vobis[*](vobis D: bonis V: nobis Halm) eripuit Antonius. auctoritas huius ordinis adflicta est: adflixit Antonius. omnia denique, quae postea vidimus—quid autem mali non vidimus?—si recte ratiocinabimur, uni accepta referemus Antonio. Vt Helena Troianis, sic iste huic rei publicae belli causa, causa[*](belli causa, causa Klotz: belli causa V: causa belli, causa D) pestis atque exiti fuit. reliquae partes tribunatus principi[*](principii h: -iis Vt: -io ns: -ibus c) similes. omnia perfecit quae senatus salva re publica ne fieri possent profecerat[*](profecerat scripsi: perfecerat codd. (cf. x. 23): effecerat Cobet: fort. confecerat (cf. x. 4)). cuius tamen scelus in scelere cognoscite.

restituebat[*](restituerat V) multos calamitosos: in eis patrui nulla mentio. si severus, cur non in omnis? si misericors, cur non in suos? sed omitto ceteros: Licinium lenticulam[*](Lenticulam ns (Lenti/koulon nominat Dio Cassius xlv. 47): Denticulam Vct: Denticulum Bücheler) de alea condemnatum, conlusorem suum, restituit, quasi vero ludere cum condemnato non liceret, sed[*](sed codd.: scilicet Koch) ut quod in alea perdiderat beneficio legis dissolveret. quam attulisti rationem populo Romano cur eum restitui oporteret? absentem, credo, in reos relatum; rem indicta causa iudicatam; nullum fuisse de alea lege iudicium; vi oppressum et armis; postremo, quod de patruo tuo dicebatur, pecunia iudicium esse corruptum? nihil horum. at vir bonus et re publica dignus. nihil id quidem ad rem; ego[*](et ego D) tamen, quoniam condemnatum esse pro nihilo est, si ita esset[*](est si ita esset D: si ita V: est ita Halm), ignoscerem. hominem omnium nequissimum qui non dubitaret vel in foro alea ludere, lege quae est de alea condemnatum qui in integrum restituit, is non apertissime studium suum ipse profitetur?

in eodem vero tribunatu, cum Caesar in Hispaniam proficiscens huic conculcandam Italiam tradidisset, quae fuit eius peragratio itinerum, lustratio municipiorum! scio me in rebus celebratissimis omnium sermone versari, eaque quae dico dicturusque sum notiora esse omnibus qui in Italia tum fuerunt quam mihi qui non fui: notabo tamen singulas res, etsi nullo modo poterit oratio mea satis facere vestrae scientiae. etenim quod umquam in terris tantum flagitium exstitisse auditum est, tantam turpitudinem, tantum dedecus.

vehebatur in essedo tribunus plebis; lictores laureati antecedebant, inter quos aperta lectica mima portabatur, quam ex oppidis municipales homines honesti, obviam necessario prodeuntes, non noto illo et mimico nomine, sed Volumniam consalutabant. sequebatur[*](sequebantur rhedam n) raeda cum lenonibus[*](leonibus h, ut voluit Victorius ex Plin. N. H. viii. 16. 55), comites nequissimi[*](comites nequissimi del. Koch); reiecta[*](recta V) mater amicam impuri fili tamquam nurum sequebatur. O miserae mulieris fecunditatem calamitosam! Horum flagitiorum iste vestigiis omnia municipia, praefecturas, colonias, totam denique Italiam impressit.

reliquorum factorum eius, patres conscripti, difficilis est sane reprehensio et lubrica. versatus[*](lubrice versatus D) in bello est; saturavit se sanguine dissimillimorum sui civium: felix fuit[*](fuit felix D), si potest ulla in scelere esse felicitas. sed quoniam veteranis cautum esse volumus, quamquam dissimilis est militum causa et tua—illi secuti sunt, tu quaesisti ducem—tamen, ne apud illos me in invidiam voces, nihil de genere belli[*](belli genere D) dicam. Victor e Thessalia Brundisium cum legionibus revertisti. ibi me non occidisti. Magnum beneficium! potuisse enim fateor. quamquam nemo erat eorum qui tum tecum fuerunt qui mihi non censeret parci oportere.

tanta est enim caritas patriae ut vestris etiam legionibus sanctus essem, quod eam a me servatam esse meminissent. sed fac id[*](fac id (facit n) te cns1: faciut e (didisse) V: fac te t: fas sit te s2: fac illud te coni. Halm) te dedisse mihi quod non ademisti, meque a te habere vitam, quia[*](quia D: qua V: quae Graevius) non a te sit[*](non a te sit Vc: non sit a te t: a te non sit ln) erepta: licuitne[*](liceatne D) mihi per tuas contumelias hoc tuum beneficium sic tueri ut tuebar, praesertim cum te haec auditurum videres[*](ausurum viderem Eberhard).

venisti Brundisium, in sinum quidem et in complexum tuae mimulae. quid est? num mentior? quam miserum est id negare non posse quod sit turpissimum confiteri! si te municipiorum non[*](non om. V) pudebat, ne veterani quidem exercitus? quis enim miles fuit qui Brundisi illam non viderit? quis qui nescierit venisse eam tibi tot dierum viam[*](viam D: via V: iter obviam Müller) gratulatum? quis qui non indoluerit tam sero se quam nequam[*](quam nequam V: quem D) hominem secutus esset cognoscere?

Italiae rursus percursatio eadem comite mima; in oppida militum crudelis et misera deductio; in urbe auri, argenti maximeque vini foeda direptio. accessit ut Caesare ignaro, cum esset ille Alexandreae, beneficio amicorum eius magister equitum constitueretur. tum existimavit se suo iure cum Hippia vivere et equos vectigalis Sergio mimo tradere; tum sibi non hanc quam nunc male tuetur, sed M. Pisonis domum ubi habitaret legerat[*](tum ... legerat om. D). quid ego istius decreta, quid rapinas, quid hereditatum possessiones datas, quid ereptas proferam? cogebat egestas; quo se verteret non habebat: nondum ei tanta a L. Rubrio, non a L. Turselio hereditas venerat; nondum in Cn. Pompei[*](Cn. om. V) locum multorumque aliorum qui aberant repentinus heres[*](herus Jeep) successerat. erat[*](erat ei ns) vivendum latronum ritu, ut tantum haberet, quantum rapere potuisset.

sed haec quae robustioris improbitatis sunt, omittamus: loquamur potius de nequissimo genere levitatis. tu istis faucibus, istis lateribus, ista gladiatoria totius corporis firmitate tantum vini in Hippiae nuptiis exhauseras ut tibi necesse esset in populi Romani conspectu vomere postridie. O rem non modo visu foedam sed etiam auditu! si inter cenam in ipsis tuis immanibus illis poculis[*](et in illis imm. poc. tuis Quintil. viii. 4. 10: atque in ipsis tuis imm. poc. Arusian. K. vii. p. 482) hoc tibi accidisset, quis non turpe duceret[*](duceret Quintil. viii. 4. 10, ix. 4. 107: diceret codd.)? in coetu vero populi Romani[*](Romani om. D) negotium publicum gerens[*](gerens n2 et Quintil. viii. 4. 8, xi. 3. 39: gens V: regens cett.), magister equitum, cui ructare turpe esset, is vomens frustis esculentis vinum redolentibus gremium suum et totum tribunal implevit. sed haec ipse fatetur esse in suis sordibus: veniamus ad splendida[*](splendidiora V (malo numero)).

Caesar Alexandrea[*](Alexandriam D) se recepit, felix, ut sibi quidem videbatur, mea autem sententia, qui rei publicae sit infelix[*](infelix D: hostis V), felix esse nemo potest. hasta posita pro aede Iovis Statoris bona Cn. Pompei[*](Cn. Pompei Faernus: subiecta Cn. Pompei codd.)—miserum me! consumptis enim lacrimis tamen infixus animo haeret[*](animo haeret D: haberet animo V: haeret animo Faernus: pectori haeret Quintil. ix. 2. 26) dolor—bona, inquam, Cn. Pompei Magni[*](Magni om. Quintil.) voci acerbissimae[*](acerbissimae voci Quintil.) subiecta praeconis. Vna in illa re servitutis oblita civitas ingemuit servientibusque animis, cum omnia metu tenerentur[*](cum ... tenerentur om. D), gemitus tamen populi Romani liber fuit. exspectantibus omnibus quisnam esset tam impius, tam demens, tam dis hominibusque hostis qui ad illud scelus sectionis auderet accedere, inventus est nemo praeter Antonium, praesertim cum tot essent circum hastam illam qui alia omnia auderent: unus inventus est qui id auderet quod omnium fugisset et reformidasset audacia.

tantus igitur te stupor oppressit vel, ut verius dicam, tantus furor ut primum, cum sector sis isto loco natus, deinde cum Pompei sector, non te exsecratum[*](exsecrandum D) populo Romano, non detestabilem, non[*](non post deos om. cns, ed. R) omnis tibi deos, non omnis homines et esse[*](et esse D: esse V) inimicos et futuros scias? at quam insolenter statim helluo invasit in eius viri fortunas cuius virtute terribilior erat populus Romanus exteris gentibus, iustitia carior! in eius igitur viri[*](viri om. D) copias cum se subito ingurgitasset, exsultabat gaudio persona de mimo, modo egens, repente dives. sed, ut est apud poetam nescio quem ‘male parta male dilabuntur.'

incredibile ac simile portenti est quonam modo illa tam multa quam paucis non dico mensibus sed diebus effuderit. maximus vini numerus fuit, permagnum optimi pondus argenti, pretiosa vestis, multa et lauta supellex et magnifica multis locis, non illa quidem luxuriosi hominis, sed tamen abundantis. Horum paucis diebus nihil erat. quae Charybdis tam vorax[*](tam vorax, tam inexplebilis Cus.)?

Charybdin[*](Charybdin Quintil. viii. 6. 70: Charybdim V: Caribdin D) dico? quae si fuit[*](animal unum fuit V, Seneca Suasor. vi. 5: anim. fuit unum Servius ad Aen. iii. 420: fuit anim. unum cns, Quintil.: fuit unum anim t), animal unum fuit: Oceanus, me dius fidius, vix videtur tot res tam dissipatas, tam distantibus in locis positas tam cito absorbere potuisse. nihil erat clausum, nihil obsignatum, nihil scriptum. apothecae totae nequissimis hominibus condonabantur; alia mimi rapiebant, alia mimae; domus erat aleatoribus referta, plena ebriorum; totos dies potabatur atque id locis pluribus; suggerebantur etiam saepe[*](ipse D)—non enim semper iste felix—damna aleatoria; conchyliatis Cn. Pompei peristromatis servorum in cellis lectos stratos[*](stratos lectos Quintil. viii. 4. 25) videres. quam ob rem desinite mirari haec tam celeriter esse consumpta. non modo unius patrimonium quamvis amplum, ut illud fuit, sed urbis et regna celeriter tanta nequitia devorare potuisset. at idem aedis etiam et hortos.

O audaciam immanem! tu etiam[*](etiam om. D) ingredi illam domum ausus es, tu illud sanctissimum limen intrare, tu illarum aedium dis penatibus os impurissimum[*](importunissimum D) ostendere? quam domum aliquamdiu nemo aspicere poterat, nemo sine lacrimis praeterire, hac te in domo tam diu deversari[*](diversari D) non pudet? in qua, quamvis nihil sapias, tamen nihil tibi potest esse iucundum. an tu illa in vestibulo[*](in vestibulo Muretus: in vestibuloa V: vestibula D) rostra[*](rostra Orelli: rostra (-an V) spolia codd.: rostra an (vel ac) spolia Graevius) cum aspexisti, domum tuam te introire putas[*](fort. putas introire (numeri gratia))? fieri non potest. quamvis enim sine mente, sine sensu sis, ut es, tamen et te et tua[*](et te et tua te (mg. add.) et ei tua V) et tuos nosti. nec vero te umquam neque vigilantem neque in somnis credo posse mente consistere. necesse est, quamvis sis, ut es, violentus[*](vinolentus n2t) et furens, cum tibi obiecta sit species singularis viri, perterritum te de somno excitari, furere etiam saepe vigilantem.

me quidem miseret parietum ipsorum atque tectorum. quid enim umquam domus illa viderat nisi pudicum, quid[*](quid om. D) nisi ex optimo more et sanctissima disciplina? fuit enim ille vir, patres conscripti, sicuti scitis, cum foris clarus tum domi admirandus, neque rebus externis magis laudandus quam institutis domesticis. huius in sedibus[*](in aedibus Vrsinus) pro cubiculis stabula, pro conclavibus popinae[*](conclavibus popinae Halm: conclavibus popinae triclinis V: tricliniis popinae D) sunt. etsi iam negat. nolite quaerere; frugi factus est: illam suam[*](illam suam codd. (minimam sup. lin. in h add. m. 1): illam mimam Halm: mimulam suam Cornelissen) suas res sibi habere iussit, ex duodecim tabulis clavis[*](clavis Vc: clausa cett.) ademit, exegit. quam porro spectatus civis, quam probatus! cuius ex omni vita nihil est honestius quam quod cum[*](cum Vc: om. nst) mima fecit divortium.

at quam crebro usurpat: ‘et consul et Antonius!’ hoc est dicere, et consul et impudicissimus, et consul et homo[*](homi V: omnium Nohl) nequissimus. quid est enim[*](est enim Vc: est t: enim est ns) aliud Antonius? nam si dignitas significaretur in nomine, dixisset, credo, aliquando avus tuus se et[*](se et V: se D) consulem et Antonium. numquam dixit[*](numquam dixit D: numquid V: numquid dixit Muretus). dixisset etiam conlega meus, patruus tuus, nisi si tu es solus Antonius. sed omitto ea peccata quae non sunt earum partium propria quibus tu rem publicam vexavisti: ad ipsas tuas partis redeo, id est ad civile bellum, quod natum, conflatum, susceptum opera tua est.

cui bello[*](cur ei bello tum D) cum propter timiditatem tuam tum propter libidines defuisti. gustaras civilem sanguinem vel potius exsorbueras; fueras in acie Pharsalica antesignanus; L. Domitium, clarissimum et nobilissimum virum, occideras multosque praeterea[*](praeterea om. D) qui e[*](e Vc: eo t: de ns) proelio effugerant, quos Caesar, ut non nullos, fortasse servasset[*](servasset Vns: -aret ct), crudelissime persecutus trucidaras. quibus rebus tantis[*](tantis ac Schütz) talibus gestis quid fuit causae cur in Africam[*](quid ... Africam om. V) Caesarem non sequerere, cum praesertim belli pars tanta restaret[*](praestaret V)? itaque quem locum apud ipsum Caesarem post eius ex Africa reditum obtinuisti? quo numero fuisti? cuius tu imperatoris quaestor fueras, dictatoris magister equitum, belli princeps, crudelitatis auctor, praedae socius, testamento[*](testamento Vn: -menti cett.), ut dicebas[*](dicebat D) ipse, filius, appellatus es de pecunia quam pro domo, pro hortis, pro sectione debebas.

primo respondisti plane ferociter et, ne omnia videar contra te, prope modum aequa et iusta dicebas: ‘A me C. Caesar[*](C. om. D) pecuniam? cur potius quam ego ab illo? an sine me ille vicit? at ne[*](at ne V: ac ne t: anne cns) potuit quidem. ego ad illum belli civilis causam attuli; ego leges perniciosas rogavi[*](ego ... rogavi om. V (contra Nonium p. 383)); ego arma contra consules imperatoresque populi Romani, contra senatum populumque Romanum, contra deos patrios arasque et focos, contra patriam tuli. num sibi soli vicit? quorum facinus est commune, cur non sit eorum praeda communis?’ ius postulabas, sed quid ad rem?