Philippicae

castra mihi Pompei atque illud omne tempus obiecisti. quo quidem tempore si, ut dixi, meum consilium[*](diximus consilium V) auctoritasque valuisset, tu hodie egeres, nos liberi essemus; res publica non tot duces et exercitus amisisset. fateor enim me, cum ea quae acciderunt providerem futura[*](providem futuram V), tanta in maestitia fuisse quanta ceteri optimi cives, si idem providissent, fuissent. dolebam, dolebam, patres conscripti, rem publicam vestris quondam meisque consiliis conservatam brevi tempore esse perituram. nec vero eram tam indoctus ignarusque rerum ut frangerer animo propter vitae cupiditatem, quae me manens conficeret angoribus, dimissa molestiis omnibus liberaret. illos[*](illos hos Cus.) ego praestantissimos viros, lumina rei publicae, vivere volebam, tot consularis, tot praetorios, tot honestissimos senatores, omnem praeterea florem nobilitatis ac iuventutis, tum optimorum civium exercitus; qui si viverent, quamvis iniqua condicione pacis—mihi enim omnis pax cum civibus bello civili utilior videbatur—rem publicam hodie teneremus.

quae sententia si valuisset ac non ei maxime mihi quorum ego vitae consulebam spe victoriae elati obstitissent, ut alia omittam, tu certe numquam in hoc ordine vel potius numquam in hac urbe mansisses. at vero Cn. Pompei voluntatem a me alienabat[*](abalienabat D) oratio mea. an ille quemquam plus dilexit, cum ullo aut sermones aut consilia contulit saepius? quod quidem erat magnum, de summa re publica[*](publica om. D) dissentientis[*](dissidentes n) in eadem consuetudine amicitiae permanere. ego quid ille et[*](sed et (et sup. l. in s) ego D: an et ego?) contra ille quid ego sentirem et spectarem videbat. ego incolumitati civium primum, ut[*](ut V: et cns: ac t) postea dignitati possemus[*](possemus om. D), ille praesenti dignitati[*](dignitati om. D) potius consulebat. quod autem habebat uterque quid sequeretur[*](quod sequeretur Lambinus), idcirco tolerabilior erat nostra dissensio.

quid vero ille singularis[*](singularis V: consularis D) vir ac paene divinus de me senserit sciunt qui eum de Pharsalia[*](eum Pharsalica D) fuga Paphum persecuti sunt. numquam ab eo mentio de me nisi honorifica, nisi plena amicissimi desideri, cum me vidisse plus fateretur, se speravisse meliora. et eius viri nomine me insectari audes cuius me amicum[*](me ante amicum om. V1: amicum me coni. Halm), te sectorem[*](sectatorem s2t) esse fateare? sed omittatur bellum illud in quo tu nimium felix fuisti. ne de iocis[*](de iocis Wesenberg: iocis D: totis V) quidem respondebo quibus me in castris usum esse dixisti: erant quidem illa[*](quidem illa Vns: illa quidem ct) castra plena curae; verum tamen homines, quamvis in turbidis rebus sint, tamen, si modo homines sunt, interdum animis relaxantur.

quod autem idem maestitiam meam reprehendit, idem iocum, magno argumento est me in utroque fuisse moderatum.

hereditates[*](hereditates Naugerius (1): -tate V: -tatem D) mihi negasti venire. Vtinam hoc tuum verum crimen esset! plures amici mei et necessarii viverent. sed qui istuc tibi venit in mentem? ego enim amplius sestertium ducentiens acceptum hereditatibus rettuli[*](retuli VD). quamquam in hoc genere fateor feliciorem esse te. me nemo nisi amicus fecit heredem, ut cum illo commodo, si quod erat, animi quidam dolor iungeretur; te is quem tu vidisti numquam, L. Rubrius Casinas fecit heredem[*](fecit heredem del. Madvig (peiore numero)).

et quidem vide quam te amarit is qui albus aterne fuerit ignoras. fratris filium praeterit[*](praeterit Vns: -riit c: -reo t), Q. Fufi, honestissimi equitis Romani suique amicissimi, quem palam heredem semper factitarat, ne nominat quidem[*](ne nomen quidem perscripsit D): te, quem numquam viderat aut certe numquam[*](aut certe numq. Faernus: ut (aut V2) cere numq. V: ac ne umq. D) salutaverat, fecit heredem. velim mihi dicas, nisi molestum est, L. Turselius[*](Tursecius D) qua facie fuerit, qua statura, quo municipio, qua tribu. ‘nihil scio’ inquies[*](inques V: inquis Klotz) ‘nisi quae praedia habuerit.’ igitur[*](is igitur V2) fratrem exheredans te faciebat heredem. in multas praeterea pecunias alienissimorum hominum vi eiectis veris heredibus, tamquam heres esset, invasit.

quamquam hoc maxime admiratus sum, mentionem te hereditatum ausum esse facere, cum ipse hereditatem patris non adisses.

haec ut conligeres, homo amentissime, tot dies in aliena villa declamasti? quamquam tu quidem, ut tui familiarissimi dictitant, vini exhalandi, non ingeni acuendi[*](ingenii acuendi D: ingeniendi V: ingenii augendi Stangl) causa declamitas[*](declamas V (peiore numero)). at[*](at Vt: et c: tu ns) vero adhibes ioci causa magistrum suffragio tuo et compotorum tuorum rhetorem, cui concessisti ut in te quae vellet diceret, salsum omnino hominem, sed materia facilis[*](facilis D et Sueton. de Rhet. 5: facilis est V) in te et in tuos dicta dicere. vide autem quid intersit[*](vide autem quid intersit V: vide quid s2: om. cett.) inter te et avum tuum[*](tuum tum tuum V (cf. §§ 49, 88): tuum intersit nst: tuum quid intersit c). ille sensim[*](sensim om. V) dicebat quod causae prodesset; tu cursim dicis aliena.

at quanta merces rhetori data est! audite[*](audite semel habet Suetonius), audite, patres conscripti, et cognoscite rei publicae volnera. duo milia iugerum campi Leontini Sex. Clodio rhetori adsignasti et quidem immunia, ut populi Romani[*](populi Romani V: pro D: om. Suet.) tanta mercede nihil sapere disceres. num etiam hoc, homo audacissime, ex Caesaris commentariis? sed dicam alio loco et de Leontino agro et de Campano, quos iste agros ereptos rei publicae turpissimis possessoribus inquinavit. iam enim, quoniam criminibus eius satis respondi, de ipso emendatore et correctore nostro quaedam dicenda sunt. nec enim omnia effundam, ut, si saepius decertandum sit, ut erit, semper novus veniam: quam facultatem mihi multitudo istius vitiorum peccatorumque largitur.

visne igitur te inspiciamus a puero? sic opinor; a principio ordiamur. tenesne[*](tenes V1) memoria praetextatum te decoxisse? ‘Patris’ inquies ‘ista culpa est.’ concedo. etenim est pietatis plena defensio. illud tamen audaciae tuae quod sedisti in quattuordecim ordinibus, cum esset lege Roscia decoctoribus certus locus constitutus[*](constitutus om. V1), quamvis quis fortunae vitio, non suo decoxisset. sumpsisti virilem[*](virilem togam D), quam statim muliebrem togam[*](togam V: stolam D) reddidisti. primo volgare scortum; certa flagiti merces nec ea parva; sed cito Curio intervenit qui te a meretricio quaestu abduxit et, tamquam stolam dedisset, in matrimonio stabili et certo[*](et certo et V1: et certo te coni. Halm) conlocavit[*](locavit D).

nemo umquam puer emptus libidinis causa tam fuit in domini potestate quam tu in Curionis. quotiens te pater eius domu[*](domo D) sua eiecit, quotiens custodes posuit ne limen intrares? cum tu tamen nocte socia, hortante libidine, cogente mercede, per tegulas demitterere[*](demitt. Ferrarius: dimitt. codd.). quae flagitia domus illa diutius ferre non potuit. scisne me de rebus mihi notissimis dicere? recordare tempus illud cum pater Curio maerens iacebat in lecto; filius se ad pedes meos prosternens, lacrimans, te mihi commendabat; orabat ut se[*](se Vn2: te cett.) contra suum patrem, si sestertium sexagiens peteret, defenderem; tantum enim se pro te intercessisse dicebat. ipse autem amore ardens confirmabat[*](confirmauiat V: confirmavit Halm), quod desiderium tui discidi ferre non posset, se in exsilium iturum[*](esse iturum D tanta D).

quo tempore ego quanta mala florentissimae familiae sedavi vel potius sustuli! patri persuasi ut aes alienum fili dissolveret; redimeret adulescentem, summa spe et animi et ingeni praeditum, rei familiaris facultatibus eumque non modo tua[*](eumque a tua non modo D) familiaritate sed etiam congressione patrio iure et potestate prohiberet. haec tu cum per me acta meminisses, nisi illis quos videmus gladiis confideres, maledictis me provocare ausus esses.

sed iam stupra et flagitia omittamus: sunt quaedam quae honeste non possum dicere; tu autem eo liberior quod ea in te admisisti quae a verecundo inimico audire non posses. sed reliquum vitae cursum videte, quem quidem celeriter perstringam. ad haec enim quae in civili bello, in maximis rei publicae miseriis fecit, et ad ea quae cotidie facit, festinat animus. quae peto ut, quamquam multo notiora vobis quam mihi sunt, tamen, ut facitis, attente audiatis. debet enim talibus in rebus excitare animos non cognitio solum rerum sed etiam recordatio; etsi[*](etsi V: tametsi ns: iam etsi ct) incidamus, opinor[*](opinor V: oportet D), media ne nimis sero ad extrema veniamus.

intimus erat in tribunatu Clodio qui sua erga me beneficia commemorat; eius omnium incendiorum fax, cuius etiam domi iam tum quiddam[*](quiddam iam tum D) molitus est. quid dicam ipse optime intellegit. Inde iter Alexandream[*](Alexandiriem (i. e. -rieam) V, cf. viii 23: Alexandriam D (ubique)) contra senatus auctoritatem, contra rem publicam et[*](rem p. et om. D) religiones; sed habebat ducem Gabinium, quicum quidvis rectissime facere posset. qui tum inde reditus aut qualis? prius in ultimam Galliam ex Aegypto quam domum. quae autem domus[*](domus V1: erat domus cett.)? Suam enim quisque domum tum obtinebat nec[*](nec V: neque D) erat usquam tua. domum dico? quid erat in terris ubi in tuo pedem poneres praeter unum Misenum quod cum sociis tamquam Sisaponem tenebas.

venis e[*](venis e Halm: venisse Vct: venisti (in add. n) ns) Gallia[*](Galliam D) ad quaesturam petendam. aude dicere te prius ad parentem[*](parentem Vct: patrem ns) tuam[*](tuam Manutius: tuum codd.: tum Frotscher) venisse quam ad me. acceperam iam ante Caesaris litteras ut mihi satis fieri paterer a te: itaque ne loqui quidem sum te passus de gratia. postea sum cultus[*](postea sum cultus Muretus: potense sum cultus V: postea cultus sum c: postea custoditus sum nt) a te, tu a me observatus[*](observatus D: ovatus V) in petitione quaesturae; quo quidem tempore P. Clodium approbante populo Romano in foro es conatus occidere, cumque eam rem tua sponte conarere, non impulsu meo, tamen ita praedicabas, te non existimare, nisi illum interfecisses, umquam mihi pro tuis in me iniuriis satis esse facturum. in quo demiror cur Milonem impulsu meo rem illam egisse dicas, cum te ultro mihi idem illud deferentem numquam sim adhortatus. quamquam[*](quamquam codd.: quoniam Manutius), si in eo perseverares, ad tuam gloriam rem illam referri malebam[*](rem ... malebam om. V) quam ad meam gratiam.

quaestor es factus: deinde continuo sine senatus consulto, sine sorte, sine lege ad Caesarem cucurristi. id enim unum in terris egestatis, aeris alieni, nequitiae perditis vitae rationibus perfugium esse ducebas. ibi te cum et illius largitionibus et tuis rapinis explevisses, si hoc est explere, expilare[*](expilare supplevi (cf. Rull. ii. 98, Pis. 52): devorare aut haurire suppl. Faernus) quod[*](quod cum Ernesti) statim effundas, advolasti[*](advolas D) egens ad tribunatum, ut in eo magistratu, si posses, viri tui similis esses.

accipite nunc, quaeso, non ea quae ipse in se atque in domesticum decus[*](decus Madvig: dedecus codd.) impure et intemperanter, sed quae in nos fortunasque nostras, id est in universam rem publicam, impie ac nefarie fecerit. ab huius enim scelere omnium malorum principium natum reperietis.

nam cum L. Lentulo C. Marcello consulibus Kalendis Ianuariis labentem[*](labentem Vnt: labantem cs) et prope cadentem rem publicam fulcire cuperetis ipsique C. Caesari, si sana mente esset, consulere velletis, tum iste venditum atque emancipatum tribunatum consiliis vestris opposuit cervicesque suas ei subiecit securi qua multi minoribus in peccatis occiderunt. in te[*](in te Vc: in mente t: in te autem ns), M. Antoni, id decrevit senatus et quidem incolumis, nondum tot luminibus[*](lumibibus Vc: luminaribus nst) exstinctis quod in hostem togatum decerni est solitum more maiorum. et tu apud patres conscriptos contra me dicere ausus es, cum ab hoc ordine ego conservator essem, tu hostis rei publicae iudicatus? commemoratio illius tui sceleris intermissa est, non memoria deleta. dum genus hominum, dum populi Romani nomen exstabit—quod quidem erit, si per te[*](pro te V) licebit[*](licuerit D), sempiternum—tua illa pestifera intercessio nominabitur.

quid cupide a senatu, quid temere fiebat, cum tu unus adulescens universum ordinem decernere de salute rei publicae prohibuisti, neque semel[*](neque id semel D), sed saepius, neque tu tecum de senatus auctoritate agi passus es? quid autem agebatur nisi ne deleri[*](deleri cn1s: -ere Vn2t) et everti[*](evertere D) rem publicam funditus velles, cum te neque principes civitatis rogando neque maiores natu monendo[*](neque ... monendo om. V) neque frequens senatus agendo de vendita atque addicta sententia movere potuit[*](potuit potuisset Madvig. qui supra velles? Cum (ita ns) scribit)? tum illud multis rebus ante temptatis necessario tibi volnus inflictum est[*](est om. D) quod paucis ante te, quorum incolumis fuit nemo:

tum contra te dedit arma hic ordo consulibus reliquisque imperiis et potestatibus: quae non effugisses, nisi te ad arma Caesaris contulisses. tu, tu, inquam, M. Antoni, princeps C. Caesari omnia perturbare cupienti causam belli contra patriam ferendi[*](ferendi Eberhard: inferendi codd.) dedisti. quid enim aliud ille dicebat, quam causam sui dementissimi consili et facti adferebat, nisi quod intercessio neglecta, ius tribunicium sublatum, circumscriptus[*](sublatum circ. om. V1) a senatu esset Antonius? omitto quam haec falsa, quam levia, praesertim cum omnino nulla causa iusta cuiquam esse possit contra patriam arma capiendi. sed nihil de[*](de om. D) Caesare: tibi certe confitendum est[*](est V: si ct: sit ns) causam[*](causa D) perniciosissimi belli in[*](in om. V1) persona tua constitisse.

O miserum te, si haec[*](haec om. D) intellegis, miseriorem, si non intellegis hoc litteris mandari, hoc memoriae prodi, huius rei ne posteritatem quidem omnium saeculorum umquam immemorem fore, consules ex Italia expulsos, cumque[*](cumque que V1) eis Cn. Pompeium quod imperi populi Romani decus ac lumen fuit, omnis consularis qui per valetudinem exsequi cladem illam fugamque potuissent, praetores, praetorios, tribunos plebis, magnam partem senatus, omnem subolem iuventutis, unoque verbo rem publicam expulsam atque exterminatam suis sedibus!