Philippicae

L. Caesar, avunculus tuus, qua oratione, qua constantia, qua gravitate sententiam dixit in sororis suae virum, vitricum tuum! hunc tu cum auctorem et praeceptorem omnium consiliorum totiusque vitae debuisses habere, vitrici te similem quam avunculi maluisti[*](esse maluisti D). huius ego alienus consiliis consul usus sum[*](consultus ussum V: consul tum usus sum Halm): tu, sororis filius, ecquid ad eum umquam de re publica[*](publica om. V1) rettulisti? at[*](at Faernus: ad V: om. D) ad quos refert? di immortales! ad eos scilicet quorum nobis etiam dies natales audiendi sunt. hodie non descendit Antonius.

cur? dat nataliciam[*](natalicia D) in hortis. cui? neminem nominabo: putate[*](putatote eum D) tum Phormioni alicui, tum Gnathoni, tum etiam[*](etiam om. D) Ballioni. O foeditatem hominis flagitiosam, o impudentiam, nequitiam, libidinem non ferendam! tu cum principem senatorem, civem singularem tam propinquum habeas, ad eum de re publica nihil referas, referas ad eos[*](refers, ad eos refers D) qui suam rem[*](suam rem V: domum suam D) nullam habent, tuam exhauriunt? tuus videlicet salutaris consulatus, perniciosus meus. adeone pudorem cum pudicitia perdidisti ut hoc in eo templo dicere ausus sis in quo ego senatum illum qui quondam florens orbi terrarum praesidebat consulebam, tu homines perditissimos cum gladiis conlocavisti?

at etiam ausus es—quid autem est quod tu non audeas?—clivum Capitolinum dicere me consule plenum servorum armatorum fuisse. Vt illa, credo, nefaria senatus consulta[*](consulta tum D) fierent, vim adferebam senatui. O miser[*](miserum D), sive illa tibi nota non sunt—nihil enim boni nosti—sive sunt, qui apud talis viros tam impudenter loquare! quis enim eques Romanus, quis praeter te adulescens nobilis, quis ullius ordinis qui se civem esse[*](esse om. D) meminisset, cum senatus in hoc templo esset, in clivo Capitolino non fuit, quis nomen non dedit? quamquam nec scribae sufficere nec tabulae nomina illorum capere potuerunt.

etenim cum homines nefarii de patriae parricidio confiterentur, consciorum indiciis, sua manu, voce paene litterarum coacti se urbem inflammare, civis trucidare, vastare Italiam, delere rem publicam consensisse, quis esset qui ad salutem communem defendendam non excitaretur, praesertim cum senatus populusque Romanus haberet ducem, qualis si qui nunc esset, tibi idem quod illis accidit contigisset? ad sepulturam corpus vitrici sui negat a me datum. hoc vero ne P. quidem Clodius dixit umquam: quem, quia iure ei inimicus fui, doleo a te omnibus vitiis iam[*](iam D: eum V (cui quia iure inimicus fui, doleo ... eum esse Stürenburg)) esse superatum.

qui autem tibi venit in mentem redigere in memoriam nostram te domi P. Lentuli esse educatum? an verebare ne non putaremus natura te potuisse tam improbum evadere, nisi accessisset etiam disciplina? tam autem eras excors ut tota in oratione tua[*](tua om. D) tecum ipse pugnares, non modo[*](ut non modo D) non cohaerentia inter se diceres, sed maxime diiuncta[*](disiuncta codd.: corr. Klotz) atque contraria, ut non tanta mecum quanta tibi tecum esset contentio. vitricum tuum fuisse in tanto scelere fatebare, poena adfectum querebare. ita quod proprie meum est[*](est post totum om. D) laudasti; quod totum est senatus reprehendisti. nam comprehensio sontium mea, animadversio senatus fuit. homo disertus non intellegit eum quem contra dicit laudari a se; eos apud quos dicit vituperari.

iam illud cuius est, non dico audaciae—cupit enim se audacem[*](audacem dici D)—sed, quod minime volt, stultitiae, qua vincit omnis, clivi Capitolini mentionem facere, cum inter subsellia nostra versentur armati, cum in hac cella Concordiae, di immortales! in qua me consule salutares sententiae dictae sunt, quibus ad hanc diem viximus, cum gladiis homines conlocati stent? accusa senatum; accusa equestrem ordinem qui tum cum senatu copulatus fuit; accusa omnis ordines, omnis civis, dum confiteare hunc ordinem hoc ipso tempore ab Ituraeis circumsederi. haec tu non propter audaciam dicis tam impudenter, sed quia[*](quia Vc: qui nst) tantam rerum repugnantiam non vides[*](vides Ernesti: videas codd.: quia, qui ... videas ... sapis Halm). nihil profecto sapis. quid est enim dementius quam, cum rei publicae[*](ipse ante rei publicae hab. D) perniciosa arma ipse ceperis, obicere alteri salutaria?

at etiam quodam loco facetus esse voluisti. quam id te[*](te V et Arusian. K. vii. p. 465: om. D), di boni, non decebat! in quo est tua culpa non nulla[*](culpa nulla D). aliquid enim salis a mima uxore trahere potuisti. ‘cedant arma togae.’ quid? tum nonne cesserunt? at postea tuis armis cessit toga. quaeramus igitur utrum melius fuerit libertati populi Romani sceleratorum arma an libertatem nostram armis tuis cedere. nec vero tibi de versibus plura[*](plura om. D) respondebo: tantum dicam breviter, te neque illos neque ullas omnino[*](te om ct, ante omnino habent ns) litteras nosse; me nec rei publicae nec amicis umquam defuisse, et tamen omni genere monumentorum meorum perfecisse operis subsicivis[*](operis subsicivis (operis om. t) D: om. V: cf. de Or. ii. 364: Legg. 1. 9 et 13) ut meae vigiliae meaeque litterae et iuventuti utilitatis et nomini Romano laudis aliquid adferrent. sed haec non huius temporis: maiora videamus[*](ad maiora veniamus D).

P. Clodium meo consilio interfectum esse dixisti. quidnam homines putarent, si tum occisus esset cum tu illum in foro inspectante[*](inspectante ct, Schol. Bob. ad Mil. § 40: spectante Vns gladio V et Schol.: gladio stricto D) populo Romano gladio insecutus es negotiumque transegisses, nisi se ille in scalas tabernae librariae coniecisset eisque oppilatis impetum tuum compressisset? quod quidem[*](quod quidem V: sed quid D) ego favisse me tibi fateor, suasisse ne tu quidem dicis. at Miloni ne favere quidem potui; prius enim rem transegit quam quisquam eum[*](eum om. n2) facturum id suspicaretur[*](fact. id suspicaretur V: suspicaretur (sciscitaretur ct) eum (rem t: om. c) fact. esse D). at ego suasi. scilicet is animus erat Milonis ut prodesse rei publicae sine suasore non posset. at laetatus sum. quid ergo? in tanta laetitia cunctae civitatis me unum tristem esse oportebat?

quamquam de morte Clodi[*](P. Clodii D) fuit quaestio non satis prudenter illa quidem constituta— quid enim attinebat nova lege quaeri de eo qui hominem occidisset, cum esset legibus quaestio constituta?—quaesitum est tamen. quod igitur, cum res agebatur, nemo in me dixit, id[*](id Vcn2: at n1t: et s) tot annis post tu es inventus qui diceres?

quod vero dicere ausus es idque multis verbis, opera mea Pompeium a Caesaris amicitia esse diiunctum[*](disiunctum D) ob eamque causam culpa mea bellum civile esse natum, in eo non tu quidem tota re sed, quod maximum est, temporibus errasti. ego M. Bibulo, praestantissimo civi[*](civi (cui t) D: cive V), consule nihil praetermisi, quantum facere enitique[*](enitique Vc: innitique nst) potui, quin Pompeium a Caesaris coniunctione avocarem. in quo Caesar felicior fuit. ipse enim Pompeium a mea familiaritate diiunxit[*](disiunxit D). postea vero quam se totum Pompeius Caesari tradidit, quid ego illum ab eo distrahere conarer? stulti erat sperare, suadere impudentis.

duo tamen tempora inciderunt quibus aliquid contra Caesarem Pompeio suaserim. ea velim reprehendas, si potes: unum ne quinquenni imperium Caesari prorogaret, alterum ne pateretur ferri[*](fieri D) ut absentis eius ratio haberetur. quorum si utrumvis persuasissem, in has miserias numquam incidissemus. atque idem ego, cum iam opes omnis[*](omnes opes D) et suas et populi Romani Pompeius ad Caesarem detulisset, seroque ea sentire coepisset quae multo ante provideram, inferrique patriae bellum viderem nefarium[*](nefarium viderem D), pacis, concordiae, compositionis auctor esse non[*](non om. D) destiti, meaque illa vox est nota multis: ‘Vtinam, Cn. Pompei[*](Cn. Pompei D et Priscian. K. ii. pp. 395, 407: Pompei V), cum C. Caesare[*](C. Caesare D et Priscian.: Caesare V) societatem aut numquam coisses aut numquam diremisses! fuit alterum gravitatis, alterum[*](gravitatis alterum om. V1) prudentiae tuae.’ haec mea, M. Antoni, semper et de Pompeio et de re publica consilia fuerunt. quae si valuissent, res publica staret, tu tuis flagitiis, egestate, infamia concidisses.

sed haec vetera, illud vero recens, Caesarem meo consilio interfectum. iam vereor, patres conscripti, ne, quod turpissimum est, praevaricatorem mihi apposuisse videar, qui me non solum meis laudibus ornaret sed etiam oneraret[*](oneraret om. V) alienis. quis enim meum in ista societate gloriosissimi[*](istius conscientia glor. facti ct: istius f. conscientia glor. ns) facti nomen audivit? cuius autem qui in eo numero fuisset nomen est occultatum? occultatum dico? cuius non statim divolgatum? Citius dixerim iactasse se aliquos ut fuisse in ea[*](ea V: ista D) societate viderentur, cum conscii[*](conscii V: socii D, del. Ferrarius) non fuissent, quam ut quisquam celari[*](celare D) vellet qui fuisset[*](fuisset om. D).

quam veri simile porro est in tot hominibus partim obscuris, partim adulescentibus neminem occultantibus meum nomen latere potuisse? etenim si auctores ad liberandam patriam desiderarentur illis actoribus[*](actoribus Madvig: auctoribus codd), Brutos ego impellerem, quorum uterque L. Bruti imaginem cotidie videret, alter etiam Ahalae? hi igitur his[*](hi igitur his V: his igitur D) maioribus ab[*](ab V: orti ab D) alienis potius consilium peterent quam a suis et foris potius quam domo[*](domo Vcn: domi t: modo s)? quid? C. Cassius[*](C. V2c: om. V1nst) in ea familia natus quae non modo dominatum, sed ne potentiam quidem cuiusquam ferre potuit, me auctorem, credo, desideravit: qui etiam sine his clarissimis viris hanc rem in Cilicia ad ostium fluminis Cydni confecisset, si ille ad eam ripam quam constituerat, non ad contrariam navis appulisset. Cn.

Domitium non patris interitus, clarissimi viri, non avunculi mors, non spoliatio dignitatis ad recuperandam[*](ad liberandam (patriam add. n2) ad recipiendam D) libertatem, sed mea auctoritas excitavit? an C. Trebonio ego[*](ego om. D) persuasi? cui ne suadere quidem ausus essem. quo[*](quo D: quae V: quare coni. Halm) etiam maiorem ei res publica gratiam debet[*](An C. ... debet ante Cn. Domitium (l. 22) hab. V) qui libertatem populi Romani unius amicitiae praeposuit depulsorque dominatus quam particeps esse maluit. an L. Tillius[*](Tillius Barbadorius: T. V: Tullius D) Cimber me est auctorem secutus? quem ego magis fecisse illam rem sum admiratus quam facturum putavi, admiratus autem[*](autem V: sum autem cns: autem sum t) ob eam causam quod immemor beneficiorum, memor patriae fuisset. quid duos Servilios[*](Servilios Vc: Servilios nomina (-e n2) propria (-o n2) nst)—Cascas dicam an Ahalas?—et hos auctoritate mea censes excitatos potius quam caritate rei publicae? longum est persequi ceteros, idque rei publicae praeclarum fuisse tam multos, ipsis gloriosum[*](tamen multo ipsis gloriosius est D).

at quem ad modum me coarguerit homo acutus recordamini. ‘Caesare interfecto’ inquit ‘statim cruentum alte extollens Brutus pugionem Ciceronem nominatim exclamavit atque ei recuperatam libertatem est gratulatus.’ cur mihi potissimum? quia[*](quia Graevius: qui codd.: quod Ferrarius) sciebam? vide ne illa causa fuerit appellandi mei[*](mei V: me D) quod, cum rem gessisset consimilem rebus eis quas ipse gesseram, me potissimum testatus est se aemulum mearum laudum[*](laudium V) exstitisse.

tu autem, omnium stultissime, non[*](non illud non Cus.) intellegis, si, id quod me arguis, voluisse interfici Caesarem crimen sit, etiam laetatum esse morte Caesaris crimen esse? quid enim interest inter suasorem facti et probatorem? aut quid refert utrum voluerim fieri an gaudeam factum? ecquis est igitur exceptis eis qui[*](te excepto is qui D: te excepto et iis qui Gruter) illum regnare gaudebant[*](gaudebat D) qui illud aut fieri noluerit aut factum improbarit[*](improbavit V)? omnes ergo[*](ergo V: enim D) in culpa. etenim omnes boni, quantum in ipsis fuit, Caesarem occiderunt: aliis consilium, aliis animus, aliis occasio defuit; voluntas nemini.