Philippicae

sed hanc mihi dispensationem pro paterna necessitudine et coniunctione deposco: redimet hortos, aedis, urbana quaedam quae possidet Antonius. nam argentum, vestem, supellectilem, vinum amittet aequo animo, quae ille helluo dissipavit. Albanum, Formianum[*](Formianum t: Firmianum (-manum s) cett.) a Dolabella recuperabit; etiam ab Antonio Tusculanum; eique qui nunc Mutinam oppugnant, D. Brutum obsident, de Falerno Anseres depellantur[*](depellantur n1st et Servius ad Ecl. ix. 36: depellentur bn2). sunt alii plures fortasse, sed mea[*](sed mea ns: de mea b: mea tv: sed de mea Naugerius (2): fort. sed e mea) memoria dilabuntur[*](dilabunturfort. elabuntur). ego etiam eos dico qui hostium numero non sunt Pompeianas possessiones quanti emerint filio reddituros.

satis inconsiderati fuit, ne dicam audacis, rem ullam ex illis attingere; retinere vero quis poterit clarissimo domino restituto? an is non reddet qui domini patrimonium circumplexus quasi thesaurum[*](thesaurum om. t) draco, Pompei servus, libertus Caesaris, agri Lucani possessiones occupavit? atque illud septiens miliens quod adulescenti, patres conscripti, spopondistis, ita discribetur ut videatur a vobis Cn. Pompei filius in patrimonio suo conlocatus. haec senatus: reliqua populus Romanus in ea familia quam vidit amplissimam persequetur, in primis paternum auguratus locum, in quem[*](in quem codd. Ferrarii: in q~ p: in que t: in quo nsv: om. b) ego eum, ut quod a patre accepi filio reddam, mea nominatione cooptabo. Vtrum igitur augurem Iuppiter optimus maximus[*](luppiter Opt. Maximus Pluygers: i. o. m. bnst: iovis maximi vp: lovis Opt. Max. Poggius) cuius interpretes internuntiique constituti sumus[*](nos post sumus add. Madvig), utrum populus Romanus libentius sanciet, Pompeiumne an[*](-ne an tv: ne bns) Antonium? mihi quidem numine deorum immortalium videtur hoc fortuna voluisse ut actis Caesaris firmis ac ratis Cn. Pompei filius posset et dignitatem et fortunas patrias recuperare.

ac ne illud quidem silentio, patres conscripti, praetereundum puto quod clarissimi viri legati, L. Paulus, Q. Thermus, C. Fannius, quorum habetis cognitam voluntatem in rem publicam eamque perpetuam atque constantem, nuntiant se Pompei conveniendi causa divertisse Massiliam eumque cognovisse paratissimo animo ut cum suis copiis iret ad Mutinam, ni vereretur ne[*](ni vereretur ne om. b) veteranorum animos offenderet. est vero eius patris filius qui sapienter faciebat non minus multa quam fortiter. itaque intellegitis et animum ei praesto[*](praesto om. t) fuisse nec consilium defuisse. atque etiam hoc M. Lepido providendum est ne quid adrogantius quam eius mores ferunt facere videatur.

si[*](si nsv: sive t: sine b) enim nos exercitu terret, non meminit illum exercitum senatus populique Romani atque universae rei publicae esse, non suum. at uti[*](uti b1n2: ubi cett.) potest pro suo. quid tum? omniane bonis viris quae facere possunt facienda sunt, etiamne si turpia, si perniciosa erunt, si facere omnino non licebit? quid autem turpius aut foedius aut quod minus deceat quam contra senatum, contra civis, contra patriam exercitum ducere? quid vero magis vituperandum quam id facere quod non liceat? licet[*](licet bn2: liceat cett.) autem nemini contra patriam ducere exercitum; si quidem licere id dicimus quod legibus, quod more maiorum institutisque conceditur. neque enim, quod quisque potest, id ei licet, nec, si non obstatur, propterea etiam permittitur. tibi enim exercitum, Lepide, tam quam[*](tamquam codd.: corr. Halm) maioribus tuis patria pro se dedit. hoc tu arcebis hostem, finis imperi propagabis: senatui populoque Romano parebis, si quam ad aliam rem te forte traduxerit.

haec si cogitas, es[*](cogitas es b: cogitasses cett.:) M. Lepidus, pontifex maximus, M. Lepidi, pontificis maximi, pronepos; sin hominibus tantum licere iudicas quantum possunt, vide ne alienis exemplis eisque recentibus uti quam et antiquis et domesticis malle videare. quod si auctoritatem interponis sine armis, magis equidem laudo, sed vide ne hoc ipsum non sit necesse. quamquam enim est tanta in te auctoritas quanta debet in homine nobilissimo, tamen senatus se ipse non contemnit, nec vero fuit umquam gravior, constantior, fortior[*](fortior bn: om. cett.). incensi omnes rapimur ad libertatem recuperandam; non potest ullius auctoritate tantus senatus populique Romani ardor exstingui[*](restingui Ursinus); odimus[*](odimus om. b1), irati pugnamus, extorqueri manibus[*](e manibus Halm) arma non possunt; receptui signum aut revocationem a bello audire non possumus[*](possemus t); speramus optima, pati vel difficillima malumus quam servire.

Caesar confecit[*](confecit Poggius: conficit D) invictum exercitum; duo fortissimi consules adsunt cum copiis; L. Planci, consulis designati, varia et magna auxilia non desunt; in D. Bruti salute certatur; unus furiosus gladiator cum taeterrimorum latronum manu contra patriam, contra deos penatis, contra aras et focos, contra quattuor consules gerit bellum. huic cedamus, huius condiciones audiamus, cum hoc pacem fieri posse credamus?

at periculum est ne opprimamur. non metuo ne is qui suis amplissimis fortunis nisi nobis[*](nobis bonis vp) salvis frui non potest prodat salutem suam. bonos civis primum natura efficit, adiuvat deinde fortuna. omnibus enim bonis expedit salvam esse rem publicam. sed in eis qui fortunati sunt magis id apparet.

quis fortunatior Lepido, ut ante dixi, quis eodem sanior? vidit eius maestitiam atque lacrimas populus Romanus Lupercalibus; vidit[*](vidit om. t) quam abiectus, quam confectus esset, cum Caesari diadema imponens[*](ponens t) Antonius servum se illius quam conlegam esse malebat. qui si reliquis flagitiis et sceleribus abstinere[*](abstinere np: se ante abstin. add. bs, post si t) potuisset, tamen unum ob hoc factum dignum illum omni poena putarem. nam si ipse servire poterat, nobis dominum cur imponebat? et si eius pueritia pertulerat libidines eorum qui erant in eum tyranni, etiamne in nostros liberos dominum et tyrannum comparabat? itaque illo interfecto qualem in nos eum esse voluit, talis ipse in ceteros[*](in ceteros del. Pluygers) exstitit.

qua enim in[*](in p, om. cett.) barbaria quisquam tam taeter, tam crudelis tyrannus quam in hac urbe armis barbarorum stipatus Antonius? Caesare dominante veniebamus in senatum, si non libere, at tamen tuto. hoc archipirata—quid enim dicam tyranno?—haec subsellia ab Ituraeis occupabantur. prorupit subito Brundisium ut inde agmine quadrato ad urbem accederet; lautissimum oppidum nunc municipum[*](municipum cod. P. Laeti: municipium cett.) honestissimorum, quondam colonorum, Suessam fortissimorum militum sanguine implevit; Brundisi in sinu non modo avarissimae, sed etiam crudelissimae uxoris delectos Martiae legionis centuriones trucidavit. Inde se quo furore, quo ardore ad urbem, id est ad caedem optimi cuiusque rapiebat! quo tempore di ipsi immortales praesidium improvisum nec opinantibus nobis obtulerunt.

Caesaris enim incredibilis ac divina virtus latronis impetus crudelis ac furibundos retardavit: quem tamen[*](tamen b (e coll. mea) p: tum nst) ille demens laedere se putabat edictis, ignorans quaecumque falso diceret[*](diceret ns: in eum diceret bt: ediceret Pluygers) in sanctissimum adulescentem[*](in sanctissimum adulescentem del. Halm), ea vere recidere in memoriam pueritiae suae. ingressus urbem est quo comitatu vel potius agmine, cum dextra sinistra, gemente populo Romano, minaretur dominis, notaret domos, divisurum se urbem palam suis polliceretur. Eoque ipso die innumerabilia senatus consulta fecit, quae quidem omnia citius delata[*](delata tvp: delata bn: perfecta perlata s) quam scripta sunt[*](eoque ... scripta sunt post paludatus hab. codd., huc transposui). rediit ad milites; ibi[*](ibi bnv: ubi st) pestifera illa Tiburi[*](Tibure Muretus) contio. Inde ad urbem cursus; senatus in Capitolium; parata de circumscribendo adulescente sententia consularis, cum repente—nam[*](nam iam Faernus) Martiam legionem Albae consedisse sciebat—adfertur ei de quarta nuntius. quo perculsus abiecit consilium referendi ad senatum de Caesare: egressus est non viis, sed tramitibus paludatus.

ex eo non iter, sed cursus et fuga in Galliam. Caesarem sequi arbitrabatur cum legione Martia, cum quarta, cum veteranis, quorum ille nomen prae metu ferre non poterat[*](potuerat b), eique in Galliam penetranti D. se[*](fort se D. (cf. iv. 16)) Brutus obiecit, qui se totius belli fluctibus circumiri quam illum aut regredi aut progredi maluit, Mutinamque illi exsultanti tamquam frenos furoris iniecit. quam cum operibus munitionibusque saepsisset nec eum coloniae florentissimae dignitas neque consulis designati maiestas a parricidio deterreret, tum me— testor et vos et populum Romanum et omnis deos qui huic urbi praesident—invito et repugnante legati missi tres consulares ad latronum et[*](latronum et Halm: -nes m bt: -nem M. Antonium n2: -nes M Antonii n1sv (latronum gladiatorem ducem Müller)) gladiatorum ducem.

quis tam barbarus umquam, tam immanis, tam ferus? non audivit, non respondit; neque eos solum praesentis sed multo magis nos a quibus illi erant missi sprevit et pro nihilo putavit. postea quod scelus, quod facinus parricida non edidit? circumsedet colonos nostros, exercitum populi Romani, imperatorem, consulem designatum; agros divexat civium optimorum; hostis taeterrimus omnibus bonis cruces ac tormenta minitatur. cum hoc, M. Lepide, pax esse quae potest? cuius ne supplicio quidem ullo satiari videtur posse res publica[*](res publica bst: populus Romanus nv (malo numero)).

quod si quis adhuc dubitare[*](dub. adhuc t) potuit quin nulla societas huic ordini populoque Romano cum illa importunissima belua posset esse, desinet[*](desinet n2, ut voluit Ernesti: designat n1st: desinat bv) profecto dubitare his cognitis litteris quas mihi missas ab Hirtio consule modo accepi. eas dum recito dumque de singulis sententiis breviter disputo, velim, patres conscripti, ut adhuc fecistis, me attente audiatis. ‘Antonius Hirtio et Caesari.’ neque se imperatorem neque Hirtium consulem nec pro praetore[*](pro praetore Orelli: pro p. r. b: praetorem pr v: p. r. n2: p. r. p. r. (p~ s cett.)) Caesarem. satis hoc quidem scite[*](scite nsv: scito t: scire b): deponere alienum nomen ipse maluit quam illis suum reddere. ‘cognita morte C. Treboni non plus gavisus sum quam dolui.’ videte quid se gavisum, quid doluisse dicat: facilius de pace deliberabitis. ‘dedisse poenas sceleratum cineri atque ossibus clarissimi viri et apparuisse numen deorum intra finem anni vertentis aut iam soluto supplicio parricidi[*](parricidii b: -da t: -dae (-diae s) cett.) aut impendente laetandum est.’ O Spartace! quem enim te potius appellem, cuius propter nefanda scelera tolerabilis videtur fuisse[*](videtur fuisse l: fuisse videtur cett. (malo numero)) Catilina? laetandum esse ausus es[*](es nsv ẽ t: om. b) scribere Trebonium dedisse poenas? sceleratum Trebonium? quo scelere, nisi quod te Idibus Martiis a debita tibi peste seduxit?

age, hoc laetaris: videamus quid moleste feras. ‘A senatu[*](a senatu suppl. Müller (post -as)) iudicatum hostem populi Romani[*](hostem pop. R. Müller: hoc tempore (hostem add. b) codd.) Dolabellam eo quod sicarium occiderit, et videri cariorem rei publicae[*](rei p. mei: pop. R. Poggius) filium scurrae quam C. Caesarem, patriae parentem, ingemiscendum est.’ quid ingemiscis[*](ingemiscis? hostem ed. R: sine puncto Naugerius (1))? hostem Dolabellam[*](iudicatum post Dol. add. Poggius)? quid? te[*](quid te n: qui te cett.) non intellegis dilectu tota Italia habito, consulibus missis, Caesare ornato, sagis denique sumptis hostem iudicatum? quid est autem, scelerate, quod gemas hostem Dolabellam iudicatum a senatu? quem tu ordinem omnino esse nullum putas, sed eam tibi causam belli gerendi proponis ut senatum funditus deleas, reliqui boni et locupletes omnes summum ordinem subsequantur. at scurrae filium appellat. quasi vero ignotus nobis fuerit splendidus eques Romanus, Treboni pater. is autem humilitatem despicere audet cuiusquam[*](cuiusquam ed. R: cuiusque (qui l) mei) qui ex Fadia[*](Fadia Ferrarius: ea die codd.) sustulerit liberos.

'acerbissimum vero est[*](vero est (e~e t) st: est vero cett.) te, A. Hirti, ornatum[*](ornatum ed. Gryph.: ornatum esse codd.) beneficiis Caesaris et talem ab eo relictum qualem ipse miraris.’ equidem negare non possum a Caesare Hirtium ornatum, sed illa ornamenta in virtute et in industria[*](in industria s: om. in cett.) posita lucent. tu vero qui te ab eodem Caesare ornatum negare non potes, quid esses, si tibi ille non tam multa tribuisset? ecquo te tua virtus provexisset, ecquo genus[*](genus genus vitae Schelle: ingenium vrsinus: industria Pluygers)? in lustris, popinis, alea, vino tempus aetatis omne consumpsisses, ut faciebas, cum in gremiis mimarum mentum mentemque[*](mentum mentemque sv, Arusian. K. vii. p. 466: mentem mentumque cett.) deponeres. ‘et te, o puer.’ puerum appellat quem non modo virum sed etiam fortissimum virum sensit et sentiet. est istuc quidem nomen aetatis, sed ab eo minime usurpandum qui suam amentiam puero[*](puero scripsi: pueri t: huic ns: puero huic b nomini b1t: eius nom. nsv: nom. eius b2) praebet ad gloriam. ‘qui omnia nomini debes.’ debet vero solvitque praeclare.

si enim ille patriae parens, ut tu appellas—ego quid sentiam videro— cur non hic parens verior a quo certe vitam habemus e tuis facinerosissimis manibus ereptam? ‘id agere ut iure deminutus[*](deminutus scripsi: damnatus codd.) sit Dolabella?’ turpem vero actionem, qua defenditur amplissimi auctoritas ordinis contra crudelissimi gladiatoris amentiam! ‘et ut venefica haec liberetur obsidione?’ veneficam audes appellare eum virum qui tuis veneficiis remedia invenit? quem ita obsides, nove Hannibal aut si quis acutior imperator fuit, ut te ipse obsideas neque te istinc, si cupias, possis explicare. recesseris: undique omnes insequentur; manseris: haerebis. nimirum recte veneficam appellas a quo tibi praesentem pestem vides comparatam. ‘Vt quam potentissimus sit Cassius atque Brutus!'

putes Censorinum dicere aut Ventidium aut etiam ipsos Antonios. cur autem nolint[*](nolint Manutius: nolit n2: nolim cett.) potentis esse non modo optimos et nobilissimos viros sed secum etiam in rei publicae defensione coniunctos? ‘nimirum eodem modo haec aspicitis ut priora.’ quae tandem? ‘castra Pompei senatum appellatis[*](appellabatis mg. Crat.).’ an vero tua castra potius senatum appellaremus? in quibus tu es videlicet consularis cuius totus consulatus est ex omni monumentorum memoria evolsus[*](evulsus t: avulsus bv: vulsus ns: revulsus Poggius); duo praetores sine causa diffisi se aliquid habituros— nos enim Caesaris beneficia defendimus—praetorii Philadelphus Annius et innocens Gallius; aedilicii, corycus laterum et vocis meae Bestia, et fidei patronus, fraudator creditorum[*](fraud. cred. del. Rau) Trebellius, et homo dirutus aere Q. Caelius[*](diruptus aere Q. Reid: dirutus diviciisque n2: diruptus divitique (b ex corr.) bn1tv: diruptus dirutusque s: diruptus dirutusque Q. Poggius), columenque amicorum Antoni Cotyla Varius, quem[*](quem ed. Ascens. (3): que quem b: que t: quos cett.) Antonius deliciarum causa loris in convivio caedi iubebat a servis publicis[*](a servis publicis Ferrarius: a sui publicis t: a suis publice cett.); vii virales Lento, Nucula; tum deliciae atque amores populi Romani L. Antonius; tribuni[*](tribuni Ferrarius: -nicii codd.) primum duo designati, Tullus Hostilius qui suo iure in porta nomen inscripsit qua[*](qua Rau: qui codd.), cum prodere imperatorem suum non potuisset[*](potuit s), reliquit; alter est designatus Insteius nescio qui fortis, ut aiunt, latro; quem tamen temperantem fuisse ferunt Pisauri balneatorem.

sequuntur alii tribunicii, T. Plancus in primis: qui si senatum dilexisset, numquam curiam incendisset. quo scelere damnatus in eam urbem rediit[*](rediit Poggius: redit codd.) armis, unde[*](unde s: ex qua cett.) excesserat legibus. sed hoc ei commune cum pluribus sui similibus[*](sui similibus Zielinski: dissimilibus s: dissimillimis cett.). illud tamen non verum[*](non verum Zumpt: verum codd.: mirum Klotz) in hoc Planco quod[*](in hoc Planco quod scripsi: quod in hoc Planco codd.) proverbi loco dici solet, perire eum non posse, nisi ei crura fracta essent. fracta sunt et vivit. hoc tamen, ut alia multa, Aquilae referatur acceptum. est etiam ibi Decius, ab illis, ut opinor, Muribus Deciis[*](Deciis del. Bardili); itaque Caesaris munera arrosit[*](munera arrosit scripsi: munera rosit b (malo numero): numerose sit cett.): Deciorum quidem multo intervallo per hunc praeclarum virum memoria renovata est. Saxam vero Decidium praeterire qui possum, hominem deductum ex ultimis gentibus, ut eum tribunum plebis videremus quem civem numquam videramus?

est quidem[*](quidam quidam b: ibidem Madvig) alter Saserna: sed omnes tamen[*](tamen del. Rau) tantam habent similitudinem inter se ut in eorum praenominibus errem. nec vero Extitius, Philadelphi frater, quaestor, praetermittendus est, ne, si de clarissimo adulescente siluero, invidisse videar Antonio. est etiam Asinius quidam senator voluntarius, lectus ipse a se[*](a sese Garatoni). apertam curiam vidit post Caesaris mortem: mutavit calceos; pater conscriptus repente factus est. non[*](non om. t) novi Sex. Albesium[*](Albesium bt: Albedium nsv), sed tamen neminem tam maledicum offendi qui illum negaret dignum[*](indignum b) Antoni senatu. arbitror me aliquos praeterisse; de eis tamen qui occurrebant tacere non potui. hoc igitur fretus senatu Pompeianum senatum despicit, in quo decem fuimus consulares: qui si omnes viverent, bellum omnino hoc non fuisset; auctoritati cessisset audacia.

sed quantum praesidi fuerit in ceteris, hinc intellegi potest quod ego unus relictus ex[*](ex t: e cett.) multis contudi et fregi adiuvantibus vobis exsultantis praedonis audaciam. quod si non fortuna nobis modo[*](si non ... modo t: si ... modo non n2: si non ... bn1s) eripuisset Ser. Sulpicium eiusque conlegam ante, M.[*](M. suppl. Naugerius (2)) Marcellum—quos civis, quos viros!—si duo consules, amicissimos patriae, simul ex Italia[*](Italiahic deficit n) eiectos, si L. Afranium, summum ducem, si P. Lentulum, civem cum in ceteris rebus tum in salute mea singularem, si M.[*](M. suppl. Klotz) Bibulum cuius est in rem publicam semper merito laudata constantia, si L. Domitium, praestantissimum civem, si Appium Claudium, pari nobilitate et voluntate praeditum, si P. Scipionem, clarissimum virum maiorumque suorum simillimum, res publica tenere potuisset, certe eis consularibus non esset Pompeianus despiciendus senatus.

Vtrum igitur aequius, utrum melius rei publicae fuit Cn. Pompeium an sectorem Cn. Pompei vivere Antonium[*](Antonium (-ius t) del. Jordan)? qui vero praetorii! quorum princeps M. Cato idemque omnium gentium virtute[*](virtute s2: viri ute t: vir vite bs1v) princeps. quid reliquos clarissimos viros commemorem? Nostis omnis. magis vereor ne longum me in enumerando quam ne ingratum in praetereundo putetis. qui aedilicii, qui tribunicii, qui quaestorii! quid multa? talis senatorum et dignitas et multitudo fuit ut magna excusatione opus eis sit qui in illa castra non venerunt. nunc reliqua attendite. 'victum Ciceronem ducem habuistis.’ eo libentius ‘ducem’ audio quod certe ille dicit invitus; nam de victo nihil laboro. fatum enim meum est sine re publica nec vinci posse nec vincere. ‘Macedoniam munitis exercitibus.’ et quidem[*](et quidem b: equidem cett.) fratri tuo qui a vobis nihil degenerat extorsimus. ‘Africam commisistis Varo bis capto.’ hic cum Gaio fratre putat se[*](fort. se putat (clausulae gratia)) litigare. ‘in Syriam Cassium misistis.’ non igitur sentis huic causae[*](huic causae btv: in hac causa o) orbem terrae patere[*](patere cod. Vrsini: parere s: favere b: om. otv), te extra munitiones tuas vestigium ubi imprimas non habere? ‘Cascam tribunatum gerere passi estis.’ quid ergo?