Philippicae

sed vincam animum mihique imperabo: dolorem iustissimum, si non potuero[*](potero tv) frangere, occultabo. quid? vitae censetisne, patres conscripti, habendam mihi aliquam esse rationem? quae mihi quidem minime cara est, praesertim cum Dolabella fecerit ut optanda mors esset, modo sine cruciatu atque tormentis; vobis tamen et populo Romano vilis meus spiritus esse non debet. is enim sum[*](sum V: est bnsv: om. t), nisi me forte fallo, qui vigiliis, curis, sententiis, periculis etiam[*](etiam Vt: etiam perfecerit cett.) quae plurima adii[*](adii om. D) propter acerbissimum omnium in me odium impiorum perfecerim[*](perfecerim V: permefecerim t: pertulerim cett.) ut non obstarem[*](obstarem Vtv: -rent bn) rei publicae, ne quid adrogantius videar dicere.

quod cum ita sit, nihilne mihi de periculo meo cogitandum putatis? hic cum essem in urbe ac domi, tamen multa saepe temptata sunt, ubi me non solum amicorum fidelitas sed etiam universae civitatis oculi custodiunt: quid censetis, cum iter ingressus ero, longum praesertim, nullasne insidias extimescendas[*](pertimescendas D)? tres viae sunt ad Mutinam—quo festinat animus ut quam primum illud pignus libertatis populi Romani, D. Brutum, aspicere possim; cuius in complexu libenter extremum vitae spiritum ediderim, cum omnes actiones horum mensum[*](horum mensum Muretus: horum mensunusum V: honorum D), omnes sententiae meae pervenerint ad eum qui mihi fuit propositus exitum[*](exitum Manutius: exitus codd. (exitum q. m. f. p. exitus ns)). tres ergo, ut dixi, viae: a supero mari Flaminia, ab infero Aurelia, media Cassia.

nunc, quaeso, attendite num aberret a[*](a del. Madvig) coniectura suspicio periculi mei. Etruriam discriminat Cassia. scimusne igitur, Pansa, quibus in locis nunc sit Lentonis Caesenni vii viralis auctoritas? nobiscum nec animo certe est nec corpore[*](in litt. corpo def. V usque ad finem orationis (cf. ad xi. 17)). si autem aut domi est aut non longe a domo, certe in Etruria est, id est in via. quis igitur mihi praestat Lentonem uno capite esse contentum? dic mihi praeterea, Pansa, Ventidius ubi sit, cui fui semper amicus ante quam ille rei publicae bonisque omnibus tam aperte est factus inimicus. possum Cassiam vitare, tenere[*](tenere d, ed. R: et t: om. bnsv: fort. sequi ante quid si supplendum) Flaminiam: quid, si Anconam, ut dicitur, Ventidius venerit, poterone Ariminum tuto accedere? restat Aurelia. hic quidem etiam praesidia habeo[*](habebo b); possessiones enim sunt P. Clodi. tota familia occurret; hospitio invitabit propter familiaritatem notissimam.

hisce ego viis me committam qui Terminalibus nuper in suburbium, ut eodem die reverterer, ire non sum ausus? domesticis me parietibus vix tueor sine amicorum custodiis. itaque in urbe maneo[*](maneo om. d, Naugerius (1)), si[*](si bv: sisi t: si sic ns) licebit, manebo. haec mea sedes est, haec vigilia, haec custodia, hoc praesidium stativum. teneant alii castra, gerant res[*](gerant res Orelli: regna tres t: regna res cett.: regant res Schütz) bellicas; occiderint[*](occiderint scripsi: oderint codd.: fuderint Faernus) hostem; nam hoc caput est; nos, ut dicimus[*](didicimus Gruterus) semperque fecimus, urbem et res urbanas vobiscum pariter tuebimur. neque vero recuso munus hoc: quamquam populum Romanum video pro me recusare. nemo me minus timidus, nemo tamen[*](nemo tamen Halm: nemotã t: nemo cett.) cautior. res declarat. vicesimus annus est cum omnes scelerati me unum petunt. itaque ipsi, ne dicam mihi, rei publicae poenas dederunt: me salvum adhuc res publica conservavit sibi. timide hoc dicam; scio enim quidvis homini accidere posse—verum tamen semel circumsessus[*](circumsessus -cisses t: -saeptus Faernus) lectis valentissimorum hominum viribus cecidi sciens ut honestissime possem exsurgere.

possumne igitur satis videri cautus, satis providus, si me huic itineri tam infesto tamque periculoso[*](tam periculoso t) commisero? gloriam in morte debent ei qui in re publica versantur, non culpae reprehensionem et stultitiae vituperationem relinquere. quis bonus non luget mortem Treboni? quis non dolet interitum talis et civis et viri? at sunt[*](at sunt n: adsunt s: assunt btv) qui dicant dure illi quidem, sed tamen dicunt: minus dolendum quod ab homine impuro nefarioque non caverit. etenim qui multorum custodem se profiteatur, eum sapientes sui primum capitis aiunt custodem esse oportere. cum saeptus sis legibus et iudiciorum metu, non sunt omnia timenda neque ad omnis insidias praesidia quaerenda. quis enim audeat luci[*](luci bn1 (-e n2) s2v: duce s1: om. t), quis in militari via, quis bene comitatum, quis inlustrem aggredi? haec neque hoc tempore neque in me valent.

non modo enim poenam non extimescet[*](extimescit codd.: corr. Naugerius (1)) qui mihi vim attulerit sed etiam gloriam sperabit a latronum gregibus et praemia. haec ego in urbe provideo[*](provideo providero b: praevideo cett.): facilis est circumspectus unde exeam, quo progrediar, quid ad dexteram, quid ad sinistram sit. num idem in Appennini tramitibus facere[*](facere om. t) potero? in quibus etiam si non erunt insidiae, quae facillime esse poterunt, animus tamen erit sollicitus, ut nihil possit de officiis legationis attendere. sed effugi insidias, perrupi Appenninum: nempe in Antoni congressum conloquiumque veniendum est. quinam locus capietur? si extra castra, ceteri viderint: ego me vix tuto[*](me vix tuto (tutum Halm) futurum Müller ex Halmii coni.: me vi ac toto futurum t: mortem actutum (acutum b: actuum n1) futuram bnv) futurum puto. Novi hominis furorem, novi effrenatam violentiam. cuius acerbitas morum immanitasque naturae ne vino quidem permixta temperari solet, hic ira dementiaque inflammatus adhibito fratre Lucio, taeterrima belua, numquam profecto a me sacrilegas manus atque impias abstinebit.

memini conloquia et cum acerrimis hostibus et cum gravissime dissidentibus[*](dissidentibus t: dissentientibus bnv) civibus. Cn. Pompeius, Sexti filius, consul me praesente, cum essem tiro in eius exercitu, cum P. Vettio Scatone, duce Marsorum, inter bina castra conlocutus est: quo[*](quo btv: quod ns) quidem die[*](die supplevi (tempore suppl. Ernesti)) memini Sex. Pompeium, fratrem consulis, ad conloquium ipsum Roma venire, doctum virum atque sapientem. quem cum Scato salutasset, ‘quem te appellem?’ inquit. at ille ‘voluntate hospitem, necessitate hostem.’ erat in illo conloquio aequitas; nullus timor, nulla suberat suspicio; mediocre etiam odium. non enim ut eriperent nobis socii civitatem, sed ut in eam reciperentur petebant. Sulla cum Scipione inter cales et Teanum, cum alter nobilitatis florem, alter belli socios adhibuisset, de auctoritate senatus, de suffragiis populi, de iure[*](de iure t: et de iure cett) civitatis leges inter se et condiciones[*](leges inter se et condiciones Garatoni: legis inter se condiciones codd.) contulerunt. non tenuit omnino conloquium illud fidem: a vi tamen periculoque afuit. possumusne igitur in Antoni latrocinio aeque esse tuti[*](tuti b: ut hi v: uti t: ut s1: si hic s2: sic n)? non possumus; aut, si ceteri possunt, me posse diffido.

quod si non extra castra congrediemur, quae ad conloquium castra sumentur? in nostra ille numquam veniet; multo minus nos in illius. reliquum est ut et accipiantur et remittantur postulata per litteras. ergo erimus in castris, meaque[*](mea quidem Halm) ad omnia postulata una sententia; quam cum hic vobis audientibus dixero, isse[*](isse scripsi: isse et codd. (cf. ii. 78, 89)), redisse me putatote: legationem confecero[*](confecero b: confero cett.). omnia ad senatum mea sententia reiciam, quaecumque postulabit Antonius. neque enim licet aliter neque permissum est nobis ab hoc ordine, ut bellis confectis decem legatis permitti solet more maiorum, neque ulla omnino a senatu mandata accepimus. quae cum agam in consilio non nullis[*](non nullis Poggius: ñulis ns: nullis btv), ut arbitror, repugnantibus, nonne metuendum est ne imperita militum multitudo per me pacem distineri putet?

facite hoc meum consilium legiones novas non improbare; nam Martiam et quartam nihil cogitantis[*](cogitantis Madvig: cogitatis t: cogitetis cett.) praeter dignitatem et decus comprobaturas esse certo[*](certo Orelli: certe codd.) scio: quid? veteranos non veremur—nam timeri se ne ipsi quidem volunt—quonam modo accipiant[*](quonam modo accipiant t: sed quo. m. accipient (-ant v) cett.) severitatem meam? multa enim falsa de me audierunt; multa ad eos improbi detulerunt[*](improvide detulerunt D: corr. Poggius), quorum commoda, ut vos optimi testes estis, semper ego sententia, auctoritate, oratione firmavi: sed credunt improbis, credunt turbulentis, credunt suis. sunt autem fortes illi quidem, sed propter memoriam rerum quas gesserunt pro populi Romani libertate et salute rei publicae nimis feroces et ad suam vim omnia nostra consilia revocantes.

Horum ego cogitationem non vereor; impetum pertimesco. haec quoque tanta pericula si effugero, satisne tutum reditum putatis fore? cum enim et vestram auctoritatem meo more[*](meo more meo me more t: et meo me more nsv: more meo b) defendero et meam fidem rei publicae constantiamque praestitero, tum erunt mihi non ei solum qui me oderunt sed illi etiam qui invident extimescendi. custodiatur igitur vita rei publicae mea[*](rei p. (r. p.) mea t: r. p. eaque b: mea r. p. eaque ns), quoad vel dignitas vel natura patietur, patriae reservetur, mors aut[*](aut (post mors) p, Faernus: autem cett.) necessitatem habeat fati aut, si ante oppetenda est, oppetatur cum gloria. haec cum ita sint, etsi hanc legationem res publica, ut levissime dicam, non desiderat, tamen si tuto licebit ire, proficiscar. omnino, patres conscripti, totum huiusce rei consilium non periculo meo[*](meo periculo t), sed utilitate rei publicae metiar. de qua mihi quoniam liberum est spatium, multum etiam atque etiam considerandum puto idque potissimum faciendum quod maxime interesse rei publicae iudicaro.

A principio huius belli, patres conscripti, quod cum impiis civibus consceleratisque suscepimus, timui ne condicio insidiosa pacis libertatis recuperandae studia restingueret. dulce enim etiam nomen est pacis, res vero ipsa cum[*](cum tum V: tamen b) iucunda tum salutaris. nam nec privatos focos nec publicas leges videtur nec libertatis iura cara habere quem discordiae, quem caedes civium, quem bellum civile delectat, eumque ex numero hominum eiciendum, ex finibus humanae naturae exterminandum puto. itaque sive Sulla sive Marius sive uterque sive Octavius sive Cinna sive iterum Sulla sive alter Marius et Carbo sive qui[*](qui V1: quis V2D) alius civile bellum optavit, eum detestabilem civem rei publicae natum iudico.

nam quid ego de proximo dicam cuius acta defendimus, auctorem[*](auctorem V: cum auctorem D: actorem cod. Amst., ed. Campani (cf. ii. 96) fatemur Vt: fateamur cett.) ipsum iure caesum fatemur? nihil igitur hoc cive, nihil hoc homine taetrius, si aut civis aut homo habendus est, qui civile bellum concupiscit. sed hoc primum videndum est, patres conscripti, cum omnibusne pax esse possit an sit aliquod bellum inexpiabile[*](expiabile D), in quo pactio pacis lex sit servitutis. pacem cum Scipione Sulla sive faciebat sive simulabat[*](sive simulabat om. D), non erat desperandum, si convenisset, fore aliquem tolerabilem statum civitatis. Cinna si concordiam cum Octavio confirmare voluisset, hominum in re publica sanitas remanere potuisset[*](hominum ... potuisset om. V1). proximo bello si aliquid de summa gravitate Pompeius, multum de cupiditate Caesar remisisset[*](dimisisset D), et pacem stabilem et aliquam rem publicam nobis habere licuisset. hoc vero quid est? cum Antoniis pax potest esse? cum Censorino, Ventidio, Trebellio, Bestia, Nucula, Munatio[*](Munatio Vn2s: T. Mun. bn1tv), Lentone, Saxa? exempli causa paucos nominavi: genus infinitum immanitatemque ipsi cernitis reliquorum[*](reliquorum V: belli quorum D (cf. § 47)).

addite illa naufragia Caesaris amicorum, Barbas Cassios, Barbatios, Polliones[*](Poliones D); addite Antoni conlusores et sodalis, Eutrapelum, Melam, Pontium[*](Pontium om. V), Caelium, Crassicium, Tironem, mustelam, Petusium[*](Petusium V: pestutum t: peditum cett.): comitatum relinquo[*](reliquos omitto (nomino v) duces.), duces nomino. huc[*](Huc nstv) accedunt alaudae ceterique veterani, seminarium iudicum decuriae tertiae, qui suis rebus exhaustis, beneficiis Caesaris devoratis, fortunas nostras concupiverunt.

O fidam dexteram Antoni qua ille plurimos civis trucidavit, o ratum religiosumque foedus quod cum Antoniis[*](cum Antoniis (-aniis t) bt: cum Antonio V: can l: cum ns: cum his v) fecerimus! hoc si Marcus violare conabitur, Luci eum sanctitas a scelere revocabit. illis locus si in hac urbe fuerit, ipsi urbi[*](urbi ipsi D) locus non erit. Ora vobis eorum ponite[*](vobis eorum ponite V: vobis ponite eorum p. c. (sine p. c. b) bns: eorum p. c. ponite vobis t) ante oculos et maxime Antoniorum; incessum, aspectum, voltum, spiritum, latera tegentis alios, alios praegredientis amicos. quem vini anhelitum, quas contumelias fore censetis minasque verborum! Nisi forte eos pax ipsa leniet maximeque, cum in hunc ordinem venerint, salutabunt benigne, comiter appellabunt unum quemque nostrum.

non recordamini, per deos immortalis! quas in eos[*](per deos ... eos D: om. V1: quas in eos V2) sententias dixeritis? Acta M. Antoni rescidistis; leges refixistis; per vim et contra auspicia latas decrevistis; totius Italiae dilectus[*](dilectum D) excitavistis; conlegam et scelerum socium[*](socium scelerum D) omnium hostem iudicavistis. cum hoc quae pax potest esse? Hostis si esset externus[*](si esset externus hostis D tamen id D), id ipsum vix talibus factis, sed posset aliquo modo. Maria, montes, regionum magnitudines interessent; odisses eum quem non videres. hi in oculis haerebunt et, cum licebit, in faucibus; quibus enim saeptis tam immanis beluas continebimus? at incertus exitus belli. est[*](est ÷est s: est. Est n) omnino fortium virorum, quales vos esse debetis, virtutem[*](virtute D) praestare—tantum enim possunt— fortunae culpam non extimescere.

sed quoniam ab hoc ordine non fortitudo solum verum etiam sapientia postulatur—quamquam vix videntur haec posse seiungi, seiungamus tamen—fortitudo dimicare iubet, iustum odium incendit, ad confligendum impellit, vocat ad periculum: quid sapientia? cautioribus utitur consiliis, in posterum providet, est omni ratione tectior[*](tectior V1t: rectior b: protectior V2 cett, Zielinski). quid igitur censet[*](censes V)? parendum est enim atque id optimum iudicandum quod sit[*](sit est coni. Halm) sapientissime constitutum. si hoc praecipit ne quid vita existimem antiquius, ne decernam capitis periculo, fugiam omne discrimen, quaeram ex ea: ‘etiamne, si erit[*](si erit V1b: fuerit cett.), cum id fecero, serviendum?’ si adnuerit, ne ego sapientiam istam, quamvis sit erudita, non[*](erudita non V: eruditam tv: erudita cett.) audiam. sin responderit: ‘tu vero ita vitam corpusque servato[*](servato om. V, unde tu vero tuere ita coni. Halm, tuere ita (sine tu vero) Madvig), ita fortunas, ita rem familiarem, ut haec libertate posteriora[*](posteriora libertate D itaque his] atque iis nst) ducas itaque his uti velis, si libera re publica[*](liberare r. p. n1st) possis, nec pro his libertatem, sed pro libertate haec proicias tamquam pignora iniuriae,’ tum sapientiae vocem audire videar eique uti[*](ut D) deo paream.

itaque si receptis illis esse possumus[*](possumus esse D) liberi, vincamus odium pacemque patiamur; sin otium[*](sin otium V: sin ius ns: si vis bt) incolumibus eis esse nullum potest, laetemur decertandi oblatam esse fortunam. aut enim interfectis illis[*](interfectis illis del. Faernus) fruemur victrice re publica aut oppressi—quod omen avertat Iuppiter!—si non spiritu, at virtutis laude vivemus.

at enim nos M. Lepidus[*](M. lepidus s: om. cett. (om. imperator s)), imperator iterum, pontifex maximus, optime proximo civili bello de re publica meritus, ad pacem adhortatur. nullius apud me, patres conscripti, auctoritas maior est quam M. Lepidi vel propter ipsius virtutem vel propter familiae dignitatem. accedunt eodem multa privata magna eius in me merita, mea[*](ac mea V2D) quaedam officia[*](officia om. D) in illum. maximum vero eius beneficium numero quod hoc animo in rem publicam est, quae mihi vita mea semper fuit carior.

nam cum Magnum Pompeium, clarissimum adulescentem, praestantissimi viri filium, auctoritate adduxit ad pacem[*](pacem V: urbem D) remque publicam sine armis maximo civilis belli periculo liberavit, tum me eius beneficio plus quam pro virili parte obligatum puto[*](putet V1: putavi coni. Halm). itaque et honores ei[*](ei et honores D) decrevi quos potui amplissimos, in quibus mihi vos estis adsensi, nec umquam de illo et sperare optime et loqui destiti. Magnis et multis pignoribus M. Lepidum res publica inligatum[*](obligatum D) tenet. summa nobilitas est, omnes honores[*](honores V, Cus.: honor ei t: honor est s1: honor ei (eius n) est bns2), amplissimum sacerdotium, plurima urbis ornamenta, ipsius[*](orn. ipsius, Halm), fratris maiorumque monumenta; probatissima uxor, optatissimi liberi, res familiaris cum ampla tum casta a cruore civili. nemo ab eo civis violatus, multi eius[*](eius om. D) beneficio et misericordia liberati. talis igitur vir et civis opinione labi potest, voluntate a re publica dissidere nullo pacto potest. pacem volt M.

Lepidus[*](M. om. Vb). praeclare, si talem potest efficere qualem nuper effecit[*](efficit Vt), qua pace Cn. Pompei filium res publica aspiciet suoque sinu complexuque recipiet, neque solum illum, sed cum illo se ipsam sibi restitutam putabit[*](putabit V1b1: putavit cett.). haec causa fuit cur[*](cur ei Lambinus) decerneretis statuam in rostris cum inscriptione praeclara, cur absenti triumphum. quamquam enim magnas res bellicas gesserat et triumpho dignas, non erat tamen[*](tamen om. V) ei tribuendum quod nec L. Aemilio nec Aemiliano Scipioni nec superiori Africano nec Mario nec Pompeio, qui maiora bella gesserunt, sed quod silentio[*](silentio sapientia Pluygers) bellum civile confecerat, cum[*](cum om. D) primum licuit, honores in eum maximos contulistis.

existimasne igitur, M. Lepide, qualem Pompeium res publica habitura sit civem, talis futuros in re publica[*](in re p. om. D) Antonios? in altero pudor, gravitas, moderatio, integritas; in illis—et cum hos compello, praetereo animo[*](animo omnino Ferrarius) ex grege latrocini neminem—libidines, scelera, ad omne facinus immanis audacia. deinde vos obsecro[*](obsecro vos D), patres conscripti, quis hoc vestrum non videt quod Fortuna ipsa quae dicitur caeca vidit[*](videt D)? salvis enim actis Caesaris quae concordiae causa defendimus Pompeio sua domus patebit, eamque non minoris quam emit Antonius redimet; redimet, inquam, Cn. Pompei domum filius. O rem acerbam[*](O rem acerbamhic deficit V (cf. ad xi. 17))! sed haec satis diu multumque defleta sunt. decrevistis tantam pecuniam Pompeio quantam ex bonis patriis in praedae dissipatione inimicus victor redegisset.