Pro M. Marcello

itaque illam tuam praeclarissimam et sapientissimam vocem invitus audivi: satis diu vel naturae vixi[*](diu ... vixi αβa: te diu ... vixisse hm) vel gloriae. satis, si ita vis, fortasse naturae, addam[*](addam α: addo βγ) etiam, si placet, gloriae: at, quod maximum est, patriae certe parum. qua re omitte, quaeso, istam[*](quaeso, istam αah: istam, quaeso βm) doctorum hominum in contemnenda morte prudentiam: noli nostro periculo esse sapiens. saepe enim venit ad meas auris[*](auris meas β) te idem istud nimis crebro dicere, satis te tibi[*](satis te tibi α: tibi satis te BDLγ: tibi te satis E) vixisse. credo, sed tum id audirem, si tibi soli viveres aut si tibi etiam soli natus esses. omnium salutem civium cunctamque rem publicam res tuae gestae complexae sunt[*](nunc cum omnium ... compl. sunt (sint a) γ); tantum abes a perfectione maximorum operum ut fundamenta nondum quae cogitas ieceris. hic tu modum vitae tuae non salute rei publicae, sed aequitate animi definies? quid, si istud ne gloriae quidem[*](quidem Schol.: quidem tuae αγ: tuae quidem β) satis est? cuius te esse avidissimum, quamvis sis sapiens, non negabis.

parumne[*](parumne αL: parumne igitur BDEγ), inquies, magna[*](magna αβ: gloriam magnam γ) relinquemus? immo vero aliis quamvis multis satis, tibi uni parum. quicquid est enim, quamvis amplum sit, id est parum tum cum est aliquid amplius. quod si rerum tuarum immortalium, C. Caesar, hic exitus futurus fuit ut devictis adversariis rem publicam in eo statu relinqueres in quo nunc est, vide, quaeso, ne tua divina virtus admirationis plus sit habitura quam gloriae; si quidem gloria est inlustris et pervagata magnorum vel in suos civis[*](civis om. γ) vel in patriam vel in omne genus hominum fama meritorum.

haec igitur tibi reliqua pars est; hic restat actus, in hoc elaborandum est ut rem publicam constituas, eaque tu in primis summa tranquillitate et otio perfruare: tum te, si voles, cum et patriae[*](cum patriae β) quod debes solveris et naturam ipsam expleveris satietate vivendi, satis diu vixisse[*](vixisse te vixisse H: vixisse in ras. hab. A est enim Schol. et Servius Aen. x. 467) dicito. quid enim est omnino[*](omnino om. Schol. et Serv. hoc om. γ) hoc ipsum diu in quo est aliquid extremum? quod cum venit, omnis voluptas praeterita pro nihilo est, quia postea nulla est futura. quamquam iste tuus animus numquam his angustiis quas natura nobis ad vivendum dedit contentus fuit, semper immortalitatis amore flagravit.

nec vero haec tua vita ducenda[*](ducenda Aβ: dicenda HVγ) est quae corpore et spiritu continetur: illa, inquam, illa vita est tua quae vigebit memoria saeculorum omnium, quam posteritas alet, quam ipsa aeternitas semper tuebitur. huic tu inservias, huic te ostentes oportet, quae quidem quae miretur iam pridem multa habet; nunc etiam quae laudet exspectat. obstupescent posteri certe imperia, provincias, Rhenum, Oceanum, Nilum, pugnas innumerabilis, incredibilis victorias, monumenta, munera, triumphos audientes et legentes tuos.

sed nisi haec urbs stabilita tuis consiliis et institutis erit, vagabitur modo tuum nomen longe atque late, sedem[*](sedem quidem γ) stabilem et domicilium certum non habebit. erit inter eos etiam qui nascentur, sicut inter nos fuit, magna dissensio, cum alii laudibus ad caelum res tuas gestas efferent, alii fortasse aliquid requirent, idque vel maximum, nisi belli civilis incendium salute patriae restinxeris, ut illud fati fuisse[*](fuisse hoc loco hab. βhm, post videaur α, post hoc a) videatur, hoc consili. Servi igitur eis[*](eis α: etiam h: eis etiam βam) iudicibus qui multis post saeculis de te iudicabunt et quidem haud scio an incorruptius quam nos; nam et sine amore et sine cupiditate et rursus sine odio et sine invidia iudicabunt.

id autem etiam si tum ad te, ut quidam falso putant, non pertinebit, nunc certe pertinet esse te talem ut tuas laudes obscuratura nulla umquam sit oblivio.

diversae voluntates civium fuerunt distractaeque sententiae. non enim consiliis solum et studiis sed armis etiam et castris dissidebamus. erat[*](erat αh: erat enim β: erat autem am) obscuritas quaedam, erat certamen inter clarissimos duces; multi dubitabant quid optimum esset, multi quid sibi expediret, multi quid deceret[*](deceret AVDELa: diceret HBhm), non nulli etiam quid liceret.