Pro T. Annio Milone

non fuit ea causa, iudices, profecto, non fuit cur sibi censeret Pompeius quaestionem ferendam, sed homo sapiens atque alta et divina quadam mente praeditus multa vidit: fuisse illum sibi inimicum, familiarem Milonem; in communi omnium laetitia si etiam ipse gauderet, timuit ne videretur infirmior fides reconciliatae gratiae. multa etiam alia vidit, sed illud maxime, quamvis atrociter ipse tulisset, vos tamen fortiter iudicaturos. itaque delegit ex florentissimis ordinibus ipsa lumina, neque vero, quod non nulli dictitant, secrevit in iudicibus legendis amicos meos. neque enim hoc cogitavit vir iustissimus, neque in bonis viris[*](legendis ... viris om. T) legendis id adsequi potuisset, etiam si cupisset. non enim mea gratia familiaritatibus continetur, quae late patere non possunt, propterea quod consuetudines victus non possunt esse cum multis[*](propterea ... multis del. Bake); sed, si quid possumus, ex eo possumus quod res publica nos coniunxit cum bonis. ex quibus ille cum optimos viros legeret idque maxime ad fidem suam pertinere arbitraretur, non potuit legere non studiosos mei.

quod vero te, L. Domiti, huic quaestioni praeesse maxime voluit, nihil quaesivit aliud[*](aliud om. T) nisi iustitiam, gravitatem, humanitatem, fidem. tulit ut consularem necesse esset: credo, quod principum munus esse ducebat resistere et levitati multitudinis et perditorum temeritati. ex consularibus te creavit potissimum: dederas enim quam contemneres popularis insanias[*](insanias ET, Schol.: insidias δ) iam[*](iam inde Schol.) ab adulescentia documenta maxima.

quam ob rem, iudices, ut aliquando ad causam crimenque veniamus, si neque omnis confessio facti est inusitata, neque de causa nostra quicquam aliter ac nos vellemus a senatu iudicatum est, et lator ipse legis, cum esset controversia nulla facti, iuris tamen disceptationem esse voluit, et ei lecti[*](ei lecti Garatoni: electi codd.: et electi iud. del. Ioergensen) iudices, isque praepositus est[*](est Orelli: om. codd.) quaestioni qui haec iuste sapienterque disceptet, reliquum est, iudices, ut nihil iam quaerere aliud[*](aliud iudices E) debeatis nisi uter utri insidias fecerit. quod quo facilius argumentis perspicere possitis[*](perspicere possitis argum. E), rem gestam vobis dum breviter expono, quaeso, diligenter attendite.

P. Clodius, cum statuisset omni scelere in praetura vexare rem publicam videretque ita tracta[*](tracta k, Naugerius (1): tractata codd.) esse comitia anno superiore[*](vellet om. δ) ut non multos mensis praeturam gerere posset, qui non honoris gradum spectaret, ut ceteri, sed et L. Paulum conlegam effugere vellet, singulari virtute civem, et annum integrum ad dilacerandam rem publicam quaereret, subito reliquit annum suum seseque in proximum[*](proximum annum post prox. add. E, ante prox. Tδ, del. A. Eberhard) transtulit, non, ut fit, religione aliqua, sed ut haberet, quod ipse dicebat, ad praeturam gerendam, hoc est ad evertendam rem publicam, plenum annum atque integrum.

occurrebat ei mancam ac debilem praeturam futuram suam consule Milone; eum porro summo consensu populi Romani consulem fieri videbat. contulit se ad eius competitores, sed ita totam ut petitionem ipse solus etiam invitis illis gubernaret, tota ut comitia suis, ut dictitabat, umeris sustineret. convocabat tribus, se interponebat, Collinam[*](Collinam coloniam b2) novam dilectu perditissimorum civium conscribebat. quanto ille plura miscebat, tanto hic magis in dies convalescebat. Vbi vidit homo ad omne facinus paratissimus fortissimum virum, inimicissimum suum, certissimum consulem, idque intellexit non solum sermonibus, sed etiam suffragiis populi Romani saepe esse declaratum, palam agere coepit et aperte dicere occidendum Milonem.

servos agrestis et barbaros, quibus silvas publicas depopulatus erat Etruriamque vexarat, ex Appennino deduxerat, quos videbatis. res erat minime obscura. etenim dictitabat palam[*](dictitabat palam E: palam dict. Tδ) consulatum Miloni eripi[*](eripi Miloni E: Mil. eripi Tδ) non posse, vitam posse. significavit hoc saepe in senatu, dixit in contione; quin etiam M.[*](M. unus Ox., Krause: om cett.) Favonio, fortissimo viro, quaerenti ex eo qua spe fureret Milone vivo, respondit triduo illum aut[*](aut E: ad Tδ) summum quadriduo esse periturum; quam vocem eius ad hunc M. Catonem statim Favonius detulit.

interim cum sciret Clodius—neque enim erat id difficile[*](id difficile T: diffic. id E: id facile a: difficile b) scire a Lanuvinis[*](a Lanuvinis ETw: om. δ (in lac a)) —iter sollemne, legitimum, necessarium ante diem xiii Kalendas Februarias Miloni esse Lanuvium ad flaminem prodendum, quod erat dictator Lanuvi Milo[*](quod erat dictator Lanuvi Milo del. Bake), Roma subito ipse profectus pridie est ut ante suum fundum, quod re intellectum est, Miloni insidias conlocaret; atque ita profectus est ut contionem turbulentam in qua eius furor desideratus est, quae illo ipso die habita est[*](quae illo ipso die habita est del. Bake), relinqueret, quam, nisi obire facinoris locum tempusque voluisset, numquam reliquisset.

Milo autem cum in senatu fuisset eo die quoad senatus est dimissus, domum venit, calceos et vestimenta mutavit, paulisper, dum se uxor, ut fit, comparat, commoratus est, dein profectus id temporis cum iam Clodius, si quidem eo die Romam venturus erat, redire potuisset. obviam fit ei Clodius, expeditus, in equo, nulla raeda, nullis impedimentis, nullis Graecis comitibus, ut solebat, sine uxore, quod numquam fere[*](numquam fere om. T): cum hic insidiator, qui iter illud ad caedem faciendam apparasset, cum uxore veheretur in raeda, paenulatus, magno et impedito et muliebri ac delicato ancillarum puerorumque comitatu.

fit obviam Clodio ante fundum eius hora fere undecima aut non multo secus. statim complures cum telis[*](cum telis om. Schol.) in hunc faciunt de loco superiore impetum; adversi[*](adversi adgressi Schol.) raedarium occidunt. cum autem hic de raeda reiecta paenula desiluisset seque acri animo defenderet, illi qui erant cum Clodio gladiis eductis, partim recurrere ad raedam ut a tergo Milonem adorirentur[*](adorirentur Milonem Schol.), partim, quod hunc iam interfectum putarent, caedere incipiunt eius servos qui post erant; ex quibus qui animo fideli in dominum et praesenti[*](et praesenti E: erant et praesenti Ta: erant et praesentes b) fuerunt, partim occisi sunt, partim, cum ad raedam pugnari viderent, domino[*](et domino P) succurrere prohiberentur, Milonem occisum et ex ipso Clodio audirent et re vera putarent, fecerunt id servi Milonis—dicam enim aperte[*](aperte P: om. cett.) non derivandi criminis causa, sed ut factum est—nec imperante nec sciente nec praesente domino[*](domino post imperante hab. Schol.), quod suos quisque servos in tali re facere voluisset.

haec sicuti[*](sicuti ET: sicut Pδ: si ut Quintil. iv. 4. 2; Iulius Victor, p. 416, Schol.) exposui ita gesta sunt, iudices: insidiator superatus est, vi victa vis vel potius oppressa virtute audacia est. nihil dico[*](nihil dico post sit hab. T) quid res publica consecuta sit, nihil quid vos, nihil quid omnes boni: nihil sane id[*](id quod P) prosit Miloni, qui hoc fato natus est ut ne se quidem servare potuerit quin una rem publicam vosque servaret. si id iure fieri non potuit[*](iure fieri non potuit P: fieri iure non posset ET: iure non posset δ), nihil habeo quod[*](quid P) defendam. sin hoc et[*](hoc et hoc P) ratio doctis et necessitas barbaris et mos gentibus et feris[*](feris etiam beluis P) natura ipsa praescripsit ut omnem semper vim quacumque ope possent a corpore, a capite, a vita sua propulsarent, non potestis hoc facinus improbum iudicare quin simul iudicetis omnibus qui in latrones inciderint aut illorum telis aut vestris sententiis esse pereundum.

quod si ita putasset, certe optabilius Miloni fuit dare iugulum P. Clodio, non semel ab illo neque tum primum petitum, quam iugulari a vobis, quia se non iugulandum illi tradidisset. sin hoc nemo vestrum ita sentit, illud iam in iudicium venit, non[*](non hoc loco hab. ETδ, ante illud P) occisusne sit, quod fatemur, sed iure an iniuria, quod multis in causis saepe[*](iam saepe T) quaesitum est. insidias factas esse constat, et id est quod senatus contra rem publicam factum iudicavit; ab utro factae sint incertum est. de hoc igitur latum est[*](de hoc ... est om. T) ut quaereretur. ita et senatus rem, non hominem notavit et Pompeius de iure, non de facto quaestionem tulit. num quid igitur aliud in iudicium venit nisi uter utri insidias fecerit? profecto nihil: si hic illi, ut ne sit impune; si ille huic, tum nos[*](tum nos ETδ: ut P) scelere solvamur.

quonam igitur pacto probari potest insidias Miloni fecisse Clodium? satis est in illa quidem tam audaci, tam nefaria belua docere, magnam ei causam, magnam spem in Milonis morte propositam, magnas utilitates fuisse. itaque illud Cassianum

cui bono fuerit[*](cui bono fuerit iudicium (indicium Purser) codd. Asconii)

an vero, iudices, vos soli ignoratis, vos hospites in hac urbe versamini, vestrae peregrinantur aures neque in hoc pervagato civitatis sermone versantur, quas ille leges, si leges nominandae sunt ac non faces urbis, pestes rei publicae, fuerit impositurus nobis omnibus atque inusturus? exhibe[*](exhibe, exhibe E: alterum exhibe post Clodi hab. Tδ), exhibe, quaeso, Sexte Clodi, librarium illud legum vestrarum quod te aiunt eripuisse e domo et ex mediis armis turbaque nocturna tamquam Palladium sustulisse[*](sustulisse Tδ: extulisse E), ut praeclarum videlicet munus atque instrumentum tribunatus ad aliquem, si nactus esses, qui tuo arbitrio tribunatum gereret, deferre posses [*](possesduo fragmenta a Quintil. ix. 2. 54 et a Schol. Bob. p. 346. 14 servata: An huius ille legis, quam Clodius a se inventam gloriatur, mentionem facere ausus esset vivo Milone, non dicam consule ? De nostrum omnium—non audeo totum dicere Quintil. et de nostrorum omnium, non audeo totum dicere. Videte quid ea vitii lex habitura fuerit, cuius periculosa etiam reprehensio est [Schol.] primus conglutinavit Garatoni, huc inseruit Peyron : eadem non ex hac oratione, sed ex ea quae habita est pro Milone atque per <ταχυγράφους excepta> sumpta esse testatur Scholiasta, admonuit Rau, demonstravit Gaumitz). et aspexit me illis quidem[*](quidem illis Tδ) oculis quibus tum solebat cum omnibus omnia minabatur. movet me quippe lumen curiae! quid? tu me tibi iratum, Sexte, putas, cuius tu[*](tu om. T poenitus Quint. ix. 3. 6) inimicissimum multo crudelius etiam punitus es, quam erat humanitatis meae postulare? tu P. Clodi cruentum cadaver eiecisti domo, tu in publicum abiecisti, tu spoliatum imaginibus, exsequiis, pompa, laudatione, infelicissimis lignis semiustilatum nocturnis canibus dilaniandum reliquisti. qua re, etsi nefarie fecisti, tamen, quoniam in meo inimico crudelitatem exprompsisti tuam, laudare non possum, irasci certe non debeo.

Audistis, iudices, quantum Clodi interfuerit[*](Audistis, iudices, quantum Clodi inter fuerit Peyron: fuerit P (fuerit ... sibi solutam om. cett.)) occidi Milonem: convertite animos nunc vicissim ad Milonem. quid Milonis intererat interfici Clodium? quid erat cur Milo non dicam admitteret, sed optaret? obstabat in spe consulatus Miloni Clodius. at eo repugnante fiebat, immo vero eo fiebat magis, nec me suffragatore meliore utebatur quam Clodio. valebat apud vos, iudices, Milonis erga me remque publicam meritorum memoria, valebant preces et lacrimae nostrae, quibus ego tum vos mirifice moveri sentiebam, sed plus multo valebat periculorum impendentium timor. quis enim erat civium qui sibi solutam P. Clodi praeturam sine maximo rerum novarum metu proponeret? solutam autem[*](autem PE: om. Tδ) fore videbatis, nisi esset is consul qui eam auderet possetque constringere. Eum Milonem unum esse cum sentiret universus populus Romanus, quis dubitaret suffragio suo se metu, periculo rem publicam liberare? at nunc, Clodio[*](P. Clodio Tδ) remoto, usitatis iam rebus enitendum est Miloni ut tueatur dignitatem suam; singularis illa et[*](et P : om. ETδ) huic uni concessa gloria quae cotidie augebatur frangendis furoribus Clodianis iam Clodi morte cecidit. vos adepti estis ne quem civem metueretis; hic exercitationem virtutis, suffragationem consulatus, fontem perennem gloriae suae perdidit. itaque Milonis consulatus qui vivo Clodio labefactari non poterat mortuo denique temptari coeptus est. non modo igitur nihil prodest sed obest etiam Clodi mors Miloni.

at valuit odium, fecit iratus, fecit inimicus, fuit ultor iniuriae, punitor doloris[*](poenitur P) sui.quid? si haec non dico maiora fuerunt in Clodio quam in Milone, sed in illo maxima, nulla in hoc, quid voltis amplius? quid enim odisset Clodium Milo, segetem ac materiam[*](materiam P, Quintil. viii. 6. 7 cod. A: materiem cett.) suae gloriae, praeter hoc civile odium quo omnis improbos odimus? illi[*](illi scripsi: ille codd.) erat ut odisset primum defensorem[*](defens. post meae hab. E) salutis meae, deinde vexatorem furoris, domitorem armorum suorum, postremo etiam accusatorem suum; reus enim Milonis lege Plotia[*](Plotia P. Clodi P) fuit Clodius quoad vixit[*](reus enim ... quoad vixit del. Bake). quo tandem animo hoc tyrannum illum[*](illum P: om. cett.) tulisse creditis? quantum odium illius et in[*](et ut in Ioergensen) homine iniusto quam etiam iustum fuisse?

reliquum[*](relicum P) est ut iam illum natura ipsius consuetudoque defendat, hunc autem haec eadem coarguant. nihil per vim umquam Clodius, omnia per vim Milo. quid? ego, iudices, cum maerentibus vobis urbe cessi, iudiciumne timui[*](iudiciumne timui om. a in lac.: intentavit b), non servos, non arma, non vim? quae fuisset igitur iusta causa restituendi mei, nisi fuisset iniusta eiciendi? diem mihi, credo, dixerat, multam inrogarat, actionem perduellionis intenderat, et mihi videlicet in causa aut mala aut[*](aut vestra mala aut mea nec praecl. et iudicium δ) mea, non et[*](non et Fabricius ex W: non ei ET) praeclarissima et vestra, iudicium timendum fuit. servorum et egentium civium[*](civium abesse malim) et facinorosorum armis meos civis, meis consiliis periculisque servatos, pro me obici nolui.

vidi enim, vidi hunc ipsum Q. Hortensium, lumen et ornamentum rei publicae, paene interfici[*](rursus incipit H in voc. -terfici) servorum manu, cum mihi adesset; qua in turba C. Vibienus senator, vir optimus, cum hoc cum esset una, ita est mulcatus[*](mulcatus H: multatus ETδ) ut vitam amiserit. itaque quando illius postea sica illa quam a Catilina acceperat conquievit? haec intenta[*](intenta ΣH, Ascon.: intentata ETδ) nobis est, huic ego vos obici pro me non sum passus, haec insidiata Pompeio est, haec viam Appiam[*](viam Appiam Ascon.: ista viam Appiam ΣH: istam Appiam cett.), monumentum[*](monimentum Σ) sui nominis[*](nominis sui Ascon.), nece Papiri cruentavit, haec[*](haec, haec E) eadem longo intervallo conversa rursus est in me; nuper quidem, ut scitis, me ad regiam paene confecit.

quid simile[*](simile esse simile (?) Σ: similẽ E: simile est Baiter) Milonis? cuius vis omnis haec semper fuit, ne P. Clodius, cum in iudicium detrahi non posset, vi oppressam civitatem teneret. quem si interficere voluisset, quantae[*](quotiens et quantae Schol.) quotiens occasiones, quam praeclarae fuerunt! potuitne, cum domum ac deos penatis suos illo oppugnante defenderet, iure se ulcisci, potuitne civi egregio et viro fortissimo, P. Sestio, conlega suo, volnerato, potuitne Q. Fabricio, viro optimo, cum de reditu meo legem ferret, pulso, crudelissima in foro caede facta, potuitne L. Caecili, iustissimi fortissimique praetoris, oppugnata domo, potuitne illo die quo[*](quo ΣH: cum cett.) est lata lex de me, cum totius Italiae concursus, quem mea salus concitarat, facti illius gloriam libens agnovisset[*](agnovisset Hδ: adcognovisset E: om. T), ut, etiam si id Milo fecisset, cuncta civitas eam laudem pro sua vindicaret?

at quod erat tempus? clarissimus et fortissimus vir[*](vir H: om. ETδ) consul, inimicus Clodio, P. Lentulus[*](P. Lentulus del. Bake (hab. Schol.)), ultor sceleris illius[*](illius Clodii E), propugnator senatus, defensor vestrae voluntatis, patronus publici consensus, restitutor salutis meae; septem praetores, octo tribuni plebei illius adversarii, defensores mei; Cn. Pompeius, auctor et dux mei reditus, illius hostis, cuius sententiam senatus omnis[*](omnis om. E) de salute mea gravissimam et ornatissimam secutus est, qui populum Romanum est cohortatus[*](coh. est Σ); qui cum decretum de me[*](de me decr. Tδ) Capuae fecisset[*](fecisset ΣHTb2: fecit Eab1), ipse cunctae Italiae cupienti et eius fidem imploranti signum dedit ut ad me restituendum Romam concurreret[*](concurreret ΣH, ut voluit Richter: -erent ETδ omnium Heumann: omnia tum codd. (B)); omnium denique in illum odia civium ardebant desiderio mei, quem qui tum interemisset, non de impunitate eius, sed de praemiis cogitaretur.

tum[*](tum HETα: tamen b) se Milo continuit et P. Clodium in iudicium bis, ad vim numquam vocavit. quid? privato Milone et reo ad populum accusante P.[*](P. om. ΣH) Clodio, cum in Cn. Pompeium pro Milone dicentem impetus factus est, quae tum non modo occasio sed etiam causa illius opprimendi fuit? nuper vero cum M.[*](M. om. H) Antonius summam spem salutis bonis omnibus attulisset gravissimamque adulescens nobilissimus rei publicae partem fortissime suscepisset, atque illam beluam, iudici laqueos declinantem, iam inretitam teneret, qui locus, quod tempus illud, di immortales, fuit! cum se ille fugiens in scalarum tenebras[*](tenebras ΣHE: tenebris Tδ) abdidisset, magnum Miloni fuit conficere illam pestem nulla sua invidia, M.[*](M. ΣH: om. ETδ) vero Antoni maxima gloria?