In C. Verrem

an me ad M. Antoni[*](ad Antoni V: ad Anthonium O: ad M. Antonii p edd.) aestimationem frumenti exactionemque pecuniae revocaturus es? 'ita,' inquit, 'ad Antoni'; hoc enim mihi significasse et adnuisse visus est. ex omnibus[*](omnibus VO: omnibusne p rell. (v, §126)) igitur populi Romani praetoribus[*](populi Romani praetoribus p edd.: ċpċrċ O: praet. V), consulibus, imperatoribus M. Antonium[*](M. Antonium V: imitari Antonium O: cf. §78 supra) delegisti, et eius unum improbissimum factum, quod imitarere! et hic utrum mini difficile est dicere an his existimare ita se in isto infinito imperio M. Antonium gessisse ut multo isti perniciosius sit dicere se ih re improbissima voluisse Antonium imitari quam si posset[*](posset VcO: possit p rell.) defendere nihil in vita se M. Antoni[*](Antoni V: Antonio p al.) simile fecisse? homines in iudiciis ad crimen defendendum non quid fecerit quispiam proferre solent, sed quid probarit[*](probarit V: probarint p rell.). Antonium, cum multa contra sociorum salutem[*](sociorum contra salutem O utilitatem VcOp: voluntatem corr. p2, rell.), multa contra utilitatem provinciarum et faceret et cogitaret, in mediis eius iniuriis[*](iniuriis eius O) et cupiditatibus mors oppressit. tu mihi, quasi eius omnia[*](omnia eius O) facta atque consilia senatus, populus, iudices[*](senatus populus iudices VO: dicitur `Fabricianus' habuisse cum p et rell. senatus populusque Romanus iudices) comprobarint, ita M. Antoni exemplo istius audaciam defendis?

at idem fecit Sacerdos. hominem innocentem et summa prudentia praeditum nominas; sed tum idem fecisse erit existimandus si eodem consilio fecerit. nam genus aestimationis ipsum a me numquam est reprehensum, sed eius aequitas aratorum commodo et voluntate perpenditur. non potest reprehendi ulla[*](illa F(?)) aestimatio quae aratori non modo incommoda non est sed etiam grata est. Sacerdos ut in provinciam venit, frumentum in cellam imperavit. cum esset ante novum tritici modius denariis v petiverunt[*](petierunt V) ab eo civitates ut aestimaret. remissior aliquanto eius fuit aestimatio quam annona[*](annonae cO); nam aestimavit denariis iii . vides eandem aestimationem propter temporis dissimilitudinem in illo laudis causam habere, in te criminis, in illo benefici, in te iniuriae.

eodem tempore[*](eodem tempore pr. pk: eodem ċprċ O) praetor Antonius iii denariis[*](den iii O) aestimavit post messem, summa in vilitate, cum aratores frumentum dare gratis mallent[*](mallent cO: malebant p rell.), et aiebat se tantidem aestimasse quanti Sacerdotem, neque mentiebatur; sed eadem ista[*](ista om. O) aestimatione alter sublevarat aratores, alter everterat. quod nisi omnis frumenti ratio ex temporibus esset et annona, non ex numero neque ex summa consideranda, numquam tam grati hi sesquimodii, Q. Hortensi, fuissent, quos tu cum ad mensurae tam exiguam rationem populo Romano in capita descripsisses[*](discrips. Muell.), gratissimum omnibus fecisti; caritas enim annonae faciebat ut istuc[*](istud O), quod re parvum videtur, tempore magnum videretur. idem istuc si in vilitate populo Romano largiri voluisses, derisum tuum beneficium esset atque contemptum.

noli igitur dicere istum idem fecisse quod Sacerdotem, quoniam non eodem[*](eodem O: eo p rell. (§201) annona cO: anno p rell.) tempore neque simili fecit annona: dicito potius, quoniam habes auctorem idoneum, quod Antonius uno adventu et vix menstruis cibariis fecerit, id istum per triennium fecisse, et istius innocentiam M. Antoni facto atque auctoritate defendito. nam de sex. quidem Peducaeo, fortissimo atque innocentissimo viro, quid dicetis? de quo quis umquam arator questus est? aut quis non ad hoc tempus innocentissimam omnium diligentissimamque praeturam illius hominis existimat? biennium[*](biennium cO: biennio p rell.) provinciam obtinuit. cum alter annus in vilitate, alter in summa caritate fuerit, num[*](vulg. obtinuit, cum... fuerit. Num etc.) aut in vilitate nummum arator quisquam dedit aut in caritate de aestimatione frumenti questus est? at uberiora cibaria facta sunt caritate.

credo; neque id est novum neque reprehendendum. modo C. Sentium vidimus, hominem vetere illa ac singulari innocentia praeditum, propter caritatem frumenti quae fuerat in Macedonia permagnam ex cibariis pecuniam deportare. quam ob rem non ego invideo commodis tuis, si quae[*](quae O: qua p rell.) ad te lege venerunt: iniuriam queror, improbitatem coarguo[*](coarguo cO: arguo p rell.), avaritiam in crimen et in iudicium voco. quodsi suspiciones inicere velitis[*](velitis O: voletis p rell.) ad pluris homines et[*](et p rell.: om. O edd.) ad pluris provincias crimen hoc pertinere, non ego istam defensionem vestram[*](vestram def. O) pertimescam, sed me omnium provinciarum defensorem esse profitebor. etenim hoc dico, et magna voce dico, Vbicumque hoc factum est, improbe factum est; quicumque hoc[*](hoc om. O) fecit, supplicio dignus est.

nam, per deos immortalis, videte, iudices, et prospicite animis quid futurum sit. multi magnas pecunias ab invitis civitatibus atque ab invitis aratoribus ista ratione cellae nomine coegerunt,—omnino ego neminem video praeter istum, sed do hoc vobis et concedo, esse multos: in hoc homine rem adductam in iudicium videtis. quid facere potestis? utrum, cum iudices sitis[*](sitis iudices O) de pecunia capta conciliata, tantam pecuniam captam neglegere, an, cum lex sociorum causa rogata sit, sociorum querimonias non audire?

verum hoc quoque vobis remitto; neglegite praeterita, si vultis; sed ne reliquas spes turbetis atque omnis provincias evertatis, id providete, ne avaritiae, quae antehac occultis itineribus atque angustis uti solebat, auctoritate vestra viam patefaciatis inlustrem atque latam. nam si hoc probatis et si licere pecunias isto nomine capi iudicatis, certe hoc, quod adhuc nemo nisi improbissimus fecit, posthac nemo nisi stultissimus non faciet. improbi sunt qui pecunias contra leges cogunt, stulti qui quod licere iudicatum est praetermittunt[*](Improbi... praetermittunt pro spuriis habent Rau, Zielinski (p. 196)).

deinde, iudices, videte, quam infinitam sitis hominibus licentiam pecuniarum eripiendarum daturi[*](sitis hominibus... daturi p rell.: istis hominibus... daturi sitis O edd.). si, ternos denarios[*](den. ternos O) qui coegit erit[*](coegerit Muell.) absolutus, quaternos, quinos[*](quinos cO: om. p rell.), denos denique aut vicenos coget alius. quae erit reprehensio? in quo primum iniuriae gradu resistere incipiet severitas iudicis? quotus erit iste denarius qui non sit ferendus, et in quo primum aestimationis iniquitas atque improbitas reprehendatur? non enim a vobis summa, sed genus aestimationis erit comprobatum, neque hoc potestis iudicare, ternis denariis aestimare licere, denis non licere[*](denis non licere VcO: om. p rell.). Vbi enim semel ab annonae ratione et ab aratorum voluntate res ad praetoris[*](praetorum V) libidinem translata est, non est iam in lege neque in officio, sed in voluntate hominum atque avaritia positus modus aestimandi. quapropter, si vos semel in iudicando finem aequitatis et legis transieritis, scitote vos nullum ceteris in aestimando finem improbitatis[*](improbitati p et pler.: fort. recte) et avaritiae reliquisse.