Commentarii in Apocalypsin

Victorinus, Saint, Bishop of Poetovio

Victorinus Saint, Bishop of Poetovio. Victorini Episcopi Petavionensis Opera (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, Volume 49). Haussleiter, Johann, editor. Vienna, Leipzig: Tempsky, Freytag, 1916.

[Apocalypsis Iesu Christi quam dedit illi deus[*]( 1, 1. 3 )ostendere seruis suis quae oportet fieri cito. beati qui legunt et qui audiunt sermones huius prophetiae et seruant quae in ea scripta sunt.] Principium libri beatitudinem legenti, audienti et seruanti promittit, ut lectioni studens exinde opera discat et praecepta custodiat. gratia uobis et pax a deo qui est et qui erat et qui [*]( 1, 4 ) uenturus est. est: quia permanet; erat: quia cum patre omnia fecit, non ex uirgine initium sumpsit; uenturus est: utique ad iudicandum. (et a septem spiritibus qui in [*]( 1, 4 ) conspectu throni eius sunt.) septiformi spiritu. in Esaia [*]( 14 Esai. 11, 2. 3 ) [*](TDCB + FIKMSJ cc., T + X ) [*](1 Textus qui sequitur litteris antiquis descriptus llicronymi est; quae litteris plerumque cursiuis impressa sunt, ubi uncis angulatis ([ 7) inclitsa sunt, pertinent ad recensiunes posteriores tcxtu apocalypsis aliisque additamentis auctas (— X), ubi uncis rotundis (()) signantur, l\'ecensioni quae dicitur mixtae (__= S) soli tribuenda sunt in cod. II lacuna exstat usque ad p. 01, 1 3 Cap. I. addidi, itidem sequentium capitum singularumque sectionum numeros 4 apocalypsis .. 1. 7 scripta sunt add. X Apocalypsin F zpt hiesu F 5 ostendere IK, ut ostenderet F, et ostendit 3IS post cito add. et significauit S cum Vulg. G qui om. 31 7 in ea om. g Pro principio F 8 legenti om. (cum A) GBM, add. atque S obseruanti I ut.. custodiat om. 1 9 operam TF praecepta] quae praecepit CB cum A 10 a deo] ab eo IKS cum Vulg. qui (ante uenturus) om. TDC 11 uenturus est omnipotens F est (alt.) eFS, oin. cet. quia pr.] qui 1 post permanet add. et CBFJI 12 non] ncc S, et nunc g initium om. (cum A) DCB 13 utique] itaque F et .. eius sunt add. S cum Vltlg. 14 septiformi.. p.19, 4 spiritus sancti om. (I) septiformis T, septiformem S spiritum S ) [*](XXXXIX. Victorinus Pet. ) [*](2 )

legimus: spiritus sapientiae et intellectus, consilii et fortitudinis, scientiae et pietatis, spiritus timoris dei. isti septem spiritus unius scilicet dona sunt spiritus sancti. et ab Iesu Christo qui est testis fidelis [*]( 1, 5 ) primogenitus ex mortuis. in homine suscepto perhibuit testimonium in mundo, in quo passus suo nos sanguine soluit a peccato et debellato inferno primus resurrexit a mortuis, et mors ei ultra non dominabitur, sed ipso regnante mundi regnum destructum est. et fecit nos regnum [*]( 1, 6 ) et sacerdotes (deo et patri SUO), id est omnem fidelium ecclesiam, sicut Petrus apostolus dicit: gens sancta, regale sacerdotium. ecce uenit cum nubibus et uidebunt [*]( 1, 7 ) eum omnes populi. qui primo in suscepto homine uenit occultus, post paululum in maiestate et gloria ueniet ad iudicandum manifestus.

Quod autem dicit: [et eonuersus uidi septem cande- [*]( 1, 12. 13 ) labra aurea et in medio septem candelabrorum aureorum similem filio hominis in medio candelabrorum aureorum similem filii hominis, similem) dicit post mortem deuictam, cum ascendisset in caelis, adunato et isto corpore cum spiritu gloriae suae, quam recepit a patre potestatem [*]( 8 Rom. 6, 9 111 Petr. 2, 9 ) [*](1 spiritum uidelicet S et om. T 3 dei TD, domini CBS (-9-eo\'j LXX. domini Vulg.) isti... 7. 4 sancti om. g post isti add. enim S 4 Christo om. I fidelis om. I 5 ex mortuis] mortuorum S cum Vulg. post homine add. enim F 6 post quo add. etiam S 7 et] \' ac S 8 sed ipso] sed\' om. F, ipso autem »9 9 nos] nostrum FlII 10 deo .. suo add. S cum Vulg. omnem] omnium X 11 Petrus quoque S 12 ueniet TFS uidebit X 13 omnes populi DCB, omnis populus T, omnis oculus X post qui add. enim S primus F, prius I homine] semine F 16 et.. filio hominis add. X (et conuersus uidi inter medium VII candelabrorum aureorum similem filio hominis I) 18 in .. hominis om. X 19 filii BC, fili D, filio T post similem add. hoc T, hoc (i s. o m2) D 20 adunatam in suo corpore S et om. T 21 post spiritu add. et DCB pote- state Cm2Be ) [*]( 2* )

quasi filium hominis ambulantem inter medium can- [*](1, 13 ) delabrorum aureorum, inter medium dicit ecclesiarum, sicut in Salomone dicit: inter semitas iustorum ambulabo. cuius antiquitas et inmortalitas, maiestatis origo. in capite [*]( 1, 14 ) candor ostenditur. caput autem Christi deus est.

[Caput autem eius et capilli erant albi tamquam lana alba (et tamquam nix): in capite candor ostenditur. caput autem Christi deus est] et in capillis albis albatorum est multitudo lanae similis propter oues, similis niui propter innumerabilem [*]( Ix in Υ = 4 in X: Hieronymi additamentum ) turbam candidatorum de caelo datorum.

Oculi eius ut flamma ignis. praecepta dei sunt, quae credentibus lumen ministrant. incredulis incendium.

In facie autem eius claritas eius ut sol. \'claritas eius\' quod dixit, apparitio illius fuit, qua locutus est hominibus [*]( III in Υ = 6 in Χ: Hieron. add. 1. 16 c III in T = 6 in X ) facie contra faciem. solis autem gloria minor est quam gloria domini, sed propter ortum et occasum et rursus ortum, quod natus sit et passus et resurrexit, ab eo dedit similitudinem scriptura faciem eius gloriae solis. [*]( 3 Prou. 8, 20 5 I Cor. 11, 3 ) [*](2 inter..ecclesiarum om. T<I> 3 salomonem T dicitur S 4 et scripsi, est codd. Hieronymi inmortalis I post inmortalitas add. et S Maiestatis T post interpunctionem Cuius antiquitas est immortalitas, maiestatis origo. 93p. 54 in capite .. est om. hoc loco X 6 sequuntur septem commentarii particulae, quarum numerum Hieronymus auxit additis tribus particulis (Ix) II", F"), quarum ordinem auctores recensionum II) et S ita IIIntauerunt, ut ordinem textus ipsius sequi mallent: quo fit, ut inter se respondeant I* in T = 4 in X, Ifx = 5, III = 6, IV = 1, F* = 2, VI = 3. VII = 8, VIII = 7 (fi) = 9 (S), IX = 9 (tĮ) = 7 1,8), X = 10 Caput .. deus est add. X 7 et tamquam nix add. Scum Vulg. 8 et om. TX albatorum] abbatum g multitudo TDX, item Primasius et Beatus p. 59, similitudo CBAm2 9 similis pr. DCBAm2, similes TS, similauit 1^8 p. 59, simulauit K oues.. propter om. FKlIi similis (alt.)] simulauit D, simplices S, om. 193 cand. turbam CBAm2 candidorumF 11 ut TAm2, item Primasius et Beatusp. 59, sicut l 12 min. lumen S post incredulis add. autem Am2S 13 in facie eX, in faciem T eius (alt.) TII), om. cet. ut] sicut IK 14 qua] quia F 15 contra] ad S,itern Prim. et Beatus p. 67 16 hortum T rursum TX 17 resurrexerit IK ab eo scripsi, adeo TDr.P, ideo CBSad p. 67 dixit similem CB 18 scripturas T post scriptura add. similans S, assimilalls 9 )

[Vestitum tunica talari.J in ueste /talari id est] sacerdotali carnem quae corrupta non est a morte et habet per passionem sacerdotium apertissime traditum. [*]( 1, 13 b ) [*](IV in Y = 1 in X )

[Et praecinctus erat ad mamillas zona aurea mammae duo sunt testamenta et zona chorus sanctorum ut aurum per ignem probatum. aliter:\' [*]( 1, 13 c ) [*](IV in Y = 2 in X : Hieron. add. )

Zona aurea accinctus pectori: conflata conscientia et purus spiritalis sensus ita traditus est ecclesiis. [*](VI in Y = 3 in X )

[Et ex ore illius gladius ex utraque parte acutus procedens per gladium bis acutum de ore ipsius emicantem ostenditur ipsum esse, qui et nunc euangelii bona et prius [*]( 1. 16 b ) [*](VII in Y = 8 in X ) per Moysen legis notitiam uniuerso orbi protulit. sed quia ex eodem uerbo omne genus humanum tam ueteris quam noui testamenti uindicaturus est, ideo bis acutus commemoratus est. gladius enim militem armat, gladius hostem interficit, gladius desertorem punit. et ut ostenderet apostolis, quia iudicium adnuntiabat, ait: non ueni pacem mittere sed gladium. et postquam consummauerat parabolas, ait ad illos: intellexistis omnia? et dixerunt: ita. et adiecit: propterea omnis scriba doctus de regno dei similis est [*](17 Matth. 10, 34 19 Matth. 13, 51. 52 ) [*](1 uestitum .. talari add. X tunica om. S talare F uestitum, inquit, podere id est talari tunica id est sacerdotali 58 p. 56 talari id est add. X 2 non om. g ad mortem 858 per om. CB 3 traditum] denotatum 58 4 et.. aurea add. X mammaej mamillae eius S 5 et om. F zona aurea S post sanctorum add. est S ut] et TAm2 6 probatus IK 7 zonam auream T accincta S conflatam conscientiam et purum spiritualemque indicat sensum qui tr. est eccl. S 9 Et ex .. pro?edens add. X illius] eius M ex (alt.) om. I 11 bona] uerbum S, donum IK 12 urbi T, orbe F 13 ante omne add. in S quam ueteris quam noui T, tam noui quam ueteris IKSf3 p. 63 14 uindicaturus TDX33, iudicaturus *CB cum A 16 post ostenderet add. saluator I post quia add. ad T 17 demonstrabat F post mittere add. in terram DCB cum Vulg. 18 et] at IKM consumma abhinc deest folium in cod. D usque ad p. 33, 16 longe parabolam T 19 haec omniaX33 cum Vulg. et (ante dixerunt) om. IKM ita] etiam domine F (etiam Vulg.) et adiecit om. CB 20 de TFJI, in cet. cum Vulg. )

patrifamilias proferenti de thesauro suo noua et uetera, noua: euangelica uerba, uetera: legis et prophetarum. et haec de ore suo processisse et Petro ait: uade ad mare et mitte hamum, et piscem qui primus ascenderit, aperto ore eius inuenies staterem — id est duos denarios —■ dabis pro me et pro te. et Dauid similiter per spiritum ait: semel locutus est deus, duo haec audiui, quia semel decreuit ab initio dominus. quod usque ad finem futurum est. denique cum iudex sit ipse a patre constitutus, uolens ostendere, quoniam uerbo praedicationis iudicabuntur homines. ait: putatis, quia ego uos iudicabo in nouissima die? sed uerbum quod uobis locutus sum, illud uos iudicabit in nouissima die. et Paulus contra Antichristum ad Tessalonicenses ait: quem dominus interficiet spiritu oris sui. (et Esaias: spiritu, inquit, labiorum suorum interficiet impium.) hic est ergo bis acutus gladius. procedens de ore eius.

Vox eius tamquam uox aquarum multarum. aquae multae populi esse intelleguntur, sed et donum baptismi, quod [*]( l.l.ib ) [*](VIII in Y = 7 in Φ = 9 in S ) [*]( 3 Matth. 17, 26 6 Ps. 61, 12 11 Ioh. 12. 14 II Thess. 2, S 15 Esai. 11, 4 ) [*]( 1 patrisfamilias P, homini patrif. IKS 2 post uerba add. apostolorum S et uetera F post prophetarum add. praecepta S hoc F 3 post processisse add. testatus est sed S et Petro] ad petro (v s. o) F 4 amuin T primus] prius CB post ascenderit add. tolle et IKrj cum Vulg. 5 dabis TFM¥$p. 64, et dabis lES, et da CB post dabis add. eis I cum rulg. 6 pro (alt.) om. CB per sp. similiter lOll 7 audiuimus T 8 dominus] deus IS quousque F fut. est usque ad finem CB 9 post constitutus add. propter hominis assumptionem S 10 post iudicabuntnr add. onines IK 11 et 13 in om. T bis nouissimo S bis, F seinel (om. alt., cf. notam ad l. 13) post die add. non S 12 uerbo T post uerbum add. inquit S uobis om. F 13 in nou. die om. (11 post Paulus add. apostolus e de antichristo S post antichristum add. et IK 14 post dominus add. Iesus IKMS, ihs xps F 15 et Esaias .. irnpium add. S 17 et uox S uox (ante aquarum) om. C, uoces F 18 post multae add. multi F esse] huius CB, huius mundi e sed et] seu S quo demisit (dimisit 31) FlIl, quod misit IK )

emisit praecepto per apostolos diffundi ad salutem hominum. pedes eius similes aurichalco tamquam in fornace conflatos. apostolos dicit, qui per passiones conflati praedicauerunt uerbum eius; per quos enim ambulabat praedicatio, [*]( 1, 15 a ) [*](IX in Υ = 9 in Φ = 7 in S ) merito pedes nominantur. unde propheta anticipauit dicendo: adorauimus, ubi steterunt pedes eius, quoniam ubi illi primum steterunt et ecclesiam confirmauerunt, id est in Iudea, ibi omnes sancti conuenturi sunt et dominum suum adoraturi.

[Et habcbat in dextera sua stellas septem.] stellae septem in dextera. dixit, quia spiritus sanctus septi- [*]( 1, 16 a) [*](X in Υ = 10 in X ) septiformis uirtutis datus est in potestatem eius a patre, sicut Petrus ad Iudeos exclamauit: dextera dei exaltatus acceptum a patre spiritum effudit, hunc quem uidistis et audistis. sed et Iohannes baptista anticipauerat discipulis suis dicendo: non enim ad mensuram dat spiritum deus. pater amat filium et omnia dedit in manu eius. istae sunt septem stellae.

Septem ecclesiae, quas nominatim uocabulis suis uocat, [*]( 1, 20 ) [*]( 6 Ps. 131, 7 12 Act. 2, 33 15 Ioh. 3, 34. 35 ) [*]( 1 praecepta T, praeceptum C, om. Bg diffundi scripsi cum A, diffunditur T, et diffunditur II), om. S uerbis diffundi... hominum omissis post apostolos add. dicens: ite, docete onmes geutes, baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti (Matth. 28, 19) S 2 auricalco GBFl, oricalco S in om. CB 3 conflato IKS, confiatum FM post conflato (sic) add. pedes S apostolus TIKM quia FK passionem FS post conflati add. in uniuersum orbem S, in uniuerso orbe g 4 ambulauit S, ambulat F 5 propheta] et propheta S 6 adorauimus TC, adoramus B, adorabimus (-uimus F) in loco X post eius add. dominum primum (ornisso quoniam) CB 7 et om. T 8 iudea F ubi CB 9 Et.. septem add. X VII stellas K 10 stellas septem in d. IKM, in dextera eius stellas septem S 11 septeformis F potestate S 12 exaltatum FM, exaltatO e T 13 uidistis et audistis <I> (item Actorum cud. Cantabrig. lat. et Lu.xouiense lectionarium), uidetis et auditis TS cum Vulg., uidetis CB 15 deus spiritum CBIK 16 post pater add. inquit S manus e 17 §t I, sunt ponit post stellae g, om. K 18 nominatim CB, nominat in TX post nominatim add. in CB uocat) et uocat fi, et uocat eas S )

ad quas et facit epistolas\', non quia ipsae solae sint ecclesiae ant principes, sed (quia) quod uni dicit, omnibus dicit; nihil enim differt, ut quis uexillationem paucorum militum maiori numero anteponat [toto exercitui loquatur]. denique siue in Asia siue in toto orbe, septem ecclesias omnes esse et septenatim nominatas unam esse catholicam Paulus docuit: primum quidem, ut seruaret ipse et ipsum, septem ecclesiarum non excessit numerum, sed scripsit ad Romanos, ad Corinthios, ad Galatas, ad Ephesios, ad Tessalonicenses, ad Philippenses, ad Colossenses; postea singularibus personis scripsit, ne excederet modum septem ecclesiarum, et in breui contrahens praedicationem suam ad Timotheum ait: ut scias qualiter debeas conuersari in ecclesia dei uiui. hunc typum a spiritu sancto per Esaiam praedicari legimus de septem mulieribus, quae adprehenderunt hominem unum. unus autem homo [*]( 12 I Tim. 3, 15 15 Esai. 4, 1 ) [*](1 et otn. j ( fecit FS solae om. CB suiit TIKMS 2 rjuia adduli ex Victorino, om. codd. Hieronymi 3 differtur TFS, differunt y quis uex.] qui uix illationera F, ex illa ratione quis S milituin] milium B, similiuma maioreJ1 4 anteponat (-itI) maiori numero77T toto.J. 5 in Asia sine F, om. cet.; ego toto exercitui loquatur uncis inclusi 5 septeml septemnatim S esse et septenatim] septem esse S septenatim T. septinatim (II, septem CBS 6 nominatas] numeratas I edocuit 1 pri- mum quidem] primo quod GB 7 ipse] etiam ipse S, et ipse g et ipsum] typum S, et om. I septem om. T 8 numerus F 9 ad Phil. om. lOl 10 post Col. add. ad hebreos IKM; uarietatem traditi ordinis nominum epistularum conspicis in Itac tabula: ) [*]( 11 modum] numerum FS in b. contr.] in hebraicii trahens F 12 aitj sic ait S 13 ecclesiam TF tipum (II post typum add. et S a T, ab X per spiritum sanctum ab ysaia IK 14 pdicare F 15 phenderunt F hominem] uirum IK cum Vulg. )

Christus est, non ex semine natus. septem mulieres ecclesiae sunt, panem accipientes suum et tunicis suis uelatae, quae petunt auferri inproperium suum, ut inuocetur nomen domini in illis — \'panem\': spiritum sanctum, qui nutrit in uitam aeternam; \'suum\': sibi per credulitatem promissum, ut \'tunicas suas\' id est sibi promissas, quibus cooperiri se optant, de quibus ait Paulus: oportet hanc fragilitatem uestiri inuiolatum et mortale hoc uestiri inmortalitatem; \'auferri inproperium suum\': inproperium est peccatum pristinum quod aufertur in baptismo et incipit uocari homo Christianus, quod est: inuocetur nomen tuum super nos. in his ergo septem ecclesiis putes fieri de una ecclesia [septem].

Et pro qualitate fidei et electionis aut ad eos scripsit, qui et ]laborant in saeculo et operantur de frugalitate laborum suorum et patientes sunt et, cum uideant homines quosdam [*]( 2 cf. Esai. 4, 1 7 I Cor. 15, 53 11 Paai. 4, 1 14 cf. Apnc. 2. 1—7 ) [*](1 post septem add. uero Sg post mulieres add. septem IKlJIS 2 tunicis suis] cum eis sunt CB 3 petunt] poscunt S ut.. 1. 4 illis] tantum ut nomen illius uocetur super illas S ut om. F nocetur T 4 post panem add. id est I post sanctum add. dicat F 5 suum scripsi, suam T, om. X sibi] sibi uidelicet S 6 promissum 1K cum A, promissam rFillS ut scripsi, et codd. tunicas uero (om. ut) S sibi promissas] inmortalitatem promissam (I), om. S quibus IKS, qui T, quae CBM, qua F 7 cooperire F post optant add. immortalitatis est gloria S quibus] qua paulus ait apostolus S oportet] oportet et CB, oportet ergo S hanc... inuiolatum] corruptibile hoc (hoc corruptibile IKilI, hoc corruptionem F) induere incorruptionem X cum Vulg. 8 inuiolatum scripsi, inuiolatam T uestiri (alt.)] induere X 9 inmortalitate FCB auferre F, auferri uero S post suum add. hoc est emundari se a peccatis g post alt. inprop. add. enim S 10 auferetur Till in] a«P 11 incipiunt uocari homines christi ani 8 12 in his ergo...p. 45,0 in solio iudicii = Beatus (93) p. 79-84 putes .. electionis] unius ecclesiae catholicae fideles sunt quia una in septem pro qualitate (per qualitatem g) fidei et electionis est Sg putes CB, potest T(I> post fieri add. una et K, et I 13 septem uncis inclusi 14 Et om. KS, sed et 93 dilectionis IKM)&, lectionis F aut om. IKM, siue g scribens S qui et] qui S, et qua F 15 et (alt.) om. F 16 cum] quam F )

in ecclesia dispensatores et pestiferos, ne dispersio fiat, portant — admonet tamen eos de amore, in quibus fides eorum deest. ut agant paenitentiam —; aut ad eos qui locis crudelibus inhabitant inter persecutores et perseuerant esse fideles; aut ad eos qui sub praetextu misericordiae inlicita peccata in ecclesia faciunt et aliis faciendo ostendunt; aut ad eos qui sunt in ecclesia faciles; aut ad eos qui neglegentes nomine tantum Christiani sunt; aut ad eos qui humiliter instructi in fide fortiter perseuerant; aut arguit eos qui student scripturis et laborant cognoscere arcana praedicationis et dei opus facere nolunt. id est misericordiam et amorem. omnibus paenitentiam denuntiat,, omnibus iudicium adnuntiat.