LIBER SECVNDVS.
Expulerat serpens ille nequissimus de paradisi sede florigera primogenitum dolosis artibus uirum et inlecebris blandi saporis absconditam mortem gustare fecerat mox amaram. nec indignationis diuinae sententiam solus praecepti temerator uitae damno susceperat, sed ab ipso ueniens humana progenies longae mortis fuerat condicioni succumbens. heu, coniunx crudelis et noxia! an ille magis draco perfidus homicida? ille draco perfidus homicida, sed tu coniunx quoque crudelis et noxia. pro dolor! duo tantum fuerant aeterni. postquam crescere coepit origo, tunc periit clademque parturiens a semine detrimenta suscepit. quid illa tempestate numerosa dies ac multiplex, quid felicibus uitae spatiis nongentos proderat annos excedere nepotumque decima senescente progenie sui generis externum sanguinem iam uidere, cum sors humanae condicionis [*](IHCnPIT LIBER SECVNDVS ET CAPITYLA EIVS P, pOSt Capituld IK- CTPIT LIBER SECVNDVS PR, de expulsioneAdae de paradiso in capitulis R(υ) 1 xpulerat B paradisi. (a eras.) H 8 morte H gustari Hv 4 diuene (corr. m. 2) P ten sentiam (ten a Hgustaria (CON\'.m.2)Psentiam(tena m. 2) P dampnos caeperat P (in marg. susceperat m. 2) aententis B 5 dampno .Pv, damnum RH (sed ef. v. 5) ueniens v humana ueniens progenies H 6 conditione P soccombens P 7 post homicida rasura 4 uocabutorum in H Ille—homicida om. r 8 fidelis et P 9 et aeterni H 10 petiit (m. 1, corr. 2) % H cladesq; P, clandemq; H 11 sunt coepit P corr. m. 2 12 qui P uitae spetiis (corr. m. 2) H utte P corr. m. 2 13 senescentae H 14 ecnam (x a m. 2) P consors H so: (s a m. 2) P )
198
extrema inreparabilis horae supremis cursibus occupata, licet serum nequaquam tamen declinaret interitum, longamque temporum per aetatem uita breuis existens nihil esse diutinum, quod fine clauderetur, ingemeret.
nec huic malo remedium spes ulla promitteret adfuturum, sed primi terrigenae meritum sepulchrale cunctas postremi quoque germinis nationes auida : passim fauce sorberet, nisi pius ille rerum creator et conditor, cui proprium est ueniam delictis infundere quam poenaliter inminere, fabricam sui operis ab ipso debilem fundamento firmius per eundem rursus lapidem dignaretur erigere, ne uidelicet imago quae ad similitudinem Dei facta fuerat uiuens dissimilis haberetur ex morte, munusque uenialis indulgentiae largiretur ac pomis, quae parentes acerba uorauerant, filiorum obstupere dentes arceret donaretque mitissimus ac placatus ut unde mortem peccata contraxerant inde uitam pietas renutriret inmensa, ac uelut rosa suauis atque mollissima de spinoso cespite nascitur nil laesura matrem, quam gratia iucunditatis obscurat: ita de stirpe nocentis Euae Maria sacro ueniente cum lumine primae uirginis luem sequens uirgo di-I [*]( 1 inaeparabilia H ore P suppremis RH (ae), supmis (p ex m) P 2 Bernom H inclinaret P longnamq; Pi 3 eristens brenis v uita bre uis (bre a m. 2) P post diutinumI rasura 3 litt. in H 4 quod om. H, qui v, quum Gall. nec (c a m. 2) P 5 DB RESTAVRATI0NS HVMANI GENERIS PBR XPM R, om.li D I X terriginae H 6 sepulcra∗∗(corr. m. 2) H, sepulcralej P 7 sorberet] *sequitur inscriptio in H p*ius H 8 delictisI ueniam P quem P 9 debilem Pv, debili B, debilis H 10 lapidem rnreus Hv 12 uinenfdissimilia P indulgentia P 13 pom.. quae pa∗∗∗t∗s H, poma quae patres v acerua j filior■I H Juorauehnt o∗pt∗ere (corr. m. 2) H uorauerunt v ob- J stupere R, obstupuere Pv, obstupescere coni. Arev. 15 uita* (m, tras.) pi*tas ∗enutriret B uitae - enutriret v 16 immensa R1\' corr. m. 2 ac scripsi, q̄; i corr.pa.2aoscrėpei,o R,quoq:H,etvneladI PH adque H °mellisaima P 18 iocunditatis PRH (corr. uenlente m. 2) sacro ctl R s. I m. 2 seuae H 19 lucem PH, )
199
lueret, ut quia prior natura uitiis inquinata durae necis fuerat condicioni subiecta, nascente Christo per hominem homo quoque possit renasci per Christum, originalis maculae foeditatem uetusti corporis innouatione positurus.
Haec postquam prophetica saepius nox praedixit et Gabrihel archangelus Mariae iam praesentia nuntiauit, mox puellae credentis in utero fidelis uerbi mansit adspirata conceptio prolesque siderea nascendi sub lege delituit, quae cuncta suo nasci nutu concessit. tumebant uirginis sinus, et fecunditatem suorum uiscerum corpus mirabatur intactum. grande mundo spondebat auxilium feminei partus sine uiro mysterium, quando nullius maculae naeuo fuscata tenso nutriebat uentre praecordia, genitoris genetrix mox futura.\'
NODUS interea mensis effluxerat et decimi lumen iomortale radiabat claruitque fetu uirgineo spiritalis gratiae manifesta promissio: et uerbum caro factum est et habitauit in nobis, id est, habitauit in homine, cuius se dignatus est carne uestire. infans namque paruus ac maximus, membris [*]( 16 Ioh. 1, 14 ) [*]( 1 ut quae υ ne durecis P dure (m. 1, ę m. 2) H 2 con- » ditioni* (s eras.) R, condicione P subiecit H p** H 3 possit PH, posset B* origenalis H faedititatem H 4 uetustati υ possitarns P 5 VBI SCAE MARIAE ANGELVS LOQVITVR R, DE CONCEPTV BEATAE MARIAE H, a prophetis saepius praedicto add. v 6 angelns praesenti anontiauit H, praesenti annnntianit υ7 asspirata B, a*spirata H 8 dili∗tuit H quia P (que corr. m. 2) 9 tumebant uiscerū (eorr. vt. 2) H feconditatem P 10 uisce P\' iustorum a m. 1 fuisse uidetur intactum] DE PARTV BBATAE MARIAE ET ANGELORVM IS XPI NATIVITATE DNM LAVDAKITVM GRATVLATIONE H 11 sin* uiro (e a m. 2) P quae v 12 nutriebatur v 18 genitrix P 14 VBI COMPLETI SVKT DIES KIVS VT PASERET B, VBI COMPLETI BVNT DIES ETVS H, De partu beatae Mariae et Angelorum in Christi natiuitate v 15 radiebat H claruit v foetu PB (ex corr., fuit fie?) spiritalis (a a m. 2) R 16 et Verbum b 17 idem H dignatus (s a m. 2 in ras.) H 18 uestire PR, uestiri Hv namque om. b acj et P )
200
scilicet exiguus, deitate praecelsus, per hospitalis templi sinceram defluens castitatem, non laesit corpus abscedens, quod non laeserat cum uenisset. uere diuinae generationis est hoc secretum: testis uirginis partus ostenditur qui materni pudoris custos ingressus clausis uisceribus et conceptus est et creatus. quae nouae lucis illa tunc claritas mundi totius oras impleuit! quae caelo laetitia! quis ille nitor effulsit, cum Christus splendore sidereoό, uelutsponsus procedens de thalamo suo, Mariae processit ex utero! cuius ita species diuina uidebatur gratia praenitere, ut Dauiticus ipsum psalmus ita pronuntiet: speciosus forma prae filiis hominum diffusa est gratia in labiis tuis, et cetera. bene autem prae filiis hominum speciosum forma definiuit, quia licet humanae susceperit incarnationis effigiem filiumque hominis in euangelica praedicatione saepe se dixerit, peccatum nos tamen originale foedauerat, quod ipse non habuit qui suae nos natiuitatis puritate mundauit.s o pietas clemens et facilis ad salutem ! ne nos iugum diuturnae premeret seruitutis pro condicione peccati, Dominus serui membra suscepit. audiamus uocem Pauli dicentis Apostoli: semet ipsum exinaniuit formam serui suscepit, et cetera, quique cuncta uestit ab origine mundi nascentia pannis inuolui sua passus est
[*]( 8 cf, Psalm. 18, 6 11 Psalm. 44, 3 20 cf. Philipp. 2, 7 ) [*]( 1 etiguie H hospitalitatis P, hospitales H 2 qui v * 3 lacesserat P corr. m. 2 cam om. H 4 sacramentum] alib secretum inmarg. B 5 conceptis (m. 1, -us m. 2) H 6 creatus 11 cf. Paschasium Radbertum de partu Virg. p. 1385 M., nee creatas P; couceptus et creatus est v 6 hortis P 7 laeticia 4 II 3 siderio H uelud PH thamo B 10 gratia om. υ p l//// H, praeminere cum glossa in margine al. praenitere v ipse p salmus (p a m. 2) H pronuntiat H 12 autem om. v 13 forma om. υ (cf v. 51) 14 filiumqui P 15 sepe purlt,- « dixerit H 16 fedauerat P, fędauerat B 17 -munda ũ (purit et ū a m. 2) H pietas] e in ras. m. 2 H 18 praemeret H 21 oertit B\' 22 inuolui] i, a m. 2 H ) 201
membra, et cui caeli paruus est limes, terra deficit, maris unda non sufficit plenus mansit in corpore puerili, modico Deus recubans in praesepi.
SaIue, parens optima, tanti regis puerperio consecrata, qui supernis ita iugiter dominatur et infernis, ut eius imperium, potestas et nomen nec initium nouerit habere nec finem, quae beati uentris honore conspicuo simul et mater esse probaris et uirgo. cui nulla penitus aequalis femina reperitur, quae tuum decus similiter praecesserit aut sequatur: sola placens singulariter Christo nulli compararis exemplo.
Tunc angelici iucunditate sermonis pastores primi gregem suum nocturnis uigiliis reseruantes natum Dominum cognouerunt, ut et pastoribus pastor mundi claresceret et inter greges agnus genitus appareret. igitur ut euangelicus sermo testatur, ita pronuntians: et subito facta est cum angelo multitudo militiae caelestis laudantium Deum et dicentium: gloria in altissimis Deo et in terra pax hominibus bonae uoluntatis. ostendit Euangelistae fidelis assertio, de cuius ageretur hic regno, quando caelestis militae multitudo Deum laudat in Christo, ut licet humana fuerit pro matris condicione creatio, deitatis tamen una communio Patrem cognosci demonstret in Filio. dicebant ergo: gloria in altissimis Deo. utique in altissimis gloria Dei permansit, unde Christus ueniens non recessit. et in terra pax hominibus bonae [*]( 15 Luc. 2, 13. 14 ) [*]( 1 caelam υ limes (es ex is corr.) B, limis PS defecit P 2 sufficiat H 8 eu rebans (corr. m. 2) R 4 LAVS SCAE MARIAE B 5 supernas (corr. m. 2) H infinis P, infimis R, infernis scripsi eam frenis H et infimin dominatur υ 8 repperitor H 9 decem P se∗∗atur H, signatar v (sequatur coni. GaB.) 10 nullo B 11 VBI PASTORIBVS NVNCIAT\' AB ANGELO R iocunditate PB, Mcunditate H, facunditate v 12 serrcu uantes n 14 apparet (re a m. 2) H euangeliis H corr. m. 2 17 dum P 19 dec\' P 22 demonstrat b filia Col. Par. )
202
uoluntatis. terram credendum est homines nuncupari, de qua sumus Domino fabricante plasmati, qui Adam increpans dixit: quia terra es, et in terram ibis. tunc enim terra nostra pacem meruit post illud bellum ferale quo cecidit, quando Christus terram nostrae carnis adsumpsit. nam si terram in hoc loco campos arbitremur dictos et montes, quam pacem potest habere uel praelia muta moles et pigra? in homines ergo specialiter pax illa descendit quos bonae uoluntatis capaces inuenerit, ut ubi studium sinceri propositi renum scrutator et cordis esse conspexerit, illic domicilium suae delectetur instruere mansionis. pax est enim et ratio melioris arbitrii contra spiritum carnis non fauere certamini, sed utramque materiem concordi iugiter puritate cum spiritus dominatione seruare. nec debemus tantum de carnis inbecillitate diffidere, ut de caelesti uideamur auxilio desperare. omnipotens enim Dominus Iesus Christus, qui Dei mediator et hominis adprobatur, ut excusationem nobis corporeae fragilitatis auferret, studium nostrae tantum uoluntatis inquirens, perfectionem boni operis suae maiestati seruauit. apostolica namque doctrina sic explicat dicens: uelle adiacet mihi, perficere autem bonum non inuenio, quia uidelicet nostrum est bonum uelle, Dei perficere qui pacem suam hominibus bonae uoluntatis infundit. diuinus deinde sermo prosequitur dicens:
[*]( 3 cf. Gen. 8, 19 17 cf. Tim. 2, 5 21 Rom. 7, 18 ) [*]( dou. 1 terra credum (den a m. 2) P, terra crededum H homine H corr. m. 2 3 et om. v enim om. v 4 in terra P iUum (m. 1, corr. m. 2) B quod (m. 1, corr. m. 2 quo) R, quod H, quo v 5 terram 8. l. P* 6 arbitremur (corr. ex ae) R 7 m∗ta H (n eras.), mutata v 9 quod P innenit P 10 renun v 11 delecteraur B 13 utramque materiem PH, atr.mque ma∗∗∗∗∗m H (fuit materiam), utrumque manentem v 17 Dei et hominis mediator Hv approbator H 18 auferret H (an fere eras.), auferat Par. Gall., offerret Migne 19 tantum nostrae v suae om. P 20 maiestatis H 21 adiacens mihi eet υ22 belle re P 23 perfice (re a m. 2) P suam (corr. m. 2) H post n bominibus rasura 1 uerbi m B 24 deide (n a m. 2) B ) 203
Cum ergo natus esset Iesus in Bethleem Iudae, in diebus Herodis regis, ecce magi ab oriente uenerunt Hierosolimam dicentes: ubi est, qui natus est rex Iudaeorum? uidimus enim stellam eius in oriente et uenimus adorare eum. audiens autem Herodes rex turbatus est et omnis Hierosolima cum illo. et congregans omnes principes sacerdotum et scribas populi sciscitabatur ab eis ubi Christus nasceretur. at illi dixerunt: in Bethleem Iudae. sic enim scriptum est per prophetam: et tu Bethleem, terra Iuda, nequaquam minima es in principibus Iuda. ex te enim exiet dux, qui regat populum meumlsrahel. tunc Herodes clam uocatis magis didicit ab eis tempus stellae, quae apparuit eis. et mittens eos in Bethleem dixit: ite et interrogate diligenter de puero. et cum inueneritis, renuntiate mihi, ut et ego ueniens adorem eam. conuenienter scripturarum sanctioni concordans Christi natiuitas ab oriente fulgebat, quia implet quod Zachariae designat oratio: uisitauit nos oriens ex alto. nam et Dauiticus similia continet psalmus: in sole posuit tabernaculum suum cetera. per solem uero significat orientem, de qua regione semper oritur dies. quid igitur, Herodes, astutius furis? quid dementer insanis? Christum siquidem lingua [*]( 1 cf. Matth. 2, 1 sq. 20 Luc. 1, 78 21 Psalm. 18, 6 ) [*]( 1 DE EO QDXPSIN BETHLEEM NASCERET\' B, De stella magos ad Christum ducente et mysticis eoram rebus v esset] t a m. 2 in ras. H Iudęae B 8 hiernsolimam H 4 Iadeoram R 5 orieatem H 6 hierosolimi H 8 sciscitaait υ10 Iud∗ę B, Iuda H 11.12 Iadae P reget H Par. 16 illos Hv Bethleem dixit in ras. B 17 adorare P 18 scripturam H1 (corr. m. 1) sactioni (corr. m. 2) H concordatis P 19 qui∗ H, qui v 22 sole v 23 astutius Hartel, sautius P, socius B1 alib saucius in mg., acutius v, post Herodes rasura in H (acutiuB ?), fort. saeuius cf. 205, 15 24 ipm H (in mg. a m. 2) )
204
profiteris, corde persequeris mentemque tetram et nebulosae caliginis obscuritate damnatam iucundi uultus serenitate dissimulas. Christum namque mandas inquiri non adorandum religione quam fingis, sed necandum fraudibus quas moliris. erras nimis et falleris illum credens tibi succedere, qui regia primus dominatur in sede, qui nec succedit penitus nec decedit, sed aeternus solium suae possidet maiestatis, legemque legis ac neglegis qui regi regum tua regna minitaris. caret uerbis haec culpa, caret excusatione perfidia: hunc enim conaris extinguere, quem te promiseras adorare. minus forte deliqueras, si de Christo nihil quaereres, quatenus homicida. tantum uelut ignotum hominem persequendo, non etiam sacrilegus esse Deo uidereris offenso. nonne legeras eum Dauitico cantico sic monentem: nolite tangere christos meos et in prophetis meis nolite malignari? cum ergo diuinae praeceptioni parere necesse sit, ut neque christi eius neque prophetae maligna quicquam inprobitate sustineant, quia uidelicet spiritali consecratos unguento nefas grande sit contumeliose tractari: quale nomen habebit hoc crimen, at ipsum Dominum Christum, a quo christi sunt nuncupati, ipsum uerum prophetam, a quo uerax prophetia descendit,
[*]( 14 Psalm. 104, 15 ) [*]( I 1 pf∗teris (e eras.) B p∗∗ sequeris H, prosequeris Col. Par. nebalosa P 2 damnatum (m. 1, corr. m. 2) H iocundi RH uultisHcorr.m.,24religionirPneccandomP5falles de: - H (e ex i corr.) succere P 6 dominantur H, domina B n I paenitus H 7 qtertias P corr. tn. 2 possedet (corr. m. 2) H legemqaae H 8 neclegis H 8 corr. m. 2, negis B min∗∗ar∗∗ H, minaris v 9 hinc P 10 extingere H corr. m. 2 promiserat H corr. m. 2 delinqaeres RΗυ 11 nil P 12 uelad o r ignitam H corr. m. 2 18 uideretu (r a m. 2) P, nideris υ offenso] so in ras. B non"* (ne a m. 2) P, non H 15 cur r 16 pcepcioni H pareri P 17 sustineam υ 19 contameliore H 20 noncupatiq; P (q; exp. m. 2) 21 uero a pfetam H ) 205
tuis ambias dolis interfici? nonne Dauid, mandatis Domini seruientem, debuisti sectari, qui Saul in speluncam, qua latebat, ingressum dum cogeretur extinguere [ita respondit:] absit a me omnino hoc, mihi non contingat a Domino, si fecero uerbum istud Domino meo, christo Domini mei, ut inferam manum meam in eum, quoniam christus Domini hic est. et ille quidem pepercit inimico se uolenti perimere. tu autem insidiaris Domino, qui mundi natus est ad salutem. quodsi nullis ut immemor ueterum tangebaris exemplis, ob hoc saltim parricidalis conatus debueras arma relinquere, ne sceptri quod gerebas deiceres potestatem, qui unctus agnosceris persequens unctionis auctorem. ne tamen nominis tui cruenta perfidia tanti sceleris a satietate discedat, sub honore crucis aetherio, sed crimine tuae gentis inferno, quod frustra saeuiens tu moliris Herodes alius post uidebit.
Euangelicum ergo sequens ait ita capitulum: qui cum audissent regem, abierunt. et ecce stella, quam uiderant in oriente, antecedebat eos, usque dum ueniens staret supra, ubi erat puer. uidentes autem stellam gauisi sunt gaudio magno ualde, et intrantes domum inuenerunt puerum cum [*]( 3 cf. I Beg. 24, 7 16 Matth. 2, 9 seq. ) [*]( - ci 1 tuis s. I. P* ambignas donas intfiq; P corr. m. 2 2 aeruientem om. H debuistis P spelunca BH in qua Par. Gall. 3 cum ita cogeretur υ (dum Col.) cogetur H ita respondit om. PR3, fort. abait (ait) 4 non] s.l. H* 6 quia υ ipxpf P 8 perhimere P ineidiaueris H mundo H 9 qui 6 si n immemor PR 10 ib B salutem P ab hoc—parrictdali conatu H 12 agnoscens P persequeris B auctori H (n. 1, 8 corr. m. 2) nec tamen P Col. Par. 18 sacietate R, satiaetate H corr. m. 2 14 infer*o H, infero v 15 qu.e H, quo P ui saeriens P puidebit P 16 DE MAGORVM MVNERI- BVS RH, De adorato a Magis Christo et muneribus oblatis υ Euagelicum R corr. tn. 2 20 au stell am gauisi B am a m. 2, stell in ras. )
206
Maria matre eius et procidentes adorauerunt eum et apertis thesauris suis obtulerunt ei munera: aurum tus et myrram. quid est hoc, ut praecederet eos stella quam uiderant, nisi ut ducatum parui sideris intuentes materiem pleni luminis inuenirent? adorauerunt autem quia uere uenerant adorare, quod Herodes se mentiendo facturum non meruit obtinere. nisi enim ueris adoratoribus Deum non conceditur adorare, sicut ipse Dominus noster ad Samaritanam mulierem locutus est dicens: uos adoratis quod nescitis; nos adoramus quod scimus, quia salus ex Iudaeis est. sed uenit hora et nunc est, quando ueri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et ueritate. nam et Pater tales quaerit, qui adorent eum. licet ergo Dominicae uerba doctrinae manifesta sint et aperta, quod Deum nisi ueritas non adoret, debemus tamen uim sermonis diligentius perscrutari, quid sit uenit hora et nunc est, quando ueri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et ueritate. arbitror itaque iuxta sensum, quem meae Dominus paruitati largitur, quod per significationem praesentis temporis, quo se palam mundo monstrauit, in se Patrem dixerit adorari. sic enim sequentibus patefecit alloquiis dicens: iudicium omne dedit Filio, ut omnes honorificent Filium, sicut honorificant Patrem. magnifice uero postquam dixit in spiritu, adiecit et ueritate, quoniam spiritum Dei gerentes ueritas sequitur, alienum fallacia
[*]( 11 Ioh. 4, 22 b. 22 cf. Ioh. 5, 22 s. ) [*]( 2 optulerunt R2H 3 myrram PRH 4 nis1 nt P corr. m. 2 paruis P 5 matheriam H 6 quod—optinere] in marg. atn. 2 H 7 dominum BH 8 -reditur Hcam.2 11 ora H 12 adhorabunt H 13 querit adoratores P 15 Dominum n sermone a H1 corr. m. 2 16 persorutaq; P corr. m. 2 qui sit H" 18 me H 19 deas υ 20 mostranit H 21 dix B (cf. Zinkii de Fulgentio mythographo diaputationem p. 48) adorare H alloquiis PBH 22 ut omnee honorifioent Patrem H sicut honorificauit Patrem Col. Par. 25 in spiritu H aequitur] r ex 3 P a.lienum (1 eras.) H fallatia H. ) 207
comitatur. declaratur et aliud in hac magorum persona mysterium: per illos namque gentiles et aduenas ad se Dominus noster Iesus Christus ingressos gratiam futurae legis ostendit, quod omnibus ad se gentibus ueniendi aditum iam pararit. ita enim et per prophetas suos et per se ipsum noscitur elocutus. per prophetas quidem licet saepius ista praedixerit, Dauitico tamen testimonio sic explanauit: Dominus dixit ad me: Filius meus es tu, ego hodie genui te. postula a me, et dabo tibi gentes hereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae. mirabilem gentes hereditatem dixit, quia per noui gratiam testamenti Domino parabatur adquiri. per se autem ipsum in euangelio tamquam bonus pastor ita promisit: et alias oues habeo, quae non sunt ex hoc ouili. et illas oportet me adducere et uocem meam audient et fiet unum ouile et unus pastor. nec deuotionem munerum diuino caruisse nutu credamus. nam per illas species merito uariae significationis oblatas Christi potentia patuit declarata. aurum namque diligentius inquiramus quid pronuntiet adtributum? sine dubio tam praeclara materies et opulentia metallici
[*]( 7 Psalm. 2, 7 s. 13 Ioh. 10, 16 ) [*]( 1 aliud om. v, aliu d H2 fuit alia 4 uenienti PH, uenientibos v a«ditum (n eras.) B pareret B 5 per om. H Par. et se ipeum Col. locutus Hv 6 praediierit PRH Par. Gall., praedixerat. reU. ed. dauitice ***** (tamen eraa.) P 7 teatimonios aic P corr. m. 2 planauit PB dñs dñs P 8 po- B stola H 9 et—mirabilem om. v, fere eras. in H geetea P a corr, 8. 2 10 mirabilēs P, mirabiles B 11 que—parabatur B eorr. m. 2, qui - parabantur v 12 parabantur (?) P se aut ipsum PB ipsum autem H autem om. v 14 hoooouili Pouil1 Iicorr.m.2meddncereH15audiaatPcorr. P ouile B corr. m. 2 medducere H 15 audiunt P corr. m. 2 16 nam P corr. m. 2 18 deccreta P 19 si dilia gentiaB v pronunet a*tributum H corr. m. 2 20 dubie P tam om. H opulentam H, opulenta v ) 208
splendoris inradians utpote regi memoratur inlata. sed et in hoc rege duplicem fatemur esse substantiam: Christus enim et spiritaliter regnat in caelis, et carnaliter natus est rex Iudaeis. turis autem munus, quia religioso libamini illud olim proficiebat incensum, Christo datur ut Deo; myrra uero, quia tumulandis est apta corporibus, humanam morituro per carnem sepulchralem traditur ad honorem. ipsa quoque trinae quantitatis oblatio cultum catholici dogmatis pronuntiabat ex numero, quippe Deus omnipotens, qui praesentia praeterita conspicit ac futura semperque manet mansit iugiter ac manebit, triplicis in sua deitate uirtutis in eorum temporum cursu rerum omnium posuit fundamentum, quamquam praesentia sub eius oculis semper uniuersa consistant, qui nec uetustatis senium nec iuuentutis suscepit incrementum, sed qui semper quod est idem esse non desinit. nam potestatis suae nomen excelsum Moysi sollicite perquirenti, ut Israhel populo nuntiaret, de flamma rubi non ardentis hoc edidit: ego sum qui sum, et dixit: sic dices ad filios Israhel: qui est misit me ad uos. in euangelio nihilominus ad Iudaeos Abraham sibimet praeponentes antiquitate sic inquit: amen amen dico uobis, antequam Abraham fieret, ego sum. uide distantiam utriusque substantiae, Deum discernentem et hominem. de Abraham dixit: antequam fieret;
[*](17 Exod. 3, 14 20 Ioh. 8, 58 ) [*](1 utpote (0 ex u) B et om. n 2 regi P, regem H esse fatemur H 3 specialiter n 4 turris H autem om. n b quia Pv, quo R, qua H regiose P corr. m. 2 libamine R 5 Christi datum Deo H 6 quae v tumulandis] is ex usH 7 post sepulchralem ras. 3 uerborum in H sepulcrali lege b 9 quippe qui n praesentia om. υ 11 in *** (sua? eras.) H una υ deitate* (s eras.) uirtu (r corr.) P 12 praesentiam R 13 quin et P ne uetuetatis Col. I. 14 susoepit B corr. m. 2 qui scripsi, quia PRH, quod v 15 non P 16 sollite I, solli∗∗te H isrlP, Israhel H, israhelitico B, Israeli v 17 rubi ardentis Par. Gall. Ârev. 18 dic** filiis H 20 praeponentis H 23 de om. b. ) 209
de se ipso non dixit ego fui, sed ego sum, quoniam diuinitatis esse est non fuisse, quae uiua semper aeternitate consistens. nec initiis oritur nec terminis explicatur. tempus enim a Deo est, non Deus a tempore.
Lectionis itaque sermo prosequitur: et responso accepto in somnis, ne redirent ad Herodem, per aliam uiam regressi sunt in regionem suam. debemus igitur imitari nos etiam magorum facta, fidelia, et sicut illi somnio crediderunt, nos euidentissimis aspectibus iam credamus, quatenus qui Christum signo crucis praelucente repertum meruimus adorare eidemque de thesauris nostri cordis munera trinae laudis offerre iam minime reuertamur ad huius mundi principem, qui nos ante seduxerat, deceptorem, sed priorem semitam relinquentes per illius callis secreta pergamus, qui ad caelestem patriam gressus dirigit confidentum..
Dehinc talia per ordinem gesta narrantur: tunc Herodes uidens, quoniam inlusus esset a magis, iratus est uidens et mittens occidit omnes pueros qui erant in Bethleem et in omnibus finibus eius a bimatu et infra secundum tempus quod exquisierat a magis. igitur a magis, quos crediderat inludendos, inlusus dissimulatos motus ira praecipiti rex impius publicauit, si Y [*]( 5 Matth. 2, 12 16 Matth. 2, 16 ) [*]( 1 se om. H 2 est om. P uia υ 3 conssistens H n 5 QVID SIGFIET PER ALIAM REDIRE TIAK B ressponso P somno H 6 eum ad H haliam H 7 renerai PH υ 8 aetiam H r magorem H corr. m. 2 omnino H, somno υ 9 quatinus P 10 praelacentem n ad*orare H (h eras.) 11 tesauria P 14 pgem∗us H quia d P i5 diligit P, dirigit H git a m. 2 confitendo Hv (confidendo Par.) 16 dein H p. o. talia gesta υ 19 ab imatu R 20 ezquesierat P, audierat H audi fere eras. 21 magis] DB NECE INFANTVM R, De saeuitia Herodis et nece paruulorum v, quae a uerbis Tunc Herodes etc. cap. incipit (cf. c. 6) quod B a magis inludendos H 22 dissimulatas H puplicauit H ) [*](X. ) [*](14 )
210
regem dici conueniat, qui nec pietatem tenuit, nec suos regens animos temperauit, sed tamquam leo saeuissimus et cruentus, cui si tener quiuerit forsan agnus auferri, in totum parui sanguinis gregem impetus ferinos exercet pecusque mollissimum mandit, lacerat, decerpit, extinguit; stant eminus fetae miserrimae pignora uocantes frustra iam perdita crebrisque balatibus inanes auras exagitant: sic Herodes Christo stimulatus ablato paruulorum cateruas elidere sanguinulenta non destitit tyrannide. quonam, rogo, crimine simplex morti turba succumbit? cur qui uixdum modo sunt geniti, digni sunt iam puniri? furor est in cruento rege non ratio, qui primis uagitibus inimicus et innumerum patrare nefas adgressus, puerilis milia mactauit aetatis unoque luctu tot simul genetrices orbauit. haec effusam uultibus comam miseranda dilacerans crinalis damni foeditate nudum uerticem sauciabat, illa madidas lacrimosis imbribus genas unguium proteruitate sulcabat, duris alia pectus sanguinulenta uerberibus, infelix mater nec iam mater super unici gelidum corruens cadauer extincti per abscisas uberum uenas lactis copiam cum cruore fundebat. nemo calamitatis illius tam uarias tamque multiplices potest imagines expedire, ubi diuersis generibus lamentorum dolor aderat non diuersus. quis tibi sensus, quaeue fuerit mentis
[*]( d i 1 di* (q; eras.) P suoregens P s a m. 2 suos om. H 3 cuius itener P tiner ex tener H2 praui R 5 stante minus H foete P, foetae B, faetae H 6 misserimae P, mir serrima H, miserrime v (miserrimae Arev.) crebis P r a m. 2 7 bala∗tibus H aares PH erodes∗∗∗ zpo(stin eras.) P 8 parnoram P cateruaa] e a m. 2 H sanguinolenta B 9 quaenam H corr. M. 2, quaenam H 10 modos P 11 fororem in H 12 adgressua H1 eort. m. 2 13 genitrices H ni a m. 2 15 damna P 16 dnrns P 17 pestus P saagninolenta B, sangninolentum v mater caedebat a 18 iam modo Hv mai **** H conruens H1 corr. m. 2 per erat. m H, om. υ 19 abscissas v 20 tam P uaries H si tante P corr. m. 2 22 non dinersus dolor aderat P sensusq; fnit H fuit v ) 211
intentio, non iam tyranne, sed lanio ? quos fremitus eructabas accensus, cum insontium uulnera paruulorum ex arce summa prospiciens uastum pelagus lacrimarum cerneres inundatione collectum? inter necatos tamen infantes, quos occubuisse certum est non perisse, quam quam Christus afuerit, absens esse non potuit, qui periculis sanctorum semper insertus, alienis pro se corporibus inrogata pio motu sentit ipse supplicia.
Cumque iam aetate proficiens annos duos gereret supra decem, cuius numeri de carne traxerat quantitatem, aeuum scilicet temporale humana ratione percurrens, senioribus seniorem sese prudentia, magistris magistrum pandebat esse doctrina ut, legis suae manifestus interpres quantus esset, inferior demonstraret.
Nec post longam temporum moram (quaenam potest esse temporibus, quae uolucri cursu fugacia nondum ueniunt, iam recedunt) ut euangelista significat, ipse Iesus erat quasi annorum triginta, ut putabatur filius Ioseph. praeclare nimis utrumque uerbum quasi et putabatur diuinitati seruauit; sicut enim quasi triginta uidebatur annorum, cum sit aeternus, ita Ioseph filius putabatur, [*]( 16 ef. Luc. 3, 33 ) [*]( 1 quo. (d eras.) H ernctaabus B 2 sontium Par. unlnerū P 3 cerneres] es ex is B 4 necator (f a m. 2) P 5 afuerit xps absens ēe n. fuit R1, ēe n̄. de fuit corr. m. 2 6 po- [)alaeritxpsabseDseen.fuit R1,ēe n.fuitcmт.../J6potait Ην, fnit PB sanctorum-sentit in mg. add. m. 2 P 7 in se Ην 8 DE DOCTRINA XPI cv̄ ESSET ANNORVM XII RH, De doctrina ac magisterio Domini duodeoimo anno ν Cam Hv proficies P n a m. 2 dno P gerere* B i a m. 2, gereretet P 10 silicet H c a m. 2 temporalem P 11 ee prudentiamagistrum ee doctrinae B doctrinam P 12 esset om. B inferior Hartel, interior libri 13 monstrat H1, monstraret eorr. e m.2 14 esse mora v 15 fugatia P, fugatia B, fugati H 16 Inscriptio post significat VBI XPS TRIGINTA ANNORVM BAPTIZATVR Å IOHANNE RH (omisso a Iohanne), de tricenarii baptiamo saluatoris v eI l 17 iam annorum v Iosep PH 18 el predare P cl a m. 2, le praeclare H ic a m. 2 19 diuinitatis v sic H 20 c. s. annorum aeternus H atnus P e a m. 2 Iosep P, Iosepb∗∗∗∗∗ H filius om. v ) [*]( 14* )
212
cum sit ex uirgine procreatus. tunc Iordanis ad fluenta baptizandus accessit expetens quod uenerat ut donaret, abluendus qui uenerat abluere. hunc Iohannes Baptista conspiciens, quem matris in utero senserat, dum lateret iam Christi conscius adfuturi, prophetiae munus exercens, licet loqui non posset, tamquam muti patris a silentio temporali descendens, proclamare coepit et dicere: ecce Agnus Dei, qui tollit peccatum mundi. cum dicit tollit, ostendit eum non habere quod tollit, quod quidem tulit non ut ipse gereret sed ut ipse deperderet. sicut tenebris nocturnae caecitatis ortum radiantis diei subito uidemus infundi, nec tamen caliginis tactu, quam decutit, splendoris sui gratiam lux amittit, ita Dominus Iesus Christus, humani generis delicta suscipiens non tenuit, sed fugauit. nam ut ignis metalla sordium consumptione clarificat, ita nos ab originali contagione sua bonus opifex flamma mundauit tunc inmaculatus aquas ingressus in se nostram lauauit iuluuiem nihil habens proprium quod lauaret. ipsos denique latices sacri corporis maiestate purificans beauit gurgitis famam, honorem Dominici baptismatis consecutam. senserunt tremendam deitatis undae praesentiam, pontus recessit a litore, fluuius remeauit in fontem. de quibus propheta cantitans haec designat: mare uidit et fugit, Iordanis conuersus
[*]( 7 cf. Ioh. 1, 29 22 PsaL 113, a 5 ) [*]( 1 baptisatu H, baptiiaturus ν 2 ablaendis P 3 ueniebat ν4 xpo conscius P s, corr. ex c 5 possit PH 6 mata B 7 ecoe qui v peccata v 8 qu∗∗i H2 qui ν 9 gerere\' -deperdere\' B 10 .. perderet (de a m. 2) H 11 quem n 14 ut om. P consumatione PB, consummatione H" e claricat B 15 contagio PH" bona H m. 1, bonus m. 2 opimex habundanter P mundauit (m a m. 2, f m. 1) B 17 ins luuium P e a m. 2, in∗luuiem B denique ex quoque H2 I 13 mag̣̣̣̣̣̣̣̣̣̣estate B corr. m. 2 bea∗∗∗uit gurgites H 19 lympham v senserunt cicutaB 8. l. m. 2 20 trem∗∗ndā (de eras.) B inde B 21 fůntem P corr. m. 2 ) 213
est retrorsum. quid est, mare, quia fugisti, et tu, Iordanis, quia conuersus es retrorsum?
Euangelioae leetionis ergo teitus ita prosequitur: baptizatus autem confestim ascendit de aqua, et ecce. aperti sunt caeli, et uidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam uenientem super se. et ecce uox de caelis dicens: hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene conplacui. consideremus attentius, quantum reueletur et in hoc loco mysterium. postquam enim Dominus de aqua baptizatus ascendit, mox aperti sunt caeli. quomodo mox aperti, cum Christo, cui super sidera semper est domus, numquam caelum uideatur obclusum ? sed arbitror, quantum pietas eius meis sensibus adspirare dignatur, quod ideo tunc aperti sunt caeli, quando Dominus ab aqua baptizatus ascendit, ut suis misericors doceret exemplis homini, cuius effigiem sumpsit, caelorum regna tunc pandi, cum meruerit spiritalis aquae consecratione perfundi. quod autem Spiritus Dei super eum in specie columbae descendit, ostenditur quanta sit eius bonitas, mansuetudo, simplicitas per uolucrem fellis amaritudinem non habentem. et ne corporaliter uisus esse nesciretur Deus, uoce Patris asseritur dicentis: hic est Filius meus dilectus, in quo mihi conplacui. praeclarus iste dilectionis affectus plenam catholici dogmatis continet firmitatem unamque Patris et Filii pronuntiat esse [*]( 3 cf. Matth. 3, 16. 17 ) [*]( 1 quod fugisti HBv 8 post prosequitur VBI CAELI APERTI SVNT B baptizatuI (us ex um) P 5 ei caeli B v 6 columba P colummens Hl corr. in mg. m. 2 9 attentius-enim om. H 10 dominus om. P baptizandus P B corr. 11 cum] sunt HBv 12 sẹṃp P semper est om. Hv caeli P, caeli B uidetur RΗν oeclusum B c, ex b corr. 18 ei P adspirare H corr. m. 2, aspirarePB14: n quaddo Pnam.f4dominusaвcendit11 aspirare PR 14 quaddo Pnam. 2 dominus ascendit ν 16 pandi* (t eras.) B, pandit H 17 consecrationis P 18 speciae P n a m. 2 19 ei P 20 uoluc.re H e ex t m. 2 21 patre uocis P aseritur H 22 quo. conplacui P, complacui/// H 23 plena B )
214
uirtutem. caritas enim, quae in Deo consistit, a similitudinis et aequalitatis spiritu non recedit. nam qui dixit sui lege mandati: diliges proximum tuum tamquam te ipsum, docuit diligentis et dilecti nullam fieri oportere distantiam. nam et in sequenti uerbo quod addidit: in quo mihi conplacui, intellegitur potestatem unius deitatis explanasse communem. plus est enim conplacui dixisse quam placui, quia conplacui conuenientiae uerbum est et geminae cernitur adhaerere personae. quod ideo uox caelestis expressit, ut et Pater in Filio et Filius conplacuisse uideatur in Patre. nam et ipso tam Paternae uocis quam Filii baptismatis uel Spiritus aduolantis congregato consortio trinitas uno fulsit ex Deo, quo dignus non meretur existere qui non numerauerit unitatem.
Tunc Iesus ductus est in desertum a spiritu, ut temptaretur a diabolo. et cum ieiunasset quadraginta diebus et quadraginta noctibus, postea esuriit. et accedens ad eum temptator dixit ei: si Filius Dei es, dic ut lapides isti panes fiant. igitur temptabatur a diabolo, fidei semper inimico. nemo enim manifestam sibi rem discutit, nisi qui, fallaci plenus ingenio, compertae ueritati non credit sicut ipse diabolus, qui postea [*]( .2 Galat. 5, 14 15 Matth. 4, 1 aeq. ) [*]( 1 enim om. H deo. H similitudinibus P bu exp. 2 legS HB 3 diligis PHl (corr. m. 2), diliges R i, m. 2 corr. 4 decuit B, sicuti P diligentius B corr. m. 1 7 dixisse-conplacni om. B 8 conuenientientiae P cernit ΗΒν 9 peraona P1 corr. m. 2 et om. B 11 ipse P 12 congregatio con- sortio H, consortio congregato b trinitatis PH ti trinitaa B fulsit (1 ex f) B 18 qui∗∗∗ numera∗∗it (er eras.) unitatem H, qui numerauit trinitatem v 15 VBI SE PERMISIT TEMPTARI A DIA- BOLO BH, Christum temtatum a diabolo ν d. est Iesus b 16 diaa bulo H XL PBHB 19 lapidesti B corr. m. 2 fiant y y panes H 21 sibi manifestam Hv ingenio plenus B 22 compto P, cdnpertQ B, comperti H postquam H )
215
quam Iesum paterni claritate sermonis Dei Filium esse cognouit eiusdemque potentiam singularem quadraginta diebus et quadraginta noctibus nihil uescentis expauit (licet Moyses similiter et Helias totidem dierum sustinuerint noctiumque ieiunium, sed illos alieno fultos auxilio quamquam suo merito nouerat haec fecisse, Iesum propria cernebat operari uirtute), spem repente uanissimam stultae temptationis arripuit, quia Dominus esuriuit. nec audebat adgredi diuinitatem, nisi mixtum uideret hominem. mox antiquas molitus insidias ciborum, inprobos dolos fallacia suscitauit adsueta demonstransque lapides, suas. magis epulas, serpens ait: s i filius Dei es, dic ut lapides isti panes fiant, quasi non posset hoc facere, qui tale iugiter opus exercens de saxeis terrae uisceribus producit segetem frugali uictu praegnantem et spicea messium densitate cautis nutrimento crescente panis uberem cibum de lapidum fecunditate largitur. sed maluit sapientia singularis gloriam mirabilis facti contemnere, ne repetitionem temptationis admitteret. Deus enim credentes suscipit, temptantes excludit. nam populus Israhel ob hoc legitur Deum offendisse quam maxime, quia beneficiorum eius oblitus, temptare ausus est eum, ut cum desperatione peteret epulatum. de quorum et Moyses in libris suis incredulitate non tacuit et Dauid ita memorans
[*]( 1 ihxm B 3 nil BB uescentis] s2 ex b H Moyses et Helias B 4 Elias r . sustinuerit n a m. 2 P 5 qaanquam . P fultos (o ex u) B 6 haec PHBx hoc (o corr. in §) R proprio R opera H uirtutem P 7 nanissimam a stulte P stnlte H1 8 esnriit P aggredi (g1 ex d) P, aggredi BH Bv myrtum m P nideret et PBH1; et om. Bv, fort. ei 9 antiquas P mo∗litus(1 eras.) B, moliturus coni. Hartel inprobum P, inprobos (o, ex n) R, inprobus H1 ũ corr. m. 2, improbos B, fort. improbus 10 adsneta P1 demonstransque] rans in ras. 2 H 12 hocfacere P 13 saxis R, sax∗∗s (ei eras. 2) H 14 fragili P spicea] i in rus. m. 2, e ex i corr. m. 2 H, spiceat (?) B 17 petitionem tmptatoris ΗΒν amitteret PR, ammitteret H1B, admitteret uel amitteret v i9 hoc H deum legitur RB 21 wpeteret (re cras.) P decorum P et om. Ην ) 216
breuiter explanauit: et temptauerunt Deum in cordibus suis, ut peterent escas animabus suis. et male locuti sunt de Deo et dixerunt: numquid poterit Deus parare mensam in deserto? et cetera. quid enim illi potest esse difficile, qui pro inmensa rerum omnium possibilitate uocatur omnipotens? respondens ergo Dominus Satanae sic dixit: scriptum est: non in solo pane uiuit homo, sed in omni uerbo, quod procedit de ore Dei. apta nimis et competens data est inimico responsio. nam percunctanti, si filius Dei esset, uelut homo respondit, quatenus per eum potius uinceretur, quem uidebatur adgressus. quo audito fractus et debilis, arma tamen audaciae non deponit. et duxit illum diabolus et ostendit illi omnia regna orbis terrae in momento temporis et ait ei: tibi dabo potestatem hanc uniuersam et gloriam illorum, quia mihi tradita sunt, et cui uolo do illa. tu ergo si adoraueris coram me, erunt tua omnia. quid mirum, si peruersa locutus est miser, qui ne rectas uias incederet serpentis torti sumpsit effigiem, regni fragilis et caduci Christum aestimans cupiditate contingi, qui ualidum potius et aeternum suis uenerat conlaturus? aut ille diuitias dignaretur saeculares adquirere, qui docere uenerat ut perirent, monstrumque caelo deiectum adoraret, cui thronus est caelum, terra subpedaneum, mundus omnis obsequium,
[*](1 Psal. 77, 18. 19 7 Matth. 4, 4 13 Luc. 4, 5-7 ) [*]( 1 explicauit B 3 * dixerunt P & a m. 2 4 poterat B 6 autem Pv 8 uiuet P 9 de ore] supra m. 2 P 10 percontati P 11 quatinos H cum P 12 adgressus P1H1. B factus B audatiae R1H 13 dux̄ (x in ras.) P ei ν 14 im P 16 traditae sunt claues H qui B 17 uoluero B adoraueris me corā P 18 locutus .è. sit H, locutus sit B, sit locutus v .19 nec rectas H (rcetas in ras. m. 2) incedere H serpentas (in ia corr. m. 2) P, serpenti B effigiem sumpsit v 20 n ∗estimas (n a m. 2) B di cupitate R 21 conlatu ∗∗∗rus B aut] putarem legendum An cum interrogatione Arev. 22 diuitias (s s m. 2) H dignaret** H saeculares dignaretnr ΗΒν 24 suppedaneum B ) 217
quem nullus audet aspicere et cunctae submissis uocibus laudant super sidera potestates. at iterum Dominus eum tali responsione confundit dicens: scriptum est: Dominum Deum tuum adorabis et illi soli seruies. adhuc ex humana cernitur respondere persona dedignatus scilicet infirmum rebellem uirtute maioris potentiae subiugare, licet huius quoque uerbi liuor ille uipereus congressione deiectus nondum posuerit temeritatis ingenium, sed trisulca linguarum uibratione confidens contra uictricem Trinitatis manum tertio caput erigit sauciatum. tunc assumpsit eum diabolus in sanctam ciuitatem et statuit eum supra pinnaculum templi et dixit ei: si filius Dei es, mitte te deorsum, scriptum est enim: quia angelis suis mandauit de te, et in manibus tollent te[, ne forte offendas ad lapidem pedem tuum]. o quantum caecitatis atque caliginis nigro semper dominatur in pectore, mensque tenebris propriae malignitatis obscura nescit indeprehensam custodire fallaciam! ecce dicens si filius Dei es, ostendit hoc se nescire. cum quaerit dicens iterum angelis suis mandauit de te, confitetur hunc esse, quem cernit, sed ancipitis usus uarietate sermonis simulator ac dissimulator inuentus, mendax suis artibus adprobatur. nec solius fallaciae, sed etiam stultitiae domus est cor malignum. quid enim poterit ineptius
[*]( 3 Luc. 4, 8 10 Matth. 4, 5. 6 21 cf. Sallust. Cat. 5,4 23 cf. Prov. 12, 23 ) [*]( 1 nullum H 2 portantes ad rerum P eum] cum P, om. B responso non P 3 confudit Hv 4 ez om. P h umana (h a m. 2) H 5 de dignatus B corr. m.l 6 nirtutem B maiori. (s eras.) H, maiori Par. Arev., maloris P 7 libor I, v om. B ui∗*pereus (m eras.) P poaierit P, deposuerit Hv 9 manu. (m eras.) B 11 super B sed cf. v. 202 pennaculum B 13 1 sus B 14 a toll.nt B ne-tuum om. PB 15 caligo B 17 indeprae h-ensam (h a m. 2) H 18 se] ex me corr. P* 19 q*rit H corr. m. 2, querit P 21 narietatis H (post ancipitis rasura) hac H 22 adprobatnr (r, ex s) P fallatiae B corr. m. 2. ) 218
repperiri quam ut illum crederet licet alta sublimis templi fastigia et cacumen excelsi pinnaculi saltu formidare praecipiti, qui ut planis uideretur in terris, de summa caelorum arce descendit, de quo clamans Dauid dicit: et inclinauit caelos et descendit, simul humillima continens et altissima non relinquens. igitur deficientis audaciam sic eloquens perculit uox diuina: scriptum est: non temptabis Dominum Deum tuum. hic Dominum Deumque sese iam pandens tales ergo ultra conatus adsumere prohibet temptatorem, suis nos ammonens pius doctor exemplis spiritum, uetustae malignitatis artificem, illic humanis procul dubio subiacere uirtutibus, ubi fuerit Deus simplicitati puri cordis infusus..
Ait ergo lectionis instructio: tunc reliquit eum diabolus, et ecce angeli accesserunt et ministrabant ei. uidetur ut arbitror in hoc diaboli fugientis abscessu et ministerio consequenter angelico quandam paschalis gloriae declarare praecedentibus signis imaginem. nam sicut uictis temptationibus depulsoque diabolo praebuerunt angeli ministerium Saluatori, sic contumeliis Iudaeorum et poenis beata crucis passione contemptis ipsaque, diaboli fructu, morte [*]( 4 Psalm. 17, 10 7 Matth. 4, 7 13 Matth. 4, 11 ) [*]( e 1 crederere H 2 excelsum P e am. 2 pennaculi B, pignacutis altum P, pinnaculis salto H, culminis alto B reformidare (re ex ra) B 3 uid∗∗tur H, uidetur v 4 clamat-dicit HB et dicit ν 5 Et descendit et inclinauit caelos HBv 6 deficit a entes H corr. m. 2 pertulit R 8 esse iam∗∗ (se eras.) B, se esse r 9 ergo conatur adsumeret P 10 nos om. H ammonet R, ãmonet H Bpem P uetust∗∗e H, uetustate PB 12 hubi P fuerit] in marg. adiecit m. 2 H in I infusus P 13 de RECEDENTEDIABOLO ANGELI MINISTRABANT B ergo] enim a reliquid PB 14 acesserunt B 15 illi H fugentis R, figmentis B apcessu H ex B 16 consequenter] ter ex tar H* gloria P 17 pcedentis P declarauit H 18 depulao qd H ministerio P 19 beatae Hv 20 fraude et Rr, fort. frude )
219
calcata surrexit ab inferis, euectus est astris et consueto maiestatis imperio Christus ab angelis adoratur in caelo.
Eiin diseipulos ex piscatoribus quosdam sibimet sociauit accitos, humanas deinceps animas piscaturos, quae lubricam sectantes mundi laetitiam tamquam natantes uias ponti fluctuantis incertas per uoluptuosos lapsus uagis cursibus errauerunt, talesque uitae conciliauit aeternae, quos nec generosa prosapies ortu terrenae nobilitatis inflaret nec nitor eruditae facundiae gloria uanae garrulitatis extolleret, sed quos sanctum uitae simplicis institutum superba nimis humilitate conspicuos caelo faceret iam uicinos. namque Deus omnipotens stulta mundi potius elegit et infirma, rennuens quae sapientia uidentur et fortia, quia sicut scribit Paulus apostolus doctor egregius quod stultum est Dei, sapientius est hominibus, et inbecille Dei, fortius est hominibus. et confestim iterum dixit: quae stulta sunt huius mundi elegit Deus ut confundat sapientes, et infirma mundi elegit Deus ut confundat fortia, et ignobilia et contemptibilia mundi elegit Deus, et quae non sunt tamquam quae sunt, ut ea quae sunt destrueret. quin etiam salutem celerem misericors cupiens adhibere [*]( 14 cf. I Cor. 1, 25 16 ibid. 27 seq. ) [*]( 1 poat inferia ras. 4 litt. H conauetudo P magestatis P 2 imperii B 3 DE ELECTIONEAPOSTOLORVM RΗν (piscatorum) exinde H Par. Gall. 4 accitas H, accitor B qui P lunbriã H 5 sectanti P notantes PH uias fluctuantes H ponte P 6 per] supra t. m. 2 P 7 conc**iauit H, contiauit I generoa∗a H genetosae prosapiae Par., generosa prosapia Col. Gall. 8 tMnae H nec*nit*ore ruditate P facandine P 9 gloriae H 11 caelos P ui iamcinos (ui a m.2) P 12 infi*ma (r eras.) R, infirma PH" q. H C a m. 2) 13 scripsit H, om. v egreius B 15 inbecilleet om. B est] s. I. m. 2 P 16 stulta] a ex i P* sunt stults. ν stultitia B huius om. P 17 sapientes-confundat om. B 18 ignobilia mundi e. c. HBv 19 mundi om. P 20 tamquam non sint v destruet H 21 caput seq. incipit cum inscriptione Ezpositio orationis dominicae in v )
220
Saluator orandi quoque modum precesque constituit. iudexque piissimus breuiter uult rogari, quo citius annuat supplicanti. sic orandum ergo docuit patrem, suum scilicet pro natura, nostrum uero pro gratia, honorem proprium largitus hominibus, ut quod solus habet egregium cunctis donaret indultum.
PATES NOSTER QVI ES IN CAELIS. qui caelorum perpetem regnatorem patris audemus nomine nuncupare, primum debemus aduertere non separatim singulis, sed communiter uniuersis donum tanti muneris adtributum. nam quamuis semotus a ceteris et secretioribus habitans latenter in locis Dominum quilibet uerbis huius orationis imploret, non inquiet Pater mens, sed Pater noster, quoniam soli Christo debetur hoc uerbum, cuius proprie pater est Deus. quamquam enim in omnibus euangeliis hoc habeatur adscriptum, in illo tamen euidenter Dominus Iesus ipse capitulo iuris sui potentiam singularem docuit a populari permixtione discretam, ubi discipulos confortabat haec alloquens: uado ad Patrem meum et Patrem uestrum. quod ait [*]( 18 ct Ioh. 20, 17 ) [*]( 1 iudex n indexqṵe-quo om. H 2 piissimus (ii in ras.) P ann∗uat H 8 orando H corr. m. 2, 8. 1. P2 p naturā-p gratia 0 I B 4 largitur PB 5 largiretur HB" indultum] Deratione H corr. m. 2 6 caelis] DB ORATIONE DOMINICA B 7 audiemus Par. nosnuncupare (s corr.) P nuncupare] a ex u H1 8 auertere P comnit (u a m. 2) P 9 domum H, dot mum ν adtributum H corr. m. 2 quasuise I, quasi Iur. 0 ∗∗∗∗10 ***semotus H habitans HB", habitant P, habita B 11 libet PH, libet (c a m. 2) B **iuI orationib; H rationis (0 a m. 2) B inplorat H 13 xpo soli P cui B pprie P, ppri*e BH, ppriae B 14 habetur H 15 "pcriptum (ad s. I. m. 2) P, a*scriptum (d eras.) H, asscriptum B **** capitulo (ras. 4 litt.) H, in c. b 17 confortabit (a a m. 2) P, an confortauit ? loquens R, alloquens (haec om.) v, ad (eos) loquens coni. Hartel 18 & ad patrem (ad I. I. m. 2) P ac H )
221
meum, hanc sibi specialem gloriam congrue uindicauit; quod ait uestrum, generalem gratiam communiter cunctis esse patefecit, et quoniam scriptum est doceant uos terrena quae sunt caelestia, similitudinem faciamus hic aliquam, ut ex humanis diuina capiamus. ponamus igitur quempiam nobilem uirum, cui Filius unicus et aliquanti sint famuli. numquid ob hoc, quia pater familias adpellatur, potest apud eum seruorum ac filii par dilectionis esse condicio, cum et ipse filius dominus probetur esse cunctorum ? nos igitur utimur hac oratione, non Christus, quoniam prece huius supplicationis ipsum quoque deposcimus, qui cum patre unus est Dominus coaeternus. dicentes igitur pater noster confitemur nos omnes in ipso fratres existere. cuius nominis non debemus affectum mutuae caritatis expulsione contemnere nec originalis odii monumenta sectari, quo Cain, germani sanguinis fusor, parricidalis maculae factus est inchoator, sed mansueti spiritus igne feruentes carnalis ponamus nequitiam uetustatis et nouo homine gratulemur induti, ne cum coeperint a caelestibus opera degenerare terrena, tanto patre uideamur indigni, qui Christo nos duce sacra natos adoptione suscepit.\\
SANCTIFICETVR NOMEN TVVM. sanctificatio quae potest [*]( 1 meus ē P 3 et quoniam - caelestia om. Bv, in H fere cras. m. 2 4 hi.c (n eras.) H 6 cui\' P aliquantis n P famuli] ras. in H, post li f eras. uid. in B 7 nunc (corr. o m. 2) quid P ab B qaia] qui. B, quod ν apellatur P potest] 8. I. m. 2 P 8 hac H ęẽ P, 9 filius] 8. l. m. 2 P pbaur B, probet H eunc ∗∗ē∗toru (cunc a m. 1) B B 10 n hac (n a m. 2) orationS (" a m. 1) P 11 cui\' P 12 igitur P, itaque RHBv 13 cui P debemur H 14 mutate P ..h 15 moniAta RB 16 fusar P in mg. t incoator (h a m. 2) B, inacoator B mansuetiB P 17 feruentis H ponamus carnalis nequam P in mg. t 18 nouem P gratulentur H\', gratulemur H* 20 nos zpo H duce in mg. H* sacra] s a m. 2 H 21 q. ex q; H )
222
aestimari, qua Dominus sanctificari ualeat, qui cuncta sanctificat, nisi at cor pium, mite, placidum, castum ad eius praeparemus ingressum? quatenus tali domicilio delectatus sanctificationis suae in nobis operetur augmentum, quemadmodum ipse Dominus noster Iesus Christus in discipulis se clarificatum esse memorat, qui clara semper diuinitatis luce fulgebat. nam in euangelio secundum Iohannem pro discipulis supplicat patri; inter diuersa. quae prosecutus est uerba sic inquit: et clarificatus sum in eis, scilicet quia claritatem suam in eis inuenit. ubi ergo et sanctificationis suae signa reppererit, sanctificare se ibidem dicit. pietas enim illa, sine modo mitissima, sibi conferri pronuntiat quicquid suis famulis ipsa fructificat. similis itaque sensus ostenditur et ut se benedici praecipiat, cum ipse potius uniuersa benedicat namque trium puerorum in camino canentium ab omni creatura per ordinem benedicendum Dominum generalis hymnus exclamat.
ADVENIAT REGNVM TWM. regnum aduenire deposcimus regnatoris, qui regnare non desinit, ut fallacem huius mundi principem pro praesumpta puniat tyrannide solusque qui solus [*]( 8 loh. 17, 10 17 Matth. 6, 10 ) [*]( 1 qui B scificare P cunctus (corr. in os) P 2 post nisi ras. 4 litt. in H mitem P, mi.te (t eras.) H, mitte B aut ei p̄paremur (r, ex s) P 3 qutinos B delectatur P, delectatus (n in ras. m. 2) H 4 agmentum H quam (eorr. 2) ammod. B 5 discipulis suis ΗΒν 6 memoratq; P, memorabat ν luce om. B 7 iho pro H dum pro Bv supplicat (corr. m. 2) B 8 q̃ // H prosequtus H1 inquid P, inquid B 9 eisj is add. m. 2 H quia B, qui ΡΗΒν 10 iDueni. H, inueni ν repererit (p a m. 2) B, repperit B 11 motu H mittissima P 12 pnuntift (corr. m. 1) B in suis (in s. I. m. 2) B 14 potuif P corr. m. 2 15 puerum H canentium ΗΒν, canticum PB 16 generalis ex generaliter H2 ymnus B 18 Erat seriptum in uet. cod. huius pro mundi principem sed uox pro suo loco non uidetur posita, nescio an auctor scripserit huius mundi proprincipem Iur. ut om. P 19 pro] p B m. 1 pamat P tyrannidem P, tyramnide B que qui] quia P )
223
est suum demonstret imperium, nec morti conscium nec temporibus consumendum. nescit etenim tempus lucis illius dies nocte continuus, ubi fortissimus miles adorato Christo diuersa mundi post praelia uictor existens caesariem beati capitis ornatura perpetuae nobilitatis gratulabitur iam corona. ,
FIAT VOLVNTAS TVA SICVT IN CAELO ET IN TERRA. praecedentis et hic continentiae sensus uidetur intellegi, quod iugibus dies noctesque precibus debeamus exposcere, ut illius caelum terramque uoluntas adimpleat, qui nusquam uult esse nequitiam, quo deiectum caelo diabolum nec terrae patiatur infestum nec terrenam corporis nostri substantiam tamquam limo concretam saeuus coluber ut escam suae uoracitatis inuadat ac pessimis nos suasionibus inuolutos squamosis nexibus amplectatur et ambiat, donec letalibus uenenis inebrians miserabilem uitam lambendo consumat ideoque Dominum deprecemur assidue, ut animam in nobis pariter tueatur et carnem; altera namque caeli pars sumus, altera terrae semen existimus. [*]( 1 demonstraret P morti P, mortir (f a m. 2) R, morte H BI consenum P, conscium RB, consciom ex conattum H*, constium 1, constrictom Par. Gall. 3 continus (u e. I. m. 2) P odorato I 4 plia P, proelia RH, pericula proelia BI, praelio corr. Iur. caesariem PHBv, caesaream B (in mg. m. 2 alibi cęsarisem) 5 ornaturām RHv perpetue P, perpae (n a m. 2) B, perpete Bv nobilitatns HB" gratulabat B coronam BH 9 uoluntas ex uolutas P1 uã quin\'q; (uã a m. 2) P uel H1 corr. in unlt m. 2 10 quod eiectum PHB, quo* (d eras.) deiectum B a caelo B terrae B, tre P, terra HBv V 11 infectum H, infensum Bv terenam (r s. I. m. 2) B, terrene B nram B quam H 13 nos (8. I. add.) B pessim\'- ionibus P at inuoluq; (at a m. 2) P; fort. inuoluat atque siquamos his P 14 amplectetur HB loatalibus RHB, lotalibu (e a m. 2) P uenis (ne a m. 2) B 16 praecemur H assidae B, assiduae H animam pariter i. n. ΗΒν tutor (o s. I m. I) P 17 alteri P celi (8. I. m. 1) P par P )
224
PANEM NOSTRVM COTIDIANVM DA NOBIS HODIE. panis alimoniam cotidiani petentibus tripartitus intellegentiae sensus aperitur, quamquam scripturas diuinas sic oporteat omnes aduerti. ergo et secundum litteram specialiter frumentarii germinis panem uescendi uidemur gratia postulare et moraliter ut serui Dominum deprecamur, quo diurnam consequi mereamur annonam, dum tamen utriusque rationis formam de spiritali nouerimus procedere disciplina. ob hoc enim epulas uictuales cotidie iubemur exposcere, ne quid in crastinum reseruantes de diuina cernamur dubitare pietate. quod tamen ita laboriosum probatur et arduum, ut a paucis uiris atque rarissimis talis queat regula custodiri. namque Dominus ipse fidelis in omnibus, qui filios Israhel productos ex Aegypto per annos in eremi sterilitate quam plurimos sabbatico tantum cibo parcentes, cotidianis dapibus gubernauit, hoc et nobis, si fides non deficiat, se daturum euangelicis sermonibus compromisit alloquens suos ita discipulos inter alia quae docebat : nolite ergo solliciti esse in crastinum. crastinus enim dies sollicitus erit sibi ipse. si uero plenius spiritaliter dicta, de quibus loquimur, uelimus agnoscere, sentiemus hunc panem diuinum esse sermonem, a cuius substantiali doctrina si uacans animus uel paululum ieiunus remanet, magnae famis [*]( 1 Luc. 11, 3 17 Matth. 6, 34 ) [*]( 1 odie P 8 apperitur B quanquam B (n ex m) H 4 au aerti H ergo om. H et om. v 5 mortaliter Par. 6 qaod diurnam (d, exp.) B d∗∗∗nam H 7 dum tam B v utrius B 9 nequit P reseruates (n a m. 2) P 10 dubitare de diuina pietate cernamur Hv quid BH tamen ita] in B 11 a» (b eras.) R 12 talesq; ad rgla (m a m. 2) P custot dire P 13 egypto PB 14 ęremi P, heremi BB sterelitate PB cibo om. b parcentea PB, parentes Bv, parentis H 16 deficiet P eQangelicis B compmisit PB, cūpmisit B 17 aliq H 19 ipsi Bv 20 sentiamus B 21 sub- ▼ stantiale P 22 palu∗lū (c eraa.) P ieiunus remana B, ieluna- I nent Pv, ieiunaret HB (ra) )
225
penuriam sustinebit. distantia siquidem non pusilla inter spiritales epulas et corporales existit. has etenim parcius edere, illas numquam praecipimur recusare. hic abstinentia salubris, illic auiditas fit uitalis. denique Dauid meditationem Dominicae legis exercenti die accitos nocte beatitudinem his uerbis praedicat inhaerere: beatus uir, qui non abiit in consilio impiorum, et in uia peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit, sed in lege Domini uoluntas eius, et in lege eius meditabitur die ac nocte. haec enim meditatio nimium saturat et delectat tamquam mellis crassi dulcedo, quae licet aluum cito uescentis adimpleat, nectarea tamen suauitate naturae numquam probatur horrere. audiamus hinc etiam idem propheta quid dicat: quam dulcia faucibus meis eloquia tua, Domine, super mel et fanum ori meo! perfecte uerba legis cibum defi- , niuit intellegi, cum faucibus dulcia dicit esse, non auribus, et super mel et fauum ori, non auditui ministrari. nam et surdi, quibus auditus minime suffragatur, praeceptis caelestibus per oris officium legentes implentur similiter, et apostolus
[*]( 6 PsaL 1, 1. 2 13 cf. Psal. 118, 103 ) [*]( 1 distantiam P 2 post existit ras. 3 lilt. in H 2 Has (H a m. 2) P e∗∗∗im H, enim v partius/// H 8 numquam PB H coni. Gall., namq; Bv recusare (s corr.) B abstinentia (a a. L m. 2) B, abstinentiam H 4 abuiditas fallitalis P, flt om. H dominice P 5 beatitndinis Bl, beatidini se IWr. v 6 inherere PHB habiit PHBB (h exp.) 7 chathedra B 9 eius erit B 10 nocce o enῑ he̖ meditatio (c enl a m. 2) P, enim.. n nimirum n sataritate P 11 crassi BHB, trazit P, crassa Par. Gall. libet (c a m. 2) P u al∗um (i eras., u 8. I. m. 2) B 12 nectareet amen (t 8. I. m. 2) P natura B 13 fort. horreri hi.c Hf hic υ prophetam P, ppheta (p ex b) B, idem propheta om. H qui (d a m. 2) P dicam (t a m. 2) P 15 perfecta P cibum eras. in H, om. n diffiniuit P 17 haec super Bv ori 8. l. m. 1 P 18 minimus (e a m 2) P suffraget̃ B 19 horis P.. ) [*]( x ) [*]( 15 ) 226
ad Corinthios usus epistola manifestauit spiritales epulas esse doctrinam dicens: et ego, fratres, non potui uobis loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus, quasi infantibus in Christo lac uobis potum dedi, non cibum. nondum enim poteratis. quia dubitet, quaeso, uel ambigat haec omnia spiritaliter figurata; neque enim fuisse illos infantes ant lactis ab apostolo nutrimenta sumpsisse uel stultus poterit aliquis arbitrari. sed incipientes uerba legis haurire ac paulatim diuinis imbui institutis, lactea uelut infantes bibere primordia scire nos conuenit, quia sicut salutaris cibus est bona doctrina, sic noxius est maligna. ideo Dominus discipulos ammonebat a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum specialiter se cauere, sciens acidi dogmatis uirus totius dulcedinis ubertatem paruo tactu corrumpere, quoniam secundum quod ait idem Paulus apostolus, modicum fermenti totam massam corrumpit: nam etsi corpus Domini nostri Iesu Christi magis esse credamus hunc panem, ab spiritali nihilominus ratione nequaquam noscitur declinare, maxime quia talis epulatio uel talis oratio nulli gentilium, nulli ludaeorum, nisi solis diuinitus traditur Christianis.
[*]( 2 cf. I Cor. 3, 1. 2 15 I Cor. 5, 6 ) [*]( 1 chorinthios P, corinteos H, coritithioa B epistola PRH, epta B 2 aobir (f a m. 2) B 3 carnalibos quasi om. B 4 potum lao dedi HB υ 6 que sol B, solnsque ItW. quis diebitet que solus I //// gat (ras. 12 litt.) H figurari b (ftgurat Col.) 7 ut Iactis H 8 uel-arbitrari om. B, in mg. m. al. liquis∣ai∣ri∣ status potoerit aliquis P aliquis poterit Hv incipientis P 9 aorire PB (h m. al. add.) institos\' P lactea tlunt P 10 ebibere HB υ nos] oms B, om. v, noro nos P a qui (a al. atr. scr.) B 11 - (sic eras.) doctrina P maligna] supra eat m. al. mala B 12 ammonebat libri, monebat υ pharisseorom P, pbariseof R, farisBorom B 18 saduceor PBl (d s. I. m. 2 add.) B, saddocaeeorum H" spiritaliter uel spiritualiter b accidi P. acedi B uir∗us (t eras.) PB, uir∗s H, uiros CoL Par. Arer. 15 idem Paulus om. H, Paulus om. P fermq; P, fermenti BB, fermentom H" 16 corrtlmpit B 18 noeoitur R t qualitalis H (corr. m. 2) 19 post nolli ras. in B ) 227
ET DIMITTE NOBIS DEBITA NOSTRA, SICVT ET NOS DIMIT- TIMVS DEBITORIBVS NOSTRIS. si diligentius petitionis nostrae uota metiamur, uel tribuendam nobis indulgentiam uel negandam propriis dinoscimus exemplis. hoc enim sperare iubemur a Domino, quod cernimur dimisisse conseruo, quippe quos sponsio paris eadem condicionis adstringit, ut debitores, sicut esse nolumus, ita nec habere cupiamus. in aliorum namque personis aut absoluimur aut ligamur. quodsi putatur incertum, de quibus debitoribus hic agatur, ponenda est excusationis infirmae materies, et seu fortassis in culpa siue pecunia uel in quocumque tibi frater reus fuerit, hoc relaxa. nam et nos tam delictorum crebra praesumptio, quam pecuniariae quantitatis inhonesta tractatio plurimis ostendit apud Deum nexibus inuolutos. quisquis enim, prout facultas uirium ponderatur, egenti fuerit inhumanus, Deo quae sua sunt infitiatus abiurat, cuius pietas infinita miserorum sic tuetur angustias, ut quicquid pauperi dispensatio benigna largitur sibi profecisse testetur. in uotis etiam quae promittimus, diuina beneficia consecuti debitores existimus, donec ea fideli mente soluamus. haec igitur, quae de pecuniariis dicta sunt debitis, etiam de [*]( 1 inscript. om. B* (s. l. m. ai. Et dimitte nob debita irl.) 3 tribaenda — indulgentia Hv neganda υ 4 dinoscimus H, dinoseimur PB, nr corr. in ne R2, dignoscitur υ 5 cernit B dimissesse P1, dimisaisse B uos qd̄ (uos s. I. m. 2) B, quo. (d ?) H 6 sponsio eras. in H, om. v patris P eadem lex Par. Gall. • s Arev. adstringit (s a m. 2) H, asstringit B 7 nomus (ln a m. 2) H, n a m. al. B abuere H 8 nonaque H asoluimnr P intelligamur (intel exp.) P 9 excnsationis om. P 12 et Bon v pecuniariem P, pecnniari B 18 inonesta PBlH traetio (ta 8. I. m. 2) P dominum υ 14 innolutas P 15 inhumanis (v a m. al.) B q. ex q; H, que B infinitas R, miserorum infinita P 16 nic intuetur (sic a m. 2) P 17 qua qui ( P dispensati P sibi] si∗∗ H, bi ex ni m. al. B, sine I pficisse PBl, pf.cisae H 18 testatnr PB nobis P q; (~ a m. 2) P 19 secuti P mentes P 20 peniariis (cn a. m. 2) P ) [*](15* )
228
ceteris peccatorum generibus ac diuersis, quibus aeterno iudicio tenemur obstricti, sentire nos conuenit scientes, ob hoc aerariam similitudinem flagitiis comparatam, quoniam radix omnium malorum est auaritia, sine cuius semine uitioso nulla propemodum scelera generantur in mundo. hic homicidium perpetrat, ut innocenti quod affectauit eripiat, alter praemio sollicitatus accepto mendacis testimonii fit iurator. nonnullos ad lenocinium adulterini commercii coetus foedae redemptionis inpellit alii furto se maculant, alii depositum negant. sunt istis et plura similia, quibus amica semper fames auri conmilitat. nullum tamen facile crimen admittitur, cui pecuniae ministerium minime suffragatur. igitur diuinae pietatis munus indepti et inpunitatem caelestis indulgentiae consecuti, quod accepimus inuicem non negemus, ne maioribus absoluti, cum parua non resoluimus, maximis iterum uinculis inplicemur, moxque Dominus ille misericors donator, debiti
[*](3 cf. I Tim. 6, 10 ) [*](te 1 decęris (te a m. al.) B generibugquae H ∗∗ (ac eras.) H, om. υ iudice P, iudici B 2 hob P 3 flagitus (iis corr.) P radix om. H 4 sine] n a m. al. B 5 generant n e P, generat (n m. aL) B m∗∗lo (ex mundo) H, malo b 6 pperat (t a m. 2) P, (rat a m. ai.) B perpetranit innocenti H affectauit] bn a, corr. in P 7 mendacis (bu a m. 2) R, mendatis P, mandatis H, mendaciis B testimoniis R post testimonii ras. 2 litt. (um ?) H 8 nonnalos B cο̃∗mercii (n eras., - a m. 2) P, commertii R1 НВ coetus PR1 H, coitus Bv, census s. I. R2, quaestue Hartel foedę (o m.2 add.) R, foedere P, fędę B 9 furto (r ex i) P1, furio (t a m. 2) R 10 plurima R 11 famis B (r1$10plurimaR11famisB aur∗∗ (ea eras. uid.) R, aur∗∗ (es eras.) H facile.. (le ?) P crimen - d facile Ηυ crim∗ amittet (m? eras., a in ras.) P amittitur (d n a m. 2) B, amittitur H, ammittitur B 12 pecaiae R, pecu∗niae (i eras.) H minime] 8. l. m. al. in B diuine H1 B 13 et eras. in H, om. b indemepti et inpunitatem P 14 accipimua to P maribus (io a m. 2) P 15 com P resoluimus] mus a m. 2 S, exsoluimus B uiculie P 16 ille] a. I. R ) 229
non exactor, qui talentorum nobis decem milia relaxauit, si propter denarios centum senserit nos strangulare conseruum, saeuis tradi tortoribus cuncta iubeat exigendo, inque carceralem detrusi custodiam penitus egredi non sinamur, donec luamus uniuersa usque ad modum ultimi quadrantis amissa.
ET NE NOS INDVCAS IN TEMPTATIONEM. non quod Dominus, qui lucis uia, pacis est semita, in laqueos quemquam temptationis inducat, sed abhorrens diuinis monitis non parentes, cum eos deserit, introire permittit. omnes enim, qui lubrica . sectantes mundi contagia, retibus deliciosis inclusi, luxus blandae perditionis affectant, a Domino, qui purae uirtutis amator est, derelicti pergunt ingredi, qua se temptatio uoluptuosa pertraxerit. ab hac igitur pedem retro nitamur abducere, semitam potius conterentes angustam, quae tenui calle multis incognita caelestium regnorum subit arduam latenter ad portam.
SED LLBERA NOS A MALO. cum liberari nos a malo deprecamur, bonum esse quem petimus, ut nos liberet, confitemur. nec inmerito sectandus iste qui liberat, ille fugiendus est [*]( 6 Matth. 6, 13 ) [*]( 1 exactor] o ex e H qui ex qua H 2 extra*ngnlare* (m atra eras.) P, nos angulare (stra s. I. m. al.) B consenuum (i eras.) P 3 traditoribus PR1 (tor s. I. m. 2) H, tradi (8. I. m. 1) tortoribiBcf.o.2T6r ndo(gm.2)Pini;Pcarce- toribi B cf. v. 276 exiendo (g m. 2) P inq; P carcelalem (r a m 2) P 4 destruxi P, conclnei B sententiam B egredi] om. H lu∗amus (n eras.) P, us in ras. m. 1 B 5 amissa PH, ammissa BR1 (d a. I. add. m. 2) 6 ne ne B nam (on a m. 2) P 7 niam (m exp.) B pacisq;* (ue eras. uåd.) R est ta PJB, et HB υ lequeos B quemquem H temptionis (ta a I m. 2) B 8 inducit Col. aborrens P parentis P 9 om̃s (i a m. 2) P que P1 corr. m. 2 10 deliciosis (s, a m. 2) P, diliciosis H 11 a om. P1 pure P uirtutis a. I. m. 1 B 13 hanc P ni-tamur (t eras.) B adducere H 14 conterente*s H 15 sub ardnam P1, in mg. subt arduS m. 2 add., sub12 B 17 dep̃ca∗∗∗m̃ B 19 seccandns P1, sectando H )
230
qui trucidat. in hoc enim per bonos fructus arbor est uitae, in illo per malos radix praeuaricationis antiquae. actus namque fructus intellegi euangelica lectio declarauit, ubi Dominus uarias diuersorum mentes aperiens ex suis quemque fructibus id est ex operibus iussit agnosci dicens: ex fructibus eorum cognoscetis eos. siquidem quanta distantia caelum separatur a terris, ignis ab aquis, lumen a tenebris, pax a bellis, uita nihilominus a sepulchris, tantum magnae remotionis abscessu longius bona discernuntur a malis. duplex etenim semper electio deliberationis nostrae famulatur arbitrio, quo uel dextrum teneamus tramitem uel sinistrum, non ignari uel dubii dextram semitam esse iustorum in Abrahae Patriarchae sinu laetantium, laeuam uero profundis impiorum suppliciis deputatam, unde nullus ad alterum per tam grande chaos et abruptae molis inmensum ualeat transmeare periculum. haec est igitur nObis libertas optabilis, ut oues et agni summi pastoris si fuerimus digni censeri, toruos mereamur lupi morsus euadere atque suauissima Christi per pascua largi floris amoenitate gratissima uitam carpere iam securam.
[*]( 5 cf. Matth. 7, 16 ) [*]( 1 arbor est (st corr.) P, arborem HBI, arbores υ (arbor Gall.) 2 per OM. P 3 declaratar (G a m. 2) P 4 uaries P I, ap∗eriens B 1 sus B 5 idS PBl agnoeici P 6 eoa] Et multi sunt aliiq; cognoscant sequidem P 7 superatur P 8 magne PH1 9 longuis P1 discernantur (u a m. 2) PH 10 famulatus est H 11 quod (d exp.) R, quo. (d eras.) H teneamus teneamus H ignarus P, igna| ∗∗ri B 12 uel] nec B υ abrahe P patriarche P 18 leuam libri e 14 ad-lterum (a eras.) H, ad ulterum Col. 15 abrute B mo*lis (1 eras.) B immensum B 16 ut s. I. P et (u a m. 2) P 17 tor*uos B 18 lipi HB suauisaima B Christi— gratissima om. B .19 amoenitare P gratissimam P carere P EXPUCIT liber II. INCIPIVNTCAPITVLA LIBRI TERTII. (sequuntur ) 231
[*](VN capitula) EXPLICIT CIPITVLA. INCIPITLIBER TERTIVS P, BXPUCIT UBEB SECVNDVS. INCIPIVNTCAPITVTVLA LIBRI TTO. (post cap.) BXPLICIT DB CAPITVLIS LIBRI TERTTI. INCIPIT TEXTVS EIVSDEMDE PRIMO BIGNO VBI DNS DE AQV A VINVM FECIT R, EXPL LIBER PRIMVS WOVI TESTAMENTI. INCIPIVNT CAP LIBRI II.TESTAMENTI EIVSDEM. (sequuntur capitula) ΕΧΡ̅ CAP INCΙΡ̅ LIBER II. DE AQVA IN VINVM VERSA H, om. B, De aqua in uinum conuersa v ) 232