Ad Ecclesiam Libri IIII

sed tamen si adiuuari se etiam exemplis hominum humana optat infirmitas, scilicet quo facilius etiam ipsa nunc faciat quae alios fecisse ante cognoscat, ostendimus primo libro haec, quae etiam nunc ab aliquantis Christi imita-toribus fiunt, non mediocriter sed abundanter, nec a paucissimis sed a populis, nec ab antiquissimis sed paene a recentissimis nuper esse conpleta. quid enim noui et adhuc prope in oculis constituti apostolorum actus loquuntur? omnes inquam qui credebant, habebant in unum omnia communia. et iterum: gratia quoque magna erat in illis omnibus; nec enim quisquam egens erat inter illos. quicumque enim possessores praediorum ac domorum erant, uendentes adferebant pretia uenditorum et ponebant ante pedes apostolorum. alibi quoque: et nemo ex eo quod possidebat s.uum proprium esse dicebat.

atque hoc non paruus credentium numerus, ne quem forsitan minus scriptorum auctoritas moueat, dum putant exempla esse paucorum. quae fuerit quippe tunc multitudo ecclesiae principalis uel ex hoc solo agnosci potest, quod in principiis statim ipsis octo hominum milia biduo ecclesiae accessisse referuntur, pateatque aestimationi, quae ceteris diebus uniuersi generis multitudo concreuerit, ubi duo tantummodo dies praeter disparem aetatem pariter ac sexum tantam uirorum copiam procrearunt.

unde cum et tam innumerabilis iam tunc et tam perfecta plebs fuerit, quaero a uobis, cum quibus loquor, cuncti parentes, in illis tot ac tantis tunc credentium milibus, tanta fidei perfectione uiuentibus, [*]( .4 lib. II 13 9 Act. 2, 44 11 Act. 4, 33 16 Act. 4, 32 ) [*](3 hominum etiam exemplis B 5 primo libro] \'immo secundo libro ut uulgo legitur; incertum est scriptorisne ait uitiutn an libra- riorwn\' Halmius; cfr. II 13 6 habundanter AB 12 quiaq; a. scr. m. 2 u4 A. 14 afferebant ex adferebant coir. m. 2 B praetia A..18 foreitam B forsiti 8. scr. m. 2 n i 20 Qclesiae (sic) A paulo jpotf eclesjae et D. 43 aecleeiae 25 cum etiam B 27 locor ut §. 41 locuntur b quod praetermittere ndlui, )

habet igitur omms aetas habet omnis condicio quod sequatur: quicumque est particeps fidei participem se beati faciat exempli. si illi tunc ob deum donantes omnia sua etiam se ipsos exheredauere uiuentes, discite uos, quaesumus, bona uestra uel ipsi hereditare morientes. oportet quippe uos, mihi credite, etiam inter filios uestros salutis animarumque uestrarum non obliuisci. propinqua enim uestra pignora esse uobis et coniunctissima satis certum est: sed, mihi credite, nemo uobis propinquior, nemo coniunctior quam uos ipsi. amate itaque, non obsistimus, amate filios. uestros, sed tamen secundo a uobis gradu: ita illos diligite, ne uos odisse uideamini; inconsultus namque et stultus amor est alterius memor et sui inmemor. non accipiet, inquit scriptura sacra, iniquitatem patris filius, neque pater accipiet iniquitatem filii sui. et apostolus unus quisque, inquit, proprium onus suum portabit.

XI. Relictae itaque filiis diuitiae parentes non liberant de mendicitate, immo relicta inmoderate filiis facultas parentum est sempiterna mendicitas, ac per hoc nulli parentibus magis [*]( 19 Ezech. 18, 20 22 Gal. 6, 5 ) [*]( 1 an ex ac corr. m. 2 B 5 relinquerint B 7 amorem filiis (punct. is et s. scr. m. 2 orum) dei filiis A et deleto priote filiis m. 1 B \' igitur s. l. add. m. 2 uel 1 A 12 poet monentes p et edd. ante Hcdmiwni quae quidem, ut dixi, etiam uoa, o fidelissimi (intid. ed. Baluzius) parentes, curiosius attentiusque pro uobia copuenit cogitare 22, proprins A 25 ttlicta B: relicto ad o lit. adpicta c m. 1, quae a uel cc (quae litterae forma aperta saepe et in hoc cod. recurrit cfr. Sitz. -Ber. p. 7) pingere uoluit (ergo non ae ut apttd Haknitma) et m. 2, ut magis aperta scriptura euet, 8. scr. a )

ideoque iuxta apostolum unus quisque sarcinas suas cogitet, quia unus quisque hominum sua onera portabit. flammae infelicium mortuorum diuitiis non refrigerantur heredum. diues ille in euangelio, qui purpura induebatur et bysso, absque dubio qui locuples in hoc saeculo ipse fuerat, etiam heredes suos morte ditarat. sed nequaquam hoc ei proderat, quod opibus ac talentis eius germani diuites incubabant, et ille guttam refrigerii inpetrare non poterat. illi erant in abundantia sed ille in egestate, illi in gratulatione sed ille in dolore, illi in diuitiis sed ille in tormentis, illi fortasse iugiter in luxuria sed ille semper in flamma.

0 infelix et miseranda condicio! bonis suis aliis praepararat beatitudinem sibi adflictionem, aliis gaudia sibi lacrimas, aliis uoluptatem breuem sibi ignem perennem. ubi erant tunc adfines ubi propinqui, ubi uel filii, si habuerat, uel germani, quorum meminerat et quos certe tanto amore dilexerat, ut eorum ne in supplicio quidem positus obliuisceretur ? quid ei proderant quid suffragabantur ?

torquebatur infelix et opes suas aliis deuorantibus ille refrigerii guttam ardens petebat et inpetrare non poterat. et hoc, si quid addi ad poenam potest, per illum sibi tribui postulabat, quem aliquando contempserat, per illum, qui in pure ac sanie conputruerat, per illum, cuius faetorem ac squalorem longe [*]( 9 Luc. 16 ) [*]( 1 fiiiis B patriis ex patris eorr. m. 2 A .2 afluunt (sic) AB cf. §. 50 et II 48 sempiternas te B -7 unusq; s. scr. m. 2 uel 1 quis A 14 illi erant ex ille erant eorr. m. 2 A 16 loxorta A 17 & s. scr. m. 2 ac A ac B Halmius 18 praeparat B praeparauit (cum b) ed. Baluzius 20erant ex erat corr. m. 2 Å affines ex adfines corr. m. 2 AB 21 si] sibi 8. scr. m. 2 quos B quos ed. Balueim (si quos alii) 25 et om. B 27 pure a. scr. m. 2 lue (i. 9. puluere) A 28 cius (sic) a )

pauper beatitudinem emit mendicitate diues supplicium facultate: pauper, cum penitus nil haberet, emit aeternas diuitias egestate. o quanto, has facilius tam multa rerum possessione diues potuerat conparare, qui inter tormenta aestuans et inter supplicia proclamans: pater, inquit, Abraham, miserere mei et mitte Eleazarum, ut intinguat extremum digiti sui in aqua, ut refrigeret linguam meam, quia crucior in hac flamma. non horrebat tunc scilicet diues ille Eleazari quondam pauperis manum nec dedignabatur auxilium: inseri eius digitos ori suo et mitigari intolerandas faucium flammas illius pridem faetidae ac squalentis manus munere postulabat. o quanta rerum mutatio facta fuerat! tangi tunc ab eo desiderabat, quem etiam uidere ante despexerat.

.XII. Haec ergo diuites cogitent, qui redimere facultatibus suis nolunt, ne ista patiantur. diues fuit ille, de quo nunc loquimur, diuites sunt et isti, ad quos nunc loquimur. unius sunt nominis: caueant ne sint etiam condicionis unius. non liberabunt enim filii diuites parentes reos, nec restinguet flammas miseri testatoris deliciis afluentibus opulentus heres. durum est ab aliquo filiis ac propinquis parum relinqui:

multo est durius in aeternitate torqueri. opinor enim diuitem illum, cum torqueretur, non tantum delectabant opes heredis . sui quantum angebant tormenta corporis sui, non tantum [*](8 Luc.16, 24) [*]( 5 paenitus A 8 inquit ex iuquid corr. m. 2 B 9 ∗l∗azarum eras. bis lit. e sed ita ut non omnino euanuerit A lazarum B, item paulo post ∗l∗azari et lazari 11 orrebat B 13 eius inseri signis transpositionis additis B intollerandas B 14 foetidae (sic) A faedę s. scr. m. 2 ti B 16 tanti B dispexerat AB 18. 20 diuites- loquimur post sunt nominis habet A sed signis transjpositionis m. 1 et m. 2 s. unius scr. b, s. diuites a lit. 21 conditionis hic A 23 diliciis ailuentibus AB cf. paulo post et II 48 opu-. lentus ex -tibus corr. m. 2 B heres ex heredes corr. m. 2 A )

et puto, si quis ei tunc optionis copiam praestitisset, utrumne mallet diuites heredes suos esse an se in miseriis tormentisque non esse, uoluerat profecto illos omnibus bonis alienari, dummodo ille posset malis omnibus liberari, uoluerat offerre omnia quae possederat, dummodo euaderet quae perferebat, uoluerat cunctam illam substantiam quam habuerat temporales argenti et auri thesauros pro se dare, ut iuges suppliciorum inmortalium cruces et perenne illud incendium superiecta, si quo modo posset, diuitiarum suarum mole restingueret et exundantes ignium globos opposita ingentium facultatum inmensitate prohiberet.

et quid dicam uoluisse eum, ut interminabile illud malum redimeret facultatibus suis? plus dico aliquid: uoluerat omnem substantiam suam tradere, ut posset sibi in flammis situs unius saltim horae requiem conparare. desiderans enim ad mitigandas faucium flammas uel tinctum aqua pauperis digitum quomodo non quantolibet pretio mercari requiem praeoptauerat, qui paruam refrigerii guttam tam magno ambitu postulabat?

sed iam ista quid proderant aut quid iuuabat miserum quod tunc pro se offerre omnia uolebat, qui male ante noluerat? uel quid tunc proderat quod dare cuncta cupiebat, quae iam amiserat, qui nihil tunc pro se dederat, quando omnia possidebat? sera quippe, ut ait in scripturis spiritus sanctus, sera est paenitentia mortuorum. quomodo? [*](1 quam] quantum ed. Baluzvus 2 heres (ex heria corr. m. 2) suis A 3 diliciia afiuebat AB 5 heres ex heris iterum corr. m. 2 A 6 puto ex puta corr. m. 2 A 10 possit A posset ex poscit corr. m. 2 B (b) 11 possederat ex possiderat corr. m. 2 AB (possideat 8. scr. e et r 6) 15 possit A posset ex possit corr. m. 2 B 19 posset B et corr. ex possit A 20 saltem ex saltim corr. m. 2 A 22 praetio A 27 amisserat A 29 quo A qu5 (uo punct. et 8. scr. m) B quomodo ed. Baluzius )

excludi penitus a confessione peccati peccatorem mortuum protestatur nec posse esse quemquam postea dei memorem, qui in hac uita sui fuerit oblitus. adeo omnis ei spes penitus absciditur et omnis uitae aditus obserate, ut, cum una sit reo salutis uia preces ad deum fundere et caelestem misericordiam incessabiliter orare, etiam hac peccator letiferae obliuionis animaduersione damnetur, ut ei nec memoria quidem dei, a quo sperare debeat. relinquatur.

haec ergo cogitent qui, dum filios habere post mortem diuites cupiunt, futurorum suppliciorum nec in morte meminerunt: haec cogitent qui, ut in hac caduca et breui uita heredes diuites habeant, aeterna se ipsos morte condemnant. in quo quidem non tam illos amant quam se oderunt, quia non tam salubris amor est, qui breui consulit, quam graue odium, quod in aeternitate cruciabit. et ideo deus noster, ut in primo dudum libello diximus, disciplinam parentes thesaurizare iubet filiis non pecuniam, perennia praecipit non peritura conferre. scilicet quia res istiusmodi atque opus sanctum et filiis pariter et parentibus prosunt, filiis utique per disciplinae institutionem parentibus per munificentiae largitatem. et filiis enim hoc disciplina praestat, ut salutem capiant perpetuam, et parentibus largitas, ut mortem effugiant sempiternam.

.XIII. Sed cui haec dicimus aut cur dicimus? ubi apertas aures aut uidentes oculos inuenire poterimus? omnes enim, ut de inpiis legimus, paene omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt; non est qui faciat bonum, non est paene usque ad unum. noua quippe amentia tam saeculares quam etiam quosdam religionem professos incessit homines. siquidem, ut dudum dicere coeperamus, iam [*]( .1 Psal. 6, 6 17 lib. I 21 26 Peal. 13, 3 ) [*](1 enim eras. sed ita ut legi possit A 6 abscinditur ed. Baluzius 9 damnatur AB, Can anacoluthon est ?\' Hcdmius 15 post prius tam p et edd. ante Halmium: heredibus consulunt quam sibi obsunt non tam 23 cupiat B., )

nec interest paene iam apud homines quibus consulant, dummodo sibi omnino non consulant. si qui enim ex istis, de quibus [*](2 ferri ex ferre corr. m. 2 B agnatis s. Z. m. 1 A 4 aduerso ex auerso corr. m. 2 B 5 praetium A post addicunt p et edd. ante Halmium: sicut scriptum est: non dedit deo propitiationem suam et pretium redemptionis animae suae. etpaulopost: simul, inquit, ineipiens et stultus peribunt, et relinquent atisnis diuitias suas, et aepulchra eorum domus eorum in aeternum. quid inter stultum sit et insipientem, non est nunc disserendi locus: nec sane interest, quae inter eos meritorum sit differentia, quorum est una perditio. quod causae itaque sufficit, cum dixisset simul insipientem et stultum esse perituros, nideamus quid uel ad causam uel ad cumulum perditionis adiecerit. relinquent, inquit, alienis diuitias suas. uerum est: quid enim sine tam stultum, sine tam perditum, quam ut aliquis de suo non sibi consulat, praesertim cum deus dicat, nihil prodesse homini, si totum mundum lucrifaciat, animae autem suae detrimentum patiatur? aut quam dabit, inquit, homo commutationem pro anima sua? si ergo homines totum mundum spernere oportet, ne animarum damna patiantur, et propter suam salutem debet quispiam etiam sua lucra contemnere, quam infidelis est, quam insipiens est, qui ut alium diuitem faciat, animam suam ipse condemnat? maxime cum et ille non multum adipiscatur, qui usum temporalium rerum accipit, et ille inaestimabilia damna perferat, qui fructum beatae aeternitatis amittit. nam et ideo sequitur in Psalmo: sepulchra eorum domos eorum in aeternum. quam misera ergo erit perdita sors eorum, qui quasi sepulchris perennibus deputati, quam conditionem post mortem perferunt corporum, eandem quodammodo patiantur animarum, et quidem minus miseram, si eandem, aut si ad eos ad iumenta insipientia nec bonorum sensus nec malorum passio perueniret (pertineret ed. Baluz.). illud (sed illud ed. Balua.) acerbum atqueC intolerabile, quod similiter pereunt, sed non similiter puniuntur; illorum enim mors sempiterna sine sensu est, istorum omnium cum dolore. ac sic conditionem hominum peccatorum perditio quidem facit pecudibus esse similem, sed tamen poenam grauiorem. cogitent igitur cuncta ista quae dicimus, immo cogitent cuncta illa quae deus dicit, qui sibi aeo ante mortem omnino consulunt, nec in morte succurrant, apud quos ob- Unio est penitus suarum animarum. )

XlIII. 0 infelicitas o insania! quid tantum, quaeso, de se miserrimi omnium male promeruerunt, ut dum aliorum uoluptatibus seruiunt, se perpetuo persequantur! uideas enim a quibusdam infelicissima uanitate inuestigari quosdam nouos ac nobiles propinquos, uideas incognitarum agnationum pudenda nomina et recentium ac praepotentium adfinitatum ridicula commenta, cum dicat quis de aliquo adoptiuo ac subitaneo propinquo: illum heredem facio parentem meum: aut quaecumque sanctae professionis uidua uel puella: illum heredem scribo proximum meum. ac sic quidam quos in omni uita quasi extraneos alienosque habuerant subito in extremis propinquos habent, et qui extranei semper fuere uiuentium parentes esse incipiunt mortuorum.

introducunt enim repente in testamentum quos numquam introduxere in affectum, et hoc maxime, ut dixi, aut locupletes aut nobiles aut honoratos et qui nisi potentes essent, parentes forsitan non fuissent. ridicula miseri testatoris ambitio, dans censum propriae facultatis ad conparandum mendacium propinquitatis, emens pretio hereditatis nomen heredis) et totis patrimonii sui uiribus hoc elaborans, ne se ille,. qui heres scribitur, parentem neget, et ut testator infelicissimus stultissima ac miserrima uanitate facto herede nobili, qui in uita sua humilior esse uisus est, honoratior in morte esse uideatur. o caecitas o insania!