Ad Ecclesiam Libri IIII

I. Timotheus minimus seruorum dei ecclesiae catholicae toto orbe diffusae: gratia tibi et pax a deo patre nostro et Christo Iesu domino nostro cum spiritu sancto. Amen.

Inter ceteros graues atque mortiferos exitialis pestilentiae morbos, quos tibi antiquissimus ille ac fetidissimus serpens grauissima letiferae aemulationis inuidia et taeterrimo illo uirosi oris spiritu inalat, nescio an ullus te acerbiore animarum fidelium peste et taetriore filiorum tuorum labe conficiat, quam quod plerique ex tuis parum existimant, si in hac uita rebus sibi ad opus sanctum a deo traditis sine fructu misericordiae atque humanitatis incumbant, nisi auaritiam, id est idolatriae seruitutem, etiam in futura post mortem tempora [*]( 3 INCP : LIB: PKIM : A, om. B 4 eclesiae A 5 orbe A, quod Halmium fugit: orbi B a dS patre A quod item Halmium fugit, a patre B 6 post amen habet B: INCil>. LIB. PRIMUS (Timotheus—Amen om. p et pro his hanc habet inscriptionem: Timothei episcopi ad ecclesiam catholicam toto orbe diffusam liber primus) 8 fetidissimus AB: foetidissimus edd. 9 liaiferae 8. scr. m. 2 letiferae B teterrimo (ut paulo post tetriore) AB 10 inhalat AB ullus scripsi: ulla AB cfr. Sitz.-Ber. p. 34 11 fidelium Bittershusius: infidelium AB 12 existimant Baluzius: existimantes .dB (fort. scrib. ex tuis (sint) p. existimantes; cfr. de gub. dei VII34 z quis est non ita dicens ... sentiens ... quis ... non blasphemat V adde III52. 55, IIII24) 13 traditis p, ut uid., et edd.: traditum AB)

circumspieis fortasse et drcumspectas, qui isti ex tuis sint, quos appellem. non longa tibi inquisitione opus est ad inueniendum. omnes, inquam, omnes paene hoc sunt quod loquor. abiit quippe illa egregia ac supereminens dudum, primitiuae plebis tuae beatitudo, qua omnes Christum agnoscentes caducas rerum mundialium facultates in sempiternas. caelestium possessionum opes conferebant, multantes se usu. praesentium in praeclaram spem futurorum, inmortales diuitias.. praesenti paupertatis ambitu ementes. quid ?

quod nunc pro his omnibus auaritia cupiditas rapina quaeque eis sociae et quasi germana unitate coniunctaesunt, inuidiae inimicitiae crudelitates, luxuriae inpudicitiae perditiones, quia superiora illa istorum. usibus militant, succesaerunt. ac sic nescio quomodo pugpante contra temet ipsam tua felicitate, quantum tibi auctum est populorum, tantum paene uitiorum, quantum tibi copia accessit. tantum disciplina recessit, et prosperitas uenit quaestuum cum magno faenore detrimentorum.

multiplicatis enim fidei populis fides imminuta est et crescentibus filiis suis mater aegrotat, factaque es, ecclesia, profectu tuae fecunditatis in- , firmior atque accessu relabens et quasi uiribus. minus ualida. diffudisti siquidem per omnem mundum religiosi nominis membra religionis uim non habentia ac sic esse coepisti turbis opulens fide pauper, quanto ditior multitudine tanto egentior deuotione, latior corpore angustior mente, eademque, ut ita dixerim, et in te maior et in te minor, nouo paene et inaudito genere processus et recessus crescens simul et:de-; [*]( 7 mu*tantes sea. aapraesentium A (erasa 1 lit. sed ita ut adhuc cognosci possit) multantes (ptrnct. 1 lit.) sensa (partim iy, ras.) B (mutantes len- . sum et post et pro in uulgo) 9 quid? quod scripsi: quod (sed s. scr. \'tn. 2 at quod Halmius non adnotat) A quod B at p; cfr. Sitz.-Ber. p. 34 10 quaeq; ex quaeque corr, m. 2 A eis Halmius: ei* sociae A et sociae B germana* (eras. s lit.) A (\'germanitate coniunctae Jiittershusius haud scia an recte Halmius) . X2 luxoriae s. o scr. u m. 2 A perditiones s. er «cr. jo m. 2 A 13 successerent .s, e fin. scr. u«J4 successere B 15 copia — djsciplina A: copiae .. disciplioae BHalmius 18 fides] fidis AB 19 factayq; ex factaque:: corr. m. 2 A (ut supra §. 3 quaeq;) et pwifa post eademq; aiias , eclesi* .A saepius tuae ex tna corr. m. 2 A 22 cepisti J5-.. ) [*]( VIII. ) [*]( 15 )

ubi enim est illa nunc eximia forma tua et totius corporis pulchritudo? ubi illud de uiuis uirtutibus tuis diuinorum apicum testimonium dicens: multitudinis autem credentium erat cor et anima una, et nemo quicquam ex eo quod possidebat suum esse dicebat. cuius tu nunc o dolor ac lamentatio! lectionem tantum habes uirtutem non habes, cuique tu scientia tantum interes conscientia abes.

maxima quippe nunc filiorum tuorum portio mortiferarum rerum negotiatrix est propolisque et cauponibus similis terrenis, immo tartareis, perituris simul atque perdentibus studet nundinis. lucro enim pecuniae damnum uitae ementes, ut adquirant quae non sunt sua, prodigunt quae sunt sua, mandantes terrae thesauros luctuosos heredibus breue gaudium auctoribus longum maerorem adlaturos, fraudantes usu rerum praesentium tam alios quam se ipsos, condentes profundis specibus infernas opes, simul pecuniam suam ac spem suam infodientes secundum illud scilicet domini nostri dictum, quo ait: ubi fuerit thesaurus tuus, ibi erit et cor tuum.

inuident itaque saluti suae animasque proprias, quae uocantur ad caelum, terrenis ponderibus in terram premunt. mens enim thesaurizantis thesaurum suum sequitur et quasi in naturam terrestris substantiae demutatur, nec solum nunc sed etiam in futuro atque perpetuo. nam cum, ut Scriptum est, ante hominem uita pariter ac mors sint et ad quod uult manum porrigat, necesse est ea unusquisque hominum in aeternitate possideat, quae hic quasi manu sua ipse peruaserit, uoluntatique ac sententiae suae deditus his in futuro adhaereat condicione, quibus hic adhaesit affectu.

IL Sed uidelicet immunes se ab hoc piaculo quidam putant, qui fortasse aurum ac facultates suas in terra non habent et [*]( , 3 Act. 4, 32 18 Matth. 16, 2-) [*]( 1 eximię formę tuę B 2 diuinorum apicum] hoc loco egregie fulcitur Hartelii coniectura de gub. I 43 ex qua apices pro rapices scripsimus 4 post cor A in mg. m. 2 unum, quod et p habet 9 propalisque 8. u scr. 0 m. 2 AB 13 lactaosis (lie) B sed sis m. rec. 16 specibus s. i scr. u m. 2 Å 24 ut Å: ad B & s. scr. m. 2 ut Å 29 immune esse B 30 habet B )

et ideo effeetus spiritalium rerum atque uirtutes uis sacrae locutionis expressit. scilicet ut, quia cupiditati et auaritiae terrena atque tartarea, misericordiae autem ac largitati caelestia ac sempiterna debentur, idcirco diuersitas terreni et caelestis thesauri posita est, ut qui cupiditati et auaritiae thesaurizarent in inferno se opes locare cognoscerent, qui uero misericordiae et humanitati caelestes thesauros praeparare gauderent. loca itaque thesaurorum de meritis thesaurizantium nominauit; ibi enim dicuntur esse iam thesauri, ubi sunt thesaurizantes futuri.

III. Sed austera forsitan uideatur esse sententia cunctos aequaliter ad perfectionem uocans et una omnes lege conpellans, cum utique non sit uniuersorum una conditio. rectissime quidem dici ad ista poterat, quod cum omnes perpetuo uelint uiuere, omnes id agere deberent, ut uitam participare possint, quia inconsultissimum ac stultissimum est id quosdam agere, ut quod affectu ac uoto uolunt, id ipsum re atque actu nolle uideantur.

sed tamen uideamus eam maxime Ghristianorum, id est filiorum tuorum partem, quae certis rerum inpedimentis et inexpugnabilibus, ut putat, necessitudinum uinculis a perfectione reuocatur. ac primum in hac parte illi, opinor, sunt, qui ad quaerendas pecunias et ampliandas latissime opes [*]( 4 Matth. 6, 19 ) [*]( 6 intellegi s. e syll. paemdt. scr. i m. 2 A intellige B 11 Cut delendum uidetm\' Haimius fort. recte 13 eat punct. et s. scr. sit m. 2 A 19 anstera s. a priore scr. h m. 2 A forsitam AB. 21 conditio B et ante ras. A 22 quidem ex quidam corr. m. 2 B 23 possent ex possint corr. m. 2 A ) [*]( 15* )

quod si ita est, omnia absque dubio pietas mali causa est, neque in ea sensus sunt affectuum bonorum sed incentiua uitiorum. et ubi illud sacrum diuinae auctoritatis oraculum: pietas ad omnia utilis est? hoc enim modo non solum non ad omnia utilis sed paene in omnibus insalubris. si enim generatrix cupiditatum est, plus in se multo malorum continet quam bonorum secundum illud scripturae sacrae:

radix omnium malorum est cupiditas. itaque si radix malorum omnium est cupiditas atque haec pietatis matrice gignitur et quasi uiroso eiusdem lacte nutritur, non tam cupiditas reprehendenda, quae ex pietate parente nascitur, quam ipsa pietas, ex qua talis filia procreatur. quo fit ut, si tam pestilens est pietas ac tam nocens, nec amare expediat nec amari, quia nec parentes amorem debent adpetere sibi noxium nec desiderare filii parentibus offuturum.

quamuis ille non parentibus tantum sed etiam filiis morbum ferat, quia et illis grauis est, qui perniciosas pariunt hereditates, et illis, qui inter inprobissimum quaestum inprobi educantur heredes. et hinc est, quod paene omnes parentibus suis filii non magis in patrimonia quam in uitia succedunt nec magis facultates paternas sumunt quam prauitates, ac sic transeuntes semper in mores patrum ante eorum incipiunt nequitiam quam substantiam possidere. bona enim parentum [*]( 10 I Tim. 4, 8 14 I Tim. 6, 10 ) [*]( 5 aut medullae affectum B 9 illud add. m marg. erit m. 2 A {et uulgo) 16 matricf B 17 reprehenda B 18 ex quo B 21 adpetere s. d scr. p m. 2 A obfuturum ex offutarum m. 2 A 24 inprobie docantur m. 1 d 27 prauitates ex -tis corr. m. 2 d 29 quam subatantiam om. B enim non sed non punct. B )

IIII: Quid ergo? cum haec ita sint, interdicere forsan parentibus filiorum uideor affectum ? minime. quid enim tam ferum tam inhumanum tam legi aemulum, quam si non amandos dicamus filios qui amandos fatemur inimicos? aut si affectum, quem natura praestat, prohibeamus qui etiam eum, quem natura prohibet, inpendimus P aut si caritatem menti extorqueamus quam habet, qui etiam illam ei conamur inserere, quam non habet?

non ita est: non solum enim amandos dicimus filios sed praecipue ac super omnia amandos nec quicquam his omnino anteponendum nisi deum solum. nam et hoc est praecipue amare, illum filiis anteponere, quem non expediat omnino postponere. quid est ergo aut quomodo amandos dicimus filios? quo absque dubio nisi quo deus ipse constituit? neque enim est ullus melior filiorum amor, quam quem ille docuit, qui ipsos filios dedit. neque possunt pignora melius amari quam si in eo ipso, a quo data sunt, amentur. quo modo igitur deus amari filios iussit ?

non dico ego: dicat sermo ipse diuinus, qui ad patres omnes generaliter ita loquitur: ut tradant mandata dei filiis suis, ut ponant in deo spem suam et non obliuiscantur operum dei sui et mandata eius exquirant. alibi quoque: et uos; inquit, patres, nolite ad iracundiam l>rouocare filios uestros, sed educate illos in disciplina et correptione domini.

uidetis quas pararf opes a parentibus filiis deus iubeat, non pecuniarios thesauros nec graues metallo aureo saccos, habentes quidem multum [*]( 24 Psal. 77, 7 27 Ephes. 6, 4 ) [*]( 2 domino m.1 B 4 habeant] A habent sed a m. 1 s. e scr. bona ante habetat AB sed ptmCt. ante B 6 forsam B et tri. 1 A 11 incendimus J. Meyer 27 inquid B 28 edueate ex edocate m. 1 AB (ut paulo post) , ... )

non ergo haec deus praecipit nec in seruilia terrenae procurationis officia curam patriae pietatis extendit. pauca sunt quae mandat sed salutaria, expedita sed sancta, praecepto parca sed fructu grandia, scripto breuia sed beatitudine sempiterna. parentes enim, inquit, nolite ad indignationem prouocare filios uestros, sed educate illos in disciplina et correptione domini: ut ponant scilicet, sicut propheta dixit, ut ponant in deo spem suam et non obliuiscantur operum dei sui et mandata eius exquirant.

en quales diuitias deus diligit, en quas pignoribus recondi exigit opes, en quas parari imperat facultates, fidem scilicet ac timorem dei, modestiam sanctimoniam disciplinam, non terrena non uilia non pereuntia non caduca: praeclara utique. cum enim deus uiuorum sit non mortuorum, recte illa parari filiis iussit, per quae in aeternum uiuerent non per quae in aeternitate morerentur. nemo enim dubitat omnibus ferme malis et infidelibus diuitias mundiales causam mortis magis esse quam uitae secundum illud quod deus dicit: quam difficile hi qui pecunias habent introibunt in regna caelorum. et iterum facilius est, inquit, camelum per foramen acus transire quam diuitem intrare in regna caelorum. unde et illud est, quod specialiter iubet dicens: nolite thesaurizare uobis thesauros in terra, thesaurizate autem uobis thesauros in caelo.